Steven Pinker: What our language habits reveal

Tłumaczenie: Rysia Wand Korekta: Krystian Aparta

This is a picture of Maurice Druon,

Oto Maurice Druon,

the Honorary Perpetual Secretary of L'Academie francaise,

Honorowy Sekretarz Dożywotni Akademii Francuskiej.

the French Academy.

Honorowy Sekretarz Dożywotni Akademii Francuskiej.

He is splendidly attired in his 68,000-dollar uniform,

Wspaniały uniform za 68 tys. dolarów

befitting the role of the French Academy

pasuje do roli, jaką pełni Akademia,

as legislating the

odpowiedzialna za ustawy

correct usage in French

nt. poprawnej francuszczyzny

and perpetuating the language.

i jej uwieczniania.

The French Academy has two main tasks:

Akademia ma dwa zadania:

it compiles a dictionary of official French.

opracowanie oficjalnego słownika francuskiego,

They're now working on their ninth edition,

obecnie dziewiątej edycji.

which they began in 1930, and they've reached the letter P.

Zaczęli w 1930 r. i doszli do litery P.

They also legislate on correct usage,

Decydują też o poprawności,

such as the proper term for what the French call "email,"

np. o tym, że Francuzi zamiast "e-mail"

which ought to be "courriel."

powinni mówić "courriel".

The World Wide Web, the French are told,

Sieć Web Francuzi mają nazywać

ought to be referred to as

Sieć Web Francuzi mają nazywać

"la toile d'araignee mondiale" -- the Global Spider Web --

"la toile d'araignee mondiale", Światowa Pajęczyna,

recommendations that the French gaily ignore.

ale wesoło ignorują te zalecenia.

Now, this is one model of how language comes to be:

Oto jeden model powstawania języka:

namely, it's legislated by an academy.

język ustanawiany przez organizację.

But anyone who looks at language realizes

Jednak każdy obserwator zauważy,

that this is a rather silly conceit,

że to niemądre zadufanie,

that language, rather, emerges from human minds interacting from one another.

bo język ma źródło w interakcji umysłów.

And this is visible in the unstoppable change in language --

To oczywiste, bo język zmienia się nieustannie.

the fact that by the time the Academy finishes their dictionary,

Kiedy Akademia skończy słownik,

it will already be well out of date.

będzie on dawno przestarzały.

We see it in the

Obserwujemy wciąż nowe slangi i żargony,

constant appearance of slang and jargon,

Obserwujemy wciąż nowe slangi i żargony,

of the historical change in languages,

zmiany języka w czasie,

in divergence of dialects

różnicowanie się dialektów

and the formation of new languages.

i powstawanie nowych języków.

So language is not so much a creator or shaper of human nature,

Język niekoniecznie rzeźbi ludzką naturę,

so much as a window onto human nature.

ale pozwala w nią wejrzeć.

In a book that I'm currently working on,

W najnowszej książce

I hope to use language to shed light on

piszę o języku jako o kluczu

a number of aspects of human nature,

do wielu aspektów natury ludzkiej,

including the cognitive machinery

także mechanizmów poznawczych,

with which humans conceptualize the world

którymi ludzie konceptualizują świat

and the relationship types that govern human interaction.

i zależności w naszych interakcjach.

And I'm going to say a few words about each one this morning.

Poruszę każdy z tych tematów.

Let me start off with a technical problem in language

Zacznijmy od problemu technicznego,

that I've worried about for quite some time --

który martwi mnie od dawna,

and indulge me

więc pozwólcie, że wspomnę o swojej namiętności

in my passion for verbs and how they're used.

do czasowników i ich zastosowania.

The problem is, which verbs go in which constructions?

Które czasowniki pasują do danej konstrukcji?

The verb is the chassis of the sentence.

Czasownik to podwozie zdania,

It's the framework onto which the other parts are bolted.

szkielet, do którego przytwierdza się resztę.

