Steven Pinker: What our language habits reveal

Translator: Jane Bozinovski Reviewer: Biljana Dijanisieva

This is a picture of Maurice Druon,

На фотографијава го гледаме Морис Дубу,

the Honorary Perpetual Secretary of L'Academie francaise,

почесниот постојан секретар на „Л’академи франсез“,

the French Academy.

Француската академија.

He is splendidly attired in his 68,000-dollar uniform,

Носи раскошна униформа од 68.000 долари,

befitting the role of the French Academy

како што ѝ прилега на улогата на Француската академија,

as legislating the

која има за задача да носи закони

correct usage in French

во врска со правилната употреба на францускиот јазик

and perpetuating the language.

и да го продолжува животот на јазикот.

The French Academy has two main tasks:

Француската академија има две главни задачи:

it compiles a dictionary of official French.

составува речник на официјалниот француски јазик -

They're now working on their ninth edition,

во моментов работат на деветтото издание,

which they began in 1930, and they've reached the letter P.

кое го почнале во 1930 г., а се до буквата „П“.

They also legislate on correct usage,

Ја пропишуваат и правилната употреба на јазикот;

such as the proper term for what the French call "email,"

па според Академијата, она што Французите го нарекуваат „имејл“

which ought to be "courriel."

треба да биде „куриел“;

The World Wide Web, the French are told,

светската интернет мрежа (анг. World Wide Web)

ought to be referred to as

треба да се нарече

"la toile d'araignee mondiale" -- the Global Spider Web --

„глобална пајажина“.

recommendations that the French gaily ignore.

Французите мртви ладни ги игнорираат ваквите препораки.

Now, this is one model of how language comes to be:

Значи, еден начин за создавање на јазикот

namely, it's legislated by an academy.

е ако го пропише академија.

But anyone who looks at language realizes

Но, ако размислиме за некој јазик,

that this is a rather silly conceit,

ќе сфатиме дека ваквата замисла е смешна

that language, rather, emerges from human minds interacting from one another.

и дека јазикот произлегува од интеракцијата на човечките умови.

And this is visible in the unstoppable change in language --

Овој факт го потврдува незапирливата промена на јазикот -

the fact that by the time the Academy finishes their dictionary,

кога Академијата ќе го заврши речникот,

it will already be well out of date.

тој веќе ќе биде застарен.

We see it in the

Го потврдуваат

constant appearance of slang and jargon,

и постојаното појавување на сленгот и жаргонот,

of the historical change in languages,

историската промена на јазиците,

in divergence of dialects

појавата на најразлични дијалекти

and the formation of new languages.

и создавањето нови јазици.

So language is not so much a creator or shaper of human nature,

Така, со јазикот не се создава или оформува човековата природа,

so much as a window onto human nature.

туку тој ни е прозорец кон човековата природа.

In a book that I'm currently working on,

Работам на една книга

I hope to use language to shed light on

во која се надевам дека со помош на јазикот

a number of aspects of human nature,

ќе разјаснам неколку особини на човековата природа,

including the cognitive machinery

како што е когнивната машинерија

with which humans conceptualize the world

со која луѓето го концептуализираат светот,

and the relationship types that govern human interaction.

како и видовите односи на кои се темели човечката интеракција.

And I'm going to say a few words about each one this morning.

Утрово ќе кажам по нешто за секоја од овие особини.

Let me start off with a technical problem in language

Да почнам со еден технички проблем во јазикот,

that I've worried about for quite some time --

што ме мачи веќе некое време -

and indulge me

се надевам дека ќе ми ја испочитувате страста

in my passion for verbs and how they're used.

за глаголите и за нивната употреба.

The problem is, which verbs go in which constructions?

Прашањето е: кои глаголи одат во кои реченици?

The verb is the chassis of the sentence.

Глаголот е шасијата на реченицата.

It's the framework onto which the other parts are bolted.

Тој е рамката на која се зашрафени другите делови.

Let me give you a quick reminder

Да ве потсетам набрзина

of something that you've long forgotten.

