Hunting for Peru's lost civilizations -- with satellites | Sarah Parcak

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

In July of 1911,

၁၉၁၁ ဇူလိုင်မှာ

a 35-year-old Yale graduate and professor set out from his rainforest camp

အသက် ၃၅ နှစ်ရှိတဲ့ Yale ကျောင်းဆင်း ပါမောက္ခ တစ်ယောက်ဟာ သူအဖွဲ့နဲ့အတူ

with his team.

မိုးသစ်တော စခန်းချမှ ထွက်လာခဲ့တယ်။

After climbing a steep hill

မတ်စောက်တဲ့ တောင်ကုန်းတစ်ခု တက်အပြီး

and wiping the sweat from his brow,

မျက်ခုံးက ချွေးသုတ်အပြီးမှာ သူ့အောက်ဖက်မှာ

he described what he saw beneath him.

မြင်ခဲ့တာကို သရုပ်ဖော်ခဲ့တယ်။

He saw rising from the dense rainforest foliage

ထူထပ်တဲ့ မိုးသစ်တော သစ်ရွက်ကြားက မြင့်တက်လာတဲ့ ဂရက်နိုက်ကျောက်နဲ့

this incredible interlocking maze of structures

ဆောက်ထားတဲ့ လှပစွာ စုဆောက်ထားတဲ့ အဆောက်အဦတွေရဲ့

built of granite,

မယုံနိုင်စရာ ဆက်ထားတဲ့

beautifully put together.

ဒီဝင်္ကပါကို တွေလိုက်ရတယ်။

What's amazing about this project

ဒီပရောဂျက်အကြောင်း အံ့သြစရာက

is that it was the first funded by National Geographic,

National Geographic က ပထမဆုံး ရံပုံငွေ ထောက်ပံ့ထားပြီး

and it graced the front cover of its magazine in 1912.

၎င်းရဲ့ ၁၉၁၂ မဂ္ဂဇင်းရှေ့ဖုံးမှာ မျက်နှာသာပေးခဲ့တာပါ။

This professor used state-of-the-art photography equipment

ဒီပါမောက္ခဟာ ဒီနေရာကို မှတ်တမ်း တင်ဖို့ နောက်ဆုံးပေါ်

to record the site,

ဓာတ်ပုံကိရိယာတွေသုံးခဲ့တယ်၊

forever changing the face of exploration.

စူစမ်းရှာဖွေရေး မျက်နှာစာကို ထာဝရ ပြောင်းလဲပစ်ခဲ့တယ်။

The site was Machu Picchu,

ဒီနေရာက Hiram Bingham ရှာဖွေ၊ စူးစမ်းခဲ့တဲ့

discovered and explored by Hiram Bingham.

Machu Picchu ပါ။

When he saw the site, he asked,

ဒီနေရာကိုတွေ့တော့ သူမေးတာက

"This is an impossible dream.

"ဒါဟာ မဖြစ်နိုင်တဲ့ အိပ်မက်တစ်ခုပါ။

What could it be?"

ဘာပါလိမ့်။"

So today,

ဒါနဲ့ ဒီနေ့

100 years later,

နှစ်တစ်ရာအကြာမှာ

I invite you all on an incredible journey with me,

အားလုံးကို ဒီအံ့သြစရာကောင်းတဲ့ ခရီးဆီ ဖိတ်ကြားပါတယ်။

a 37-year-old Yale graduate and professor.

အသက် ၃၇ နှစ် Yale ကျောင်းဆင်း ပါမောက္ခတစ်ဦးပါ။

(Cheers)

(အားပေးသံများ)

We will do nothing less than use state-of-the-art technology

တစ်နိုင်ငံလုံးကို မြေပုံထုတ်ဖို့ နောက်ဆုံးပေါ်

to map an entire country.

