Why do I make art? To build time capsules for my heritage | Kayla Briët

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

When I was four years old,

ကျွန်မ လေးနှစ်တုန်းက

my dad taught me the Taos Pueblo Hoop Dance,

အဖေက Taos Pueblo Hoop Dance ကို သင်ပေးခဲ့တယ်၊

a traditional dance born hundreds of years ago in Southwestern USA.

USA တောင်ပိုင်းမှာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်တစ်ရာက မွေးဖွားခဲ့တဲ့ ရိုးရာအကတစ်ခုပါ။

A series of hoops are created out of willow wood,

မိုးမခသားကနေ ဖန်တီးထားတဲ့ ကွင်းတန်းဖြစ်ကာ

and they're threaded together to create formations of the natural world,

သဘာဝ လောကရဲ့ ဖြစ်ပေါ်မှုတွေကို ဖန်တီးဖို့ ဘဝရဲ့ လှပမှုများစွာကို ပြသရင်း

showing the many beauties of life.

၎င်တို့ကို အတူ သီချုပ်ထားတာပါ။

In this dance, you're circling in a constant spin,

ဒီအကမှာ မနားတမ်း လည်နေတဲ့အထဲမှာ သင်ဟာ လည်ပတ်နေပြီး

mimicking the movement of the Sun

နေရဲ့ ရွေ့ရှားမှုနဲ့ အချိန် ကုန်ခြင်းကို

and the passage of time.

အသွင်တုထားပါတယ်။


Watching this dance was magic to me.

ဒီအကကို ကြည့်ခြင်းဟာ ကျွန်မအတွက် မှော်ဆန်ပါတယ်။

Like with a time capsule,

အချိန်ကြုတ် တစ်ခုလို

I was taking a look through a cultural window to the past.

အတိတ်ကို ယဉ်ကျေးမှု ပြတင်းကနေ ဖြတ်ကြည့်နေခဲ့တာပါ။

I felt a deeper connection

ကျွန်မရဲ့ ဘိုးဘေးတွေ သူတို့ဝန်းကျင်က

to how my ancestors used to look at the world around them.

လောကကို ကြည်ခဲ့ဖူးပုံနဲ့ ပိုနက်နဲတဲ့ ဆယ်သွယ်မှုတစ်ခုကို ခံစားရတယ်

Since then, I've always been obsessed with time capsules.

အဲဒီအချိန်တည်းက အချိန်ကြုတ်ကို အမြဲတမ်း စွဲလန်းခဲတာပါ။

They take on many forms,

ဒါတွေက ပုံစံများစွာ ရှိပေမဲ့

but the common thread is that they're uncontrollably fascinating

တွေ့နေကျ ချည်ကတော့ ကျွန်မတို့ လူသားတွေအတွက်

to us as human beings,

ထိန်းမရအောင်ကို စိတ်ဝင်စားစရာပါ၊

because they're portals to a memory,

အကြောင်းက ၎င်းတို့ဟာ မှတ်ဉာဏ်အတွက် မုခ်ဝတွေနဲ့

and they hold the important power of keeping stories alive.

ဇာတ်လမ်းတွေကို ဆက်လက် အသက်ဝင်စေတဲ့ အရေးကြီးတဲ့ အစွမ်းရှိလို့ပါ။

As a filmmaker and composer,

ရုပ်ရင်ရိုက်သူနဲ့ ဂီစာဆိုအဖြစ်နဲ့

it's been my journey to find my voice,

ဒါဟာ ကျွန်မရဲ့ အသံကို ရှာဖွေဖို့ ခရီးဖြစ်ခဲ့တယ်၊

reclaim the stories of my heritage and the past

ကျွန်မရဲ့ အမွေအနှစ်နဲ့ အတိတ် အဖြစ်တွေကို ဆယ်တင်ဖိ့့၊

and infuse them into music and film time capsules to share.

မျှဝေဖို့အတွက် ဒါတွေကို ဂီတနဲ့ ရုပ်ရှင် အချိန်ကြုတ်ထဲကို သွတ်သွင်းဖို့ပါ။

To tell you a bit about how I found my voice,

ကျွန်မရဲ့ အသံ ရှာတွေ့ပုံ နည်းနည်းပြောပြဖို့

I'd like to share a bit about how I grew up.

ကျွန်မ ကြီးပြင်းလာပုံကို နည်းနည်းမျှဝေချင်တယ်။

In Southern California, I grew up in a multigenerational home,

ကယ်လီဖိုးနီးယား တောင်ပိုင်း မျိုးဆက်စုံ အိမ်တစ်လုံးမှာ ကြီးပြင်းခဲ့တယ်

meaning I lived under the same roof

ဆိုလိုတာက ကျွန်မဟာ မိဘတွေ၊ အဒေါ်တွေ၊

as my parents, aunts, uncles and grandparents.