на нешто што одамна сте го заборавиле.

An intransitive verb, such as "dine," for example,

Со непреодните глаголи, како „вечера“,

can't take a direct object.

не може да се употреби директен објект.

You have to say, "Sam dined," not, "Sam dined the pizza."

Се вели „Сем вечераше,“ а не „Сем ја вечераше пицата“.

A transitive verb mandates

За секој преоден глагол

that there has to be an object there:

мора да постои објект:

"Sam devoured the pizza." You can't just say, "Sam devoured."

„Сем ја искрка пицата,“ а не „Сем искрка“.

There are dozens or scores of verbs of this type,

Има многу вакви глаголи

each of which shapes its sentence.

и секој од нив ја обликува реченицата.

So, a problem in explaining how children learn language,

Па, така, кога објаснуваме како децата учат јазици,

a problem in teaching language to adults so that they don't make grammatical errors,

кога предаваме јазик на возрасни за да не прават граматички грешки

and a problem in programming computers to use language is

и кога програмираме компјутери за да употребуваат јазик,

which verbs go in which constructions.

проблемот е да објасниме каква конструкција е потребна за секој глагол.

For example, the dative construction in English.

На пример, дативот во англискиот.

You can say, "Give a muffin to a mouse," the prepositional dative.

Велиме „Дај му мафин на глувчето,“ предлошки објект,

Or, "Give a mouse a muffin," the double-object dative.

или „Дај му на глувчето мафин,“ датив со два објекта.

"Promise anything to her," "Promise her anything," and so on.

„Вети ѝ сè на Марија“, „Вети ѝ на Марија сè“, итн.

Hundreds of verbs can go both ways.

Обете конструкции се можни со стотици глаголи.

So a tempting generalization for a child,

Детето, возрасниот човек или компјутерот

for an adult, for a computer

може лесно да заклучи

is that any verb that can appear in the construction,

дека глагол што се појавува во конструкцијата

"subject-verb-thing-to-a-recipient"

„подмет-глагол-нешто-на примачот“

can also be expressed as "subject-verb-recipient-thing."

се изразува и со „подмет-глагол-примачот-нешто“.

A handy thing to have,

Ваквиот заклучок е практичен,

because language is infinite,

бидејќи јазикот е неограничен

and you can't just parrot back the sentences that you've heard.

и не можете само папагалски да ги повторите речениците што сте ги чуле.

You've got to extract generalizations

За да создавате и разбирате нови реченици,

so you can produce and understand new sentences.

мора да сте способни да генерализирате.

This would be an example of how to do that.

Ова би бил пример за генерализација.

Unfortunately, there appear to be idiosyncratic exceptions.

За жал, постојат идиосинкратски исклучоци.

You can say, "Biff drove the car to Chicago,"

Велиме „Биф ја возеше колата до Чикаго“,

but not, "Biff drove Chicago the car."

но не и „Биф ја возеше до Чикаго колата“.

You can say, "Sal gave Jason a headache,"

Велиме „Сал му зададе главоболка на Џејсон“,

but it's a bit odd to say, "Sal gave a headache to Jason."

но „Сал му зададе на Џејсон главоболка“ звучи чудно.

The solution is that these constructions, despite initial appearance,

Решението е фактот што, иако на прв поглед се слични,

are not synonymous,

овие конструкции не се синонимни.

that when you crank up the microscope

Кога ќе ја погледнете одблиску човечката когниција,

on human cognition, you see that there's a subtle difference

ќе забележите фина разлика во значењето

in meaning between them.

на двете реченици.

So, "give the X to the Y,"

Така, конструкцијата „Дај му X на Y“

that construction corresponds to the thought

соодветствува на мислата

"cause X to go to Y." Whereas "give the Y the X"

„Предизвикај X да оди кај Y“. Од друга страна, „Дај му го Y на X“

corresponds to the thought "cause Y to have X."

соодветствува на мислата „предизвикај Y да го има X“.