နည်းပညာပဲ အသုံးပြုမှာပါ။

This is a dream started by Hiram Bingham,

ဒါက Hiram Bingham စခဲ့တဲ့ အိပ်မက်တစ်ခုဆိုပေမဲ့

but we are expanding it to the world,

ကျွန်မတို့က ဒါကို ကမ္ဘာကို ပျံ့အောင်လုပ်နေတာပါ။

making archaeological exploration more open, inclusive,

ရှေးဟောင်းသုတေသန စူးစမ်းမှုကို ပိုပွင့်လင်းပြီး အားလုံးပါဝင်အောင်လုပ်ရင်း

and at a scale simply not previously possible.

အရင်က တကယ်ကို မဖြစ်နိုင်လောက်တဲ့ စကေးမျိုးပါ။

This is why I am so excited

ဒါကြောင့် 2016 TED Prize အစီအစဉ်ကို

to share with you all today

လက်တင် အမေရိကမှာ စမယ်ဆိုတာ

that we will begin the 2016 TED Prize platform

အားလုံးနဲ့ ဒီနေ့ မျှဝေဖို့

in Latin America,

အရမ်းစိတ်လှုပ်ရှားနေတာပါ။

more specifically Peru.

ပိုတိတိကျကျဆိုရင် ပီရူးပေါ့။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

We will be taking Hiram Bingham's impossible dream

Hiram Bingham ရဲ့ မဖြစ်နိုင်တဲ့ အိပ်မက်ကို ယူပြီး

and turning it into an amazing future

အားလုံးအတူ မျှဝေလို့ရတဲ့

that we can all share in together.

အံ့ဖွယ် အနာဂတ်အဖြစ် ပြောင်းမှာပါ။

So Peru doesn't just have Machu Picchu.

ပီရူးမှာ Machu Picchu ပဲ ရှိတာမဟုတ်ဘူး၊

It has absolutely stunning jewelry,

၎င်းဟာ ဒီမှာ မြင်ရတာလို

like what you can see here.

လုံးဝ အံ့မခန်းဖွယ်ရာ ရတနာရှိတယ်။

It has amazing Moche pottery of human figures.

လူပုံတွေရဲ့ Moche အိုးထည်အတတ်ရှိတယ်။

It has the Nazca Lines

Nazca မျဉ်းတွေနဲ့

and amazing textiles.

အံ့ဖွယ် အထည်အလိပ်တွေရှိတယ်။

So as part of the TED Prize platform,

ဒီတော့ TED Prize အစီအစဉ်ရဲ့ အပိုင်းအြဖစ်

we are going to partnering with some incredible organizations,

အံ့ဖွယ် အဖွဲ့အစည်းတစ်ချို့နဲ့ တွဲဖက်တော့မှာပါ၊

first of all with DigitalGlobe, the world's largest provider

အရင်ဆုံးက DigitalGlobe ပါ၊ ရုပ်ထွက်မြင့်မားတဲ့

of high-resolution commercial satellite imagery.

စီးပွားရေး ဂြိုဟ်တုပုံရိပ်ရဲ့ ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံး ထောက်ပံ့သူပါ။

They're going to be helping us build out

သူတို့မှာရှိတဲ့ ဒီအံ့သြဖွယ် လူစုအရင်းအမြစ်ကနေ

this amazing crowdsourcing platform they have.

ကျွန်မတို့ကို ကူဆောက်ပေးပါလိမ့်မယ်။

Maybe some of you used it

ရှင်တို့ တစ်ချို့ MH370

with the MH370 crash and search for the airplane.

ပျက်ကျတာနဲ့ လေယာဉ်ရှာဖို့ ဒါကို သုံးကောင်းသုံးလိမ့်မယ်။

Of course, they'll also be providing us with the satellite imagery.

တကယ်က ဂြိုဟ်တု ရုပ်ပုံနဲ့ပါ ကျွန်မတို့ကို ထောက်ပံ့ပေးနေမှာပါ။

National Geographic will be helping us with education and of course exploration.

National Geographic က ပညာရေးနဲ့ တကယ်တော့ စူးစမ်းရေးနဲ့ပါ ထောက်ပံ့ပါလိမ့်မယ်။

As well, they'll be providing us with rich content for the platform,

ဒါ့အပြင် ဟောပြောမှုအစမှာ မြင်ခဲ့ကြတဲ့ မှတ်တမ်းပုံနဲ့

including some of the archival imagery like you saw at the beginning of this talk

သတင်းမှတ်တမ်းကားလိုမျိုး အပါအဝင် အစီအစဉ်အတွက်

and some of their documentary footage.

