Jason Pontin: Can technology solve our big problems?

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

So, we used to solve big problems.

پێشتر کێشەی گەورەمان چارەسەر ئەکرد.

On July 21st, 1969,

٢١ی تەمووزی ١٩٦٩،

Buzz Aldrin climbed out of Apollo 11's lunar module

بەز ئاڵدرین لە یەکەی مانگی ئەپۆڵۆ ١١ چووە دەرەوە و

and descended onto the Sea of Tranquility.

دابەزییە ناو دەریایەک لە خامۆشی.

Armstrong and Aldrin were alone,

ئارمسترۆنگ و ئاڵدرین بەتەنیا نەبوون،

but their presence on the moon's gray surface

بەڵام بوونیان لەسەر ڕووە ڕەساسییەکەی مانگ

was the culmination of a convulsive, collective effort.

لوتکەی هەوڵێکی گەورەی کۆکراوە بوو.

The Apollo program was the greatest

پرۆگرامی ئەپۆڵۆ گەورەترین

peacetime mobilization

کەوتنە جوڵەی کاتی ئاشتییە

in the history of the United States.

لە مێژووی ویلایەتە یەکگرتووەکان.

To get to the moon, NASA spent

بۆ گەشتن بە مانگ، ناسا نزیکەی

around 180 billion dollars in today's money,

١٨٠ ملیار دۆلاری بە پارەی ئەمڕۆ سەرف کرد،

or four percent of the federal budget.

یان ئەکاتە لەسەدا چواری بودجەی فیدراڵی.

Apollo employed around 400,000 people

ئەپۆڵۆ ٤٠٠ هەزار کەسی خستە کار و

and demanded the collaboration of 20,000

پێویستی بە پێکەوە کارکردنی ٢٠ هەزار

companies, universities and government agencies.

کۆمپانیا، زانکۆ و دەزگای حکومی بوو.

People died, including the crew of Apollo 1.

خەڵکێکی زۆر مردن، بە تاقەمی ئەپۆڵۆ ١ەوە.

But before the Apollo program ended,

بەڵام پێش تەواوبوونی پرۆگرامی ئەپۆڵۆ،

24 men flew to the moon.

٢٤ پیاو فڕین بۆ مانگ.

Twelve walked on its surface, of whom Aldrin,

دوانزەیان لەسەر ڕووەکەی ڕۆشتن، کە لەوان ئاڵدرین،

following the death of Armstrong last year,

لەدوای مردنی ئارمسترۆنگەوە ساڵی پێشوو،

is now the most senior.

ئێستا بەتەمەنترینیانە.

So why did they go?

کەواتە بۆچی ڕۆشتن؟

They didn't bring much back:

شتێکی وایان نەهێنایەوە:

841 pounds of old rocks,

٨٤١ پاوەند بەردی کۆن، و

and something all 24 later emphasized --

شتێک هەر ٢٤یان پێشتر تیشکیان خستە سەر --

a new sense of the smallness

تێگەشتنێک لە بچووکی و

and the fragility of our common home.

هەستیاری ماڵە هاوبەشەکەمان.

Why did they go? The cynical answer is they went

بۆچی ڕۆشتن؟ وەڵامە گاڵتەجاڕەکە ئەوەیە بۆیە ڕۆشتوون

because President Kennedy wanted to show

چونکە سەرۆک کێنێدی ئەیویست نیشانی

the Soviets that his nation had the better rockets.

سۆڤێتی بات کە وڵاتەکەی مووشەکی باشتری هەیە.

But Kennedy's own words at Rice University in 1962

بەڵام قسەکانی کێنێدی لە زانکۆی ڕایس لە ساڵی ١٩٦٢

provide a better clue.

سەرەداوی باشتر دابین ئەکات.

(Video) John F. Kennedy: But why, some say, the moon?

بەڵام بۆچی هەندێک ئەڵێن مانگ؟

Why choose this as our goal?

بۆچی ئەمە وەک ئامانجمان هەڵبژێرین؟

And they may well ask,

لەوانەشە بشپرسن،

why climb the highest mountain?

بۆچی بەسەر بەرزترین شاخا سەرکەوین؟

Why, 35 years ago, fly the Atlantic?

بۆچی ٣٥ ساڵ لەمەوبەر، بەسەر زەریای ئەتڵەسیا فڕین؟

Why does Rice play Texas?

بۆچی زانکۆی ڕایس لەگەڵ زانکۆی تەکساس یاری ئەکەن؟

We choose to go to the moon.

هەڵمانبژارد بچین بۆ مانگ.