Let me give you a quick reminder

Pozwólcie, że przypomnę

of something that you've long forgotten.

o dawno zpomnianym fakcie.

An intransitive verb, such as "dine," for example,

Czasownik nieprzechodni, jak "obiadować",

can't take a direct object.

nie ma dopełnienia bliższego.

You have to say, "Sam dined," not, "Sam dined the pizza."

"Sam obiadował", a nie: "Sam obiadował pizzę."

A transitive verb mandates

Czasownik przechodni wymaga dopełnienia:

that there has to be an object there:

Czasownik przechodni wymaga dopełnienia:

"Sam devoured the pizza." You can't just say, "Sam devoured."

"Sam pożarł pizzę", nie "Sam pożarł".

There are dozens or scores of verbs of this type,

Takich czasowników jest mnóstwo.

each of which shapes its sentence.

Każdy nadaje kształt zdaniu.

So, a problem in explaining how children learn language,

Problem w badaniu przyswajania mowy przez dzieci,

a problem in teaching language to adults so that they don't make grammatical errors,

uczeniu dorosłych języka poprawnego gramatycznie

and a problem in programming computers to use language is

i programowaniu obsługi języka w komputerach

which verbs go in which constructions.

to "jak potraktować czasownik".

For example, the dative construction in English.

W angielskim mówimy:

You can say, "Give a muffin to a mouse," the prepositional dative.

"Give a muffin to a mouse", celownik z przyimkiem,

Or, "Give a mouse a muffin," the double-object dative.

albo "Give a mouse a muffin", z podwójnym dopełnieniem.

"Promise anything to her," "Promise her anything," and so on.

"Promise anything to her", "Promise her anything" itd.

Hundreds of verbs can go both ways.

Takich czasowników są setki.

So a tempting generalization for a child,

To kuszące uogólnienie dla dziecka,

for an adult, for a computer

dorosłego lub komputera,

is that any verb that can appear in the construction,

że każdy czasownik typu:

"subject-verb-thing-to-a-recipient"

"podmiot-czasownik-rzecz-odbiorca"

can also be expressed as "subject-verb-recipient-thing."

można zmienić w "podmiot-czasownik-odbiorca-rzecz".

A handy thing to have,

To wygodne uogólnienie,

because language is infinite,

bo język jest nieskończony

and you can't just parrot back the sentences that you've heard.

i nie da się tylko papugować słyszanych zdań.

You've got to extract generalizations

Uogólnienia są konieczne,

so you can produce and understand new sentences.

żeby tworzyć i rozumieć nowe zdania,

This would be an example of how to do that.

jak w powyższym przykładzie.

Unfortunately, there appear to be idiosyncratic exceptions.

Niestety istnieją dziwne wyjątki.

You can say, "Biff drove the car to Chicago,"

Można powiedzieć: "Biff drove the car to Chicago,"

but not, "Biff drove Chicago the car."

ale nie: "Biff drove Chicago the car".

You can say, "Sal gave Jason a headache,"

Można: "Sal gave Jason a headache",

but it's a bit odd to say, "Sal gave a headache to Jason."

ale "Sal gave a headache to Jason" brzmi dziwnie.

The solution is that these constructions, despite initial appearance,

Mimo pozornego podobieństwa,

are not synonymous,

te zdania nie są równoznaczne.

that when you crank up the microscope

Przyglądając się uważnie,

on human cognition, you see that there's a subtle difference

zauważymy subtelną różnicę znaczeń.

in meaning between them.

zauważymy subtelną różnicę znaczeń.

So, "give the X to the Y,"

"Give the X to the Y" odpowiada pojęciu:

that construction corresponds to the thought

"Give the X to the Y" odpowiada pojęciu:

"cause X to go to Y." Whereas "give the Y the X"

spowodować przeniesienie X do Y.

corresponds to the thought "cause Y to have X."

"Give the Y the X" oznacza: "spowodować, że Y ma X."