Now, many events can be subject to either construal,

Многу настани можат да се протолкуваат на обата начини,

kind of like the classic figure-ground reversal illusions,

како со илузиите при кои една фигура се претопува во позадината,

in which you can either pay attention

каде или забележувате

to the particular object,

одреден предмет,

in which case the space around it recedes from attention,

а просторот околу предметот ви се губи од свеста,

or you can see the faces in the empty space,

или ги гледате лицата во празниот простор,

in which case the object recedes out of consciousness.

а предметот ви се губи од свеста.

How are these construals reflected in language?

Како овие толкувања се одразуваат на јазикот?

Well, in both cases, the thing that is construed as being affected

Во обата случаи, предметот што го трпи дејството

is expressed as the direct object,

се изразува со директен објект:

the noun after the verb.

именката по глаголот.

So, when you think of the event as causing the muffin to go somewhere --

Кога настанот го сфаќате како причинување мафинот да оди некаде,

where you're doing something to the muffin --

односно му правите нешто на мафинот,

you say, "Give the muffin to the mouse."

тогаш велите „Дај го мафинот на глувчето“.

When you construe it as "cause the mouse to have something,"

Кога го толкувате како „причини глувчето да има нешто,“

you're doing something to the mouse,

му правите нешто на глувчето,

and therefore you express it as, "Give the mouse the muffin."

па тоа го изразувате со „Дај му на глувчето мафин“.

So which verbs go in which construction --

Значи, прашањето кои глаголи одат во која конструкција,

the problem with which I began --

мојот првичен проблем,

depends on whether the verb specifies a kind of motion

зависи од тоа дали глаголот се однесува на движење

or a kind of possession change.

или на промена на сопственост.

To give something involves both causing something to go

Кога давате нешто, во исто време причинувате тоа нешто да оди некаде

and causing someone to have.

и некој да го поседува тоа нешто.

To drive the car only causes something to go,

Кога возите кола, причинувате само нештото да оди некаде,

because Chicago's not the kind of thing that can possess something.

зашто Чикаго не може да поседува нешто.

Only humans can possess things.

Само луѓето поседуваат ствари.

And to give someone a headache causes them to have the headache,

А, кога некому му задавате главоболка и тие имаат главоболка,

but it's not as if you're taking the headache out of your head

тоа не значи дека вашата главоболка ја вадите од глава

and causing it to go to the other person,

и причинувате да отиде кај другиот човек,

and implanting it in them.

па да им ја ставите во глава.

You may just be loud or obnoxious,

Доволно е да сте бучни или одвратни,

or some other way causing them to have the headache.

или на некој друг начин да ги боли главата од вас (да им задавате главоболка).

So, that's

Ви дадов пример

an example of the kind of thing that I do in my day job.

од мојата секојдневна работа.

So why should anyone care?

Зошто некому би му било гајле?

Well, there are a number of interesting conclusions, I think,

Сметам дека од оваа и од многу слични анализи

from this and many similar kinds of analyses

на стотици англиски глаголи

of hundreds of English verbs.

може да извлечеме неколку интересни заклучоци.

First, there's a level of fine-grained conceptual structure,

Како прво, секој пат кога создаваме или изговараме реченица

which we automatically and unconsciously compute

автоматски и потсвесно извршуваме процес со префинета

every time we produce or utter a sentence, that governs our use of language.

концептуална структура, од кој зависи употребата на јазикот.

You can think of this as the language of thought, or "mentalese."

Ова е еден вид јазик на мислата, односно „умствен јазик“.

It seems to be based on a fixed set of concepts,

Се заснова на непроменлива група концепти,

which govern dozens of constructions and thousands of verbs --

кои обликуваат десетици конструкции и илјадници глаголи,

not only in English, but in all other languages --

не само во англискиот, туку и во сите други јазици -

fundamental concepts such as space,

фундаментални концепти како просторот,

time, causation and human intention,

времето, причинско-последичните врски и интеракцијата меѓу луѓето,

such as, what is the means and what is the ends?

како што е прашањето „кои се средствата и која е целта“?