ဦးလေးတွေနဲ့ ဘိုးဘွားတွေလို ခေါင်မိုးတစ်ခုတည်းမှာ နေခဲ့တာပါ။

My mother is Dutch-Indonesian and Chinese with immigrant parents,

ကျွန်မ အမေက နိုင်ငံခြားက လာတဲ့ မိဘတွေနဲ့ ဒတ် အင်ဒိုနီးရှန်းနဲ့ တရုတ်ပါ။

and my father is Ojibwe

အဖေက Ojibwe ဖြစ်ပြီး

and an enrolled tribal member

Kansas အရှေ့မြောက်က

of the Prairie Band's Potawatomi Tribe in Northeastern Kansas.

Prairie Band's Potawatomi Tribe ရဲ့ စာရင်းဝင် တိုင်းရင်းသားလူမျိုးပါ။

So one weekend I'd be learning how to fold dumplings,

ဒီတော့ သီတင်းတစ်ပတ် အဆုံးမှာ ဖက်ထုပ်လိပ်နည်း သင်ပြီး

and the next, I'd be traditional-style dancing

နောက်တစ်ပတ်ဆို ပြင်းထန်တဲ့ ဗုံသံတွေ၊ အဆိုတော်တွေ

at a powwow,

လွှမ်းခြုံနေတဲ့

immersed in the powerful sounds of drums and singers.

powwow ပွဲမှာရိုးရာဟန် ကခုန်နေပါလိမ့်မယ်။

Being surrounded by many cultures was the norm,

ယဉ်ကျေးမှုများစွာ ဝန်းရံခံရခြင်းဟာ စံဖြစ်ခဲ့ပြီ

but also a very confusing experience.

စိတ်ရှုပ်စရာ အတွေ့အကြုံလည်းဖြစ်ခဲ့တယ်။

It was really hard for me to find my voice,

ကျွန်မအတွက် ကိုယ့်အသံကို ရှာဖို့ တကယ်ခက်တယ်

because I never felt I was enough --

အကြောင်းက ပြည့်ဝတယ်လို့ တစ်ခါမှ မခံစားရလို့ပါ၊

never Chinese, Dutch-Indonesian or Native enough.

တရုတ်၊ ဒတ်ချ် အင်ဒိုနီးရှန်း (သို့) ဌာနေရင်း ဘယ်တော့မှ မပြည့်ဝခဲ့ဘူး။

Because I never felt I was a part of any community,

အကြောင်းက ဘယ်အသိုက်အဝန်းရဲ့ အစိတ်အပိုင်းအဖြစ် မခံစားရလို့ပါ။

I sought to learn the stories of my heritage

ကျွန်မရဲ့ အမွေအနှစ်ရဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေကို သင်ယူဖို့ ရှာဖွေခဲ့ကာ

and connect them together to rediscover my own.

ကိုယ့်ကိုယ်ပိုင်ကို ပြန်ရှာဖွေဖို့ ဒါတွေကို အတူ ဆက်တယ်။

The first medium I felt gave me a voice was music.

ကျွန်မကို အသံတစ်ခု ပေးခဲ့တယ်လို့ ခံစားမိတဲ့ ပထမဆုံးကြားခံက ဂီတပါ။

With layers of sounds and multiple instruments,

အသံတွေ အထပ်ထပ်၊ တူရိယာမျိုးစုံနဲ့

I could create soundscapes and worlds that were much bigger than my own.

ကိုယ်ပိုင်ထက် အများကြီး ပိုကြီးတဲ့ ဂီတတွေနဲ့ ကမ္ဘာတွေကို ဖန်တီးနိုင်ခဲ့တယ်။

Through music, I'm inviting you into a sonic portal

ဂီတကနေ ကျွန်မရဲ့အမှတ်ရမှုနဲ့ ခံစားမှုတွေရဲ့အသံလှိုင်း မုခ်ဝဆီ

of my memories and emotions,

သင်တို့ကို ဖိတ်ကြားနေပြီး

and I'm holding up a mirror to yours.

သင်တို့ကို မှန်တစ်ချပ်ထောင်ပြနေတာပါ။

One of my favorite instruments to play is the guzheng zither,

တီးဖို့ အနှစ်သက်ဆုံး တူရိယာတွေထဲက တစ်ခုက guzheng ဒုံမင်းပါ၊

a Chinese harp-like instrument.

