Steven Pinker: What our language habits reveal

Translator: Edita Ghushchyan Reviewer: Kristine Sargsyan

This is a picture of Maurice Druon,

Սա Մորիս Դղուոնի նկարն է։

the Honorary Perpetual Secretary of L'Academie francaise,

Ֆրանսիական ակադեմիայի

the French Academy.

Պատվավոր ցմահ քարտուղարի։

He is splendidly attired in his 68,000-dollar uniform,

Նրան զարդարում է 68000 դոլար արժեցող համազգեստը,

befitting the role of the French Academy

որն այնքան համապատասխան է Ֆրանսիական ակադեմիայի դերին`

as legislating the

որպես

correct usage in French

Ֆրանսերենի ճիշտ օգտագործման

and perpetuating the language.

և լեզվի հավերժացման օրենսդիր մարմին։

The French Academy has two main tasks:

Ֆրանսիական Ակադեմիան ունի երկու հիմնական նպատակ.

it compiles a dictionary of official French.

նա կազմում է պաշտոնական Ֆրանսերենի բառարան:

They're now working on their ninth edition,

Ներկայումս նրանք աշխատում են իրենց իններորդ հրատարակման վրա,

which they began in 1930, and they've reached the letter P.

որը նրանք սկսել են 1930-ին և հասել են Պ տառին։

They also legislate on correct usage,

Նրանք նաև օրենք են հրապարակել լեզվի ճիշտ օգտագործման համար,

such as the proper term for what the French call "email,"

օրինակ` Ֆրանսիացիների կողմից հաճախակիորեն օգտագործվող «իմեյլ» բառը

which ought to be "courriel."

Ֆրանսերենում ճիշտ է ասել «կուղիել»

The World Wide Web, the French are told,

Ֆրանսիացիներին տեղեկացվում է, որ «Համաշխարհային ցանց» արտահայտությունը

ought to be referred to as

ճիշտ է ասել

"la toile d'araignee mondiale" -- the Global Spider Web --

«լը թուա դաղենյեյ մոնյալ»- Գլոբալ սարդե ցանց,

recommendations that the French gaily ignore.

խորհուրդներ, որոնք Ֆրանսիացիները պատրաստակամորեն առհամարում են։

Now, this is one model of how language comes to be:

Դե, սա լեզվի կազմավորման մի ձև է։

namely, it's legislated by an academy.

Հատկապես, որ լեզուն օրինականացվում է ակադեմիայի կողմից։

But anyone who looks at language realizes

Բայց յուրաքանչյուրը, ով նայում է լեզվին, հասկանում է,

that this is a rather silly conceit,

որ սա բավական միամիտ գաղափար է,

that language, rather, emerges from human minds interacting from one another.

և որ լեզուն ստեղծվում է մարդկային մտքերի փոխազդեցության արդյունքում։

And this is visible in the unstoppable change in language --

Սա տեսանելի է լեզվի անվերջ փոփոխության մեջ.

the fact that by the time the Academy finishes their dictionary,

փաստորեն մինչև Ակադեմիան ավարտի բառարանը,

it will already be well out of date.

այն արդեն հնացած կլինի:

We see it in the

Փոփոխությունը մենք տեսնում ենք

constant appearance of slang and jargon,

սլենգի ու ժարգոնի մշտապես առկայության,

of the historical change in languages,

լեզվի պատմական փոփոխության,

in divergence of dialects

բարբառների բաժանման,

and the formation of new languages.

և նոր լեզուների ստեղծման մեջ։

So language is not so much a creator or shaper of human nature,

Այսպիսով, լեզուն ոչ թե մարդկային բնույթի արարիչ կամ կերտող է,

so much as a window onto human nature.

այլ ավելի շուտ, այն մարդկային էության պատուհան է:

In a book that I'm currently working on,

Գրքիս մեջ, որի վրա ներկայումս աշխատում եմ,

I hope to use language to shed light on

Ես հույս ունեմ օգտագործել լեզուն որպեսզի լուսավորեմ

a number of aspects of human nature,

մարդկային էության մի շարք ասպեկտներ,

including the cognitive machinery

որոնց թվում է ճանաչելիության մեխանիզմը

with which humans conceptualize the world

որի օգնությամբ էլ մարդիկ ըմբռնում են աշխարհը,

and the relationship types that govern human interaction.

և հարաբերություների տարատեսակները, որոնցով ղեկավարվում են մարդկային փոխհարաբերությունը։

And I'm going to say a few words about each one this morning.

Այս առավոտ ես մի քանի խոսքով կպատմեմ նրանցից յուրաքանչյուրի մասին։

Let me start off with a technical problem in language

Թույլ տվեք սկսել լեզվի տեխնիկական խնդրով,

that I've worried about for quite some time --

որով ես բավական ժամանակ է մտահոգված եմ,

and indulge me

և հուսով եմ, որ դուք անձնատուր կլինեք

in my passion for verbs and how they're used.

բայերի ու նրանց գործածման նկատմամբ ունեցած իմ կրքին։

The problem is, which verbs go in which constructions?

Խնդիրն նրանում է, թե ո՞ր բայերն են պատկանում որ կառուցվածքին։

The verb is the chassis of the sentence.

Բայը նախադասության կառուցվածքն է:

It's the framework onto which the other parts are bolted.