These are reminiscent of the kinds of categories

Овие концепти се од рангот категории

that Immanuel Kant argued

кои за Емануел Кант

are the basic framework for human thought,

беа основната рамка на човечката мисла,

and it's interesting that our unconscious use of language

и интересно е што изгледа дека нашата несвесна употреба на јазикот

seems to reflect these Kantian categories.

ги отсликува овие Кантовски категории -

Doesn't care about perceptual qualities,

при несвесната употреба, неважни се перцептуалните особини,

such as color, texture, weight and speed,

како бојата, текстурата, тежината и брзината,

which virtually never differentiate

кои безмалку воопшто не прават разлика

the use of verbs in different constructions.

во употребата на различни глаголи во различни конструкции.

An additional twist is that all of the constructions in English

Згора на тоа, сите конструкции во англискиот

are used not only literally,

не ги употребуваме само буквално,

but in a quasi-metaphorical way.

туку и квази-метафорично.

For example, this construction, the dative,

На пример, дативната конструкција

is used not only to transfer things,

не се употребува само за пренос на ствари,

but also for the metaphorical transfer of ideas,

туку и за метафорички пренос на идеи,

as when we say, "She told a story to me"

како кога ќе кажеме „Ми раскажа приказна на мене“

or "told me a story,"

или „Ми раскажа мене приказна“.

"Max taught Spanish to the students" or "taught the students Spanish."

„Макс им предаваше шпански на студентите“ или „Макс им предаваше на студентите шпански“.

It's exactly the same construction,

Конструкцијата е сосема иста,

but no muffins, no mice, nothing moving at all.

но нема ниту мафини, ниту глувчиња. Ништо не се движи.

It evokes the container metaphor of communication,

Вака се повикува „метафората на сад“ при комуникацијата,

in which we conceive of ideas as objects,

во која идеите се објекти,

sentences as containers,

речениците садови,

and communication as a kind of sending.

а комуникацијата е вид испраќање,

As when we say we "gather" our ideas, to "put" them "into" words,

како кога велиме „да ги искажеме идеите ВО реченица,“

and if our words aren't "empty" or "hollow,"

да не се служиме со „празни“ зборови

we might get these ideas "across" to a listener,

за „пренесување“ идеи до слушателот,

who can "unpack" our words to "extract" their "content."

кој ја „извлекува“ „содржината“ од нив.

And indeed, this kind of verbiage is not the exception, but the rule.

Ваквите изрази се правило, а не исклучок.

It's very hard to find any example of abstract language

Тешко е да се најде пример за апстрактен јазик

that is not based on some concrete metaphor.

што не се потпира на конкретна метафора.

For example, you can use the verb "go"

На пример, глаголот „оди“

and the prepositions "to" and "from"

и предлозите „во“ и „од“

in a literal, spatial sense.

се користат во буквалното, просторно значење:

"The messenger went from Paris to Istanbul."

„Гласникот отиде од Париз во Истанбул“.

You can also say, "Biff went from sick to well."

Но, може да се каже и „Биф од болен стана здрав“.

He needn't go anywhere. He could have been in bed the whole time,

Тој не отишол никаде. Можеби цело време бил во кревет,

but it's as if his health is a point in state space

но неговото здравје го замислуваме како точка во просторот на состојбата,

that you conceptualize as moving.

што концептуализираме дека е во движење.

Or, "The meeting went from three to four,"

Или „Состанокот траеше од три до четири“,

in which we conceive of time as stretched along a line.

при што замислуваме дека времето се движи праволиниски.

Likewise, we use "force" to indicate

Во тој контекст, фразите „со сила“ и „присили“

not only physical force,

ги користиме не само во контекст на физичка сила,

as in, "Rose forced the door to open,"

како во „Роуз ја отвори вратата со сила,“

but also interpersonal force,

туку и во контекст на сила меѓу две лица,

as in, "Rose forced Sadie to go," not necessarily by manhandling her,

како во „Роуз ја присили Седи да замине“, што не мора да значи дека ја турнала,

but by issuing a threat.

туку дека употребила закана.