Now, many events can be subject to either construal,

Często obie interpretacje są wymienne,

kind of like the classic figure-ground reversal illusions,

jak w iluzjach z odwróceniem figury i tła,

in which you can either pay attention

w których zwracamy uwagę albo na wazon,

to the particular object,

w których zwracamy uwagę albo na wazon,

in which case the space around it recedes from attention,

zapominając o otaczającej go przestrzeni,

or you can see the faces in the empty space,

albo na dwie twarze,

in which case the object recedes out of consciousness.

zapominając o wazonie.

How are these construals reflected in language?

Jak to odzwierciedla język?

Well, in both cases, the thing that is construed as being affected

W obu przypadkach przedmiot konceptualizacji

is expressed as the direct object,

to dopełnienie bliższe,

the noun after the verb.

rzeczownik po czasowniku.

So, when you think of the event as causing the muffin to go somewhere --

Kiedy konceptualizujemy "przemieszczanie się ciastka",

where you're doing something to the muffin --

kiedy robimy coś ciastku,

you say, "Give the muffin to the mouse."

powiemy: "Give the muffin to the mouse",

When you construe it as "cause the mouse to have something,"

a kiedy treść pojęciowa to "mysz coś dostaje",

you're doing something to the mouse,

kiedy robimy coś myszy,

and therefore you express it as, "Give the mouse the muffin."

powiemy: "Give the mouse the muffin".

So which verbs go in which construction --

Przechodniość i nieprzechodniość,

the problem with which I began --

problem od którego zacząłem,

depends on whether the verb specifies a kind of motion

zależy od tego, czy czasownik opisuje ruch,

or a kind of possession change.

czy zmianę stanu posiadania.

To give something involves both causing something to go

"Give" zakłada zarówno przenoszenie,

and causing someone to have.

jak zmianę stanu posiadania.

To drive the car only causes something to go,

"Drive" opisuje tylko przemieszczanie samochodu,

because Chicago's not the kind of thing that can possess something.

bo Chicago nie może "posiadać".

Only humans can possess things.

Posiadać rzeczy mogą tylko ludzie.

And to give someone a headache causes them to have the headache,

"To give someone a headache"

but it's not as if you're taking the headache out of your head

to wywołanie u kogoś bólu,

and causing it to go to the other person,

a nie przeniesienie własnego bólu na drugą osobę.

and implanting it in them.

a nie przeniesienie własnego bólu na drugą osobę.

You may just be loud or obnoxious,

Można go spowodować hałasem,

or some other way causing them to have the headache.

chamstwem, itp.

So, that's

Właśnie na tym polega moja praca.

an example of the kind of thing that I do in my day job.

Właśnie na tym polega moja praca.

So why should anyone care?

Czy to ważny temat?

Well, there are a number of interesting conclusions, I think,

Wiele interesujących wniosków

from this and many similar kinds of analyses

płynie z podobnych analiz

of hundreds of English verbs.

setek czasowników angielskich.

First, there's a level of fine-grained conceptual structure,

Po pierwsze, istnieją szczegółowe pojęcia,

which we automatically and unconsciously compute

które automatycznie i podświadomie

every time we produce or utter a sentence, that governs our use of language.

kierują naszym użyciem języka.

You can think of this as the language of thought, or "mentalese."

To język myśli, myśleński.

It seems to be based on a fixed set of concepts,

Wydaje się, że bazuje na ograniczonej liczbie pojęć,

which govern dozens of constructions and thousands of verbs --

rządzących mnóstwem konstrukcji i czasowników

not only in English, but in all other languages --

we wszystkich językach.

fundamental concepts such as space,

Pojęć podstawowych,

time, causation and human intention,

np. przestrzeń, czas, przyczynowość, zamiar,

such as, what is the means and what is the ends?

oraz pojęcie środków i celów.