Նա կմախքն է, որի վրա ամրացվում են մյուս մասերը։

Let me give you a quick reminder

Թուլ տվեք ձեզ արագ հիշեցնել

of something that you've long forgotten.

մի բան, որի մասին դուք վաղուց մոռացել եք։

An intransitive verb, such as "dine," for example,

Անանցողական բայերը, ինչպիսին է «ճաշել» բայը,

can't take a direct object.

չեն վերցնում ուղիղ խնդիր:

You have to say, "Sam dined," not, "Sam dined the pizza."

Դուք կարող եք ասել «Սեմը ճաշեց», բայց ոչ «Սեմը ճաշեց պիցցան»:

A transitive verb mandates

Անցողական բայերը թելադրում են

that there has to be an object there:

ուղիղ խնդրի ներկայությունը։

"Sam devoured the pizza." You can't just say, "Sam devoured."

«Սեմը ագահաբար կերավ պիցցան»: Սակայն դուք չեք կարող անգլերենում ասել. «Սեմը ագահաբար կերավ»:

There are dozens or scores of verbs of this type,

Այսպիսի բազմաթիվ բայեր կան,

each of which shapes its sentence.

ու նրանցից յուրաքանչյուրը կերտում է իր նախադասությունը։

So, a problem in explaining how children learn language,

Այսպիսով, բացատրել երեխանների լեզվի յուրացումը,

a problem in teaching language to adults so that they don't make grammatical errors,

սովորեցնել լեզու չափահասներին, այնպես որ նրանք քերականական սխալներ թույլ չտան,

and a problem in programming computers to use language is

և ծրագրավորել համակարգչերի լեզվի օգտագործումը

which verbs go in which constructions.

հնարավոր է այն դեպքում, երբ պարզ է, թե որ բայը որ կառուցվածքին է պատկանում։

For example, the dative construction in English.

Օրինակ, անգլերենում տրական հոլովի կառուցվածքը օգտագործելիս

You can say, "Give a muffin to a mouse," the prepositional dative.

կարող եք ասել.« Տուր կեքս դեպի մուկը։( ուղղակի թարգմանություն)» Սա նախդրավոր տրական է։

Or, "Give a mouse a muffin," the double-object dative.

«Տուր մկանը կեքս։» Սա զույգ-խնդիր տրական է։

"Promise anything to her," "Promise her anything," and so on.

«Խոստացի ամեն ինչ նրան», «Խոստացի նրան ամեն ինչ» և այլն։

Hundreds of verbs can go both ways.

Հարյուրավոր բայեր կարող են գնալ երկու ուղությամբ։

So a tempting generalization for a child,

Երեխայի,

for an adult, for a computer

չափահասի կամ համակարգչի համար հրապուրիչ է այն ընդհանրացումն,

is that any verb that can appear in the construction,

ըստ որի յուրաքանչյուր բայ, որը կարող է լինել

"subject-verb-thing-to-a-recipient"

«գոյական-բայ-խնդիր- դեպի ստացող» կառուցվածքում,

can also be expressed as "subject-verb-recipient-thing."

կարող է նաև լինել «գոյական-բայ-ստացող-խնդիր» կառուցվածքում:

A handy thing to have,

Սա բավական հարմար է,

because language is infinite,

քանի որ լեզուն անսահման է,

and you can't just parrot back the sentences that you've heard.

և դուք չեք կարող պարզապես թութակի պես կրկնել ձեր լսած նախադասությունը։

You've got to extract generalizations

Դուք պետք է ընդհանրություններ անեք,

so you can produce and understand new sentences.

որպեսզի կազմեք ու հասկանաք նոր նախադասություններ։

This would be an example of how to do that.

Վերը նշվածը սրա օրինակներն էին։

Unfortunately, there appear to be idiosyncratic exceptions.

Ցավոք սրտի, կան հատուկենտ բացառություններ։

You can say, "Biff drove the car to Chicago,"

Դուք կարող եք ասել, «Բիֆը քշեց մեքենան դեպի Չիկագո»,

but not, "Biff drove Chicago the car."

բայց անգլերենում չեք կարող ասել. «ԲիՖը քշեց Չիկագո մեքենան»

You can say, "Sal gave Jason a headache,"

Կարող եք ասել. «Սալը տվեց Ձեյսոնին գլխացավ»,

but it's a bit odd to say, "Sal gave a headache to Jason."

բայց անգլերենում մի փոքր տարօրինակ է ասել. «Սալը տվեց գլխացավ դեպի Ջեիսոն։(ուղղիղ թարգմանություն)»

The solution is that these constructions, despite initial appearance,

Լուծումը նրանում է, որ այս կառուցվածքները, անկախ արտաքին տեսքից

are not synonymous,

հոմանիշներ չեն։

that when you crank up the microscope

Երբ մանրադիտակով ուշադիր զննեք

on human cognition, you see that there's a subtle difference

մարդկային մտածելակերպը, կտեսնեք որ կա աննշան տարբերություն

in meaning between them.

նրանց իմաստների մեջ

So, "give the X to the Y,"

Այսպիսով, «Տուր X-ը դեպի Y-ը։ (ուղղիղ թարգմանություն)»

that construction corresponds to the thought

այդ կառուցվածքը համապատասխանում է հետևյալ մտքին.

"cause X to go to Y." Whereas "give the Y the X"

«Դրդել X-ին գնա դեպի Y-ը»: Մինչդեռ, «Տուր Y-ին X-ը»

corresponds to the thought "cause Y to have X."