တရုတ်စောင်းလို တူရိယာပါ။

While the hoop dance is hundreds of years old,

ကွင်းအကက နှစ်ရာချီရှိပြီဆိုပေမဲ့

the guzheng has more than 2,000 years of history.

guzheng က နှစ် ၂၀၀၀ ကျော် သမိုင်းရှိပါတယ်။

I'm playing the styles that greatly influence me today,

လျှပ်စစ် ဂီတလို ယနေ့ ကျွန်မကို အများကြီး

like electronic music,

ဩဇာလွှမ်းတဲ့ ဟန်တွေကို တီးနေပါတယ်၊

with an instrument that was used to play traditional folk music long ago.

ရှေးတုန်းက ရိုးရာကျေးလက် ဂီတကို တီးခတ်ဖို့သုံးတဲ့ တူရိယာတစ်ခုနဲ့ပါ။

And I noticed an interesting connection:

စိတ်ဝင်စားဖွယ် ဆက်သွယ်မှုတစ်ခုကို သတိထားမိခဲ့တယ်၊

the zither is tuned to the pentatonic scale,

အမေရိကန် ကျေးလက်သီးချင်းတွေ အပါအဝင်

a scale that is universally known in so many parts of music

တစ်ကမ္ဘာလုံးက ဂီတ အစိတ်အပိုင်းများစွာမှာ

around the world,

လူအများသိကြတဲ့

including Native American folk songs.

သံစဉ်တစ်ခုဖြစ်တဲ့ ငါးပေါက်သံနဲ့ ဒုံမင်းကို ညှိတဲ့အခါပါ။

In both Chinese and Native folk,

တရုတ်နဲ့ တိုင်းရင်းသားတွေ နှစ်ခုလုံးမှာ

I sense this inherent sound of longing and holding onto the past,

ကျွန်မ ခံစားမိတာက အတိတ်ကို တမ်းတခြင်းနဲ့ စွဲမြဲနေခြင်းရဲ့အမွေအနှစ် အသံ၊

an emotion that greatly drives the music I create today.

ယနေ့ ကျွန်မ ဖန်တီးတဲ့ ဂီတကို ကြီးမားစွာ မောင်းနှင်တဲ့ စိတ်ခံစားမှုပါ။

At the time, I wondered if I could make this feeling of immersion

ဒီအချိန်မှာ လွှမ်းခြုံခြင်း ခံစားချက်ကို ဂီတအပေါ် မှာ

even more powerful,

မြင်ကွင်း၊ ရုပ်ပုံတွေနဲ့

by layering visuals and music --

အမြင်ပိုင်း၊ ဂီတပိုင် အလွှာတွေထပ်ရင်း

visuals and images on top of the music.

ပိုအားပြင်းအောင် ဖန်တီနိုင်မလားလို့ တွေးမိတယ်။

So I turned to internet tutorials to learn editing software,

ဒါနဲ့ တည်းဖြတ်ရေး ဆော့ဖ်ဝဲကို သင်ယူဖို့ အင်တာနက် သင်ခန်းစာတွေဆီ လှည့်တယ်။

went to community college to save money

ငွေစုဖို့၊ ရုပ်ရှင်တွေ ဖန်တီးဖို့

and created films.

ဒေသကောလိပ်ကို တတ်ခဲ့တယ်။

After a few years experimenting,

နှစ်အနည်းငယ် စမ်းသပ်ပြီးနောက်မှာ

I was 17 and had something I wanted to tell and preserve.

ကျွန်မက ၁၇ နှစ်၊ ကိုယ်ပြောပြချင်၊ ထိန်းသိမ်းချင်တာ တစ်ခုရှိခဲ့တယ်။

It started with a question:

မေးခွန်းတစ်ခုနဲ့ စခဲ့တာပါ။

What happens when a story is forgotten?

ဇာတ်လမ်းတစ်ခု မေ့ပျောက်ခံရရင် ဘာဖြစ်တတ်လဲ။

I lead with this in my latest documentary film,

ကျွန်မနောက်ဆုံး မှတ်တမ်းရုပ်ရှင် "Smoke That Travels" မှာ

"Smoke That Travels,"

ဒါနဲ့ ဦးဆောင်ခဲ့ပါတယ်။

which immerses people into the world of music, song, color and dance,

ဒါက ဂီတ၊ သီချင်း၊ အရောင်နဲ့ အက ကမ္ဘာက လူတွေကို လွမ်းခြုံထားတယ်၊

as I explore my fear that a part of my identity, my Native heritage,

ကိုယ်ပိုင် လက္ခဏာတစ်ပိုင်း၊ အမွေအနှစ်ဟာ အချိန်ကာလထဲမှာမေ့လျော့ခံရမှာဆိုတဲ့

will be forgotten in time.

ကျွန်မရဲ့ ကြောက်စိတ်ကို စူးစမ်းခိုက်မှာပါ။

Many indigenous languages are dying due to historically forced assimilation.