These are reminiscent of the kinds of categories

Przypominają kategorie,

that Immanuel Kant argued

które zdaniem Kanta

are the basic framework for human thought,

stanowią podstawę ludzkiej myśli.

and it's interesting that our unconscious use of language

Ciekawe, że w nieświadomym użyciu języka

seems to reflect these Kantian categories.

odzwierciedlają się jakby kategorie Kanta,

Doesn't care about perceptual qualities,

nie cechy percepcyjne,

such as color, texture, weight and speed,

jak kolor, waga i szybkość,

which virtually never differentiate

które prawie nigdy

the use of verbs in different constructions.

nie określają użycia czasowników.

An additional twist is that all of the constructions in English

A na dodatek, tych konstrukcji czasownikowych

are used not only literally,

używa się nie tylko dosłownie,

but in a quasi-metaphorical way.

ale też quasi-przenośnie.

For example, this construction, the dative,

Np. konstrukcja celownikowa

is used not only to transfer things,

to nie tylko przenoszenie rzeczy,

but also for the metaphorical transfer of ideas,

ale też metaforyczne przenoszenie myśli,

as when we say, "She told a story to me"

np. "She told a story to me",

or "told me a story,"

lub "She told me a story",

"Max taught Spanish to the students" or "taught the students Spanish."

"Max taught Spanish to the students" lub "taught the students Spanish."

It's exactly the same construction,

To ta sama konstrukcja,

but no muffins, no mice, nothing moving at all.

bez ciastek i myszy. Bez ruchu.

It evokes the container metaphor of communication,

Nawiązuje do metafory pojemnika w komunikacji,

in which we conceive of ideas as objects,

wg której idee to przedmioty,

sentences as containers,

zdania to pojemniki,

and communication as a kind of sending.

a komunikacja to przesyłanie,

As when we say we "gather" our ideas, to "put" them "into" words,

np. "zbieramy" myśli, "ubieramy" je w słowa,

and if our words aren't "empty" or "hollow,"

jeśli słowa nie są "puste",

we might get these ideas "across" to a listener,

można "przekazać" myśl słuchaczowi,

who can "unpack" our words to "extract" their "content."

który "rozpakuje" słowa, żeby "wydobyć" ich "zawartość".

And indeed, this kind of verbiage is not the exception, but the rule.

Takie konstrukcje to nie wyjątek, lecz reguła.

It's very hard to find any example of abstract language

Trudno znaleźć abstrakcyjny język

that is not based on some concrete metaphor.

nie oparty na metaforze "materialnej".

For example, you can use the verb "go"

Np. używamy czasownika "go"

and the prepositions "to" and "from"

i przyimków "to" i "from"

in a literal, spatial sense.

w dosłownym, przestrzennym sensie:

"The messenger went from Paris to Istanbul."

"The messenger went from Paris to Istanbul."

You can also say, "Biff went from sick to well."

Mówi się też: "Biff went from sick to well."

He needn't go anywhere. He could have been in bed the whole time,

Mógł nie ruszyć się z łóżka, ale dotarł

but it's as if his health is a point in state space

do punktu "zdrowie" w przestrzeni stanu,

that you conceptualize as moving.

którą w myślach przebywa.

Or, "The meeting went from three to four,"

Albo: "The meeting went from three to four",

in which we conceive of time as stretched along a line.

gdzie czas jest rozciągnięty wzdłuż linii.

Likewise, we use "force" to indicate

Podobnie używamy siły

not only physical force,

nie tylko do opisywania siły fizycznej:

as in, "Rose forced the door to open,"

"Rose forced the door to open",

but also interpersonal force,

ale też do sily bezosobowej

as in, "Rose forced Sadie to go," not necessarily by manhandling her,

"Rose forced Sadie to go" - nie siłą,

but by issuing a threat.

a groźbą.

Or, "Rose forced herself to go,"

Albo: "Rose forced herself to go",

as if there were two entities inside Rose's head,

jakby jej rozdwojona jaźń

engaged in a tug of a war.

siłowała się na rękę.