ကြွယ်ဝတဲ့ အကြောင်းအရာတွေနဲ့ ထောက်ပံ့နေမှာပါ။

We've already begun to build and plan the platform,

အစီအစဉ်ကို စတင်တည်ဆောက်၊ ရေးဆွဲပြီးပါပြီ၊

and I'm just so excited.

အရမ်းကို စိတ်လှုပ်ရှားမိပါတယ်။

So here's the cool part.

အေးဆေးတဲ့ အပိုင်းက ဒါပါ။

My team, headed up by Chase Childs,

Chase Childs ဦဆောင်တဲ့ ကျွန်မအသင်းဟာ

is already beginning to look at some of the satellite imagery.

ဂြိုဟ်တုပုံရိပ်အချို့ကို စကြည့်ပြီးပါပြီ။

Of course, what you can see here is 0.3-meter data.

တကယ်က ဒီမှာမြင်ကြတာက ၀.၃ မီတာ ဒေတာပါ။

This is site called Chan Chan in northern Peru.

ပီရူးမြောက်ဘက်က Chan Chan လို့ ခေါ်တဲ့နေရာပါ။

It dates to 850 AD.

၈၅၀ အေဒီ ကာလပါ။

It's a really amazing city, but let's zoom in.

တကယ့် အံ့သြစရာမြို့ပါ၊ ချဲ့ကြည့်ရအောင်။

This is the type and quality of data that you all will get to see.

ဒါက သင်တို့ မြင်လာရမယ့် အမျိုးအစားနဲ့ ဒေတာ အရည်အသွေးပါ။

You can see individual structures, individual buildings.

သီးသန့် တည်ဆောက်မှုတွေ၊ သီးသန့် အဆောက်အအုံတွေ မြင်နိုင်ပါတယ်။

And we've already begun to find previously unknown sites.

အရင်က မသိတဲ့ နေရာတွေ စတွေ့နှင့်ပြီးပါပြီ။

What we can say already is that as part of the platform,

ကျွန်မတို့ ပြောနိုင်တာက အစီအစဉ်ရဲ့ အပိုင်းအဖြစ်

you will all help discover thousands of previously unknown sites,

ဒီတစ်ခုလို (သို့) ဖြစ်နိုင်ခြေရှိတဲ့ ဒီနေရာကြီးလို အရင်က မသိတဲ့ ထောင်ချီတဲ့

like this one here,

နေရာအားလုံးကိုလည်း

and this potentially large one here.

အားလုံးက ကူရှာပေးပါလိမ့်မယ်။

Unfortunately, we've also begun to uncover large-scale looting at sites,

ကံဆိုးတာက အကြီးစား ဖောက်ယူထားတဲ့ နေရာတွေကိုလည်း စတွေ့ထားတာပါ။

like what you see here.

ဒီနေရာမျိုးပေါ့။

So many sites in Peru are threatened,

ပီရူးက နေရာအတော်များများ အလှန့်ခံနေရတယ်။

but the great part is that all of this data

အရေးကြီးတဲ့အပိုင်းက ဒီအချက်အလက်အားလုံးကို

is going to be shared with archaeologists on the front lines

ဒီနေရာတွေကို ကာကွယ်ခြင်းရဲ့ ရှေ့တန်းတွေက ရှေးဟောင်းသုတေသီတွေနဲ့

of protecting these sites.

မျှဝေတော့မှာပါ။

So I was just in Peru, meeting with their Minister of Culture

ဒါနဲ့ ပီရူးမှာပဲ UNESCO အပါအဝင် ၎င်းတို့ရဲ့ ယဉ်ကျေးမှု ဝန်ကြီးနဲ့

as well as UNESCO.

We'll be collaborating closely with them.