Or, "Rose forced herself to go,"

Исто така, во реченицата „Роуз се присили да си замине“

as if there were two entities inside Rose's head,

ни се чини дека во главата на Роуз имало две лица

engaged in a tug of a war.

што се натпреварувале меѓу себе.

Second conclusion is that the ability to conceive

Вториот заклучок е дека нашата способност

of a given event in two different ways,

еден настан да го замислиме на два различни начини,

such as "cause something to go to someone"

како во „да причини нешто да отиде кај некого“

and "causing someone to have something,"

и „да причини некој да има нешто“,

I think is a fundamental feature of human thought,

е основна особина на човековата мисла

and it's the basis for much human argumentation,

за која многу се дискутира,

in which people don't differ so much on the facts

при што несогласувањето не е толку во фактите,

as on how they ought to be construed.

колку што е во начинот на кој тие треба да се протолкуваат.

Just to give you a few examples:

Неколку примери:

"ending a pregnancy" versus "killing a fetus;"

„да прекине бременост“ наспроти „да убие фетус“,

"a ball of cells" versus "an unborn child;"

„грутка клетки“ наспроти „неродено дете“,

"invading Iraq" versus "liberating Iraq;"

„да се изврши инвазија на Ирак“ наспроти „да се ослободи Ирак“,

"redistributing wealth" versus "confiscating earnings."

„да се прераспредели богатството“ наспроти „да се конфискува заработката“.

And I think the biggest picture of all

И најреално гледано,

would take seriously the fact

треба сериозно да се земе предвид

that so much of our verbiage about abstract events

дека во огромен дел нашите изрази за апстрактни настани

is based on a concrete metaphor

се засноваат на конкретна метафора.

and see human intelligence itself

Самата човечка интелигенција

as consisting of a repertoire of concepts --

така се смета за збир концепти,

such as objects, space, time, causation and intention --

како што се предмети, простор, време, причинување и намера,

which are useful in a social, knowledge-intensive species,

кои се корисни за еден општествен вид што се потпира на знаење,

whose evolution you can well imagine,

а чија еволуција лесно може да се замисли,

and a process of metaphorical abstraction

како и процес на метафорична апстракција,

that allows us to bleach these concepts

со кој првичната концептуална содржина,

of their original conceptual content --

простор, време и сила,

space, time and force --

ја отстрануваме од овие концепти

and apply them to new abstract domains,

и ги применуваме во нови, апстрактни домени,

therefore allowing a species that evolved

со што видот што еволуирал

to deal with rocks and tools and animals,

да може да се справи со камења, алатки и животни,

to conceptualize mathematics, physics, law

сега може да концептуализира математика, физика, право

and other abstract domains.

и други апстрактни домени.

Well, I said I'd talk about two windows on human nature --

Реков дека ќе зборувам за два прозори во човековата природа.

the cognitive machinery with which we conceptualize the world,

Првиот е когнитивната машинерија со која го концептуализираме светот,

and now I'm going to say a few words about the relationship types

а сега ќе кажам по нешто за видовите односи

that govern human social interaction,

на кои се темели човековата општествена интеракција,

again, as reflected in language.

повторно низ призма на јазикот.

And I'll start out with a puzzle, the puzzle of indirect speech acts.

Ќе започнам со загатката на индиректите говорни чинови.

Now, I'm sure most of you have seen the movie "Fargo."

Сигурно повеќето од вас го гледале филмот „Фарго“.

And you might remember the scene in which

Можеби се сеќавате на сцената

the kidnapper is pulled over by a police officer,

во која еден полицаец го запира возилото на киднаперот,

is asked to show his driver's license

му ја бара возачката дозвола на возачот,

and holds his wallet out

а возачот го вади паричникот

with a 50-dollar bill extending

од кој се наѕира

at a slight angle out of the wallet.

банкнота од 50 долари.

And he says, "I was just thinking

И вели „Мислев

that maybe we could take care of it here in Fargo,"

можеби ќе го средиме ова тука, во Фарго“,

which everyone, including the audience,

што сите, дури и публиката,

interprets as a veiled bribe.

