Steven Pinker: What our language habits reveal

Steven Pinker dil ve düşünce hakkında

Çeviri: Esen Kılıç Gözden geçirme: osman oguz ahsen

This is a picture of Maurice Druon,

Bu Maurice Druon'un bir resmi.

the Honorary Perpetual Secretary of L'Academie francaise,

Fransız Akademisi, L'Academie Francaise'in

the French Academy.

daimi onursal başkanı

He is splendidly attired in his 68,000-dollar uniform,

Görkemli bir şekilde 68.000 dolarlık üniformasının içinde

befitting the role of the French Academy

Fransız Akademisi'nin rolüne uygun bir şekilde

as legislating the

Fransızca'nın doğru kullanımı

correct usage in French

ve dilin devamlılığının

and perpetuating the language.

sağlanması yasasını kanunlaştırıyor.

The French Academy has two main tasks:

Fransız Akademisi'nin 2 önemli görevi var:

it compiles a dictionary of official French.

1930'da başladıkları ve P harfine kadar hazırlayabildikleri

They're now working on their ninth edition,

ki şu anda 9. baskı üzerinde çalışıyorlar,

which they began in 1930, and they've reached the letter P.

Resmi Fransızca sözlüğünü hazırlıyorlar.

They also legislate on correct usage,

Bir de dilin doğru kullanımını yönetirler.

such as the proper term for what the French call "email,"

Örneğin Fransızların, "email" dedikleri kelimenin daha uygun

which ought to be "courriel."

bir kelime olarak "courriel" olması,

The World Wide Web, the French are told,

Aynı şekilde The World Wide Web'in de

ought to be referred to as

"la toile d'araignee mondiale" -- Küresel Örümcek Ağı --

"la toile d'araignee mondiale" -- the Global Spider Web --

olarak söylenmesinin gerekliliği gibi Fransızların

recommendations that the French gaily ignore.

genellikle aldırmadığı önerilerde bulunurlar.

Now, this is one model of how language comes to be:

Şimdi bu, dilin ne hale geldiğinin bir modeli:

namely, it's legislated by an academy.

yani, bir akademi tarafından yönlendiriliyor.

But anyone who looks at language realizes

Ama dili inceleyen herhangi bir kimse bunun

that this is a rather silly conceit,

biraz aptalca bir kibir olduğunu anlayabilir.

that language, rather, emerges from human minds interacting from one another.

Aksine dil, insanların zihninde, birbirleriyle olan ilişkilerinden doğar

And this is visible in the unstoppable change in language --

Dilin önlenemez değişimine bakılırsa bu açıkça görülebilir.

the fact that by the time the Academy finishes their dictionary,

Akademi sözlüğünü bitirdiği gün, zaten güncelliğini

it will already be well out of date.

çoktan yitirmiş olacağı da düşünülürse.

We see it in the

Bunu argo ve

constant appearance of slang and jargon,

devamlı olarak çeşitli jargonların ortaya çıkışında,

of the historical change in languages,

dillerin tarihi değişimlerinde,

in divergence of dialects

lehçeler arasındaki ayrılıklarda,

and the formation of new languages.

ve yeni dillerin şekillenmesinde de görürüz.

So language is not so much a creator or shaper of human nature,

Bu yüzden dil, insan doğasını şekillendiren veya yaratan bir şey değil,

so much as a window onto human nature.

daha çok insan doğasına açılan bir pencere.

In a book that I'm currently working on,

Halen üzerinde çalıştığım bir kitapta,

I hope to use language to shed light on

dili, insanların dünyayı kavramlaştırdığı

a number of aspects of human nature,

bilişsel mekaniği ve insan etkileşimini

including the cognitive machinery

yönlendiren ilişki türlerini de içeren

with which humans conceptualize the world

insan doğasının bir dizi yönüne

and the relationship types that govern human interaction.

ışık tutacak şekilde kullanmayı umuyorum.

And I'm going to say a few words about each one this morning.

Bu sabah bu şeylerin her biri hakkında bir kaç şey söyleyeceğim.

Let me start off with a technical problem in language

Bir süredir hakkında endişe duyduğum

that I've worried about for quite some time --

dildeki teknik bir problemle başlayayım --

and indulge me

umarım fiiller ve onların kullanılışına gösterdiğim

in my passion for verbs and how they're used.

muazzam ilgi konusunda beni hoşgörürsünüz

The problem is, which verbs go in which constructions?

Sorun, hangi fiilin hangi yapılarla birlikte kullanıldığı?

The verb is the chassis of the sentence.

Fiil bir cümlenin çatısıdır.

It's the framework onto which the other parts are bolted.

Diğer parçaların üzerine bağlandığı bir çerçevedir.