We choose to go to the moon.

هەڵمان بژارد بچین بۆ مانگ.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)

We choose to go to the moon in this decade,

هەڵمان بژارد بچین بۆ مانگ لەم دەیەیەیا، و

and do the other things,

شتی تریش بکەین،

not because they are easy, but because they are hard.

نەک لەبەر ئەوەی ئاسانن، بەڵکو لەبەر ئەوەی قورسن.

Jason Pontin: To contemporaries,

بۆ ئەو سەردەمە،

Apollo wasn't only a victory of West over East

ئەپۆڵۆ تەنیا سەرکەوتنی خۆرئاوا نەبوو بەسەر خۆرهەڵات

in the Cold War.

لە جەنگی سارددا.

At the time, the strongest emotion

ئەوکاتە، بەهێزترین هەست

was of wonder

هەستی سەرسامبوون بوو

at the transcendent powers of technology.

بە هێزەکانی تەکنەلۆجیا.

They went because it was a big thing to do.

چوون لەبە ئەوەی ئەنجامدانی ئەوە کارێکی گەورە بوو.

Landing on the moon occurred in the context

چوونە سەر مانگ لە چوارچێوەی

of a long series of technological triumphs.

زنجیرەیەکی درێژی سەرکەوتنی تەکنەلۆجی ڕوویدا.

The first half of the 20th century produced

نیوەی یەکەمی سەدەی ٢٠

the assembly line and the airplane,

هێڵی کۆکردنەوە و فڕۆکەی بەرهەم هێنا،

penicillin and a vaccine for tuberculosis.

لەگەڵ پەنسیلین و کوتان بۆ سیل.

In the middle years of the century,

لە ساڵەکانی ناوەڕاستی سەدەکەدا،

polio was eradicated and smallpox eliminated.

ئیفلیجی مناڵان بنەبڕ کرا و کۆتایی بە ئاوڵە هێنرا.

Technology itself seemed to possess

لەوە ئەچوو ئەوەی تەکنەلۆجیا هەیبێت

what Alvin Toffler in 1970

ئەوەبێت کە ئاڵڤین تۆفڵەر ساڵی ١٩٧٠

called "accelerative thrust."

پێی ئەوت، "پیاکێشانی خێراکراو."

For most of human history,

لە بەشێکی زۆری مێژووی مرۆڤایەتیدا،

we could go no faster than a horse

نەمانتوانیوە لە ئەسپ خێراتر بڕۆین

or a boat with a sail,

یان لە بەلەمێکی چارۆکەدار،

but in 1969, the crew of Apollo 10

بەڵام ساڵی ١٩٦٩، تاقەمی ئەپۆڵۆ ١٠

flew at 25,000 miles an hour.

بە خێرایی ٢٥ هەزار میل لە کاتژمێرێکا فڕین.

Since 1970, no human beings

لە ١٩٧٠ەوە، هیچ مرۆڤێک

have been back to the moon.

نەیتوانیوە بگاتەوە سەر مانگ.

No one has traveled faster than the crew

هیچ کەس خێراتر گەشتی نەکردووە لە

of Apollo 10,

تاقەمی ئەپۆڵۆ ١٠، و

and blithe optimism about technology's powers

گەشبینییە دڵشادییەکە دەربارەی هێزی تەکنەلۆجیا

has evaporated

بووە بە هەڵم

as big problems we had imagined technology would solve,

کاتێک کێشە گەورەکانی وامان ئەزانی تەکنەلۆجیا چارەسەری ئەکات،

such as going to Mars,

وەک چوون بۆ مەریخ،

creating clean energy, curing cancer,

دروستکردنی وزەی پاک، چارەسەرکردنی شێرپەنجە،

or feeding the world have come to seem

یان دابینکردنی خواردنی هەموو جیهان وایلێهاتووە لەوە بچێت

intractably hard.

زۆر قورس بێت.

I remember watching the liftoff of Apollo 17.

بیرمە سەیری بەرزبوونەوەی ئەپۆڵۆ ١٧م ئەکرد.

I was five years old,

پێنج ساڵ بووم، و

and my mother told me not to stare

دایکم پێی وتم سەیری

at the fiery exhaust of a Saturn V rocket.

ئەگزۆزە ئاگراوییەکەی مووشەکی زوحەل پێنج نەکەم.

I vaguely knew this was to be the last

بەشێوەیەکی نامۆ ئەمزانی ئەمە دوایین

of the moon missions,

نێردراوەکان ئەبێت بۆ مانگ،

but I was absolutely certain there would be

بەڵام بەتەواوەتی دڵنیابووم لەوەی

Mars colonies in my lifetime.