անգլերենում համապատասխանում է «Դրդել Y-ին ունենալ X» մտքին։

Now, many events can be subject to either construal,

Դե, շատ երևույթներ կարող են ունենալ վերլուծական բնույթ:

kind of like the classic figure-ground reversal illusions,

Ինչպես որ առարկա-Ֆոն հակադրության պատրանքը,

in which you can either pay attention

որում դուք կարող եք ուշադրություն դարձնել

to the particular object,

կոնկրետ առարկային,

in which case the space around it recedes from attention,

անտեսելով շրջակա տարածքը,

or you can see the faces in the empty space,

կամ կարող եք տեսնել դեմքերը դատարկ տարածությունում,

in which case the object recedes out of consciousness.

որի դեպքում առարկան լքում է գիտակցությունը։

How are these construals reflected in language?

Ինչպե՞ս են այս վերլուծությունները արտահայտվում լեզվում։

Well, in both cases, the thing that is construed as being affected

Երկու դեպքում էլ, վերլուծվող առարկան

is expressed as the direct object,

ուղիղ խնդիրն է,

the noun after the verb.

բային հետևող ենթական։

So, when you think of the event as causing the muffin to go somewhere --

Այսպիսով, երբ դուք մտածում եք մի երևույթի մասին ինչպես կեկսի տեղափոխման դրդիչ,

where you're doing something to the muffin --

երբ դուք գործողություն եք կատարում կեքսի վրա

you say, "Give the muffin to the mouse."

դուք ասում եք, «Տուր կեքսը մկանը»:

When you construe it as "cause the mouse to have something,"

Երբ դուք սա վերլուծում եք ինչպես «պատճառել մկանը ունենալ մի բան»,

you're doing something to the mouse,

դուք գործողություն եք կատարում մկան վրա,

and therefore you express it as, "Give the mouse the muffin."

ու այսպիսով, դուք ի նկատի ունեք «Տուր մկանը կեքսը»

So which verbs go in which construction --

Վերջապես որ բայերն են պատկանում որ կառացվածքին.

the problem with which I began --

նախնական հարցը, որով ես սկսել էի,

depends on whether the verb specifies a kind of motion

կախված է նրանից, թե բայը հատկորոշում է շարժման տեսակ,

or a kind of possession change.

թե պատկանելիության փոփոխության տեսակ։

To give something involves both causing something to go

Տալու գործողությունը պարունակում է պատճառել մի բանի գնալը

and causing someone to have.

ու պատճառել մեկին ունենալ։

To drive the car only causes something to go,

Մեքենա քշելու գործողությունը միայն պատճառում է մի բանի գնալը,

because Chicago's not the kind of thing that can possess something.

քանի որ Չիկագոն առարկա է, որը չի կարող ստանալ մի բան։

Only humans can possess things.

Միայն մարդիկ կարող են հարկադրել ինչ որ բան:

And to give someone a headache causes them to have the headache,

Եվ մեկին գլխացավ տալը պատճառում է նրան գլխացավ ունենալ,

but it's not as if you're taking the headache out of your head

բայց այնպես չի, որ գլխացավը ինքներդ եք հնարում

and causing it to go to the other person,

և ուղղում` ուրիշին,

and implanting it in them.

այնուհետև մցնում այն նրա գլխի մեջ։

You may just be loud or obnoxious,

Դուք կարող եք բարձր խոսել կամ անտանելի ձեզ պահել,

or some other way causing them to have the headache.

կամ մեկ այլ եղանակով պատճառել նրան գլխացավը։

So, that's

Ահա թե ինչ

an example of the kind of thing that I do in my day job.

եմ անում ես իմ առօրեա աշխատանքում։

So why should anyone care?

Եվ ինչո՞ւ պիտի որևէ մեկը կարևորություն տա։

Well, there are a number of interesting conclusions, I think,

Դե, կան մի շարք կարևոր եզրակացություններ

from this and many similar kinds of analyses

այս ու շատ հազարավոր ավելի

of hundreds of English verbs.

Անգլերեն բայերի վերլուծություններից քաղված։

First, there's a level of fine-grained conceptual structure,

Առաջին հերթին, գոյություն ունի մի նուրբ գաղափարական կառուցվածք,

which we automatically and unconsciously compute

որը մենք օգտագործում ենք ինքնաբերաբար ու անգիտակցորեն

every time we produce or utter a sentence, that governs our use of language.

ամեն անգամ, երբ մենք կառուցում ու արտահայտում ենք նախադասություն, որը ղեկավատում է մեր լեզվի կիրառումը։

You can think of this as the language of thought, or "mentalese."

Դուք կարող եք մտածել սրա մասին որպես մտքի լեզու, կամ «Մենտալիզ»։

It seems to be based on a fixed set of concepts,

Մենտալիզը հիմնված է հաստատուն հասկացությունների վրա,

which govern dozens of constructions and thousands of verbs --

որոնք կառավարում են տասնյակ կառուցվածքներ ու հազարավոր բայեր,

not only in English, but in all other languages --

ոչ միայն Անգլերենում բայց նաև մնացած բոլոր լեզուներում,

fundamental concepts such as space,

սկզբունքային հասկացություններ ինչպեսիք են` տարածությունը,

time, causation and human intention,

ժամանակը, պատճառականությունն ու մարդկային միտումը,

such as, what is the means and what is the ends?

