Are we born to run? | Christopher McDougall

Tłumaczenie: Kinga Skorupska Korekta: Marek Kasiak

Running: it's basically just right, left, right, left, yeah?

Bieganie: po prostu prawa, lewa, prawa, lewa - tak?

I mean, we've been doing it for two million years,

Robiliśmy to przez 2 miliony lat

więc nieco bezczelne jest założenie,

so it's kind of arrogant to assume that I've got something to say

że mogę dodać coś

that hasn't been said and performed better a long time ago.

co nie zostało powiedziane lepiej dawno temu.

But the cool thing about running, as I've discovered,

Odkryłem, że w bieganiu

coś magicznego

is that something bizarre happens in this activity all the time.

dzieje się przez cały czas.

Case in point: A couple months ago, if you saw the New York City Marathon,

Dwa miesiące temu na Nowojorskim Maratonie

można było zobaczyć coś niespotykanego.

I guarantee you, you saw something that no one has ever seen before.

można było zobaczyć coś niespotykanego.

An Ethiopian woman named Derartu Tulu turns up at the starting line.

Etiopka Derartu Tulu

pojawiła się na linii startu.

Miała 37 lat,

She's 37 years old.

She hasn't won a marathon of any kind in eight years,

nie wygrała żadnego maratonu przez 8 lat

a kilka miesięcy wcześniej

and a few months previously,

she had almost died in childbirth.

prawie umarła przy porodzie.

Derartu Tulu was ready to hang it up and retire from the sport,

Była gotowa poddać się i wycofać,

ale zdecydowała się spróbować po raz ostatni

but she decided she'd go for broke

and try for one last big payday in the marquee event,

ale zdecydowała się spróbować po raz ostatni

i wziąć udział w tym szczególnym wydarzeniu,

the New York City Marathon.

Maratonie Nowojorskim.

Except -- bad news for Derartu Tulu -- some other people had the same idea,

Inni ludzie mieli ten sam pomysł,

w tym złota medalistka z Olimpiady

including the Olympic gold medalist,

i niesamowita Paula Radcliffe,

and Paula Radcliffe, who is a monster,

najszybsza kobieta historii maratonu.

the fastest woman marathoner in history by far.

Only 10 minutes off the men's world record,

Tylko 10 minut poniżej rekordu mężczyzn.

Paula Radcliffe jest niepokonana.

Paula Radcliffe is essentially unbeatable.

Z nimi miała się zmierzyć.

That's her competition.

Startują a nie jest nawet typowana,

The gun goes off, and -- I mean, she's not even an underdog;

jest właściwie przegrana.

she's, like, under the underdogs.

But the under-underdog hangs tough,

Ale ta przegrana walczy.

W 35 kilometrze z 42,

and 22 miles into a 26-mile race,

there is Derartu Tulu, up there with the lead pack.

Derartu Tulu

jest na czele z wiodącą grupą.

Now, this is when something really bizarre happens.

Wtedy dzieje się coś naprawdę dziwnego.

Paula Radcliffe, the one person who is sure to snatch the big paycheck

Paula Radcliffe, osoba, która wyrwie wielki czek

z rąk Derartu Tulu

from Derartu Tulu's under-underdog hands,

nagle chwyta się za nogę i upada.

suddenly grabs her leg and starts to fall back.

So we all know what to do in this situation, right?

Wiemy co zrobić w takiej sytuacji.

Z prawego łokcia w zęby

You give her a quick crack in the teeth with your elbow

i biegniesz na metę.

and blaze for the finish line.

Derartu Tulu ruins the script.

Dearartu Tulu wszystko zepsuła.

Instead of taking off,

Zamiast przejąć prowadzenie

she falls back and she grabs Paula Radcliffe,

zatrzymuje się i chwyta Paulę Radcliffe

and says, "Come on. Come with us. You can do it."

mówi "Chodź z nami. Dasz radę."

So Paula Radcliffe, unfortunately, does it.

Paula Radcliffe niestety tak też robi.

Dogania grupę na prowadzeniu

She catches up with the lead pack

and is pushing toward the finish line.

i goni do linii mety.

But then she falls back again.

Ale wtedy znowu upada.

The second time, Derartu Tulu grabs her and tries to pull her.

Drugi raz Tulu ją łapie i podciąga.

Ale Paula Radcliffe mówi:

And Paula Radcliffe, at that point, says, "I'm done. Go."

"Nie mogę. Idź."

So that's a fantastic story, and we all know how it ends.

To fantastyczna historia i wszyscy wiemy jak się kończy.