Let me give you a quick reminder

Size uzun zaman önce unuttuğunuz

of something that you've long forgotten.

birşeyi hatırlatayım.

An intransitive verb, such as "dine," for example,

Geçişsiz bir fiil, örneğin "yemek yemek",

can't take a direct object.

doğrudan nesne alamaz.

You have to say, "Sam dined," not, "Sam dined the pizza."

"Sam akşam yemeğini yedi" demeniz gerekir, "Sam pizzayı akşam yedi" değil.

A transitive verb mandates

Geçişli bir fiil, orada bir nesne

that there has to be an object there:

olması gerektiğini belirtir.

"Sam devoured the pizza." You can't just say, "Sam devoured."

"Sam pizzayı bir oturuşta yedi" gibi. "Sam bir oturuşta yedi" diyemezsiniz.

There are dozens or scores of verbs of this type,

İçinde bulunduğu cümleyi şekillendiren

each of which shapes its sentence.

böyle düzinelerce, bir sürü fiil var.

So, a problem in explaining how children learn language,

Çocukların bir dili nasıl öğrendiğini açıklarken,

a problem in teaching language to adults so that they don't make grammatical errors,

yetişkinlere dilbilgisi hataları yapmadan dil öğretmeye çalışırken

and a problem in programming computers to use language is

ve dili kullanmaya programlanan bilgisayarlarda ortaya çıkan sorun

which verbs go in which constructions.

hangi fiillerin hangi yapılarda kullanılması gerektiğidir.

For example, the dative construction in English.

Örneğin, İngilizce'de datif kullanımı --

You can say, "Give a muffin to a mouse," the prepositional dative.

"Çöreği fare-ye ver", diyebilirsiniz, edatsı datif,

Or, "Give a mouse a muffin," the double-object dative.

ya da "fareye çöreği ver", çift-nesneli datif,

"Promise anything to her," "Promise her anything," and so on.

"Ona söz ver","Sözü ona ver", falan filan..

Hundreds of verbs can go both ways.

Yüzlerce fiil bu şekilde her iki şekilde kullanılabilir.

So a tempting generalization for a child,

Her türlü yapıda yer alabilen bir fiil

for an adult, for a computer

bir çocuk, bir yetişkin veya

is that any verb that can appear in the construction,

bir bilgisayar için çok cazip bir genellemedir.

"subject-verb-thing-to-a-recipient"

"özne-fiil-nesne-alıcı" kuruluş yapısı

can also be expressed as "subject-verb-recipient-thing."

ayrıca "özne-fiil-alıcı-nesne" olarakta ifade edilebilir.

A handy thing to have,

Bu çok kullanışlı bir şey

because language is infinite,

çünkü dilin kullanımı sonsuzdur

and you can't just parrot back the sentences that you've heard.

ve duyduğunuz bu cümleleri sürekli olarak tekrarlayıp duramazsınız.

You've got to extract generalizations

Genellemeleri seçip çıkartmalısınız

so you can produce and understand new sentences.

ancak bu şekilde yeni cümleler üretebilir ve kavrayabilirsiniz.

This would be an example of how to do that.

Bunun nasıl yapılacağına dair iyi bir örnek bu.

Unfortunately, there appear to be idiosyncratic exceptions.

Ne yazık ki, bu durumun özel istisnaları var gibi görünüyor.

You can say, "Biff drove the car to Chicago,"

"Biff arabayı Chicago'ya sürdü" diyebilirsiniz

but not, "Biff drove Chicago the car."

ama "Biff Chicago'yu sürdü," diyemezsiniz.

You can say, "Sal gave Jason a headache,"

"Sal, Jason'a baş ağrısı verdi" diyebilirsiniz

but it's a bit odd to say, "Sal gave a headache to Jason."

ama "Sal başağrısını Jason'a yaptı" demek biraz garip kaçar.

The solution is that these constructions, despite initial appearance,

Sonuç olarak tüm iç görünüşlerine rağmen, bu cümle yapıları

are not synonymous,

eş anlamlı değildir.

that when you crank up the microscope

İnsan kavrayışı üzerine bir mikroskopla eğilirsek

on human cognition, you see that there's a subtle difference

bu iki cümle kuruluşu arasında çok ince bir anlam farklılığı

in meaning between them.

olduğunu görebilirsiniz.

So, "give the X to the Y,"

Yani, "X'i Y'ye vermek" --

that construction corresponds to the thought

bu kuruluş yapısı şu düşünceyi dile getiriyor,

"cause X to go to Y." Whereas "give the Y the X"

"X'in Y'ye gitmesine neden olmak". Diğer taraftan, "Y'ye X'i vermek"

corresponds to the thought "cause Y to have X."

"Y'nin X'e sahip olması" anlamına geliyor.

