Are we born to run? | Christopher McDougall

Translator: David Khatidze Reviewer: Mikheil Tkavadze

Running: it's basically just right, left, right, left, yeah?

სირბილის სულ ეს არის, მარჯვენა, მარცხენა, მარჯვენა, მარცხენა -- არა?

I mean, we've been doing it for two million years,

ბოლობოლო უკვე ორი მილიონი წელია ამას ვაკეთებთ

და ცოტა არ იყოს ჩემი მხრიდან თავხედობაც არის იმის ფიქრი

so it's kind of arrogant to assume that I've got something to say

რომ რაიმე ისეთს ვიტყვი

that hasn't been said and performed better a long time ago.

რაც დიდი ხნის წინ ჩემზე უკეთესად არ თქმულა და გაკეთებულა.

But the cool thing about running, as I've discovered,

მაგრამ, როგორც მე აღმოვაჩინე, სირბილში საინტერესო ის არის,

რომ გამუდმებით უცნაური რაღაცეები ხდება

is that something bizarre happens in this activity all the time.

რაც სირბილთან არის დაკავშირებული.

Case in point: A couple months ago, if you saw the New York City Marathon,

მაგალითისთვის: თუ ორიოდე თვის წინ თვალს ადევნებდით ნიუ იორკის მარათონს,

დარწმუნებული ვარ ისეთი რაღაც ნახეთ

I guarantee you, you saw something that no one has ever seen before.

რაც მანამდე არავის უნახავს.

An Ethiopian woman named Derartu Tulu turns up at the starting line.

ეთიოპიელი ქალი სახელად დერატუ ტულუ

იღებს მონაწილეობას მარათონში.

ის არის 37 წლის,

She's 37 years old.

She hasn't won a marathon of any kind in eight years,

მას არცერთ მარათონში არ გაუმარჯვია ბოლო 8 წლის განმავლობაში,

და რამდენიმე თვით ადრე

and a few months previously,

she had almost died in childbirth.

კინაღამ დაიღუპა მშობიარობისას.

Derartu Tulu was ready to hang it up and retire from the sport,

დერატუ ტული მზად იყო საერთოდ დაენებებინა ამ სპორტისთვის თავი,

მაგრამ გადაწყვიტა ერთხელაც ეცადა ბედი

but she decided she'd go for broke

and try for one last big payday in the marquee event,

და მსხვილი ფულადი ჯილდოს მოგების იმედით

მონაწილეობა მიეღო ისეთ ცნობილ და მასშტაბურ შეჯიბრში

the New York City Marathon.

როგორიც არის ნიუ იორკის მარათონი.

Except -- bad news for Derartu Tulu -- some other people had the same idea,

მაგრამ -- დერატუ ტულუსთვის სამწუხაროდ -- სხვებსაც მოუვიდათ იგივე იდეა,

მათ შორის ოლიმპიადის გამარჯვებულს

including the Olympic gold medalist,

და პოლა რედკლიფს, რომელიც არის მონსტრი,

and Paula Radcliffe, who is a monster,

მსოფლიოს ყველა დროის უსწრაფესი ქალი.

the fastest woman marathoner in history by far.

Only 10 minutes off the men's world record,

მისი რეკორდი მხოლოდ 10 წუთით ჩამორჩება მამაკაცების მსოფლიო რეკორდს,

პოლა რედკლიფის დამარცხება ფაქტიურად შეუძლებელია.

Paula Radcliffe is essentially unbeatable.

ასეთი კონკურენტი ყავდა დერატუ ტულუს.

That's her competition.

დაიწყო შეჯიბრი, დერატუ ტულუ არათუ ფავორიტი არ არის,

The gun goes off, and -- I mean, she's not even an underdog;

არაფავორიტებს შორისაც კი არ მიიჩნევა უძლიერესად.

she's, like, under the underdogs.

But the under-underdog hangs tough,

მაგრამ არაფავორიტი არაფავორიტებს შორის დანებებას არ აპირებს.

და 26 მილიან დისტანციაზე 22 მილის მერე

and 22 miles into a 26-mile race,

there is Derartu Tulu, up there with the lead pack.

დერატუ ტულუ გვევლინება

ლიდერებს შორის.

Now, this is when something really bizarre happens.

და სწორედ ამ დროს ხდება ძალიან უცნაური რამ.

Paula Radcliffe, the one person who is sure to snatch the big paycheck

პოლა რედკლიფი, შეჯიბრის გამარჯვების მთავარი ფავორიტი,

რომელიც, ეჭვი არავის ეპარება რომ მსხვილ ფულად პრემიას არავის დაუთმობს,

from Derartu Tulu's under-underdog hands,

უცებ ხელს იტაცებს ფეხზე და იწყებს ჩამორჩენას.

suddenly grabs her leg and starts to fall back.

So we all know what to do in this situation, right?

ამ დროს ცხადია რაც უნდა გააკეთოს მისმა კონკურენტმა, ასე არ არის?

სწრაფი მოძრაობით იდაყვი უნდა მიარტყას კბილებში

You give her a quick crack in the teeth with your elbow

და ჩაუქროლოს ფინიშის ხაზისკენ.

and blaze for the finish line.

Derartu Tulu ruins the script.

მაგრამ დერარტუ ტულუ ასე არ იქცევა.

Instead of taking off,

გვერდზე ჩაქროლების ნაცვლად

she falls back and she grabs Paula Radcliffe,

ისიც ჩამორჩება, ხელს კიდებს პოლა რედკლიფს

and says, "Come on. Come with us. You can do it."

და ამხნევებს "წამოდი. შენ ეს შეგიძლია".

So Paula Radcliffe, unfortunately, does it.

სამწუხაროდ, პოლა რედკლიფი სწორედ ამას აკეთებს.

ეწევა მოწინავე მორბენლებს

She catches up with the lead pack

and is pushing toward the finish line.

და მირბის ფინიშისკენ.