لە تەمەنی خۆما خەڵک ئەچێتە سەر مەریخ.

So "Something happened

کەواتە "شتێک هاتووە بەسەر

to our capacity to solve big problems with technology"

تواناکانمان بۆ چارەسەرکردنی کێشە گەورەکان بە تەکنەلۆجیا"

has become a commonplace.

بووە بە بابەتێکی باو.

You hear it all the time.

بەردەوام ئەیبیستی.

We've heard it over the last two days here at TED.

بەدرێژایی دوو ڕۆژی پێشوو گوێمان لێبووە لێرە لە تێد.

It feels as if technologists have diverted us

وا هەست ئەکەیت تەکنەلۆجیا زانەکان ئێمەیان بە لاڕێیا بردبێت و

and enriched themselves with trivial toys,

خۆیان بە یاری ناگرنگ دەوڵەمەند کردبێت،

with things like iPhones and apps and social media,

بە شتی وەک ئایفۆن و ئەپەکان و تۆڕی کۆمەڵایەتی،

or algorithms that speed automated trading.

یان ئەلگۆریتمەکانی بازرگانیکردنی ئۆتۆماتیکی خێراتر ئەکەن.

There's nothing wrong with most of these things.

هیچ شتێکی هەڵە نییە لە زۆربەی ئەم شتانەیا.

They've expanded and enriched our lives.

ژیانمانی فراوان و دەوڵەمەند کردووە.

But they don't solve humanity's big problems.

بەڵام کێشە گەورەکانی مرۆڤایەتی چارەسەر ناکەن.

What happened?

چی ڕوویداوە؟

So there is a parochial explanation in Silicon Valley,

ڕوونکردنەوەیەکی بیرتەسکانە هەیە لە سیلیکۆن ڤالی،

which admits that it has been funding less ambitious companies

کە دانی پیا ئەنێت پارەی یاوە بە کۆمپانیاکانی کەمتر کاری گەورەیان لێ چاوەڕێ ئەکرێت

than it did in the years when it financed

وەک لەو کاتانەی یارمەتی دارایی پێشکەشکردووە بۆ

Intel, Microsoft, Apple and Genentech.

ئینتێڵ، مایکرۆسۆفت، ئەپڵ و جێنینتێک.

Silicon Valley says the markets are to blame,

سیلیکۆن ڤالی ئەڵێ خەتاکە هی بازاڕەکانە،

in particular the incentives that venture capitalists

بەتایبەتی هاندانەکانی سەرمایەدارە سەرکێشەکان

offer to entrepreneurs.

پێشکەشی دەستپێشخەرانی کاری ئەکەن.

Silicon Valley says that venture investing

سیلیکۆن ڤالی ئەڵێت وەبەرهێنانی سەرکێشانە

shifted away from funding transformational ideas

ئاڕاستەی گۆڕاوە لە کۆمەککردنی بیرۆکە نوێکان

and towards funding incremental problems

بەرەو کۆمەککردنی کێشە زۆربووەکان

or even fake problems.

یان تەنانەت کێشە ساختەکانیش.

But I don't think that explanation is good enough.

بەڵام پێموانییە ئەو ڕوونکردنەوەیە وەک پێویست باشبێت.

It mostly explains what's wrong with Silicon Valley.

زیاتر ڕوونی ئەکاتەوە سیلیکۆن ڤالی کێشەی چییە.

Even when venture capitalists were at their most

تەنانەت ئەوکاتەش کە سەرمایەدارە سەرکێشەکان لە ترۆپکیانا بوون و

risk-happy, they preferred small investments,

خۆیان ئەخستە مەترسییەوە، زیاتر وەبەرهێنانی بچووکیان ئەکرد،

tiny investments that offered an exit within 10 years.

وەبەرهێنانی بچووک کە لە ماوەی ١٠ ساڵدا پارەکەی وەرگرنەوە.

V.C.s have always struggled

سەرمایەدارە سەرکێشەکان هەمووکات پەلەقاژێیان کردووە

to invest profitably in technologies such as energy

بۆ وەبەرهێنانی قازانجبەخش لە تەکنەلۆجیاکانی وەک وزە

whose capital requirements are huge

کە پێویستییە داراییەکەی زەبەلاحە و

and whose development is long and lengthy,

پەرەسەندنەکەی زۆر و دریژخایەنە، و

and V.C.s have never, never funded the development

سەرمایەدارە سەرکێشەکان هەرگیز هەرگیز کۆمەکی داراییان نەکردووە

of technologies meant to solve big problems

بۆ تەکنەلۆجیاکانی کە ئەبێت چارەسەری کێشە گەورەکان بکەن

that possess no immediate commercial value.