သူတို့နဲ့ အနီးကပ် ပူးပေါင်းနေပါတယ်။

Just so you all know,

အားလုံးသိတဲ့အတိုင်း

the site is going to be in both English and Spanish,

နေရာက အင်္ဂလိပ် စပိန် နှစ်ခုလုံးဖြစ်မှာဆိုတော့

which is absolutely essential to make sure

ပီရူးနဲ့ လက်တင် အမေရိကတစ်လွှားက လူတွေ

that people in Peru and across Latin America can participate.

ပါဝင်နိုင်အောင် လုပ်ဖို့ လုံးဝကို အရေးပါပါတယ်။

Our main project coprincipal investigator is the gentleman you see here,

ကျွန်မတို့ရဲ့ အဓိက ပရ​ောဂျက် တွဲဖက် ဆောင်ရွက်သူက ဒီပုဂ္ဂိုလ်ကြီးပါ။

Dr. Luis Jaime Castillo,

Catholic University က ပါမောက္ခ

professor at Catholic University.

Dr. Luis Jaime Castillo ပါ။

As a respected Peruvian archaeologist and former vice-minister,

လေးစားလောက်တဲ့ ပီရူး ရှေးဟောင်း သုတေသီနဲ့ ဒုဝန်ကြီးဟောင်းဖြစ်တာကြောင့်

Dr. Castillo will be helping us coordinate and share the data with archaeologists

Dr. Castillo က ဒေတာတွေကို ရှေးဟောင်းသုတေသီ တွေနဲ့အတူ ညှိနှိုင်း မျှဝေဖို့ ကူညီနေတယ်။

so they can explore these sites on the ground.

မြေပေါ်က ဒီနေရာတွေကို သူတို့ စူးစမ်းနိုင်အောင်ပါ။

He also runs this amazing drone mapping program,

သူဟာ ဒီအံ့သြဖွယ် ဝေဟင် မြေပုံထုတ် ပရိုဂရမ်ပါ ဆောင်ရွက်နေပါတယ်။

some of the images of which you can see behind me here and here.

ပုံတစ်ချို့ကို ကျွန်မနောက်မှာ မြင်နိုင်ပါတယ်။

And this data will be incorporated into the platform,

ဒီဒေတာကို အစီအစဉ်ထဲမှာ ပေါင်းစပ်ပြီး သင်ကူရှာပေးတဲ့

and also he'll be helping to image some of the new sites you help find.

နေရာသစ်တစ်ချို့ကို ပုံရိုပ်ဖမ်းဖို့လည်း ကူညီနေပါလိမ့်မယ်။

Our on-the-ground partner

ကျွန်မတို့ရဲ့ မြေပြင် လက်တွဲဖော်

who will be helping us with education, outreach,

နယ်ကျော် ပညာရေးအပြင် နေရာ ထိန်းသိမ်းမှု အပိုင်းတွေပါ

as well as site preservation components,

ကူညီနေသူကတော့

is the Sustainable Preservation Initiative,

Dr. Larry Coben ဦးဆောင်တဲ့ Sustainable

led by Dr. Larry Coben.

Preservation Initiative ပါ။

Some of you may not be aware

တစ်ချို ကမ္ဘာ့ အဆင်းရဲဆုံး

that some of the world's poorest communities

လူစုတွေဟာ ကမ္ဘာ့ အကျော်ကြားဆုံး

coexist with some of the world's most well-known archaeological sites.

ရှေးဟောင်းသုတေသန နေရာတွေနဲ့ အတူရှိတာကို တစ်ချို့ သိချင်မှသိမယ်။

What SPI does

SPI လုပ်တာက

is it helps to empower these communities,

ဒီလူစုတွေကို အထူးသဖြင့် အမျိုးသမီးတွေကို

in particular women,

စီးပွားရေး နည်းလမ်းသစ်တွေနဲ့

with new economic approaches and business training.

လုပ်ငန်းသင်တန်းတွေနဲ့ စွမ်းအားပေးဖို့ ကူညီတာပါ။

So it helps to teach them to create beautiful handicrafts

ဒီတော့ သူတို့ကို ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသည်တွေကို ရောင်းတဲ့ လှပတဲ့ လက်မှုပညာတွေ

which are then sold on to tourists.