Second conclusion is that the ability to conceive

Drugi wniosek: dane wydarzenie

of a given event in two different ways,

można rozumieć na dwa sposoby:

such as "cause something to go to someone"

"spowodować, że coś trafi do kogoś,"

and "causing someone to have something,"

albo "spowodować, że ktoś coś dostanie."

I think is a fundamental feature of human thought,

To podstawowa cecha myśli ludzkiej,

and it's the basis for much human argumentation,

leżąca u podstaw większości sporów,

in which people don't differ so much on the facts

w których waśnią nas nie tyle fakty,

as on how they ought to be construed.

co ich konceptualizacja.

Just to give you a few examples:

Dla przykładu:

"ending a pregnancy" versus "killing a fetus;"

"przerwanie ciąży" kontra "zabijanie płodu",

"a ball of cells" versus "an unborn child;"

"zbitka komórek" kontra "nienarodzone dziecko",

"invading Iraq" versus "liberating Iraq;"

"inwazja na Irak" kontra "wyzwalanie Iraku",

"redistributing wealth" versus "confiscating earnings."

"podział dóbr" kontra "konfiskata zarobków".

And I think the biggest picture of all

Z największej perspektywy widać,

would take seriously the fact

Z największej perspektywy widać,

that so much of our verbiage about abstract events

że język opisujący wydarzenia abstrakcyjne

is based on a concrete metaphor

bazuje na materialnych porównaniach.

and see human intelligence itself

W tym świetle ludzki rozum

as consisting of a repertoire of concepts --

to zbiór pojęć, takich jak:

such as objects, space, time, causation and intention --

rzeczy, przestrzeń, czas, przyczynowość i intencja,

which are useful in a social, knowledge-intensive species,

użytecznych dla gromadnego gatunku,

whose evolution you can well imagine,

silnie polegającego na wiedzy,

and a process of metaphorical abstraction

oraz procesu abstrakcji metaforycznej,

that allows us to bleach these concepts

która pozwala wyprać te pojęcia

of their original conceptual content --

z pierwotnej zawartości konceptualnej:

space, time and force --

przestrzeni, czasu i siły,

and apply them to new abstract domains,

by wykorzystać je w abstrakcji

therefore allowing a species that evolved

i pozwolić gatunkowi, który zaczął

to deal with rocks and tools and animals,

od kamieni, narzędzi i zwierząt

to conceptualize mathematics, physics, law

konceptualizować matematykę, fizykę, prawo

and other abstract domains.

i inne abstrakcyjne dziedziny.

Well, I said I'd talk about two windows on human nature --

Obiecałem omówić dwa wyznaczniki natury ludzkiej:

the cognitive machinery with which we conceptualize the world,

mechanizm kognitywny, którym konceptualizujemy świat,

and now I'm going to say a few words about the relationship types

a teraz parę słów o rodzajach stosunków

that govern human social interaction,

rządzących interakcją społeczną,

again, as reflected in language.

ujawnianych przez język.

And I'll start out with a puzzle, the puzzle of indirect speech acts.

Zacznę od zagadki opartej na mowie niebezpośredniej.

Now, I'm sure most of you have seen the movie "Fargo."

Jeśli widzieliście film "Fargo",

And you might remember the scene in which

pamiętacie pewnie scenę,

the kidnapper is pulled over by a police officer,

w której policjant zatrzymuje porywacza.

is asked to show his driver's license

Poproszony o prawo jazdy,

and holds his wallet out

porywacz wręcza portfel

with a 50-dollar bill extending

z 50-dolarówką

at a slight angle out of the wallet.

wystającą nieznacznie.

And he says, "I was just thinking

Mówi: "Pomyślałem,

that maybe we could take care of it here in Fargo,"

że załatwimy to tu, w Fargo",

which everyone, including the audience,

co wszyscy, łącznie z widzami,

interprets as a veiled bribe.

interpretują jako próbę przekupstwa.

This kind of indirect speech is rampant in language.

Język roi się od takich zwrotów.