She loses the check,

Przegrywa, traci czek,

but she goes home with something bigger and more important.

ale wraca do domu z czymś ważniejszym.

Except Derartu Tulu ruins the script again.

Tylko, że Derartu Tulu znowu wszystko zepsuła.

Instead of losing, she blazes past the lead pack and wins.

Przemyka obok ludzi na prowadzeniu

Wins the New York City Marathon,

i wygrywa maraton.

goes home with a big fat check.

Wraca do domu z wielkim czekiem.

It's a heartwarming story,

To podnosząca na duchu historia,

but if you drill a little bit deeper,

ale jeśli sięgniecie nieco głębiej

you've got to sort of wonder about what exactly was going on there.

zaczniecie się zastanawiać.

When you have two outliers in one organism,

Są dwie kluczowe odstające cechy

w jednym ciele, to nie przypadek.

it's not a coincidence.

When you have someone who is more competitive and more compassionate

Jeśli ktoś jest i bardziej skory do rywalizacji i współczujący

niż ktokolwiek inny w biegu, to nie jest przypadek.

than anybody else in the race, again, it's not a coincidence.

Pokażcie mi stworzenie z płetwiastymi kończynami i skrzelami.

You show me a creature with webbed feet and gills;

somehow water's involved.

Wiemy, że ma do czynienia z wodą.

Someone with that kind of heart, there's some kind of connection there.

Tacy ludzie istnieją, jest więc też jakieś połączenie.

And the answer to it, I think, can be found

Odpowiedź na to, jak sądzę,

leży w Miedzianym Kanionie w Meksyku,

down in the Copper Canyons of Mexico,

where there's a reclusive tribe, called the Tarahumara Indians.

gdzie żyje pustelnicze plemię

Indian Tarahumara.

Now, the Tarahumara are remarkable for three things.

To plemię jest niezwykłe z trzech powodów.

Po pierwsze,

Number one is:

they have been living essentially unchanged for the past 400 years.

ich tryb życia nie zmienił się

przez ostatnie 400 lat.

When the conquistadors arrived in North America you had two choices:

Kiedy konkwistadorzy przybyli do Ameryki

można było albo walczyć albo odejść.

you either fight back and engage or you could take off.

Majowie i Aztekowie walczyli,

The Mayans and Aztecs engaged,

dlatego jest ich teraz niewielu.

which is why there are very few Mayans and Aztecs.

The Tarahumara had a different strategy.

Tarahumara obrali inną strategię.

They took off and hid

Odeszli i ukryli się

in this labyrinthine, networking, spider-webbing system of canyons

w labiryncie powiązań

pajęczego systemu kanionów

zwanym Miedzianym Kanionem

called the Copper Canyons.

And there they've remained since the 1600s,

i tam pozostali od 1600 roku...

W gruncie rzeczy niezmienni.

essentially the same way they've always been.

The second thing remarkable about the Tarahumara is:

Kolejna niezwykła rzecz:

deep into old age -- 70 to 80 years old --

w podeszłym wieku... 70 do 80 lat...

these guys aren't running marathons;

Nie biegają maratonów,

they're running mega-marathons.

biegają w mega-maratonach.

They're not doing 26 miles,

Nie robią 42 km,

they're doing 100, 150 miles at a time,

ale 200 - 250 km na raz,

and apparently without injury, without problems.

najwyraźniej bez kontuzji, bez problemów.

The last thing that's remarkable about the Tarahumara is:

I jeszcze coś o Tarahumara.

all the things we're going to be talking about today,

Wszystko o czym będziemy dziś mówić

wszystkie rzeczy, które próbujemy wymyślić

all the things we're trying to use all of our technology

dzięki technologii i inteligencji,

and brain power to solve --

things like heart disease and cholesterol and cancer;

problemy jak choroby serca, rak i cholesterol,

przestępstwa, wojny, przemoc i depresja kliniczna...

crime, warfare and violence; clinical depression -- all this stuff --

Tarahumara ich nie znają.

the Tarahumara don't know what you're talking about.

Są wolni od wszystkich współczesnych chorób.

They are free from all of these modern ailments.

Są wolni od wszystkich współczesnych chorób.

Jakie jest powiązanie?

So what's the connection?

To obserwacja odstająca.

Again, we're talking about outliers;

Musi być tutaj jakiś rodzaj przyczyny i skutku.

there's got to be some kind of cause and effect.

Zespoły naukowców

Well, there are teams of scientists at Harvard and the University of Utah

z Harvardu i Uniwersytetu Utah

wysilają swoje mózgi by wymyślić coś,

that are bending their brains and trying to figure out

co Tarahumara wiedzieli od zawsze.

what the Tarahumara have known forever.