Now, many events can be subject to either construal,

Şimdi, pek çok olay, bir çeşit klasik

kind of like the classic figure-ground reversal illusions,

figür-zemin yanılsaması gibi içinde belli bir nesneye

in which you can either pay attention

dikkatinizi çekebileceğiniz

to the particular object,

bir çözümlemeye tabidir

in which case the space around it recedes from attention,

Bu durumda nesnenin çevresindeki zemin ilgi alanı dışındadır,

or you can see the faces in the empty space,

ya da boş alanda yüzler görebilirsiniz

in which case the object recedes out of consciousness.

nesne bilincin dışına çekilir.

How are these construals reflected in language?

Peki tüm bu çözümlemeler dile nasıl yansır?

Well, in both cases, the thing that is construed as being affected

Her iki durumda da durumdan etkilendiği varsayılan şey

is expressed as the direct object,

doğrudan nesne olarak belirtilir:

the noun after the verb.

fiilden sonra gelen isim.

So, when you think of the event as causing the muffin to go somewhere --

Bu yüzden, bir çöreğin bir yere gitmesine neden olan bir olay düşündüğünüzde --

where you're doing something to the muffin --

çöreğe birşey yaptığınızda (etki ettiğinizde) --

you say, "Give the muffin to the mouse."

"Çöreği fareye ver" dersiniz.

When you construe it as "cause the mouse to have something,"

"Farenin birşeye sahip olması" olarak yorumlarsanız,

you're doing something to the mouse,

Fareye birşey yapıyorsunuz ki

and therefore you express it as, "Give the mouse the muffin."

bunun için de, "Fareye çörek ver" diye ifade ediyorsunuz.

So which verbs go in which construction --

Yani hangi fiilin hangi yapıda kullanıldığı ile ilgili

the problem with which I began --

en başta sözünü ettiğim asıl sorun --

depends on whether the verb specifies a kind of motion

fiilin bir çeşit hareket belirtip belirtmediğine ya da

or a kind of possession change.

bir tür iyelik değişikliği içerip içermediğine bağlıdır.

To give something involves both causing something to go

Birşey vermek, hem birşeyin gitmesi hem de birinin birşeye

and causing someone to have.

sahip olması anlamını içerir.

To drive the car only causes something to go,

Arabayı sürmek yalnızca birşeyin gitmesine neden olur

because Chicago's not the kind of thing that can possess something.

çünkü Chicago bir şeye sahip olabilen bir nesne değildir.

Only humans can possess things.

Yalnızca insanlar bir şeye sahip olabilir

And to give someone a headache causes them to have the headache,

ve birine bir başağrısı vermek onların baş ağrısına sahip olmasına neden olur

but it's not as if you're taking the headache out of your head

ama baş ağrısını başınızdan dışarı çekip alarak

and causing it to go to the other person,

başka birine gitmesine ve onun kafasına

and implanting it in them.

yerleşmesine neden olmuyorsunuz.

You may just be loud or obnoxious,

Gürültücü veya tiksindirici olabilirsiniz

or some other way causing them to have the headache.

ya da bir başka şekilde onlara başağrısı, rahatsızlık veriyorsunuzdur.

So, that's

Aslında bu

an example of the kind of thing that I do in my day job.

her gün benim çalışırken yaptığım türden bir örnek.

So why should anyone care?

Şimdi, neden bununla ilgilenesiniz?

Well, there are a number of interesting conclusions, I think,

Sanırım, yüzlerce İngilizce fiilin bu ve buna benzer şekilllerde

from this and many similar kinds of analyses

farklı birçok analizinden ortaya çıkan

of hundreds of English verbs.

bir dizi ilginç sonuca varıyoruz

First, there's a level of fine-grained conceptual structure,

İlk olarak, dilimizi kullanma biçimimize yön veren bir cümle kurduğumuzda

which we automatically and unconsciously compute

ya da söylediğimizde otomotik olarak, bilinçsizce saydığımız

every time we produce or utter a sentence, that governs our use of language.

ince-taneli bir kavramsal yapı düzeyi vardır.

You can think of this as the language of thought, or "mentalese."

Bunu düşüncenin dili ya da "Mentalese" olarak düşünebilirsiniz.

It seems to be based on a fixed set of concepts,

Sadece ingilizce'de değil, diğer bütün dillerdeki

which govern dozens of constructions and thousands of verbs --

binlerce fiil ve düzinelerce kuruluş yapısını düzenleyen

not only in English, but in all other languages --

sabit kavramlar kümesi üzerine kuruludur.

fundamental concepts such as space,

Bu kavramlar mekan, zaman,

time, causation and human intention,

neden ve niyet gibi temel kavramlardır.

such as, what is the means and what is the ends?