များစွာသော ဒေသခံ ဘာသာစကားတွေဟာ သမိုင်းအရ အတင်းသမူဟပြုခံရလို့ တိမ်ကောနေပါတယ်။

From the late 1800s to the early 1970s,

၁၈၀၀ နှောင်းပိုင်းကနေ ၁၉၇၀ နှစ်ဦးအထိ

Natives were forced into boarding schools,

တိုင်းရင်းသားတွေ ဘော်ဒါ ကျောင်းတွေဆီ အတင်းပို့ခံရတယ်

where they were violently punished if they practiced traditional ways

အဲဒီမှာ သူတို့ ရိုးရာနည်းလမ်းတွေ ကျင့်သုံး ရင်၊ သူတို့ဘာသာစကားပြောရင်

or spoke their native language,

ပြင်းထန်စွာ အပြစ်ပေးခံရတယ်၊

most of which were orally passed down.

အများစုကတော့ နှုတ်အားဖြင့် လက်ဆင့်ကမ်းခဲ့တာပါ။

As of now, there are 567 federally recognized tribes in the United States,

အခု US မှာ ပြည်ထောင်စု အစိုးရ အကူအညီနဲ့ အသိအမှတ်ပြုခံရသူ လူမျိုးစု ၅၆၇ စုရှိပါတယ်။

when there used to be countless more.

အရင်က မရေမတွက်နိုင်အောင် ရှိဖူးတာပါ။

In my father's words,

ကျွန်မအဖေ စကားနဲ့ဆို

"Being Native is not about wearing long hair in braids.

"တိုင်းရင်းသားဖြစ်ခြင်းဟာ ကျစ်ဆံမြီးနဲ့ ဆံပင်ရှည်ထားတာ မဟုတ်ဘူး။

It's not about feathers or beadwork.

ငှက်မွှေးတွေနဲ့ အလှဆင်ပုတီး မဟုတ်ဘူး။

It's about the way we all center ourselves in the world as human beings."

လူသားတွေအဖြစ်နဲ့ ကမ္ဘာထဲမှာ မိမိကိုယ်ကိုယ် ဗဟိုပြုထားပုံပါ။"

After traveling with this film for over a year,

ဒီရုပ်ရှင်နဲ့အတူ တစ်နှစ်ကျော်လောက် ခရီးထွက်အပြီး

I met indigenous people from around the world,

ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းက ဒေသခံ လူမျိုးတွေကို တွေ့ဆုံခဲ့ပါတယ်၊

from the Ainu of Japan,

ဂျပန်ရဲ့ Ainu ကနေ

Sami of Scandinavia,

စကင်ဒီနေးဗီးယားက Sami

the Maori

Maori လူမျိုး

and many more.

နောက် အများကြီးပါ။

And they were all dealing with the exact same struggle

၎င်းတို့အားလုံးဟာ ၎င်းတို့ ဘာသာစကားနဲ့ ယဉ်ကျေးမှုကိုထိန်းသိမ်းဖို့

to preserve their language and culture.

ထပ်တူကျတဲ့ ရုန်းကန်မှုနဲ့ ရင်ဆိုင်နေရပါတယ်။

At this moment, I not only realize the power storytelling has

ဒီအခိုက်မှာ ပုံပြောခြင်းမှာရှိတဲ့ အစွမ်းက ကျွန်မတို့အားလုံးကို

to connect all of us as human beings

လူသားတွေအဖြစ် ဆက်သွယ်ဖို့သာမက

but the responsibility that comes with this power.

ဒီအစွမ်းနဲ့အတူပါလာတဲ့ တာဝန်ကိုပါ သဘောပေါက်လာခဲ့တယ်။

It can become incredibly dangerous when our stories are rewritten or ignored,

ဇာတ်လမ်းတွေ ပြန်ရေး(သို့)လျစ်လျှူရှုခံရတဲ့ အခါ မယုံနိုင်အောင် အန္တရာယ်ဖြစ်လာနိုင်ကာ

because when we are denied identity,

ကိုယ့်ရဲ့ ပင်ကိုလက္ခဏာ ငြင်းပယ်ခံရတဲ့အခါ

we become invisible.

ကျွန်မတို့ ပျောက်ကွယ်သွားလို့ပါ။

We're all storytellers.

ကျွန်မတို့အားလုံး ပုံပြောသူတွေပါ။

Reclaiming our narratives and just listening to each other's

ကျွန်မတို့ ဇာတ်လမ်းတွေကို ပြန်ဆယ်ခြင်းနဲ့ အြခားသူတွေရဲ့ဇာတ်လမ်းတွေ နားထောင်ခြင်းက

can create a portal that can transcend time itself.

အချိန်ကာလကို ကျော်လွန်နိုင်တဲ့ မုခ်ဝကို ဖန်တီးပေးနိုင်ပါတယ်။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)