They're trying to solve those same kinds of mysteries.

Próbują rozwiązać te same rodzaje tajemnic.

And once again, a mystery wrapped inside of a mystery --

Mamy tajemnicę ukrytą w tajemnicy,

perhaps the key to Derartu Tulu and the Tarahumara

być może klucz do Derartu Tulu i Tarahumara

jest owinięty innymi tajemnicami:

is wrapped in three other mysteries, which go like this:

Three things -- if you have the answer, come up and take the microphone,

Jeśli znacie odpowiedź, podejdźcie do mikrofonu,

bo nikt inny jej nie zna.

because nobody else knows the answer.

Jeśli wiecie jesteście najmądrzejsi na Ziemi.

If you know it, you're smarter than anybody on planet Earth.

Pierwsza zagadka:

Mystery number one is this:

2 miliony lat temu wielkość mózgu gwałtownie wzrosła.

Two million years ago, the human brain exploded in size.

Australopitek miał mózg wielkości ziarnka grochu.

Australopithecus had a tiny little pea brain.

Nagle pokazują się ludzie - Homo erectus.

Suddenly humans show up, Homo erectus, big old melon head.

Wielka melonowa głowa.

To have a brain of that size,

By mieć mózg tych rozmiarów,

you need to have a source of condensed caloric energy.

potrzebujesz źródła skondensowanej energii.

In other words, early humans are eating dead animals --

Niewątpliwie wcześni ludzie jedli martwe zwierzęta.

Niewątpliwie wcześni ludzie jedli martwe zwierzęta.

no argument, that's a fact.

Problem w tym, że pierwsza broń z ostrzem

The only problem is,

the first edged weapons only appeared about 200,000 years ago.

pojawiła się 200 tys lat temu.

Więc jakoś przez blisko 2 miliony lat

So somehow, for nearly two million years,

we are killing animals without any weapons.

zabijaliśmy zwierzęta bez broni.

Now, we're not using our strength,

Nie używamy siły

because we are the biggest sissies in the jungle.

bo jesteśmy mamisynkami w dżungli.

Every other animal is stronger than we are,

Inne zwierzęta są silniejsze od nas.

they have fangs, they have claws, they have nimbleness, they have speed.

Mają kły i pazury, są zwinne i szybkie.

Usain Bolt jest szybki, ale wiewiórka skopie mu tyłek.

We think Usain Bolt is fast.

Usain Bolt can get his ass kicked by a squirrel.

Nie jesteśmy szybcy.

We're not fast.

That would be an Olympic event:

Wydarzenie olimpijskie: pokonaj wiewiórkę.

turn a squirrel loose, whoever catches it gets a gold medal.

Ktokolwiek złapie wiewiórkę dostaje złoty medal.

(Laughter)

Zatem bez broni, szybkości, siły, kłów ani szponów.

So no weapons, no speed, no strength, no fangs, no claws.

Jak zabijaliśmy te zwierzęta?

How were we killing these animals? Mystery number one.

Mystery number two:

Druga zagadka:

Women have been in the Olympics for quite some time now,

Od dawna kobiety startują w Olimpiadach

but one thing that's remarkable about all women sprinters:

ale coś łączy wszystkie sprinterki,

wszystkie są beznadziejne.

they all suck; they're terrible.

There's not a fast woman on the planet and there never has been.

Nie ma szybkiej kobiety na tej planecie

i nigdy nie było.

The fastest woman to ever run a mile did it in 4:15.

Najszybsza kobieta przebiegła 1.6 km w 4.15.

I could throw a rock and hit a high-school boy

Losowy chłopiec ze szkoły średniej

who can run faster than 4:15.

potrafiłby biec szybciej.

For some reason, you guys are just really slow.

Naprawdę jesteście powolne.

But --

(Śmiech)

(Laughter)

But, you get to the marathon we were just talking about --

Ale w maratonach jest inaczej,

you've only been allowed to run the marathon for 20 years,

w maratonach biegacie dopiero od 20 lat.

Ponieważ do lat 80.

because prior to the 1980s, medical science said

medycyna głosiła, że jeśli kobieta spróbuje przebiec 42 km...

if a woman tried to run 26 miles -- does anyone know what would happen

Czy ktoś wie co by się stało?

if you tried to run 26 miles?

Dlaczego do lat 80. nie mogłyście brać w nich udziału?

Why you were banned from the marathon before the 1980s?

Audience Member: Her uterus would be torn.

(Publiczność: Jej macica się rozerwie) Jej macica się rozerwie.