Yani ne anlama gelir ve nerede biter?

These are reminiscent of the kinds of categories

Bu kavramlar Immanuel Kant'ın

that Immanuel Kant argued

insan düşüncesinin temel çerçevesi olduğunu

are the basic framework for human thought,

iddia ettiği kategorilerin kalıntılarıdır

and it's interesting that our unconscious use of language

ve ilginçtir ki dili bilinçsiz kullandığımız zamanlarda

seems to reflect these Kantian categories.

Kant'ın kategorilerinin yansımalarını görebiliriz.

Doesn't care about perceptual qualities,

Fiillerin farklı yapılar içindeki kullanımını

such as color, texture, weight and speed,

neredeyse asla değiştirmeyen

which virtually never differentiate

renk, doku, ağırlık ve hız gibi

the use of verbs in different constructions.

kavramsal niteliklerle ilgilenmez.

An additional twist is that all of the constructions in English

Bu soruna eklenen bir diğer düğüm ise, İngilizce'deki yapıların

are used not only literally,

tümü gerçek anlamlarının yanında

but in a quasi-metaphorical way.

bir de yarı mecazi anlamlarda kullanılırlar.

For example, this construction, the dative,

Örneğin, bu yapı, datif hali,

is used not only to transfer things,

yalnızca nesneleri transfer etmek için değil,

but also for the metaphorical transfer of ideas,

düşüncelerin mecazen aktarımı için de kullanılır.

as when we say, "She told a story to me"

Tıpkı, "Hikayeyi bana anlattı" ya da

or "told me a story,"

"bana hikayeyi anlattı" derken.

"Max taught Spanish to the students" or "taught the students Spanish."

"Max İspanyolcayı öğrencilere öğretti" veya "öğrencilere İspanyolca öğretti".

It's exactly the same construction,

ikisi de kesinlikle aynı kuruluş

but no muffins, no mice, nothing moving at all.

ama fare ve muffin yok. Aslında hiç bir şey hareket etmiyor.

It evokes the container metaphor of communication,

Bu, fikirleri birer nesne, cümleleri de birer kap

in which we conceive of ideas as objects,

ve iletişimi de bir gönderme durumu

sentences as containers,

olarak algıladığımız

and communication as a kind of sending.

iletişimdeki "içerik metaforu"nu hatırlatır.

As when we say we "gather" our ideas, to "put" them "into" words,

Mesela dile "getirmek" istediğimiz düşüncelerimizi "toparlamak" dediğimizde,

and if our words aren't "empty" or "hollow,"

ve eğer sözlerimiz "boş" ya da "aldatıcı" değillerse

we might get these ideas "across" to a listener,

bu düşünceleri, kelimeler paketinindeki anlamı "çözebilen" ve

who can "unpack" our words to "extract" their "content."

içeriği "çekip alabilen" dinleyiciye "geçir"ebiliriz.

And indeed, this kind of verbiage is not the exception, but the rule.

Böylesi bir laf kalabalığı bir istisna değil, bir kural.

It's very hard to find any example of abstract language

Bazı somut metaforlar üzerine kurulmayan

that is not based on some concrete metaphor.

herhangi bir soyut dil örneği bulmak çok zordur.

For example, you can use the verb "go"

Mesela, "gitmek" fiilini ve "-e" ve "-den"

and the prepositions "to" and "from"

hali ile birlikte mekansal anlamda

in a literal, spatial sense.

doğru olarak kullanabilirsiniz.

"The messenger went from Paris to Istanbul."

"Haberci Paris'ten İstanbul'a gitti".

You can also say, "Biff went from sick to well."

Ayrıca, "Biff iyileşti (iyiye gitti)" diyebilirsiniz.

He needn't go anywhere. He could have been in bed the whole time,

Aslında onun bir yere gitmesi gerekmiyor. Bütün gün boyunca yatakta olabilirdi

but it's as if his health is a point in state space

ancak sağlık durumu sanki uzayda bir noktaymışçasına

that you conceptualize as moving.

bir hareket gibi kavramlaştırılır.

Or, "The meeting went from three to four,"

Veya, "Toplantı 3'ten 4'e kaydı",

in which we conceive of time as stretched along a line.

burada zamanı bir hat boyunca uzayan birşey gibi algılarız.

Likewise, we use "force" to indicate

Aynı şekilde, "zorlamak" kelimesini

not only physical force,

"Rose kapıyı açmaya zorladı" cümlesinde olduğu gibi

as in, "Rose forced the door to open,"

fiziksel bir gücü anlatmak için değil

but also interpersonal force,

aynı zamanda "Rose Sadie'yi gitmeye zorladı"

as in, "Rose forced Sadie to go," not necessarily by manhandling her,

cümlesinde olduğu gibi -- onu iterek değil elbette bir tehdite işaret ederek,

but by issuing a threat.

kişiler arasındaki zorlamayı belirtmek için de kullanırız.