But then she falls back again.

მაგრამ მალე ისევ ჩამორჩება.

The second time, Derartu Tulu grabs her and tries to pull her.

და დერარტუ ტულუ ისევ კიდებს ხელს და ცდილობს მიხმარებას.

ამ დროს პოლა რედკლიფი ამბობს,

And Paula Radcliffe, at that point, says, "I'm done. Go."

"მორჩა. მე აღარ შემიძლია. შენ წადი."

So that's a fantastic story, and we all know how it ends.

აი, შესანიშნავი ისტორია გამოვიდა. გასაგებია ახლა როგორც უნდა გაგრძელდეს ეს ისტორია.

She loses the check,

დერარტუ ტულუ ჩეკს კარგავს,

but she goes home with something bigger and more important.

მაგრამ იგებს რაღაც უფრო დიდს და მნიშვნელოვანს.

Except Derartu Tulu ruins the script again.

მაგრამ არა, დერარტუ ტულუ უსევ არღვევს ჟანრის კანონებს.

Instead of losing, she blazes past the lead pack and wins.

წაგების ნაცვლად ის ყველას უსწრებს და იგებს,

Wins the New York City Marathon,

იგებს ნიუ იორკის მარათონს,

goes home with a big fat check.

და იგებს მსხვილ ჩეკს.

It's a heartwarming story,

ძალიან თბილი და გულისამაჩუყებელი ამბავია,

but if you drill a little bit deeper,

მაგრამ თუ კარგად დავუკვირდებით,

you've got to sort of wonder about what exactly was going on there.

ღირს დაფიქრება თუ რა ხდებოდა ამ შეჯიბრის დროს.

When you have two outliers in one organism,

როდესაც ორი ასეთი მოულოდნელი რამ ერთდროულად ხდება,

ეს არ შეიძლება იყოს უბრალოდ დამთხვევა.

it's not a coincidence.

When you have someone who is more competitive and more compassionate

როდესაც ერთი ადამიანი არის ყველაზე უფრო სწრაფი და ყველაზე უფრო გულისხმიერი

მთელ შეჯიბრში, ეს არ შეიძლება იყოს უბრალოდ დამთხვევა.

than anybody else in the race, again, it's not a coincidence.

თუკი რამე არსებას აქვს აპკიანი ფეხები და ლაყუჩები,

You show me a creature with webbed feet and gills;

somehow water's involved.

ძნელი მისახვედრი არაა, რომ მას წყალთან ექნება შეხება.

Someone with that kind of heart, there's some kind of connection there.

მარათონის გამარჯვებულიც რომ ასეთი გულის პატრონი აღმოჩნდება, აქაც აუცილებლად უნდა იყოს რაიმე კავშირი.

And the answer to it, I think, can be found

ამ კავშირის დადგენაში, ჩემი აზრით,

დაგვეხმარება მექსიკის სპილენძის კანიონში მცხოვრები

down in the Copper Canyons of Mexico,

where there's a reclusive tribe, called the Tarahumara Indians.

ინდიელთა ტომი

სახელად ტარაჰუმარა.

Now, the Tarahumara are remarkable for three things.

ტარაჰუმარას ტომი სამი რამის გამო არის საინტერესო.

პირველი არის ის, რომ

Number one is:

they have been living essentially unchanged for the past 400 years.

მათი ცხოვრების წესი ფაქტიურად არ შეცვლილა

ბოლოს 400 წლის მანძილზე.

When the conquistadors arrived in North America you had two choices:

როდესაც ჩრდილო ამერიკას ეწვივნენ კონკისტადორები, იყო ორი არჩევანი:

ან უნდა შებრძოლებოდი მათ, ან გაცლოდი.

you either fight back and engage or you could take off.

მაია და აცტეკები შეებრძოლნენ

The Mayans and Aztecs engaged,

და ამიტომაც დღესდღეობით ძალიან ცოტა მაია და აცტეკები არიან შემორჩენილი.

which is why there are very few Mayans and Aztecs.

The Tarahumara had a different strategy.

ტარაჰუმარას სხვანაირი სტრატეგია ქონდათ.

They took off and hid

ისინი გაეცალნენ და დაიმალნენ

in this labyrinthine, networking, spider-webbing system of canyons

ამ ლაბირინთივით ერთმანეთთან დაკავშირებულ

კანიონების სისტემაში

სახელად სპილენძის კანიონები,

called the Copper Canyons.

And there they've remained since the 1600s,

და იქ იყვნენ მე-17 საუკუნიდან მოყოლებული

ისე აგრძელებდნენ ცხოვრებას როგორც მანამდე ცხოვრობდნენ.

essentially the same way they've always been.

The second thing remarkable about the Tarahumara is:

მეორე რაც ნიშანდობლივია ტარაჰუმარას შესახებ

deep into old age -- 70 to 80 years old --

არის ის, რომ ხანშიშესულ, 70-80 წლის ასაკში,

these guys aren't running marathons;

ეს ხალხი მარათონებს კი არ დარბის,

they're running mega-marathons.

მეგა-მარათონებს დარბის.

They're not doing 26 miles,

26 მილს კი არ დარბიან,

they're doing 100, 150 miles at a time,

100 და 150 მილს დარბიან თითო ჯერზე.

and apparently without injury, without problems.

და როგორც ჩანს ტრავმებისა და პრობლემების გარეშე.

The last thing that's remarkable about the Tarahumara is:

მესამე მნიშვნელოვანი ფაქტი ტარაჰუმარას შესახებ

all the things we're going to be talking about today,

არის ის, რომ ყველაფერი ის რის შესახებაც ჩვენ დღეს უნდა ვილაპარაკოთ,

ყველა ის პრობლემა რის გადაწყვეტასაც ვცდილობთ

all the things we're trying to use all of our technology

ჩვენი ტექნოლოგიისა და ტვინის მეშვეობით,

and brain power to solve --

things like heart disease and cholesterol and cancer;

მაგალითად გულის დაავადებები, ქოლესტეროლი და კიბო

და კრიმინალი და ომი და ძალადობა და კლინიკური დეპრესია --

crime, warfare and violence; clinical depression -- all this stuff --

ეს ყველაფერი ტარაჰუმარასთვის უცხოა.

the Tarahumara don't know what you're talking about.