کە هیچ بەهایەکی دارایی یەکسەرییان نییە.

No, the reasons we can't solve big problems

نەخێر، هۆکاری ئەوەی کە ناتوانین کێشە گەورەکان چارەسەرکەین

are more complicated and more profound.

ئاڵۆزتر و کاریگەرترن.

Sometimes we choose not to solve big problems.

هەندێک جار خۆمان هەڵیئەبژێرین کێشە گەورەکان چارەسەر نەکەین.

We could go to Mars if we want.

ئەگەر بمانەوێ ئەتوانین بچین بۆ مەریخ.

NASA even has the outline of a plan.

ناسا تەنانەت پلانێکی داڕێژراوی هەیە.

But going to Mars would follow a political decision

بەڵام چوون بۆ مەریخ ئەبێت دوای بڕیارێکی سیاسی بێت

with popular appeal, and that will never happen.

خواستی خەڵکی لەسەر بێت و ئەوەش هەرگیز ڕوونادات.

We won't go to Mars, because everyone thinks

ناچین بۆ سەر مەریخ، چونکە هەمووان وا بیر ئەکەنەوە

there are more important things

کاری گرنگتر هەیە بکرێت

to do here on Earth.

لێرە لەسەر زەوی.

Sometimes, we can't solve big problems

هەندێک جار، ناتوانین کێشەی گەورە چارەسەرکەین

because our political systems fail.

چونکە سیستمە سیاسییەکانمان شکست ئەهێنن.

Today, less than two percent

ئەمڕۆ، کەمتر لە لەسەدا دووی

of the world's energy consumption

بەکارهێنانی وزەی جیهان

derives from advanced, renewable sources

لە سەرچاوە پێشکەوتوو و نوێبووەکانەوە یەت

such as solar, wind and biofuels,

وەک وزەی خۆر، و با و بایۆفیوڵەوە،

less than two percent,

کەمتر لە لەسەدا دوو، و

and the reason is purely economic.

هۆکارەکەش هەمووی ئابوورییە.

Coal and natural gas are cheaper

خەڵوز و غازی سرووشتی هەرزانترن

than solar and wind,

وەک لە با و وزەی خۆر، و

and petroleum is cheaper than biofuels.

نەوتیش هەرزانترە لە بایۆفیوڵ.

We want alternative energy sources

سەرچاوەی وزەی جێگرەوەمان ئەوێت

that can compete on price. None exist.

کە بتوانێت لە نرخدا ڕکابەربێت. هیچی بوونی نییە.

Now, technologists, business leaders

ئێستا تەکنەلۆجیا زانەکان، سەرکردەکانی بزنس و

and economists all basically agree

ئابوریناسەکان هەموویان بەشێوەیەکی بنچینەیی هاوڕان

on what national policies and international treaties

لەسەر ئەوەی پەیڕەوە نەتەوەیی و ڕێکەوتنە نێودەوڵەتییەکان

would spur the development of alternative energy:

پەرەدان بە وزەی شوێنگرەوە زیاد ئەکات:

mostly, a significant increase in energy

بەزۆری، زیادبوونێکی بەرچاو لە

research and development,

توێژینەوە و پەرەسەندن لەسەر وزە، و

and some kind of price on carbon.

نرخ زیادکردنیش لەسەر کاربۆن.

But there's no hope in the present political climate

بەڵام هیچ هیوایەک نییە لەم کەشە سیاسیەی ئێستایا

that we will see U.S. energy policy

کە یاسایەکی وزەی ئەمریکی ببینین

or international treaties that reflect that consensus.

یان ڕێکەوتنی نێودەوڵەتی کە وێنەدانەوەی ئەو کۆدەنگییە بێت.

Sometimes, big problems that had seemed technological

هەندێک جار، کێشە گەورەکانی لەوە ئەچوون تەکنەلۆجی بن

turn out not to be so.

دەرکەوتووە هێندە واهی نین.

Famines were long understood to be caused

قات و قڕییەکان ماوەیەکی زۆر تێگەشتن وابووە لەسەری کە بەهۆی

by failures in food supply.

شکستهێنان لە دابینکردنی خۆراکەوە بووبێت.

But 30 years of research have taught us

بەڵام ٣٠ ساڵ لە توێژینەوە فێری ئەوەی کردووین

that famines are political crises

کە قاتوقڕی قەیرانی سیاسین

that catastrophically affect food distribution.