ինչպիսիք են հարցերը. որո՞նք են միջոցները և ո՞րոնք են նպատակները։

These are reminiscent of the kinds of categories

Սրանք հիշեցնում են այն կատեգորիանները,

that Immanuel Kant argued

որոնք ըստ Էմանուել Կանտի

are the basic framework for human thought,

հիմքն են մարդկային մտքի,

and it's interesting that our unconscious use of language

և հետաքրքիր է, որ մեր լեզվի ենթագիտակցորեն օգտագործումը,

seems to reflect these Kantian categories.

կարծես թե, արտահայտում է հետևյալ Կանտյան կատեգորիանները:

Doesn't care about perceptual qualities,

Առհամարում է տեսանելի հատկությունները

such as color, texture, weight and speed,

ինչպիսիք են գույնը, հյուսվածքը, քաշն ու արագությունը,

which virtually never differentiate

որոնք ըստ էության չեն տարբերում

the use of verbs in different constructions.

բայի օգտագործումը տարբեր կառուցվածքներում։

An additional twist is that all of the constructions in English

Հավելյալ բնորոշ գիծ է հանդիսանում, այն որ Անգլերենում բոլոր կառուցվածքները

are used not only literally,

կարող են օգտագործվել ոչ միայն ուղղակիորեն

but in a quasi-metaphorical way.

այլ նաև կիսա-փոխաբերական իմաստով։

For example, this construction, the dative,

Օրինակ, տրական կառուցվածքը

is used not only to transfer things,

օգտագործվում է ոչ միայն ապրանքներ տեղափոխելու նպատակով,

but also for the metaphorical transfer of ideas,

այլ նաև փոխաբերկան մտքերի տեղափոխման համար,

as when we say, "She told a story to me"

երբ ասում ենք, «Նա պատմեց պատմություն ինձ»

or "told me a story,"

կամ «պատմեց ինձ պատմություն»,

"Max taught Spanish to the students" or "taught the students Spanish."

«Մաքսը սովորեցրեց իսպաներեն աշակերտներին» կամ «սովորեցրեց աշակերտներին Իսպաներեն»

It's exactly the same construction,

Սա լիովին նույն կառուցվածքն է,

but no muffins, no mice, nothing moving at all.

բայց չկան կեքսեր ու մկներ։ Ոչինչ չի շարժվում։

It evokes the container metaphor of communication,

Սա ստեղծում է հաղորդակցության «անոթային փոխաբերութունը»

in which we conceive of ideas as objects,

որտեղ մենք ընդունում ենք մտքերը որպես առարկաներ,

sentences as containers,

իսկ նախադասություներրը որպես անոթներ,

and communication as a kind of sending.

և հաղորդակցությունը` ինչպես ուղարկելու մի տեսակ.

As when we say we "gather" our ideas, to "put" them "into" words,

ինչպես որ ասում ենք թե մենք «հավաքում ենք» մեր մտքերը «դնում» բառերի «մեջ»,

and if our words aren't "empty" or "hollow,"

և եթե բառերը «դատարկ» չեն,

we might get these ideas "across" to a listener,

մենք հնարավորություն ունենք այս մտքերը «հասցնենք» լսողին,

who can "unpack" our words to "extract" their "content."

ով կարող է «վերլուծել» մեր բառերը ու «քաղել» այն «իմաստը»

And indeed, this kind of verbiage is not the exception, but the rule.

Այսպիսի բառասիրությունը բացառություն չէ, այլ օրենք է։

It's very hard to find any example of abstract language

Շատ դժվար է գտնել մի վերացական խոսքի օրինակ,

that is not based on some concrete metaphor.

որը հիմնված չէ մի որևէ կոնկրետ փոխաբերության վրա։

For example, you can use the verb "go"

Օրինակ դուք կարող եք օգտագործել «գնալ» բայը

and the prepositions "to" and "from"

և «դեպի» ու «-ից» նախդիրները

in a literal, spatial sense.

բառացի տարածական իմաստով։

"The messenger went from Paris to Istanbul."

«Սուրհանդակը գնաց Փարիզից դեպի Իստամբուլ»

You can also say, "Biff went from sick to well."

Դուք նաև կարող եք ասել «Բիֆը գնաց հիվանդ լինելուց դեպի լավը»:

He needn't go anywhere. He could have been in bed the whole time,

Նա կարիք չուներ մի տեղ գնալու։ Նա կարող էր ամբողջ ժամանակը անցկացրած լիներ անկողնում,

but it's as if his health is a point in state space

բայց նրա առողջության կագավիճակը տարածության մեջ կարծես լինի մի կետ,

that you conceptualize as moving.

որը դուք պատկերացնում եք շարժվելիս։

Or, "The meeting went from three to four,"

Կամ, «Հանդիպումը տևեց երեքից մինչև չորսը»,

in which we conceive of time as stretched along a line.

այստեղ մենք պատկերացնում ենք ժամանակը գծի երկայնքով։

Likewise, we use "force" to indicate

Նմանապես, մենք օգրագործում ենք ուժը որպեսզի ցույց տանք

not only physical force,

ոչ միայն ֆիզիկական

as in, "Rose forced the door to open,"

ինչպես օրինակ, «Ռոուզը ուժ գործադրեց, որ դուռը բացվի»

but also interpersonal force,

բայց նաև միջմարդկային ուժ,

as in, "Rose forced Sadie to go," not necessarily by manhandling her,

օրինակ, «Ռոուզը ստիպեց, որ Սադին գնա» - այստեղ ուժի գործածությունը ֆիզիկական չէ,

but by issuing a threat.