го толкуваат како завиен поткуп.

This kind of indirect speech is rampant in language.

Ваквиот вид индиректен говор е многу чест во јазикот.

For example, in polite requests,

На пример, при учтивите молби,

if someone says, "If you could pass the guacamole,

ако некој рече „Ако можеш да ми го подадеш сосот,

that would be awesome,"

би било супер“,

we know exactly what he means,

знаеме точно што сака да каже,

even though that's a rather bizarre

иако концептот што се изразува

concept being expressed.

е прилично бизарен.

(Laughter)

(Смеа)

"Would you like to come up and see my etchings?"

„Сакаш ли да се качиш горе и да ми ги видиш резбите?“

I think most people

Мислам дека повеќето луѓе

understand the intent behind that.

сфаќаат каква намера се крие тука.

And likewise, if someone says,

И слично на тоа, ако некој рече

"Nice store you've got there. It would be a real shame if something happened to it" --

„Колку убава продавница имате. Би било навистина штета да ѝ се случи нешто“,

(Laughter) --

(Смеа)

we understand that as a veiled threat,

тоа го разбираме како завиена закана,

rather than a musing of hypothetical possibilities.

а не хипотетизирање за можностите.

So the puzzle is, why are bribes,

Па, загонетката е зошто поткупот,

polite requests, solicitations and threats so often veiled?

учтивите молби, барањата и заканите се толку често завиени?

No one's fooled.

Никој не прелажува никого -

Both parties know exactly what the speaker means,

и двете страни знаат што точно кажал говорителот,

and the speaker knows the listener knows

а слушателот знае дека говорителот знае

that the speaker knows that the listener knows, etc., etc.

дека слушателот знае дека говорителот знае, итн.

So what's going on?

Значи, што се случува?

I think the key idea is that language

Мислам дека клучната идеја е дека јазикот

is a way of negotiating relationships,

е еден вид преговарање за односи,

and human relationships fall into a number of types.

а постојат неколку типа човечки односи.

There's an influential taxonomy by the anthropologist Alan Fiske,

Антропологот Алан Фиск има изготвено многу важна таксономија,

in which relationships can be categorized, more or less,

во која односите, повеќе или помалку, се делат на

into communality, which works on the principle

заедница, што функционира на принципот

"what's mine is thine, what's thine is mine,"

„Што е мое е твое, што е твое е мое“,

the kind of mindset that operates within a family, for example;

како што размислува едно семејство, на пример,

dominance, whose principle is "don't mess with me;"

доминанција, што се потпира на принципот „Немој да си играш играчки со мене“,

reciprocity, "you scratch my back, I'll scratch yours;"

реципроцитет: „На ти го, дај ми го“,

and sexuality, in the immortal words of Cole Porter, "Let's do it."

и сексуалност: во бесмртните зборови на Коул Портер, „Ајде да бркаме работа“.

Now, relationship types can be negotiated.

За типовите односи може да се преговара.

Even though there are default situations

Иако има стандардни ситуации,

in which one of these mindsets can be applied,

во кои важи едно од овие размислувања,

they can be stretched and extended.

тие може да бидат развлечени и проширени.

For example, communality applies most naturally

На пример, заедницата најприродно се користи

within family or friends,

во рамките на семејството и пријателите,

but it can be used to try to transfer

но може да се користи при обидот

the mentality of sharing

да се пренесе менталитететот на споделување

to groups that ordinarily would not be disposed to exercise it.

во групи што обично не би го применувале.

For example, in brotherhoods, fraternal organizations,

На пример, во братствата или братски организации,

sororities, locutions like "the family of man,"

во сестринствата, во изразите како „семејството на човекот“,

you try to get people who are not related

каде сакате луѓето што не се во крвно сродство

to use the relationship type that would ordinarily

да употребат тип врска што обично

be appropriate to close kin.

се користи за блиски роднини.

Now, mismatches -- when one person assumes one relationship type,

Но, кога има дискрепанци, односно кога едното лице користи еден тип врска,

and another assumes a different one -- can be awkward.