მათ არ აწუხებთ

They are free from all of these modern ailments.

არცერთი ეს პრობლემა.

მაშ რა კავშირია აქ?

So what's the connection?

კვლავაც, ჩვენ საქმე გვაქვს ძალიან ნაკლებმოსალოდნელ მოვლენებთან.

Again, we're talking about outliers;

ამიტომ სავარაუდოდ უნდა იყოს რამე მიზეზშედეგობრივი კავშირი.

there's got to be some kind of cause and effect.

არიან მეცნიერთა ჯგუფები

Well, there are teams of scientists at Harvard and the University of Utah

ჰარვარდსა და იუტას უნივერსიტეტში

რომლებიც ტვინს იჭყლეტენ იმის გასარკვევად

that are bending their brains and trying to figure out

რაც ტარაჰუმარას ხალხმა ყოველთვის იცოდა.

what the Tarahumara have known forever.

They're trying to solve those same kinds of mysteries.

ისინიც ზუსტად იგივე პრობლემების გადაწყვეტას ცდილობენ.

And once again, a mystery wrapped inside of a mystery --

კვლავაც გვაქვს გამოცანა გამოცანაში --

perhaps the key to Derartu Tulu and the Tarahumara

იქნებ დერარტუ ტულუს და ტარაჰუმარას გამოცანის გასაღები

ინახება სამ სხვა გამოცანაში, რომლებიცაა:

is wrapped in three other mysteries, which go like this:

Three things -- if you have the answer, come up and take the microphone,

სამი რამ -- და თუ თქვენ იცით პასუხი, ამოდით მიკროფონთან და თქვით,

იმიტომ რომ სხვამ ეს არავინ იცის.

because nobody else knows the answer.

და თუ თქვენ იცით, ესე იგი თქვენ ხართ ყველაზე ჭკვიანი დედამიწის ზურგზე.

If you know it, you're smarter than anybody on planet Earth.

პირველი გამოცანა მდგომარეობს შემდეგში:

Mystery number one is this:

ორი მილიონი წლის წინ ადამიანის თავი მკვეთრად გაიზარდა ზომაში.

Two million years ago, the human brain exploded in size.

ავსტრალოპითეკს ქონდა ერთი ციცქნა ტვინი.

Australopithecus had a tiny little pea brain.

და უცებ გამოჩნდნენ ადამიანები -- ჰომო ერექტუსები --

Suddenly humans show up, Homo erectus, big old melon head.

დიდი ნესვივით თავებით.

To have a brain of that size,

ამხელა ტვინის გამოსაკვებად

you need to have a source of condensed caloric energy.

საჭიროა მაღალკალორიული საკვები.

In other words, early humans are eating dead animals --

მოკლედ რომ ვთქვათ, ადრეული ადამიანები მიირთმევენ მკვდარ ცხოველებს.

ეს ეჭვგარეშეა.

no argument, that's a fact.

მაგრამ პრობლემა იმაშია, რომ

The only problem is,

the first edged weapons only appeared about 200,000 years ago.

პირველი ბასრი იარაღი გამოჩნდა მხოლოდ 200 000 წლის წინ.

ანუ თითქმის ორი მილიონი წლის განმავლობაში

So somehow, for nearly two million years,

we are killing animals without any weapons.

ჩვენ ყოველგვარი იარაღის გარეშე ვხოცავდით ცხოველებს.

Now, we're not using our strength,

ძალას ვერ გამოვიყენებდით,

because we are the biggest sissies in the jungle.

იმიტომ რომ ჯუნგლებში ჩვენზე სუსტი არავინაა.

Every other animal is stronger than we are,

ნებისმიერი სხვა ცხოველი ჩვენზე ძლიერია.

they have fangs, they have claws, they have nimbleness, they have speed.

მათ აქვთ ეშვები, კლანჭები, სისწრაფე და მოქნილობა.

ახლა ჩვენ კი გვგონია რომ უსეინ ბოლტი სწრაფია, მაგრამ ნებისმიერი პატარა ციყვი უსეინ ბოლტს აჯობებს სისწრაფეში.

We think Usain Bolt is fast.

Usain Bolt can get his ass kicked by a squirrel.

მოკლედ ჩვენ არც სწრაფები ვართ.

We're not fast.

That would be an Olympic event:

საინტერესო ოლიმპიური შეჯიბრი იქნებოდა: გაუშვი ციყვი,

turn a squirrel loose, whoever catches it gets a gold medal.

ვინც დაიჭერს, იგებს ოქროს მედალს.

(Laughter)

ანუ არა იარაღი, არა სიჩქარე, არა ძალა, არა ეშვები, არა კლანჭები.

So no weapons, no speed, no strength, no fangs, no claws.

როგორ ვახერხებდით ამ ცხოველების მოკვლას? ეს არის პირველი გამოცანა.

How were we killing these animals? Mystery number one.

Mystery number two:

მეორე გამოცანა:

Women have been in the Olympics for quite some time now,

ქალები უკვე საკმაოდ დიდი ხანია მონაწილეობენ ოლიმპიურ თამაშებში,

but one thing that's remarkable about all women sprinters:

მაგრამ ერთი რამ რაც თვალშისაცემია ყველა ქალი სპრინტერის შემთხვევაში არის ის, რომ

ძალიან სუსტები არიან, საშინლად სუსტები.

they all suck; they're terrible.

There's not a fast woman on the planet and there never has been.

არ არსებობს სწრაფი ქალი მსოფლიოში

და არც არასდროს არსებულა.

The fastest woman to ever run a mile did it in 4:15.