այլ սպառնալու միջոցով է:

Or, "Rose forced herself to go,"

Կամ «Ռոուզը ինքն իրեն ստիպեց գնալ»,

as if there were two entities inside Rose's head,

կարծես թե Ռոուզի գլխում կային

engaged in a tug of a war.

իրար հետ կռվող երկու էություններ։

Second conclusion is that the ability to conceive

Երկրորդ եզրակացությունը այն է, որ հնարավոր է

of a given event in two different ways,

տվյալ եղելությունը ընդունել երկու տարբեր ձևերով,

such as "cause something to go to someone"

օրինակ ինչպես, «պատճառել, որ մի բանը գնա մեկի մոտ»

and "causing someone to have something,"

և «պատճառել, որ մեկը ունենա մի բան»

I think is a fundamental feature of human thought,

Կարծում եմ սա մարդկային մտքի հիմնական հատկությունն է,

and it's the basis for much human argumentation,

և հենց սա է հիմքը շատ մարդկային բանավեճերի,

in which people don't differ so much on the facts

որոնց ժամանակ մարդիկ այնքան էլ չեն տարբերվում իրենց ունենեցած փաստերով,

as on how they ought to be construed.

որքան որ ինչպես պետք է այդ փաստերը ձևակերպեն:

Just to give you a few examples:

Զուտ որպես օրինակ,

"ending a pregnancy" versus "killing a fetus;"

«ընդհատել հղիությունը» և «սպանել պտուղը»

"a ball of cells" versus "an unborn child;"

«բջջիջների կույտ» և «չծնված երեխա»

"invading Iraq" versus "liberating Iraq;"

«զավթել Իրաքը» և «ազատագրել Իրաքը»

"redistributing wealth" versus "confiscating earnings."

«վերաբաշխել ունեցվածքը» և «բռնագրավել ունեցվածքը»

And I think the biggest picture of all

Ավելին, կարծում եմ

would take seriously the fact

ավելի կարևոր է, որ

that so much of our verbiage about abstract events

մեր բառասիրությունը վերացական երևույթների նկատմամբ

is based on a concrete metaphor

հիմնված է կոնկրետ փոխաբերությունների վրա։

and see human intelligence itself

Ինքը մարդկային ընդունակությունը

as consisting of a repertoire of concepts --

կազմված է այնպիսի գաղափարներից,

such as objects, space, time, causation and intention --

ինչպիսիք են առարկաները, տարածությունը, ժամանակը, պատճառականությունը ու մտադրությունը

which are useful in a social, knowledge-intensive species,

այս գաղափարները օգտակար են հասարակական, գիտելիքներով լի տարատեսակների համար,

whose evolution you can well imagine,

որոնց զարգացումը, ինչպես դուք կարող եք պատկերացնել,

and a process of metaphorical abstraction

և փոխաբերական վերացականության ընթացքը,

that allows us to bleach these concepts

որը թույլ է տալիս մաքրել այս հասկացությունները

of their original conceptual content --

իրենց նախնական բովանդակությունից`

space, time and force --

տարածքից, ժամանակից ու ուժից,

and apply them to new abstract domains,

ու կիրառել նրանց նոր վերացական բնագավառներում,

therefore allowing a species that evolved

թույլ տալով զարգացող տարատեսակներին

to deal with rocks and tools and animals,

գիտակցաբար վարվել քարերի ու գործիքների ու կենդանիների հետ,

to conceptualize mathematics, physics, law

հասկանալ մաթեմատիկա, ֆիզիկա, օրենք

and other abstract domains.

և այլ վերացական բնագավառներ։

Well, I said I'd talk about two windows on human nature --

Լավ, ասացի որ կխոսեմ մարդկային բնույթը բացահայտող երկու պատուհանի մասին.

the cognitive machinery with which we conceptualize the world,

ընդունակության մեխանիկայի, որի օգնությամբ մենք հասկանում ենք աշխարհը,

and now I'm going to say a few words about the relationship types

և հիմա մի քանի խոսքով կասեմ, թե հարաբերության տեսակները,

that govern human social interaction,

որոնք ղեկավարում են մարդկային հասարակական շփումը,

again, as reflected in language.

ինչպես են արտահայտվում լեզվում։

And I'll start out with a puzzle, the puzzle of indirect speech acts.

Կսկեսմ գլուխկոտրուկով. անուղղակի խոսքի գործողության գլուխկոտրուկ։

Now, I'm sure most of you have seen the movie "Fargo."

Դե, համոզված եմ, որ բոլորդ տեսել եք «Ֆարգո» կինոն

And you might remember the scene in which

Եվ կհիշեք այն տեսարանը, որում

the kidnapper is pulled over by a police officer,

ոստիկանը կանգնեցնում է երեխայի առևանգչին

is asked to show his driver's license

ու պահանջում ներկայացնել վարորդական իրավունքը

and holds his wallet out

ի պատասխան ինչին առևանգիչը հանում է իր դրամապանակը,

with a 50-dollar bill extending

որի մի անկյունից երևում է

at a slight angle out of the wallet.