For example, in polite requests,

Np. słysząc grzeczną prośbę:

if someone says, "If you could pass the guacamole,

"gdybyś mógł mi podać guacamole, byłoby świetnie",

that would be awesome,"

"gdybyś mógł mi podać guacamole, byłoby świetnie",

we know exactly what he means,

doskonale rozumiemy, o co chodzi,

even though that's a rather bizarre

choć wzięte dosłownie

concept being expressed.

brzmi to raczej dziwne.

(Laughter)

(Śmiech)

"Would you like to come up and see my etchings?"

"Chciałabyś obejrzeć moje szkice?"

I think most people

Większość ludzi zrozumie ukrytą intencję.

understand the intent behind that.

Większość ludzi zrozumie ukrytą intencję.

And likewise, if someone says,

Podobnie: "Ładny sklep;

"Nice store you've got there. It would be a real shame if something happened to it" --

szkoda, gdyby coś mu się stało"...

(Laughter) --

(Śmiech)

we understand that as a veiled threat,

Rozumiemy to jako ukrytą groźbę,

rather than a musing of hypothetical possibilities.

a nie hipotetyczne rozważania.

So the puzzle is, why are bribes,

Zagadka brzmi, dlaczego woalujemy

polite requests, solicitations and threats so often veiled?

łapówki, uprzejme prośby, podrywanie i groźby?

No one's fooled.

Nikt się nie nabiera,

Both parties know exactly what the speaker means,

obie strony rozumieją intencję mówiącego,

and the speaker knows the listener knows

mówiący wie, że słuchacz wie,

that the speaker knows that the listener knows, etc., etc.

że mówiący wie, że słuchacz wie, itd.

So what's going on?

O co więc chodzi?

I think the key idea is that language

Kluczem jest to, że język

is a way of negotiating relationships,

ułatwia negocjację relacji,

and human relationships fall into a number of types.

które z kolei należą do wielu kategorii.

There's an influential taxonomy by the anthropologist Alan Fiske,

Wg. kluczowej taksonomii Alana Fiske

in which relationships can be categorized, more or less,

związki można z grubsza podzielić na:

into communality, which works on the principle

wspólnotę, działającą na zasadzie

"what's mine is thine, what's thine is mine,"

"Co moje, to twoje",

the kind of mindset that operates within a family, for example;

mentalność widoczną np. w rodzinie,

dominance, whose principle is "don't mess with me;"

dominację, na zasadzie "Nie podskakuj",

reciprocity, "you scratch my back, I'll scratch yours;"

wzajemność: "Ręka rękę myje",

and sexuality, in the immortal words of Cole Porter, "Let's do it."

i seksualność, wg nieśmiertelnych słów Portera: "Zróbmy to".

Now, relationship types can be negotiated.

Rodzaj związku można negocjować.

Even though there are default situations

Nawet w sytuacjach, w których automatycznie

in which one of these mindsets can be applied,

stosujemy dane podejście,

they can be stretched and extended.

istnieje możliwość modyfikacji.

For example, communality applies most naturally

Np. "wspólnota" odnosi się w sposób naturalny

within family or friends,

do rodziny i przyjaciół,

but it can be used to try to transfer

ale może posłużyć do przeniesienia

the mentality of sharing

skłonności do dzielenia dóbr

to groups that ordinarily would not be disposed to exercise it.

na grupy, które normalnie nie byłyby do tego skłonne,

For example, in brotherhoods, fraternal organizations,

np. bractwa, konfraternie,

sororities, locutions like "the family of man,"

korporacje. Zwroty jak "rodzina człowiecza"

you try to get people who are not related

usiłują przekonać niespokrewnionych ludzi,

to use the relationship type that would ordinarily

by zastosowali rodzaj relacji przeznaczony

be appropriate to close kin.

zwykle dla najbliższych.

Now, mismatches -- when one person assumes one relationship type,

Rozbieżności - kiedy jedna strona zakłada

and another assumes a different one -- can be awkward.

inną relację, niż druga - bywają niezręczne.