ქალებში ვინც ყველაზე სწრაფად გაირბინა ერთი მილი, ამას მოანდომა 4.15 წუთი.

I could throw a rock and hit a high-school boy

მე რომ ქვა გადავაგდო, ისეთ სკოლის მოსწავლე ბიჭს მოხვდება

who can run faster than 4:15.

ვინც უფრო სწრაფად გაირბენს.

For some reason, you guys are just really slow.

რატომღაც ქალები ძალიან ნელები ხართ.

But --

(სიცილი)

(Laughter)

But, you get to the marathon we were just talking about --

მაგრამ შევხედოთ მარათონს, რაზეც წეღან ვსაუბრობდით,

you've only been allowed to run the marathon for 20 years,

სულ რაღაც 20 წელია რაც თქვენ ნება დაგრთეს მარათონები გერბინათ.

იმიტომ რომ 1980-იან წლებამდე

because prior to the 1980s, medical science said

მედიცინა ამბობდა რომ თუკი ქალი შეეცდებოდა 26 მილის გარბენას --

if a woman tried to run 26 miles -- does anyone know what would happen

ვინმემ იცის რა ეგონათ რომ მოუვიდოდა ქალს თუკი ის 26 მილის გარბენას შეეცდებოდა,

if you tried to run 26 miles?

ანუ რატომ იყო აკრძალული ქალების მონაწილეობა 1980-იან წლებამდე?

Why you were banned from the marathon before the 1980s?

Audience Member: Her uterus would be torn.

(მაყურებელი:მისი საშვილოსნო დაზიანდებოდა.)

Christopher McDougall: Her uterus would be torn, yes.

დიახ. დაზიანდებოდა მისი რეპროდუქციული ორგანოები.

Torn reproductive organs.

საშვილოსნო, ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით, გადმოვარდებოდა.

The uterus would literally fall out of the body.

(Laughter)

ახლა მე ბევრ მარათონზე ვყოფილვარ

Now, I've been to a lot of marathons,

და ასეთი რამე ნამდვილად არ მინახავს.

and I've yet to see any ...

(სიცილი)

(Laughter)

ანუ მხოლოდ 20 წელია რაც ქალები მონაწილეობენ მარათონებში.

So it's only been 20 years

that women have been allowed to run the marathon.

და ასე მცირე დროში

In that very short learning curve, you've gone from broken organs

თქვენ დაზიანებული ორგანოებიდან დაიწყეთ და მიაღწიეთ იმას, რომ

up to the fact that you're only 10 minutes off the male world record.

მხოლოდ 10 წუთით ჩამორჩებით

მამაკაცების რეკორდს.

Then you go beyond 26 miles, into the distance

თუკი წავალთ 26 მილზე უფრო შორს,

ისეთ დისტანციებზე, რაზეც მედიცინა გვეუბნებოდა რომ ადამიანისთვის სასიკვდილო იქნებოდა --

that medical science also told us would be fatal to humans --

remember Pheidippides died when he ran 26 miles --

გაიხსენეთ რომ ფიდიპიდე მოკვდა 26 მილის გარბენის მერე --

თუკი გადავალთ 50 და 100 მილზე,

you get to 50 and 100 miles, and suddenly, it's a different game.

უკვე სულ სხვა სურათს ვხედავთ.

You take a runner like Ann Trason or Nikki Kimball or Jenn Shelton,

თუ აიღებთ რომელიმე ქალ მორბენალს, მაგალითად ენ ტრეისონს, ან ნიკი კიმბოლს, ან ჯენ შელტონს,

put them in a race of 50 or 100 miles against anybody in the world,

და დააყენებთ 50 ან 100 მილიან დისტანციაზე ნებისმიერ კონკურენტის წინააღმდეგ,

წინასწარ ვერავინ იტყვის ვინ გაიმარჯვებს.

and it's a coin toss who's going to win.

ერთ მაგალითს მოგიყვანთ.

I'll give you an example.

A couple years ago, Emily Baer signed up for a race

ორიოდე წლის წინ ემილი ბაერი ჩაეწერა ერთერთ შეჯიბრებაში

სახელად ჰარდროკ 100,

called the Hardrock 100,

which tells you all you need to know about the race.

რომლის სახელიც გეუბნებათ ყველაფერს რაც უნდა იცოდეთ ამ შეჯიბრის შესახებ.

They give you 48 hours to finish this race.

48 საათი გქონდათ დისტანციის დასაფარად.

Well, Emily Baer -- 500 runners --

ემილი ბაერმა 500 სხვა მორბენალთან ერთად გაირბინა ეს დისტანცია

she finishes in eighth place, in the top 10,

და დაამთავრდა მერვემ, მოხვდა ტოპ ათეულში,

even though she stopped at all the aid stations

მიუხედავად იმისა, რომ მთელ გზაზე ყოველ სამედიცინო დახმარების პუნქტში ჩერდებოდა

რათა ძუძუ ეწოვებინა თავისი შვილისთვის --

to breastfeed her baby during the race.

(Laughter)

და მიუხედავად ამისა აჯობა 492 ადამიანს.

And yet, she beat 492 other people.

მაშ რატომ ხდება რომ ქალები ხდებიან უფრო ძლიერები

The last mystery:

Why is it that women get stronger as distances get longer?

დისტანციის ზრდასთან ერთად?

მესამე გამოცანა მდგომარეობს შემდეგში:

The third mystery is this:

At the University of Utah, they started tracking finishing times

იუტას უნივერსიტეტში მეცნიერებმა დაიწყეს

მარათონის მორბენლების შედეგების შესწავლა.

for people running the marathon.

What they found is that if you start running the marathon at age 19,

და აღმოაჩინეს, რომ

თუ დაიწყებ მარათონებში მონაწილეობას 19 წლის ასაკში,

you'll get progressively faster, year by year,

წლების განმავლობაში ნელნელა გააუმჯობესებ შედეგს,

სანამ არ მიაღწევ პიკს 27 წლის ასაკში.

until you reach your peak at age 27.