Or, "Rose forced herself to go,"

Ya da "Rose kendini gitmeye zorladı"

as if there were two entities inside Rose's head,

sanki Rose'un kafasında birbiriyle çekişme içinde olan

engaged in a tug of a war.

iki farklı kişilik varmış gibi.

Second conclusion is that the ability to conceive

Vardığımız 2. sonuç anlatılan bir olayı

of a given event in two different ways,

iki farklı şekilde algılama durumudur.

such as "cause something to go to someone"

şöyle ki: "bir şeyin birine gitmesine neden olmak"

and "causing someone to have something,"

ve "birinin birşeye sahip olmasına neden olmak"

I think is a fundamental feature of human thought,

sanırım bu insan düşüncesinin temel özelliklerinden biri

and it's the basis for much human argumentation,

ve insan yargısının temelini oluşturuyor

in which people don't differ so much on the facts

insanlar olaylar karşısında, onların nasıl çözümlenmesi

as on how they ought to be construed.

gerektiği konusunda olduğu gibi farklılaşmıyorlar.

Just to give you a few examples:

bir kaç örnek daha vermek gerekirse

"ending a pregnancy" versus "killing a fetus;"

"hamileliği sona erdirmek" ve "fetus'u öldürmek"

"a ball of cells" versus "an unborn child;"

"hücre topluluğu" ve "doğmamış çocuk"

"invading Iraq" versus "liberating Iraq;"

"Irak'ı işgal etmek" ve "Irak'ı özgürleştirmek"

"redistributing wealth" versus "confiscating earnings."

"zenginlik dağıtmak", "kazanca el koymak"

And I think the biggest picture of all

Bana göre bu durumu ciddi bir şekilde yansıtan

would take seriously the fact

en önemli konu şu:

that so much of our verbiage about abstract events

soyut olaylar hakkındaki kelime haznemizin çoğu

is based on a concrete metaphor

somut benzetmelere dayanır.

and see human intelligence itself

İnsan aklının kendisi, nesneler, uzay,

as consisting of a repertoire of concepts --

zaman, nedensellik ve amaç gibi

such as objects, space, time, causation and intention --

bir dizi kavramlar repetuvarından oluşur. Evrim sürecini --

which are useful in a social, knowledge-intensive species,

rahatlıkla hayal edebileceğiniz, sosyal ve bilgi bakımından yoğun

whose evolution you can well imagine,

canlı türleri için bu çok faydalıdır.

and a process of metaphorical abstraction

Mecazi soyutlama uzay, zaman ve güç gibi

that allows us to bleach these concepts

kavramları orijinal kavramsal içerikten

of their original conceptual content --

ayırmamıza ve onları yeni soyut

space, time and force --

alanlarda kullanmamıza yarar

and apply them to new abstract domains,

Bu şekilde taş ve aletlerle haşır neşir

therefore allowing a species that evolved

olarak evrim geçiren bir türün

to deal with rocks and tools and animals,

matematik, fizik, hukuk gibi konularda ve

to conceptualize mathematics, physics, law

diğer soyut alanlarda düşüncelerini

and other abstract domains.

oluşturabilmesine olanak tanır.

Well, I said I'd talk about two windows on human nature --

İnsan doğasındaki 2 pencere hakkında konuşacağımı söylemiştim:

the cognitive machinery with which we conceptualize the world,

dünyayı kavramlaştırmamıza yarayan bilişsel mekanik

and now I'm going to say a few words about the relationship types

ve bir de insanın sosyal etkileşimini yöneten

that govern human social interaction,

ilişki türleri hakkında birşeyler söyleyeceğim

again, as reflected in language.

elbette dile yansıdığı şekliyle.

And I'll start out with a puzzle, the puzzle of indirect speech acts.

Bir puzzle ile başlayalım: dolaylı anlatım şekilleriyle ilgili bir puzzle.

Now, I'm sure most of you have seen the movie "Fargo."

Eminim bir çoğunuz "Fargo" filmini görmüştür.

And you might remember the scene in which

Araba içindeki suçlunun bir polis memuru tarafından

the kidnapper is pulled over by a police officer,

kenara çekildiği sahneyi hatırlarsınız.

is asked to show his driver's license

Polisin, ehliyetini göstermesini istediği sahnede

and holds his wallet out

50 dollarlık bir banknot

with a 50-dollar bill extending

köşesinden hafifçe dışarı çıkmış bir şekilde cüzdanını dışarı uzatır

at a slight angle out of the wallet.

bir şekilde cüzdanı dışarı uzatır,

And he says, "I was just thinking

ve şöyle der, "düşünüyordum da

that maybe we could take care of it here in Fargo,"

belki bu konuyla burada, Fargo'da ilgilenebiliriz" --

which everyone, including the audience,

İzleyici dahil herkes

interprets as a veiled bribe.

bunun örtülü bir rüşvet olduğunu kestirebilir.