а друго лице друг, може да биде непријатно.

If you went over and you helped yourself

На пример, би било непријатно

to a shrimp off your boss' plate,

самите да си се послужите со шкампа

for example, that would be an awkward situation.

од чинијата на шефот.

Or if a dinner guest after the meal

Или, ако гостинот што сте го поканиле на вечера

pulled out his wallet and offered to pay you for the meal,

по вечерата извади паричник и понуди да ви плати,

that would be rather awkward as well.

повторно ситуацијата ќе биде многу непријатна.

In less blatant cases,

Во помалку драстичните случаи,

there's still a kind of negotiation that often goes on.

сè уште се водат еден вид преговори.

In the workplace, for example,

На пример, на работното место,

there's often a tension over whether an employee

честопати има тензија во однос на тоа

can socialize with the boss,

колку вработеното лице може да се дружи со шефот,

or refer to him or her

да му или да ѝ се обраќа

on a first-name basis.

на „ти“.

If two friends have a

Ако меѓу двајца пријатели

reciprocal transaction, like selling a car,

постои реципроцитетна врска, како при продавање кола,

it's well known that this can be a source

познато е дека ова

of tension or awkwardness.

може да предизвика тензија или непријатност.

In dating, the transition

Во една љубовна врска,

from friendship to sex

преминот од пријателство кон секс

can lead to, notoriously, various forms of awkwardness,

е озлогласен по тоа што предизвикува најразлични непријатности,

and as can sex in the workplace,

како и сексот на работното место,

in which we call the conflict between a

при што конфликтот меѓу доминантната и сексуалната врска

dominant and a sexual relationship "sexual harassment."

го нарекуваме „сексуално малтретирање“.

Well, what does this have to do with language?

Како е ова поврзано со јазикот?

Well, language, as a social interaction,

Јазикот, како општествена интеракција,

has to satisfy two conditions.

мора да задоволи два услови.

You have to convey the actual content --

Мора да ја пренесете конкретната содржина,

here we get back to the container metaphor.

што повторно нè навраќа на метафората на садот.

You want to express the bribe, the command, the promise,

Сакате да го изразите поткупот, заповедта, ветувањето,

the solicitation and so on,

барањето итн.,

but you also have to negotiate

но, исто така, треба и да преговарате

and maintain the kind of relationship

и да ја одржувате врската

you have with the other person.

што ја имате со другото лице.

The solution, I think, is that we use language at two levels:

Сметам дека решението е во тоа што го користиме јазикот на две нивоа:

the literal form signals

буквалното, кое воспоставува

the safest relationship with the listener,

најсигурна врска со слушателот,

whereas the implicated content --

додека содржината што се имплицира,

the reading between the lines that we count on the listener to perform --

она што очекуваме слушателот да го прочита меѓу редови,

allows the listener to derive the interpretation

му овозможува на слушателот да протолкува нешто

which is most relevant in context,

што во дадениот контекст е најрелевантно,

which possibly initiates a changed relationship.

а што може да биде почеток на промена во односот.

The simplest example of this is in the polite request.

Најпростиот пример за ова е учтивата молба.

If you express your request as a conditional --

Ако молбата ја изразите со условна реченица,

"if you could open the window, that would be great" --

„Ако го отвориш прозорот, баш ќе биде супер“,

even though the content is an imperative,

иако содржината е заповедна,

the fact that you're not using the imperative voice

со самото тоа што не го користите заповедниот начин,

means that you're not acting as if you're in a relationship of dominance,

се однесувате како да не сте во доминантна врска,

where you could presuppose the compliance of the other person.

при што претпоставувате дека другото лице ќе ве послуша.

On the other hand, you want the damn guacamole.

Од друга страна, ептен сакате да го добиете сосот.

By expressing it as an if-then statement,

Ако ова го изразите со исказ „ако-тогаш“,

you can get the message across

ќе ја пренесете пораката

without appearing to boss another person around.