რის მერეც

And then after that, you succumb to the rigors of time.

დრო თავისას იზამს,

და თქვენ გახდებით უფრო და უფრო ნელი

And you'll get slower and slower,

until eventually you're back to running the same speed you were at age 19.

სანამ არ ჩამოხვალთ იგივე სიჩქარეზე რომელზეც იყავით 19 წლის ასაკში.

ანუ პიკის მისაღწევად გჭირდებათ დაახლოებით 7-8 წელი

So about seven, eight years to reach your peak,

და შემდეგ ნელნელა ისევ უარესდება თქვენი შედეგი

and then gradually you fall off your peak,

სანამ არ მიაღწევთ საწყის შედეგს.

until you go back to the starting point.

You'd think it might take eight years to go back to the same speed,

ლოგიკურად ალბათ იფიქრებთ რომ იგივე 8 წელი დაგჭირდებათ საწყის სიჩქარეზე დასაბრუნებლად

ნუ ანდაც 10 წელი -- არა, დაგჭირდებათ 45 წელი.

maybe 10 years -- no, it's 45 years.

64-year-old men and women

60 წლის ასაკის ქალებიც და კაცებიც

are running as fast as they were at age 19.

დარბიან ისეთივე სისწრაფით, როგორც დარბოდნენ 19 წლის ასაკში.

Now, I defy you to come up with any other physical activity --

აბა მოიფიქრეთ რამე სხვა აქტივობა რაც ფიზიკურ დატვირთვას მოითხოვს

and please don't say golf -- something that's actually hard --

ოღონდ გოლფი არ თქვათ, რამე ისეთი რაც ძნელია,

(Laughter)

სადაც მოხუცები ასპარეზობენ

where geriatrics are performing as well as they did as teenagers.

ისევე კარგად როგორც ასპარეზობდნენ თინეიჯერულ ასაკში.

So you have these three mysteries.

მოკლედ, გვაქვს ეს სამი გამოცანა.

Is there one piece in the puzzle which might wrap all these things up?

ხომ არ არის რამე

რაც ამ სამივეს გაერთიანებდა?

დიდი სიფრთხილეა საჭირო

You've got to be careful anytime someone looks back in prehistory

როცა წინაისტორიულ პერიოდზე ვინმე რამე ყოვლისმომცველ დასკვნას აკეთებს,

and tries to give you a global answer because,

იმიტომ, რომ ვინაიდან საკითხი წინაისტორიულ პერიოდს ეხება,

it being prehistory, you can say whatever the hell you want

შეგიძლია თქვა რაც გინდა და ვერავინ შეგედავება.

and get away with it.

მაგრამ მე ერთ რამეს მაინც გეტყვით:

But I'll submit this to you:

თუკი ამ მოზაიკას ერთ ნაწილს დაუმატებთ,

If you put one piece in the middle of this jigsaw puzzle,

უცებ გარკვეული დასრულებული სურათი გამოჩნდება.

suddenly it all starts to form a coherent picture.

თუ დაფიქრდებით, რატომ არ იბრძვიან ტარაჰუმარას ტომელები

If you're wondering why the Tarahumara don't fight

და ასევე არ იღუპებიან გულის დაავადებებით,

and don't die of heart disease,

როგორ მოხდა რომ ღარიბი ეთიოპიელი ქალი დერარტუ ტულუ

why a poor Ethiopian woman named Derartu Tulu

can be the most compassionate and yet the most competitive,

ერთდროულად იყო ყველაზე სწრაფიც და ყველაზე გულისხმიერიც,

and why we somehow were able to find food without weapons,

და როგორ შეგვეძლო, რომ

იარაღის გარეშე მოგვეპოვებინა საკვები,

perhaps it's because humans,

იქნებ ამ ყველაფრის ახსნა მდგომარეობს იმაში, რომ ჩვენ, ადამიანები,

as much as we like to think of ourselves as masters of the universe,

მიუხედავად იმისა რომ საკუთარი თავი სამყაროს მბრძანებლები გვგონია,

actually evolved as nothing more than a pack of hunting dogs.

სინამდვილეში განვვითარდით როგორც, არც მეტი არც ნაკლები

მონადირე ძაღლები.

Maybe we evolved as a hunting pack animal.

იქნებ ჩვენ განვვითარდით

როგორც ჯგუფურად მონადირე ცხოველები.

Because the one advantage we have in the wilderness --

იმიტომ, რომ ერთადერთი უპირატესობა რაც ჩვენ გვაქვს ბუნებაში

არ არის არც ეშვები, არც კლანჭები და არც სიჩქარე --

again, it's not our fangs, our claws or our speed --

ერთადერთი რაც ჩვენ ძალიან, ძალიან კარგად გამოგვდის არის ის რომ ვოფლიანდებით.

the only thing we do really well is sweat.

We're really good at being sweaty and smelly.

ძალიან კარგად გამოგვდის გაოფლიანება და გასუნიანება.

Better than any other mammal on Earth, we can sweat really well.

უკეთესად ვიდრე ნებისმიერი სხვა ძუძუმწოვარი, ჩვენ მართლა ძალიან კარგად ვოფლიანდებით.

But the advantage of that little bit of social discomfort

მაგრამ სოციალურ დისკომფორტთან ერთად

ამას პლიუსიც აქვს,

is the fact that, when it comes to running under hot heat for long distances,

კერძოდ, სირბილისას,

როცა გვჭირდება სიცხეში დიდი დისტანციების დაფარვა,

ჩვენ ვართ საუკეთესოები, ვერავინ შეგვედრება მთელ პლანეტაზე.

we're superb -- the best on the planet.

You take a horse on a hot day,

მაგალითად რომ აიღო ცხენი და არბენინო სიცხეში

and after about five or six miles, that horse has a choice:

5-6 მილის გარბენის მერე მას ექნება არჩევანი.