This kind of indirect speech is rampant in language.

Bu tip bir dolaylı anlatım dilde çok sık kullanılır.

For example, in polite requests,

Örneğin, kibarca birşey isterken,

if someone says, "If you could pass the guacamole,

birisi " bana guacamole sosunu uzatabilirseniz,

that would be awesome,"

bu harika olurdu" der.

we know exactly what he means,

Ne demek istediğini açıkça anlarız.

even though that's a rather bizarre

Her ne kadar ifade ediş biçimi

concept being expressed.

biraz garip olsa da.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

"Would you like to come up and see my etchings?"

"Yukarı gelmek ve gravürlerimi görmek ister misin?"

I think most people

Sanırım birçok kişi

understand the intent behind that.

bunun arkasındaki niyeti anlayabilir

And likewise, if someone says,

Keza aynı şekilde bir başkası:

"Nice store you've got there. It would be a real shame if something happened to it" --

"Güzel bir dükkanın var. Eğer ona birşey olsaydı, gerçekten yazık olurdu" --

(Laughter) --

(Gülüşmeler)

we understand that as a veiled threat,

Varsayımsal bir olasılığın tahmininden ziyade

rather than a musing of hypothetical possibilities.

bunun gizli bir tehdit olduğunu anlarız.

So the puzzle is, why are bribes,

Bu yüzden puzzle şu: neden rüşvet,

polite requests, solicitations and threats so often veiled?

kibar ricalar, tahrik ve tehdit bu kadar sıkça üstü örtülü dile getiriliyor?

No one's fooled.

Kimse aptal değil,

Both parties know exactly what the speaker means,

her iki tarafta konuşanın ne ima ettiğini açıkça anlıyor,

and the speaker knows the listener knows

ve konuşan kişi, dinleyen kişinin konuşanın

that the speaker knows that the listener knows, etc., etc.

ne ima ettiğini anladığını bildiğini bildiğini biliyor vs...vs.

So what's going on?

Peki ne oluyor?

I think the key idea is that language

Sanırım anahtar düşünce dilin

is a way of negotiating relationships,

ilişkiler konusunda bir tartışma aracı olması

and human relationships fall into a number of types.

ve insanlar arasındaki ilişkinin birçok şekli var.

There's an influential taxonomy by the anthropologist Alan Fiske,

Anthropogist Alan Fiske tarafından öne sürülen etkili bir sınıflandırma var.

in which relationships can be categorized, more or less,

Bu sınıflandırmada ilişkiler, prensipte işe yarayan bir

into communality, which works on the principle

müşterekleştirme içinde az çok categorilere ayrılabiliyor.

"what's mine is thine, what's thine is mine,"

"Benim olan senin, senin olan benimdir" prensibine dayanır --

the kind of mindset that operates within a family, for example;

Bir aile içinde ratlayabileceğimiz türde bir düşünce yapısı, örneğin --

dominance, whose principle is "don't mess with me;"

Baskınlık: kural "Bana bulaşma"dır.

reciprocity, "you scratch my back, I'll scratch yours;"

Karşılıklılık:" beni desteklersen, bende seni desteklerim"

and sexuality, in the immortal words of Cole Porter, "Let's do it."

ve Cinsellik: Cole Porter'ın ölümsüz sözleriyle, "Hadi yapalım şunu."

Now, relationship types can be negotiated.

Şimdi, ilişki çeşitleri tartışılabilir.

Even though there are default situations

Böyle bir düşünce şeklinin uygulanabildiği

in which one of these mindsets can be applied,

belli başlı durumlar olsa da

they can be stretched and extended.

yine de esneyebilir ve uzatılabilirler.

For example, communality applies most naturally

Mesela müşterekleştirme en doğal şekliyle

within family or friends,

aile ve arkadaş çevresi içinde uygulanabilir

but it can be used to try to transfer

Ancak "paylaşım zihniyetini"

the mentality of sharing

normalde bunu denemeye istekli olmayan

to groups that ordinarily would not be disposed to exercise it.

topluluklara transfer etmeye çalışmak için de bu yöntemi kullanılabilirsiniz

For example, in brotherhoods, fraternal organizations,

Örneğin; birlik, kardeş kuruluşlar

sororities, locutions like "the family of man,"

kız öğrenci yurtları, "adamın ailesi" gibi anlatış tarzlarıyla,

you try to get people who are not related

çoğunlukla yakın akrabalar arasında olan

to use the relationship type that would ordinarily

bu ilişki türüne bağlı olmayan

be appropriate to close kin.

insanları kazanmaya çalışırsınız.