50 դոլարը։

And he says, "I was just thinking

Եվ նա ասում. «Ես մտածում էի,

that maybe we could take care of it here in Fargo,"

որ միգուցե դու սրա մասին հոգ կտանես հենց այստեղ՝ Ֆարգոյում»-

which everyone, including the audience,

Բոլորը, ունկընդիրների հետ միասին

interprets as a veiled bribe.

ընդունեցին այս խոսքերը ինչպես ծածկված կաշառք։

This kind of indirect speech is rampant in language.

Այս տեսակ անուղղակի խոսքը անկառավարելի է լեզվի մեջ։

For example, in polite requests,

Օրինակ, քաղաքավարի դիմումների ժամանակ,

if someone says, "If you could pass the guacamole,

երբ մեկը ասում է «Հրաշալի կլիներ, եթե կարողանայիք

that would be awesome,"

փոխանցել գուակոմոլին»,

we know exactly what he means,

մենք գիտենք կոնկրետ, թե նա ինչ ի նկատի ունի,

even though that's a rather bizarre

չնայած որ, ասվածը բավական տարօրինակ

concept being expressed.

արտահայտություն է։

(Laughter)

(Ծիծաղ)

"Would you like to come up and see my etchings?"

Կուզենայի՞ր բարձրանալ վերև ու տեսնել իմ փորագրությունները

I think most people

Կարծում եմ մարդկանց մեծ մասը

understand the intent behind that.

կհասկանան խոսքերի տակ թաքնված միտումը։

And likewise, if someone says,

Նմանապես, երբ մեկը ասում է,

"Nice store you've got there. It would be a real shame if something happened to it" --

«Լավ խանութ ունես։ Վատ կլիներ, եթե դրան մի բան պատահեր»

(Laughter) --

(Ծիծաղ)

we understand that as a veiled threat,

մենք տվյալ նախադասությունը ընդունում ենք որպես թաքնված ահաբեկում,

rather than a musing of hypothetical possibilities.

քան թե ենթադրական հնարավորություններ։

So the puzzle is, why are bribes,

Այսպիսով, գլուխկոտրուկն հետևյալն է։ Ինչու՞ են կաշառքների առաջարկները

polite requests, solicitations and threats so often veiled?

քաղաքավարական դիմումնեերը, սադրանքներն ու ահաբեկումները այքան թաքնված։

No one's fooled.

Ոչ ոք հիմար չէ:

Both parties know exactly what the speaker means,

Երկու կողմերներն էլ գիտեն, թե խոսացողը ինչ ի նկատի ունի

and the speaker knows the listener knows

և խոսացողն էլ գիտի, որ ունկնդիրը գիտի

that the speaker knows that the listener knows, etc., etc.

որ խոսացողը գիտի, որ ունկնդիրը գիտի, և այլն, և այլն։

So what's going on?

Այսպիսով, ի՞նչ է կատարվում։

I think the key idea is that language

Կարծում եմ գլխավոր միտքն այն է, որ լեզուն

is a way of negotiating relationships,

հարաբերությունների բանակցելու եղանակ է,

and human relationships fall into a number of types.

ու մարդկային հարաբերությունները լինում են տարբեր տեսակների։

There's an influential taxonomy by the anthropologist Alan Fiske,

Ալեն Ֆրիսկին ունի մի հեղինակավոր դասակարգում,

in which relationships can be categorized, more or less,

որում հարաբերությունները քչից շատից դասակարգել է

into communality, which works on the principle

որպես համայնական, որը աշխատում է ըստ հետևյալ սկզբունքի.

"what's mine is thine, what's thine is mine,"

«Ինչ իմն է, այն էլ քոնն է».

the kind of mindset that operates within a family, for example;

այպիսի մտածելակերպով է առաջնորդվում ընտանիքը, օրինակ`

dominance, whose principle is "don't mess with me;"

իշխանությունը, որը հետևում է «Իմ հետ չփորձվես գործ ունենալ» սկզբունքով,

reciprocity, "you scratch my back, I'll scratch yours;"

փոխադարձական նշանակում է. «Դու ինձ կվերացնես, ես` քեզ»,

and sexuality, in the immortal words of Cole Porter, "Let's do it."

և սեռական. որը հետևում է Քոլ Փորթերի անմահ բառերին «Եկ անցնենք գործի»

Now, relationship types can be negotiated.

Այժմ, հարաբերությունների տեակները կարող են քննարկվել։

Even though there are default situations

Չնայած որ կան նախնական վիճակներ,

in which one of these mindsets can be applied,

որոնց դեպքում այս մտածելակերպերից մեկը կիրառվում է,

they can be stretched and extended.

սրանք կարող ենք ընդարձակվել։

For example, communality applies most naturally

Օրինակ, համայնական հարաբերությունները ամենաբնականն է

within family or friends,

ընտանիքում և ընկերների մեջ,

but it can be used to try to transfer

բայց կարող է տարածել

the mentality of sharing

կիսվելու մտածելակերպը

to groups that ordinarily would not be disposed to exercise it.

խմբերի վրա, որոնք սովորաբար այն չէին օգտագործի.

For example, in brotherhoods, fraternal organizations,

օրինակ, միաբանություններում, եղբայրական,

sororities, locutions like "the family of man,"

քույրական կազմակերպություններում,

you try to get people who are not related

փորձում եք հավաքել մարդկանց, որոնք միմիանց բարեկամ չեն հանդիսանում

to use the relationship type that would ordinarily

և օգտագործել հարաբերության տեսակը, որը սովորաբար

be appropriate to close kin.