ან უნდა ისუნთქოს, ან უნდა გაგრილდეს,

it's either going to breathe or it's going to cool off.

But it ain't doing both. We can.

მაგრამ ორივეს ერთდროულად გაკეთება არ შეუძლია -- ჩვენ კი შეგვიძლია.

So what if we evolved as hunting pack animals?

მაშ რა იქნებოდა თუკი ჩვენ განვვითარდებოდით როგორც ჯგუფურად მონადირე ცხოველები?

What if the only natural advantage we had in the world

რა იქნებოდა რომ ერთადერთი უპირატესობა რაც ჩვენ გვქონდა სხვა ცხოველებთან შედარებით

was the fact that we could get together as a group,

იყო ის, რომ ჩვენ შეგვეძლო შევკრებილიყავით,

გავსულიყავით აფრიკულ სავანაში, ამოგვერჩია ანტილოპა

go out there on that African savanna, pick out an antelope,

გამოვკიდებოდით მთელი ჯგუფი და არ შევშვებოდით სანამ არ მოვინადირებდით?

go out as a pack, and run that thing to death?

ჩვენ მარტო ეს შეგვეძლო;

That's all we could do.

We could run really far on a hot day.

ჩვენ შეგვეძლო სიცხეში გვერბინა დიდი ხნის განმავლობაში.

Well, if that's true, a couple other things had to be true as well.

თუკი ეს მართლაც ასე იყო, აქედან რამდენიმე დასკვნის გაკეთება შეიძლება.

The key to being part of a hunting pack is the word "pack."

მონადირე ჯგუფის წევრობაში მთავარია სიტყვა "ჯგუფი".

If you go out by yourself and try to chase an antelope,

თუ მარტო შეეცდებოდით ანტილოპას გამოკიდებას

გარანტიას გაძლევთ, სავანაში ორი მკვდარი იქნებოდა.

I guarantee there will be two cadavers out in the savanna.

თქვენ აუცილებლად დაგჭირდებოდათ ჯგუფი.

You need a pack to pull together.

დაგჭირდებოდათ 64-65 წლისებიც,

You need to have those 64- and 65-year-olds

ვინც იქნებოდნენ გამოცდილი ამ საქმეში

who have been doing this for a long time

რომ მიმხვდარიყავით ზუსტად რომელ ანტილოპას მისდევთ.

to understand which antelope you're trying to catch.

იმიტომ, რომ ანტილოპების ჯოგი დაიშლება და მერე ისევ შეერთდება.

The herd explodes and it gathers back again.

Those expert trackers have to be part of the pack.

ასე რომ ეს ექსპერტი მონადირეები უნდა ყოფილიყვნენ ჯგუფში.

10 მილის უკან ვერ იქნებოდნენ.

They can't be 10 miles behind.

You need the women and the adolescents there,

ქალები და ბავშვებიც უნდა ყოფილიყვნენ

because the two times in your life you most benefit from animal protein

იმიტომ რომ ყველაზე უფრო ხორცის პროტეინები ჭირდებათ

ბავშვიან დედებს და მოზარდებს.

is when you're a nursing mother and a developing adolescent.

რა აზრი აქვს ანტილოპას მოკვლას თუკი

It makes no sense to have the antelope over there, dead,

ის ხალხი ვისაც მისი შეჭმა უნდა იქნებიან 50 მილის იქით.

and the people who want to eat it 50 miles away.

ამიტომ ისინიც უნდა იყვნენ ჯგუფში სხვებთან ერთად.

They need to be part of the pack.

ასევე 27 წლის ჯანღონით სავსე მონადირეებიც დაგჭირდებოდათ

You need those 27-year-old studs at the peak of their powers

რომ დაეჭირათ და მოეკლათ ანტილოპა,

ready to drop the kill,

და მოზარდებიც დაგჭირდებოდათ

and you need those teenagers who are learning the whole thing involved.

რომ ეს ყველაფერი ესწავლათ და შემდეგ გამოეყენებინათ.

ჯგუფი ერთად უნდა ყოფილიყო.

The pack stays together.

Another thing that has to be true: this pack cannot be materialistic.

შემდეგი დასკვნა რისი გაკეთებაც შეგვიძლია არის ის, რომ ეს ჯგუფი ვერ იქნებოდა მარტო მატერიალისტური.

You can't be hauling all your crap around, trying to chase the antelope.

გაბრაზებული და ნერვებმოშლილი არ შეიძლება იყო როცა ანტილოპას დაჭერას ცდილობ.

არ შეიძლება ჯგუფში იყონ ერთიმეორეზე ნაწყენები და გულში ბოღმას ატარებდნენ.

You can't be a pissed-off pack.

You can't be bearing grudges, like, "I'm not chasing that guy's antelope.

ვერ იტყვი "მე იმის ანტილოპას არ გამოვეკიდები.

იმან ადრე გამაბრაზა. წავიდეს და თვითონ დაიჭიროს თავისი ანტილოპა."

He pissed me off. Let him go chase his own antelope."

ჯგუფის წევრებმა უნდა დაივიწყონ ამპარტავნება

The pack has got to be able to swallow its ego,

და ერთმანეთს მხარში დაუდგნენ.

be cooperative, and pull together.

ანუ მივიღებთ ისეთ კულტურას

What you end up with, in other words,

is a culture remarkably similar to the Tarahumara,

რომელიც ძალიან გავს

ტარაჰუმარას ტომს --

a tribe that has remained unchanged since the Stone Age.

ტომს, რომელიც ფაქტიურად არ შეცვლილა

ქვის ხანის მერე.

It's a really compelling argument

საკმაოდ დამაჯერებლად ჟღერს

that maybe the Tarahumara are doing exactly what all of us had done

რომ ტარაჰუმარა აკეთებს იმას

რასაც ჩვენ ყველანი ვაკეთებდით ორი მილიონი წლის განმავლობაში.

for two million years,

that it's us in modern times who have sort of gone off the path.