ဖန်တီးတတ်အောင် ကူညီ သင်ကြားပေးပါတယ်။

This empowers the women to treasure their cultural heritage

ဒါက အမျိုးသမီးတွေကို ယဉ်ကျေးမှု အမွေအနှစ်ကို မြတ်နိုးပြီး ဒါကို

and take ownership of it.

ပိုင်ဆိုင်ရယူဖို့ အင်အားပေးပါတယ်။

I had the opportunity to spend some time with 24 of these women

Lima အစွန်က Pachacamac လို့ခေါ်တဲ့ ထင်ရှားတဲ့ ရှေးဟောင်း သုတေသန နေရာမှာ

at a well-known archaeological site called Pachacamac, just outside Lima.

ဒီအမျိုးသမီးတွေနဲ့ အချိန်အနည်းငယ် ကုန်ဆုံးခွင့်ရခဲ့တယ်။

These women were unbelievably inspiring,

ဒီအမျိုးသမီးတွေဟာ မယုံနိုင်အောင် လှုံ့ဆော်နိုင်ကာ

and what's great is that SPI will help us transform communities

ထူးကဲတာက SPI ကနေပြီး သင်တို့ ကူရှာဖွေ ပေးတဲ့ နေရာတွေ အနီးက ဒီလူစုတွေကို

near some of the sites that you help to discover.

ပြောင်းလဲဖို ကျွန်မတို့ကို ကူညီပေးမယ် ဆိုတာပါ။

Peru is just the beginning.

ပီရူးက အစပါပဲ။

We're going to be expanding this platform to the world,

ဒီအစီအစဉ်ကို ကမ္ဘာကို ဖြန့်မှာပါ။

but already I've gotten thousands of emails

ဒါပေမဲ့ ကမ္ဘာတစ်လွှားက လူတွေဆီက ထောင်ချီတဲ့

from people all across the world -- professors, educators, students,

အီးမေးလ်တွေ ရနှင့်ပြီးပါပြီ။ ပါမောက္ခတွေ၊ ဆရာတွေ၊ ကျောင်းသားတွေနဲ့

and other archaeologists -- who are so excited to help participate.

အခြား ရှေးဟောင်းသုတေသီတွေ ပါဝင်ကူညီဖို့ အရမ်း စိတ်တက်ကြွသူတွေပေါ့။

In fact, they're already suggesting amazing places for us to help discover,

တကယ်က Atlantis အပါအဝင် အံ့ဖွယ် နေရာတွေကို ကူရှာပေးဖို့

including Atlantis.

သူတို့က အကြံပေးနေပါတယ်။

I don't know if we're going to be looking for Atlantis,

Atlantis ကိုရှာနေမလားဆိုတာ ကျွန်မမသိဘူး။

but you never know.

ဒါပေမဲ့ ဘယ်သူမှ မသိပါဘူး။

So I'm just so excited to launch this platform.

ဒီတော့ ဒီအစီအစဉ်စဖို့ စိတ်လှုပ်ရှားမိပါတယ်။

It's going to be launched formally by the end of the year.

နှစ်ကုန်မှာတော့ တရားဝင် စတော့မှာပါ။

And I have to say,

ကျွန်မ ပြောစရာရှိတာက

if what my team has already discovered in the past few weeks are any indication,

ကျွန်မအဖွဲ့ သီတင်းပတ်အနည်းငယ်က ရှာ တွေ့ထားတဲ့ အတိတ်ဆိုတာ အရိပ်အယောင်တစ်ခုပါ။

what the world discovers is just going to be beyond imagination.

ကမ္ဘာကြီးက ရှာဖွေတာကတော့ စိတ်ကူးနိုင် စွမ်းရဲ့ အလွန်ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။

Make sure to hold on to your alpacas.

သင်တို့ရဲ့ ကုလားအုတ်တွေကို မြဲအောင်ကိုင်ထားကြပါ။

Thank you very much.

ကျေးဇူးအများကြီးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်။

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)