հատուկ է մոտիկ ազգականներին։

Now, mismatches -- when one person assumes one relationship type,

Բայց թյուրիմացություններ են տեղի ունենում, երբ անձերից մեկը պատկերացնում է մի տեսակ հարաբերություն

and another assumes a different one -- can be awkward.

իսկ մյուսը ուրիշ, կարող է լինել բավական տհաճ։

If you went over and you helped yourself

Եթե դուք մոտենաք ու հյուրասիրվեք

to a shrimp off your boss' plate,

ծովախեցգետին ձեր տնօրենի ափսեից,

for example, that would be an awkward situation.

դա կստեղծի բավական անհմարմար իրավիճակ։

Or if a dinner guest after the meal

Կամ եթե քո հյուրը ճաշից հետո

pulled out his wallet and offered to pay you for the meal,

հաներ դրամապանակը ու առաջարկեր վճարել ընթրիքի համար,

that would be rather awkward as well.

դա նույնպես կլիներ անհամար։

In less blatant cases,

Ինչ որ տեսակ բանակցություններ են տեղի ունենում

there's still a kind of negotiation that often goes on.

նաև ավելի քիչ աչք ծակող իրավիճակներում։

In the workplace, for example,

Աշխատավայրում, օրինակ

there's often a tension over whether an employee

հաճախակի լարվածություն կա, երբ աշխատողը

can socialize with the boss,

չի կարող հարաբերվել տնօրենի հետ

or refer to him or her

կամ դիմել նրան

on a first-name basis.

անձնանունով։

If two friends have a

Եթե երկու ընկեր

reciprocal transaction, like selling a car,

փոխադարձ գործարքի մեջ են, ինչպես օրինակ ավտոմեքենայի վաճառքը,

it's well known that this can be a source

պարզ է որ սա կարող է հանդիսանալ

of tension or awkwardness.

որպես լարվածության պատճառ։

In dating, the transition

Ժամադրության մեջ,

from friendship to sex

ընկերությունից դեպի սեռական հարաբերությունների անցումը

can lead to, notoriously, various forms of awkwardness,

կարող է հետևել բազմազան անհարմարությունների

and as can sex in the workplace,

ինչպես նաև սեռական հարաբերությունները աշխատավայրում,

in which we call the conflict between a

որի դեպքում մենք կոնֆլիկտը դոմինանտի ու

dominant and a sexual relationship "sexual harassment."

սեռական հարաբերության մեջ անվանում ենք «սեռական ոտնձգություն»

Well, what does this have to do with language?

Լավ, Ի՞նչ կապ ունի այս ամենը լեզվի հետ։

Well, language, as a social interaction,

Դե, լեզուն, որպես հասարակական փոխազդեցություն,

has to satisfy two conditions.

պետք է բավարարի երկու պայման։

You have to convey the actual content --

Դուք պետք է հաղորդեք իրական իմաստը,

here we get back to the container metaphor.

և մենք նորից վերադառնում ենք անոթային փոխաբերութանը։

You want to express the bribe, the command, the promise,

Դուք ուզում եք արտահայտել կաշառքի առաջարկը, հրամանը, խոստումը,

the solicitation and so on,

սադրանքը և այլն,

but you also have to negotiate

բայց դուք միևնույն ժամանակ պետք է բանակցեք

and maintain the kind of relationship

ու պաշտպանեք այն հարաբերության տեսակը,

you have with the other person.

որը դուք ունեք տվյալ անձի հետ։

The solution, I think, is that we use language at two levels:

Լուծումը, կարծում եմ, այն է, որ մենք օգտագործում ենք լեզուն երկու տարբեր մակարդակներում.

the literal form signals

գրական ձևը ազդանշում է

the safest relationship with the listener,

ունկնդրի հետ ունեցած ապահով հարաբերության մասին,

whereas the implicated content --

մինչդեռ ունկնդրից սպասվում է

the reading between the lines that we count on the listener to perform --

գտնել թաքնված իմաստը կարդալով տողերի արանքով,

allows the listener to derive the interpretation

որի արդյունքում նա քաղում մեկնաբանությունը,

which is most relevant in context,

որն ամենամոտիկն է կոնտեքստին

which possibly initiates a changed relationship.

ու որը հնարավոր է հիմք հանդիսանա հարաբերության փոփոխման համար։

The simplest example of this is in the polite request.

Սրա ամենապարզ օրինակն է քաղաքավարի դիմումը։

If you express your request as a conditional --

Եթե դուք արտահայտեք ձեր դիմումը որպես պայմանական երևույթ.

"if you could open the window, that would be great" --

«Հրաշալի կլիներ, եթե դուք կարողանայիք բացել պատուհանը»,

even though the content is an imperative,

չնայած որ իմաստը հրամայական է

the fact that you're not using the imperative voice

այն փաստը, որ դուք չեք օգտագործում հրամայական տոն

means that you're not acting as if you're in a relationship of dominance,

նշանակում է, որ դուք չեք զգում ձեզ իշխող հարաբերության մեջ,

where you could presuppose the compliance of the other person.

որտեղ դուք կարող էիք կանխագուշակել դիմացի անձի հնազանդությունը։

On the other hand, you want the damn guacamole.