بەشێوەیەکی کارەساتبار کارئەکاتە سەر بڵاوکردنەوەی خۆراک.

Technology can improve things like crop yields

تەکنەلۆجیا ئەتوانێت هەندێک شت باشتر بکات وەک بەروبومەکان

or systems for storing and transporting food,

یان سیستمەکان بۆ هەڵگرتن و گواستنەوەی خواردن،

but there will be famines so long as there are bad governments.

بەڵام هەتا حکومەتی خراپ هەبێت قاتوقڕی و برسێتیش ئەبێت.

Finally, big problems sometimes elude solution

لە کۆتاییدا، کێشە گەورەکان هەندێک جار خۆیان لە چارەسەر لائەیەن

because we don't really understand the problem.

چونکە بەڕاستی لە کێشەکە تێناگەین.

President Nixon declared war on cancer in 1971,

سەرۆک نیکسن ساڵی ١٩٧١ جەنگی ڕاگەیاند دژی شێرپەنجە،

but we soon discovered

بەڵام زۆری پێنەچوو بۆمان دەرکەوت

there are many kinds of cancer,

چەندین جۆری شێرپەنجە هەیە،

most of them fiendishly resistant to therapy,

هەندێکیان زۆر ترسناک بەرگریان هەیە بۆ چارەسەر، و

and it is only in the last 10 years

تەنیا لە ١٠ ساڵی پێشوودا بووە

that effective, viable therapies

چارەسەری کاریگەر و گونجاو

have come to seem real.

نزیک بوونەتەوە لە ڕاستی.

Hard problems are hard.

کێشە قورسەکان قورسن.

It's not true that we can't solve big problems through technology.

ئەوە ڕاست نییە کە ناتوانین کێشە گەورەکان بە تەکنەلۆجیا چارەسەرکەین.

We can, we must, but these four elements

ئەتوانین، ئەبێت بیکەین، بەڵام ئەم چوار توخمە

must all be present:

پێویستە هەمووی هەبێت:

Political leaders and the public

سەرکردە سیاسیییەکان و خەڵکیش ئەبێت

must care to solve a problem;

بایەخبات بە چارەسەرکردنی کێشەیەک؛

institutions must support its solution;

دامەزراوەکان پێویستە پشتیوانی چارەسەرەکەی بکەن؛

It must really be a technological problem;

پێویستە بەڕاستی کێشەی تەکنەلۆجی بێت؛

and we must understand it.

پێویستە لێی تێبگەین.

The Apollo mission,

نێردەی ئاسمانی ئەپۆڵۆ،

which has become a kind of metaphor

کە وەک جۆرێک لە مێتافۆری لێهاتووە

for technology's capacity to solve big problems,

بۆ توانای تەکنەلۆجیا بۆ چارەسەرکردنی کێشە گەورەکان،

met these criteria.

ئەم پێوەرانەی تیابووە.

But it is an irreproducible model for the future.

بەڵام مۆدێلێکە لەسەری درووستناکرێتەوە بۆ داهاتوو.

It is not 1961.

ئەمە ١٩٦١ نییە.

There is no galvanizing contest like the Cold War,

هیچ کێبڕکێیەکی قورس لە ئارادا نییە وەک جەنگی سارد،

no politician like John Kennedy

سیاسەتمەدارێکی وەک جۆن کێنێدی

who can heroize the difficult and the dangerous,

کە چارەسەری کێشە قورس و مەترسیدارەکان بکات بە پاڵەوانبوون، و

and no popular science fictional mythology

هیچ ئەفسانەیەکی خەیاڵی زانستی بەبرەو نییە

such as exploring the solar system.

وەک گەڕان بە کۆمەڵەی خۆردا.

Most of all, going to the moon

چوون بۆ مانگ

turned out to be easy.

دەرچوو ئاسان بێت.

It was just three days away.

تەنیا سێ ڕۆژ دوور بوو.

And arguably it wasn't even solving

ئەشتوانین بڵێین چارەسەری پێنەبووە

much of a problem.

بۆ کێشەیەکی ئەوتۆ.

We are left alone with our day,

بە ڕۆژەکەی خۆمانەوە ماوینەتەوە و

and the solutions of the future will be harder won.

چارەسەرەکان بۆ داهاتوو قورستر ئەبن.

God knows, we don't lack for the challenges.

خوا ئەزانێت، لە ململانێکانمان کەم نییە.

Thank you very much.

زۆر سوپاس بۆ ئێوە.

(Applause)

(چەپڵەلێدان)