და ჩვენ, თანამედროვე სამყარო, ავცდით გზას.

You know, we look at running as this kind of alien, foreign thing,

დღეს ჩვენ სირბილს ვუყურებთ როგორც რაღაც უცხო და უცნაურ საქმიანობას,

this punishment you've got to do because you ate pizza the night before.

როგორც სასჯელს იმისთვის, რომ წინა დღეს პიცა მიირთვით.

მაგრამ იქნებ არ არის ასე?

But maybe it's something different.

იქნებ ჩვენ ავიღეთ ეს ჩვენი ბუნებრივი უპირატესობა

Maybe we're the ones who have taken this natural advantage we had

და გავაფუჭეთ.

and we spoiled it.

როგორ გავაფუჭეთ? როგორ ვაფუჭებთ საერთოდ რამეს?

How do we spoil it? Well, how do we spoil anything?

We try to cash in on it. Right?

მოვინდომეთ ამაზე ფულის გაკეთება.

We try to can it and package it and make it "better"

დავაპირეთ ამის დახარისხება, დაფასოება, გაუმჯობესება

და გაყიდვა.

and then sell it to people.

And then what happened was, we started creating

და მოხდა ისე, რომ ჩვენ დავიწყეთ

these fancy cushioned things which can make running "better,"

ისეთი რთული და დარბილებული რაღაცეების გამოშვება

რომელიც სირბილში მოგვეხმარებოდა. დავარქვით მას სარბენი ფეხსაცმელი.

called running shoes.

The reason I get personally pissed-off about running shoes

პირადად მე იმიტომ ვარ გაბრაზებული სარბენ ფეხსაცმელზე, რომ

is because I bought a million of them and I kept getting hurt.

მილიონნაირი მაქვს ნაყიდი და ყველა ფეხს მტკენდა.

And I think if anybody in here runs --

და მე მგონი, თუკი აქ არიან მორბენლები --

I just had a conversation with Carol.

წეღან ვესაუბრე კეროლს;

We talked for two minutes backstage, and she talked about plantar fasciitis.

ორი წუთი ვსაუბრობდით კულისებს მიღმა და მელაპარაკებოდა ფეხის ტრავმაზე.

ნებისმიერ მორბენალს რომ დაელაპარაკო, გარანტიას გაძლევთ 30 წამის მერე

You talk to a runner, I guarantee within 30 seconds,

the conversation turns to injury.

საუბარი გადავა ტრავმებზე.

So if humans evolved as runners, if that's our one natural advantage,

თუკი ადამიანები განვითარდნენ როგორც მორბენლები, თუკი ესაა ჩვენი ბუნებრივი უპირატესობა,

then why are we so bad at it?

მაშინ რატომ არ გამოგვდის? რატომ ვიღებთ ტრავმებს?

Why do we keep getting hurt?

A curious thing about running and running injuries

სირბილთან დაკავშირებით, და სირბილთან დაკავშირებულ ტრავმებთან დაკავშირებით საინტერესოა ის, რომ

ეს ტრავმები ახალია, ადრე მორბენლებს არ აწუხებდა ტრავმები.

is that the running injury is new to our time.

If you read folklore and mythology,

თუ გადახედავთ ფოლკლორს ან მითოლოგიას,

any kind of myths, any kind of tall tales,

ყველა მითსა და ლეგენდაში

running is always associated with freedom and vitality

სირბილი ასოცირდება

თავისუფლებასთან, სიციცხლესთან, ახალგაზრდობასთან და სიჯანსაღესთან.

and youthfulness and eternal vigor.

მხოლოდ ჩვენ დროში მოხდა, რომ

It's only in our lifetime that running has become associated

სირბილი ასოცირდება შიშთან და ტკივილთან.

with fear and pain.

ჯერონიმო ამბობდა

Geronimo used to say, "My only friends are my legs. I only trust my legs."

"მხოლოდ ჩემი ფეხები არიან ჩემი მეგობრები. მხოლოდ მათ ვენდობი."

That's because an Apache triathlon used to be you'd run 50 miles

ეს იმიტომ, რომ აპაჩების ტრიათლონი

იყო 50 მილი უდაბნოში,

across the desert,

ხელჩართული ბრძოლა, ცხენების გატაცება

engage in hand-to-hand combat, steal a bunch of horses,

და მერე სახლში ტყავის დამუშავება.

and slap leather for home.

ჯერონიმოს არასდროს უთქვამს :"აუ იცით,

Geronimo was never saying, "You know something, my Achilles -- I'm tapering.

აქილევსის მყესი მაწუხებს, ცოტა უნდა შევამცირო დატვირთვა. ერთ კვირას გამოვტოვებ."

I've got to take this week off."

ანდა "ცოტა სხვა ვარჯიშებს შევურევ.

Or, "I need to cross-train. I didn't do yoga. I'm not ready."

აი, იოგა არ გამიკეთებია. ჯერ მზად არ ვარ."

(Laughter)

ადამიანები ყოველთვის დარბოდნენ.

Humans ran and ran all the time.

We are here today. We have our digital technology.

დღეს კი აქ ვართ, გვაქვს ჩვენი ციფრული ტექნოლოგია.

და მთელი ჩვენი მეცნიერება იმის შედეგია, რომ

All of our science comes from the fact

ჩვენს წინაპრებს შეეძლოთ

that our ancestors were able to do something extraordinary every day,

ყოველდღე რაღაც ექსტრაორდინალურის გაკეთება,

კერძოდ საკუთარი შიშველი ფეხების გამოყენება

which was just rely on their naked feet and legs

გრძელი დისტანციების დასაფარად.

to run long distances.

რა უნდა ვქნათ რომ ისევ მასეთ მდგომარეობაში დავბრუნდეთ?

So how do we get back to that again?