Մյուս կողմից էլ, ուզում եք այդ գրողի տարած գուակումոլին։

By expressing it as an if-then statement,

Արտահայտելով այն ինչպես «եթե-ապա» շարադրության միջոցով,

you can get the message across

դուք կարող եք փոխանցել ձեր ասելիքը

without appearing to boss another person around.

առանց դիմացինին թելադրելու։

And in a more subtle way, I think, this works

Կարծում եմ այս տեխնիկան էլ ավելի թաքնված կերպով աշխատում է

for all of the veiled speech acts

բոլոր քողարկված խոսքի գործողություններում,

involving plausible deniability:

որոնց թվում է հավատալի մերժման հնարավորությունը`

the bribes, threats, propositions,

կաշառքների, առևանգումների, առաջարկությունների

solicitations and so on.

սադրանքների և այլնի.

One way of thinking about it is to imagine what it would be like

Հարցին կարելի է մոտենալ պատկերացնելով, թե ինչպես կլիներ,

if language -- where it could only be used literally.

եթե լեզուն հնարավոր լիներ օգտագործել միայն գրականորեն։

And you can think of it in terms of a

Կարող եք մտածել սրա մասին ինչպես

game-theoretic payoff matrix.

խաղ - տեսական վճարում մատրիցա։

Put yourself in the position of the

Դրեք ձեզ

kidnapper wanting to bribe the officer.

առևանգողի տեղը, որն ուզում է կաշառք տալ սպային։

There's a high stakes

Խաղադրույթները բարձր են

in the two possibilities

երկու տարբերակներում էլ

of having a dishonest officer or an honest officer.

սպան լինի ազնիվ, թե անարդար։

If you don't bribe the officer,

Եթե սպան կաշառք չվերցնի,

then you will get a traffic ticket --

ապա կստանաք տուգանք,

or, as is the case of "Fargo," worse --

կամ, ինչպես «Ֆարգոի» դեպքում էր, իրավիճակը ավելի վատ է,

whether the honest officer

անկախ այն բանից, թե նա

is honest or dishonest.

ազնիվ է, թե անազնիվ:

Nothing ventured, nothing gained.

Չկա հանդգնություն, չկա և շահում։

In that case, the consequences are rather severe.

Այդ դեպքում, հետևանքները բավական լուրջ են։

On the other hand, if you extend the bribe,

Մի կողմից, եթե առաջարկեք կաշառքը,

if the officer is dishonest,

ու եթե սպան անազնիվ գտնվի,

you get a huge payoff of going free.

ձեզ սպասում է խոշոր շահում։

If the officer is honest, you get a huge penalty

Իսկ եթե աստիճանավորը ազնիվ է, ապա դուք մեծ կորուստ եք ունենում`

of being arrested for bribery.

ձերփակալվելով կաշառելու համար։

So this is a rather fraught situation.

Ահա այսպիսին է իրավիճակը։

On the other hand, with indirect language,

Մի կողմից, եթե անուղղակի խոսքով

if you issue a veiled bribe,

առաջարկեք քողարկված կաշառք,

then the dishonest officer

ապա անազնիվ սպան

could interpret it as a bribe,

կարող է ընդունել այն որպես կաշառքի առաջարկ,

in which case you get the payoff of going free.

որի դեպքում դուք ազատվում եք տուգանքից,

The honest officer can't hold you to it as being a bribe,

միևնույն ժամանակ ազնիվը չի կարող ձեզ մեղադրել կաշառելու փորձի մեջ

and therefore, you get the nuisance of the traffic ticket.

ու դուք ստանում եք այդ անդուր տուգանքը։

So you get the best of both worlds.

Այսպիսով դուք օգտվում եք երկու աշխարհի բարիքներից։

And a similar analysis, I think,

Նման վերլուծությունը, կարծում եմ

can apply to the potential awkwardness

կարող է օգտագործվել պոտենցիալ տհաճության դեպքում

of a sexual solicitation,

կապված սեռական սադրանքների

and other cases where plausible deniability is an asset.

և այլ դեպքերում, երբ ճշմարտանման մերժումը օգտակար է։

I think this affirms

Կարծում եմ սա հաստատում եմ

something that's long been known by diplomats --

մի բան, որ վաղուց հայտնի է դիվանագետներին

namely, that the vagueness of language,

մասնավորապես, այն որ լեզվի անորոշությունը

far from being a bug or an imperfection,

ոչ թե անհարմարություն կամ թերություն է

actually might be a feature of language,

այլ լեզվի հատկություն,

one that we use to our advantage in social interactions.

որը մենք օգտագործում ենք հասարակական շփման ընթացքում։

So to sum up: language is a collective human creation,

Որպես ամփոփում ասեմ, որ լեզուն հավաքական մարդկային ստեղծագործություն է`

reflecting human nature,

արտահայտող մարդկային բնույթը,

how we conceptualize reality,

պարզաբանելով, թե մենք ինչպես ենք ընդունում իրականությունը,

how we relate to one another.

և հարաբերվում միմիանց հետ։

And then by analyzing the various quirks and complexities of language,

Վելուծելով լեզվի բազմազան բառախաղերն ու բարդությունները,

I think we can get a window onto what makes us tick.

կարծում եմ, որ մենք կարող ենք հասկանալ, թե ինչն է մեզ դրդում շարժվել։

Thank you very much.

Շնորհակալություն։

(Applause)

(Ծափահարություն)