Now, mismatches -- when one person assumes one relationship type,

Ama yanlış eşleşmeler biraz tuhaf olabilir -- bir kişi bir ilişki türünü,

and another assumes a different one -- can be awkward.

kabul ederken, diğeri farklı bir ilişki olduğunu varsayar.

If you went over and you helped yourself

Gittiniz ve patronunuzun tabağından

to a shrimp off your boss' plate,

kendinize bir karides aldınız örneğin,

for example, that would be an awkward situation.

Bu çok garip bir durum olacaktır.

Or if a dinner guest after the meal

Ya da akşam yemeğine davetli bir konuk, yemekten sonra

pulled out his wallet and offered to pay you for the meal,

cüzdanını çıkartarak size yemeğin parasını ödemeyi teklif ederse,

that would be rather awkward as well.

bu da fazlasıyla garip bir durum olur.

In less blatant cases,

Daha az bariz durumlarda,

there's still a kind of negotiation that often goes on.

çoğunlukla devam eden bir uzlaşma şekli vardır.

In the workplace, for example,

Çalışma ortamında, mesela

there's often a tension over whether an employee

bir çalışanın patronuyla daha samimi olması

can socialize with the boss,

ya da ona ilk ismiyle

or refer to him or her

hitap edip etmemesi konusunda

on a first-name basis.

çoğu kez tereddütte kalınır.

If two friends have a

Eğer iki arkadaş

reciprocal transaction, like selling a car,

araba satışı gibi karşılıklı ticari bir ilişkiye girdiyse

it's well known that this can be a source

bu durumun karşılıklı gerginlik ve tuhaf

of tension or awkwardness.

durumlara yol açabileceği bilinir.

In dating, the transition

Randevularda,

from friendship to sex

arkadaşlıktan sekse geçiş

can lead to, notoriously, various forms of awkwardness,

herkesin bildiği gibi çeşitli acayipliklere yol açabilir.

and as can sex in the workplace,

ve hatta işyerinde sekse varabilir,

in which we call the conflict between a

ki baskın ve seksüel bir ilişki arasındaki

dominant and a sexual relationship "sexual harassment."

anlaşmazlığa "cinsel taciz" diyoruz.

Well, what does this have to do with language?

Bunun dil ile bir alakası var mı?

Well, language, as a social interaction,

Sosyal bir etkileşim olarak dil,

has to satisfy two conditions.

2 şartı yerine getirmeli.

You have to convey the actual content --

Gerçek içeriği iletmek zorundasınız --

here we get back to the container metaphor.

burada "içerik metaforu"na geri dönüyoruz.

You want to express the bribe, the command, the promise,

Rüşveti, emri, sözü, davetkar bir konuşmayı...vs

the solicitation and so on,

dile getirmek istiyorsunuz

but you also have to negotiate

ama aynı zamanda bir anlaşmaya varmalı

and maintain the kind of relationship

ve diğer kişiyle kurduğunuz ilişkinin

you have with the other person.

türünü de sürdürmelisiniz.

The solution, I think, is that we use language at two levels:

Bunun yanıtı, sanırım dili 2 seviyede de kullanıyoruz:

the literal form signals

Gerçek şekli dinleyici ile

the safest relationship with the listener,

en güvenli ilişki şeklini belirler

whereas the implicated content --

oysa üstü kapalı içerik --

the reading between the lines that we count on the listener to perform --

dinleyicinin satır aralarını okuyabilmesini bekleriz --

allows the listener to derive the interpretation

dinleyen kişinin içeriğe en yakın anlamı

which is most relevant in context,

yorumlayarak çıkartabilmesini sağlar

which possibly initiates a changed relationship.

ve muhtemelen farklı bir ilişki türünü başlatır.

The simplest example of this is in the polite request.

Nazikçe bir şeyi istemek bunun en basit örneğidir.

If you express your request as a conditional --

isteğinizi koşullu bir şekilde ifade ederseniz:

"if you could open the window, that would be great" --

"Şu pencereyi açabilirsen, memnun olurum"

even though the content is an imperative,

içerik emir kipi olmasına rağmen,

the fact that you're not using the imperative voice

emir kipi kullanmama nedeniniz

means that you're not acting as if you're in a relationship of dominance,

egemen bir tavır içinde olmadığınız anlamına geliyor

where you could presuppose the compliance of the other person.

öyle olsaydı karşınızdaki kişinin emre uyacağını bilebilirdiniz.

On the other hand, you want the damn guacamole.