Well, I would submit to you the first thing is:

ჩემი აზრით, პირველი რაც უნდა გავაკეთოთ არის

ის რომ უარი ვთქვათ დაფასოებაზე, გაყიდვებზე, მარკეტინგზე.

get rid of all packaging, all the sales, all the marketing.

Get rid of all the stinking running shoes.

უარი ვთქვათ სუნიან ფეხსაცმელზე.

უარი ვთქვათ ქალაქის მარათონებზე,

Stop focusing on urban marathons,

სადაც თუ 4 საათი მოუნდი გარბენას, უვარგისი ხარ,

which, if you do four hours, you suck,

and if you do 3:59:59, you're awesome,

მაგრამ თუ 3.59.59 დაამთავრე, მაშინ ძალიან მაგარი ხარ

because you qualified for another race.

იმიტომ რომ ამ შედეგით შეგიძლია შემდეგ შეჯიბრებაში მიიღო მონაწილეობა.

კვლავ უნდა გადავაქციოთ სირბილი გართობად და მხიარულებად

We need to get back to that sense of playfulness and joyfulness

და, მე ვიტყოდი, სიშიშვლედ

and, I would say, nakedness,

რამაც ტარაჰუმარა გახადა

that has made the Tarahumara

ერთერთი ყველაზე უფრო ჯანმრთელ და უპრობლემო კულტურად ჩვენ დროში.

one of the healthiest and serene cultures in our time.

ანუ რას მივიღებთ ამით ჩვენ?

So what's the benefit? So what?

კარგი, ვთქვათ დაწვავ იმ ზედმეტ კალორიებს რომელიც წინა დღეს მიიღე.

So you burn off the Häagen-Dazs from the night before.

But maybe there's another benefit there as well.

მაგრამ იქნებ სხვა სარგებლის მომტანიც იყოს.

Without getting too extreme about this,

ძალიან ზედმეტებში გადასვლის გარეშე,

imagine a world where everybody could go out the door

წარმოიდგინეთ სამყარო

სადაც ნებისმიერს შეეძლებოდა გარეთ გასვლა

და იმის გაკეთება

and engage in the kind of exercise

რაც მათ გახდიდა უფრო მშვიდ, უფრო უპრობლემო

that's going to make them more relaxed, more serene,

უფრო ჯანსაღ ხალხად.

more healthy,

burn off stress --

მოაცილებდა სტრესს --

where you don't come back into your office a raging maniac anymore,

ისე, რომ ოფისში დაბრუნების შემდეგ ადამიანი არ ემგვანებოდა გადარეულ მანიაკს.

ამ დროს სახლში წახვიდოდი სტრესისგან თავისუფალი.

or go home with a lot of stress on top of you again.

იქნებ არის ოქროს შუალედი იმას თუ რა ვართ დღეს და

Maybe there's something between what we are today

and what the Tarahumara have always been.

იმას შორის თუ რა იყო ტარაჰუმარა მთელი ისტორიის მანძილზე.

I don't say let's go back to the Copper Canyons

მე არ ვამბობ რომ ყველანი სპილენძის კანიონში უნდა წავიდეთ

and live on corn and maize, which is the Tarahumara's preferred diet,

და სიმინდი ვჭამოთ, რაც ტარაჰუმარას მთავარი კერძია.

მაგრამ იქნებ რამე შუალედი გამოვნახოთ.

but maybe there's somewhere in between.

და თუკი ამას მოვახერხებთ,

And if we find that thing,

maybe there is a big fat Nobel Prize out there.

იქნებ ერთი კარგი მსუქანი ნობელის პრემია იყოს ამისთვის.

Because if somebody could find a way to restore that natural ability

იმიტომ, რომ თუკი ვინმე შეძლებდა

რომ აღგვედგინა ჩვენი ბუნებრივი შესაძლებლობები

that we all enjoyed for most of our existence

რომელსაც ჩვენი არსებობის ძირითადი დროის მანძილზე ვიყენებდით

up until the 1970s or so,

დაახლოებით 1970-იან წლებამდე,

the benefits -- social and physical and political and mental --

ამისგან მოტანილი სარგებელი, როგორც სოციალური ისე ფიზიკური,

ასევე პოლიტიკური და მენტალური,

could be astounding.

იქნებოდა უზარმაზარი.

What I've been seeing today is there is a growing subculture

მე რასაც ვუყურებ დღეს, არსებობს მზარდი სუბკულტურა

ფეხშიშველა მორბენლებისა, იმათი ვინც უარს ამბობს ფეხსაცმელზე.

of barefoot runners, people who've gotten rid of their shoes.

And what they have found uniformly is,

და რაც მათ აღმოაჩინეს არის ის, რომ

you get rid of the shoes, you get rid of the stress,

ფეხსაცმელთან ერთად იშორებ სტრესს,

you get rid of the injuries and the ailments.

იშორებ ტრავმებს და ტკივილს.

And what you find is something the Tarahumara have known

და აღმოაჩენ იმას

რაც ტარაჰუმარამ უკვე დიდი ხანია იცის,

for a very long time:

that this can be a whole lot of fun.

რომ ეს ძალიან სახალისოც შეიძლება იყოს.

I've experienced it personally myself.

მე თვითონაც გამოვცადე ეს.

I was injured all my life; then in my early 40s, I got rid of my shoes

მთელი ცხოვრება ტრავმები მაწუხებდა, სანამ 40-ოდე წლის ასაკში არ მოვიშორე ფეხსაცმელი

and my running ailments have gone away, too.

და ჩემი სირბილთან დაკავშირებული პრობლემებიც გაქრა.

ასე რომ შეიძლება ეს ყველასთვის სასარგებლო იყოს.

So hopefully it's something we can all benefit from.

და მე ძალიან ვაფასებ რომ თქვენ ბოლომდე მოისმინეთ მთელი ეს ისტორია. დიდი მადლობა.

I appreciate your listening to this story.

Thanks very much.

(აპლოდისმენტები)

(Applause)