без да оставите впечаток дека строите некого.

And in a more subtle way, I think, this works

Според мене, ова функционира на посуптилен начин

for all of the veiled speech acts

за сите завиени говорни чинови,

involving plausible deniability:

во кои има и можноста за одбивање:

the bribes, threats, propositions,

поткуп, закани, предлози,

solicitations and so on.

барања, итн.

One way of thinking about it is to imagine what it would be like

Ова може да се разгледува на следниов начин.

if language -- where it could only be used literally.

Да замислиме што би се случило ако јазикот се користи само буквално.

And you can think of it in terms of a

Можете да го разгледувате ова

game-theoretic payoff matrix.

во рамките на матрицата за добивка од теоријата на игри.

Put yourself in the position of the

Замислете дека сте киднаперот

kidnapper wanting to bribe the officer.

кој сака да го поткупи полицаецот.

There's a high stakes

Постои голем ризик

in the two possibilities

и ако полицаецот е нечесен,

of having a dishonest officer or an honest officer.

и ако полицаецот е чесен.

If you don't bribe the officer,

Ако не го поткупите полицаецот,

then you will get a traffic ticket --

ќе добиете сообраќајна казна,

or, as is the case of "Fargo," worse --

или, во случајот на „Фарго“, и нешто пострашно -

whether the honest officer

без оглед дали

is honest or dishonest.

полицаецот е чесен или нечесен:

Nothing ventured, nothing gained.

ништо не се става на коцка, ништо не се добива.

In that case, the consequences are rather severe.

Во тој случај, ќе има крајно сериозни последици.

On the other hand, if you extend the bribe,

Од друга страна, ако му понудите поткуп,

if the officer is dishonest,

а полицаецот е нечесен,

you get a huge payoff of going free.

придобивката ви е огромна - си одите слободни.

If the officer is honest, you get a huge penalty

Ако полицаецот е чесен, следи тешка казна,

of being arrested for bribery.

односно ве апсат за поткуп.

So this is a rather fraught situation.

Значи, ситуацијата е многу напната.

On the other hand, with indirect language,

Од друга страна, со индиректен јазик,

if you issue a veiled bribe,

ако искажете завиен поткуп,

then the dishonest officer

нечесниот полицаец

could interpret it as a bribe,

може да го протолкува како поткуп,

in which case you get the payoff of going free.

при што придобивката ви е ослободувањето,

The honest officer can't hold you to it as being a bribe,

а чесниот полицаец не може да ве обвини дека сте го поткупиле,

and therefore, you get the nuisance of the traffic ticket.

па добивате само една неважна сообраќајна казна.

So you get the best of both worlds.

Значи, и во обата случаи вие сте во ќар.

And a similar analysis, I think,

Сметам дека на сличен начин може да ја анализираме

can apply to the potential awkwardness

и потенцијалната непријатност

of a sexual solicitation,

при барањето сексуален однос,

and other cases where plausible deniability is an asset.

како и другите случаи во кои има можност за одбивање.

I think this affirms

Мислам дека со ова се потврдува

something that's long been known by diplomats --

нешто што дипломатите одамна го знаат.

namely, that the vagueness of language,

Имено, нејасноста на јазикот

far from being a bug or an imperfection,

воопшто не е баг или несовршеност,

actually might be a feature of language,

туку веројатно е јазична особина,

one that we use to our advantage in social interactions.

која ја користиме во наша корист во општествените интеракции.

So to sum up: language is a collective human creation,

Да резимирам: јазикот е заедничка човечка креација

reflecting human nature,

и ја одразува човековата природа.

how we conceptualize reality,

Преку начинот на кој ја концептуализираме реалноста,

how we relate to one another.

преку начинот на кој градиме врски еден со друг,

And then by analyzing the various quirks and complexities of language,

како и преку анализа на различните каприци и сложености на јазикот,

I think we can get a window onto what makes us tick.

мислам дека ни се отвора прозор кон начинот на кој функционираме.

Thank you very much.

Ви благодарам многу.

(Applause)

(Аплауз)