Diğer taraftan, şu lanet guacamole sosundan istiyorsunuz

By expressing it as an if-then statement,

"eğer-sonra" ifadesini kullanarak bunu ifade ettiğinizde,

you can get the message across

mesajınızı patronluk taslıyormuş gibi görünmeden

without appearing to boss another person around.

karşı tarafa ulaştırabilirsiniz.

And in a more subtle way, I think, this works

Daha zekice bir ifadeyle, bence

for all of the veiled speech acts

rüşvet, tehdit, öneri, taciz gibi konularda

involving plausible deniability:

makul bir inkar şansı tanıyan

the bribes, threats, propositions,

bu üstü kapalı konuşma şekli

solicitations and so on.

işe yarıyor.

One way of thinking about it is to imagine what it would be like

Bir de şunu düşünün, eğer dil sadece gerçek anlamıyla

if language -- where it could only be used literally.

kullanılabiliyor olsaydı nasıl olurdu?

And you can think of it in terms of a

Bunu oyun teorisindeki pay-off matrix

game-theoretic payoff matrix.

açısından düşünebilirsiniz.

Put yourself in the position of the

Kendinizi polis memuruna

kidnapper wanting to bribe the officer.

rüşvet vermek isteyen adamın yerine koyun.

There's a high stakes

Karşınızda dürüst bir polis memuru

in the two possibilities

ile dürüst olmayan bir polis memuru

of having a dishonest officer or an honest officer.

olması olasılıkları çok yüksek.

If you don't bribe the officer,

Eğer polise rüşvet vermezseniz

then you will get a traffic ticket --

bir trafic cezası alacaksınız --

or, as is the case of "Fargo," worse --

ya da "Fargo"daki gibi, daha kötüsü --

whether the honest officer

Memur ister dürüst olsun ister olmasın

is honest or dishonest.

hiçbir şeyi tehlikeye atmaz

Nothing ventured, nothing gained.

ama hiçbir şey de kazanmazsınız.

In that case, the consequences are rather severe.

Bu durumda, sonuçlar oldukça kesindir.

On the other hand, if you extend the bribe,

Öte yandan, rüşveti uzatırsanız

if the officer is dishonest,

memur da dürüst değilse,

you get a huge payoff of going free.

elinden kurtulmak için yüklü bir ödeme yaparsınız.

If the officer is honest, you get a huge penalty

Eğer memur dürüst biriyse, rüşvet vermekten

of being arrested for bribery.

tutuklanmak gibi büyük bir ceza alırsınız.

So this is a rather fraught situation.

Bu oldukça endişe verici bir durum.

On the other hand, with indirect language,

Buna karşılık, dolaylı anlatım sayesinde

if you issue a veiled bribe,

gizli bir rüşvet teklif ederseniz

then the dishonest officer

dürüst olmayan bu memur

could interpret it as a bribe,

bunu bir rüşvet olarak yorumlar

in which case you get the payoff of going free.

bu durumda da bir mebla ödersiniz.

The honest officer can't hold you to it as being a bribe,

dürüst memur ise sizi bu rüşvete bağlı olarak alı koyamaz

and therefore, you get the nuisance of the traffic ticket.

ve böylece baş belası bir trafik cezasını alırsınız.

So you get the best of both worlds.

Böylece her iki dünyanında en iyisini elde edersiniz.

And a similar analysis, I think,

Buna benzer bir çözümleme

can apply to the potential awkwardness

cinsel taciz durumunun olası

of a sexual solicitation,

uygunsuzluğuna ve makul bir

and other cases where plausible deniability is an asset.

inkar şansının mevcut olduğu diğer vakalara da uygulanabilir

I think this affirms

Sanırım bu durum

something that's long been known by diplomats --

uzunca bir süredir diplomatlar tarafından bilinen

namely, that the vagueness of language,

bir şeyi doğruluyor. Yani, "dilin belirsizlik hali"

far from being a bug or an imperfection,

bir hata veya bir kusur olmaktan çok öte,

actually might be a feature of language,

gerçekte sosyal etkileşim sırasında

one that we use to our advantage in social interactions.

kendi avantajımıza kullandığımız bir dil özelliği olabilir.

So to sum up: language is a collective human creation,

Özetlemek gerekirse; "dil", insan doğasını yansıtan

reflecting human nature,

gerçeği nasıl algıladığımızı,

how we conceptualize reality,

dildeki karmaşıklıkları ve

how we relate to one another.

çeşitli tuhaflıkları analiz ederek

And then by analyzing the various quirks and complexities of language,

onu bir diğeriyle nasıl ilişkilendirdiğimizi gösteren kolektif bir icattır.

I think we can get a window onto what makes us tick.

Bizi motive eden şeyin üzerine bir pencere açabiliriz.

Thank you very much.

Çok teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)