If you went over and you helped yourself

Np. jeśli poczęstujesz się krewetką z talerza szefa,

to a shrimp off your boss' plate,

Np. jeśli poczęstujesz się krewetką z talerza szefa,

for example, that would be an awkward situation.

mamy gafę.

Or if a dinner guest after the meal

Albo gdyby po proszonej kolacji

pulled out his wallet and offered to pay you for the meal,

gość próbował zapłacić,

that would be rather awkward as well.

to znowu gafa.

In less blatant cases,

W mniej wyrazistych sytuacjach

there's still a kind of negotiation that often goes on.

także mamy do czynienia z negocjacją.

In the workplace, for example,

Np. w miejscu pracy

there's often a tension over whether an employee

zachodzi pytanie, czy pracownik

can socialize with the boss,

może kolegować się z szefem,

or refer to him or her

albo być z nią lub z nim na "ty".

on a first-name basis.

albo być z nią lub z nim na "ty".

If two friends have a

Transakcje wśród przyjaciół,

reciprocal transaction, like selling a car,

np. sprzedaż samochodu,

it's well known that this can be a source

jak powszechnie wiadomo,

of tension or awkwardness.

mogą prowadzić do nieprzyjemności.

In dating, the transition

W randkach, przejście od przyjaźni do seksu

from friendship to sex

W randkach, przejście od przyjaźni do seksu

can lead to, notoriously, various forms of awkwardness,

notorycznie powoduje niezręczne sytuacje.

and as can sex in the workplace,

W miejscu pracy, gdzie zachodzi konflikt

in which we call the conflict between a

między dominacją a seksualnością,

dominant and a sexual relationship "sexual harassment."

efektem jest "napastowanie seksualne".

Well, what does this have to do with language?

Co to ma wspólnego z językiem?

Well, language, as a social interaction,

Język, jako interakcja społeczna,

has to satisfy two conditions.

musi spełniać dwa warunki.

You have to convey the actual content --

Pozwala przekazać właściwą treść,

here we get back to the container metaphor.

tu wracamy do metafory pojemnika.

You want to express the bribe, the command, the promise,

Wyrażamy przekupstwo, polecenie, obietnicę,

the solicitation and so on,

namowę, itd.,

but you also have to negotiate

równocześnie negocjując

and maintain the kind of relationship

i utrzymując dotychczasowy rodzaj związku.

you have with the other person.

i utrzymując dotychczasowy rodzaj związku.

The solution, I think, is that we use language at two levels:

Używamy języka na dwóch poziomach:

the literal form signals

sygnały w formie dosłownej,

the safest relationship with the listener,

najbezpieczniejszy układ ze słuchaczem,

whereas the implicated content --

a czytanie między wierszami, na które liczymy,

the reading between the lines that we count on the listener to perform --

a czytanie między wierszami, na które liczymy,

allows the listener to derive the interpretation

pozwala wysnuć interpretację

which is most relevant in context,

najodpowiedniejszą do kontekstu,

which possibly initiates a changed relationship.

potencjalnie zmieniającą nasz układ.

The simplest example of this is in the polite request.

Najprostszy przykład to uprzejma prośba.

If you express your request as a conditional --

Jeśli wyrazimy prośbę warunkowo:

"if you could open the window, that would be great" --

"Jeśli otworzyłabyś okno, byłoby świetnie",

even though the content is an imperative,

to mimo rozkazującej treści

the fact that you're not using the imperative voice

nie używamy rozkazującego tonu,

means that you're not acting as if you're in a relationship of dominance,

czyli nie działamy z pozycji siły,

where you could presuppose the compliance of the other person.

gdzie uległość rozmówcy przyjmuje się za pewnik.

On the other hand, you want the damn guacamole.

Z drugiej strony, chcesz guacamole.

By expressing it as an if-then statement,

Używając wyrażenia "jeśli - to",

you can get the message across

przekazujemy wiadomość

without appearing to boss another person around.

bez pokazywania rozmówcy, gdzie jego miejsce.

And in a more subtle way, I think, this works

Na tej subtelnej metodzie

for all of the veiled speech acts

bazują zawoalowane wypowiedzi,

involving plausible deniability:

których warto móc się wyprzeć:

the bribes, threats, propositions,

łapówki, groźby, propozycje, namowy itd.

solicitations and so on.

łapówki, groźby, propozycje, namowy itd.

One way of thinking about it is to imagine what it would be like

Co działoby się z językiem,

if language -- where it could only be used literally.

używanym tylko dosłownie?

And you can think of it in terms of a

Możemy zastosować

game-theoretic payoff matrix.

macierz zysków z teorii gier.

Put yourself in the position of the

Postaw się na miejscu porywacza

kidnapper wanting to bribe the officer.

chcącego przekupić policjanta.

There's a high stakes

Stawka jest wysoka w obu sytuacjach,

in the two possibilities

Stawka jest wysoka w obu sytuacjach,

of having a dishonest officer or an honest officer.

czy policjant jest nieuczciwy, czy uczciwy.

If you don't bribe the officer,

Jeśli nie dasz łapówki,

then you will get a traffic ticket --

dostaniesz mandat,

or, as is the case of "Fargo," worse --

lub, jak w "Fargo", jeszcze gorzej.

whether the honest officer

Niezależnie, czy policjant jest uczciwy, czy nie,

is honest or dishonest.

Niezależnie, czy policjant jest uczciwy, czy nie,

Nothing ventured, nothing gained.

zero ryzyka, zero zysku.

In that case, the consequences are rather severe.

Konsekwencje będą surowe.

On the other hand, if you extend the bribe,

Z drugiej strony, ryzykując

if the officer is dishonest,

i trafiając na łapówkarza,

you get a huge payoff of going free.

mnóstwo zyskujemy.

If the officer is honest, you get a huge penalty

Przy uczciwym czeka nas aresztowanie

of being arrested for bribery.

za próbę przekupstwa.

So this is a rather fraught situation.

Trudna sprawa.

On the other hand, with indirect language,

Mówiąc ogródkami

if you issue a veiled bribe,

można zawoalować łapówkę.

then the dishonest officer

Nieuczciwy policjant zrozumie aluzję

could interpret it as a bribe,

Nieuczciwy policjant zrozumie aluzję

in which case you get the payoff of going free.

i w rezultacie puści cię wolno.

The honest officer can't hold you to it as being a bribe,

Uczciwy nie będzie mógł udowodnić propozycji

and therefore, you get the nuisance of the traffic ticket.

i sprawa skończy się na mandacie.

So you get the best of both worlds.

Wygrywamy w obu przypadkach.

And a similar analysis, I think,

Podobnie zanalizujemy

can apply to the potential awkwardness

potencjalną niezręczność erotycznych awansów

of a sexual solicitation,

potencjalną niezręczność erotycznych awansów

and other cases where plausible deniability is an asset.

i sytuacji, w których warto móc się wyprzeć.

I think this affirms

Uważam to za potwierdzenie

something that's long been known by diplomats --

doświadczenia dyplomatów:

namely, that the vagueness of language,

niejasności języka

far from being a bug or an imperfection,

nie tylko nie są problemem,

actually might be a feature of language,

ale wręcz zaletą,

one that we use to our advantage in social interactions.

której możemy użyć na własną korzyść.

So to sum up: language is a collective human creation,

Język to twór zbiorowy:

reflecting human nature,

odzwierciedla ludzką naturę,

how we conceptualize reality,

pojmowanie rzeczywistość,

how we relate to one another.

odnoszenie się do innych.

And then by analyzing the various quirks and complexities of language,

Analizując dziwactwa i złożoność języka

I think we can get a window onto what makes us tick.

możemy lepiej zrozumieć samych siebie.

Thank you very much.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)