Christopher McDougall: Her uterus would be torn, yes.

Tak. Twoje organy płciowe zostałyby rozerwane.

Torn reproductive organs.

Macica wypadłaby, dosłownie wypadłaby z ciała.

The uterus would literally fall out of the body.

(Laughter)

Brałem udział w wielu maratonach,

Now, I've been to a lot of marathons,

ale nigdy jeszcze tego nie widziałem.

and I've yet to see any ...

(Śmiech)

(Laughter)

Zaledwie od 20 lat kobiety mogą biegać w maratonach.

So it's only been 20 years

that women have been allowed to run the marathon.

W tym krótkim okresie,

In that very short learning curve, you've gone from broken organs

przeszłyście od uszkodzonych organów

up to the fact that you're only 10 minutes off the male world record.

do faktu, że jesteście zaledwie 10 minut

poniżej męskiego rekordu świata.

Then you go beyond 26 miles, into the distance

Potem przekraczacie 42 km,

osiągając dystanse, okrzyknięte jako śmiertelne przez medycynę.

that medical science also told us would be fatal to humans --

remember Pheidippides died when he ran 26 miles --

Pheidippides zmarł kiedy przebiegł 42 km...

Ale kiedy chodzi o 100 lub 200 km

you get to 50 and 100 miles, and suddenly, it's a different game.

wszystko się zmienia.

You take a runner like Ann Trason or Nikki Kimball or Jenn Shelton,

Biegaczki jak Ann Trason, Nikki Kimball lub Jenn Shelton,

put them in a race of 50 or 100 miles against anybody in the world,

w wyścigu na 100 lub 200 km przeciwko komukolwiek na świecie

mają równe szanse.

and it's a coin toss who's going to win.

Dam wam przykład.

I'll give you an example.

A couple years ago, Emily Baer signed up for a race

2 lata temu Emily Bear zapisała się na bieg

o nazwie Hardrock 100,

called the Hardrock 100,

which tells you all you need to know about the race.

która mówi sama za siebie.

They give you 48 hours to finish this race.

Dają ci 48 godzin na ukończenie biegu.

Well, Emily Baer -- 500 runners --

Emily Baer... 500 biegaczy...

she finishes in eighth place, in the top 10,

kończy na 8 miejscu, w pierwszej 10,

even though she stopped at all the aid stations

mimo, że zatrzymała się na wszystkich stacjach

by karmić piersią jej dziecko podczas biegu...

to breastfeed her baby during the race.

(Laughter)

Mimo to pokonała 492 ludzi.

And yet, she beat 492 other people.

Dlaczego kobietom lepiej idzie

The last mystery:

Why is it that women get stronger as distances get longer?

kiedy wydłużamy dystanse?

To trzecia zagadka:

The third mystery is this:

At the University of Utah, they started tracking finishing times

Na Uniwersytecie w Utah śledzi się czasy

ludzi biegających w maratonach.

for people running the marathon.

What they found is that if you start running the marathon at age 19,

Odkryli, że jeśli zacznie się

biegać maratony w wieku 19 lat,

you'll get progressively faster, year by year,

rok za rokiem jest się coraz szybszym,

w wieku 27 lat osiąga się szczyt możliwości.

until you reach your peak at age 27.

Od tego czasu poddajesz się

And then after that, you succumb to the rigors of time.

surowości czasu.

Jesteś coraz wolniejszy,

And you'll get slower and slower,

until eventually you're back to running the same speed you were at age 19.

aż do momentu gdy biega się tak szybko jak w wieku 19 lat.

Więc 7, 9 lat dążysz do maksimum możliwości,

So about seven, eight years to reach your peak,

a potem stopniowo obniżasz loty

and then gradually you fall off your peak,

aż powracasz do punktu wyjścia.

until you go back to the starting point.

You'd think it might take eight years to go back to the same speed,

Wydaje się, że powrót do prędkości początkowej zajmie

może 10 lat - nie, zajmie to 45 lat.

maybe 10 years -- no, it's 45 years.

64-year-old men and women

60-letni mężczyźni i kobiety

are running as fast as they were at age 19.

biegają tak szybko jak w wieku 19 lat.

Now, I defy you to come up with any other physical activity --

Teraz rzucam wyzwanie - znajdźcie coś innego...

and please don't say golf -- something that's actually hard --

nie mówcie "golf", coś naprawdę trudnego...

(Laughter)

Gdzie staruszkowie wypadają tak dobrze

where geriatrics are performing as well as they did as teenagers.

jak kiedy byli nastolatkami.

So you have these three mysteries.

Mamy te trzy zagadki.

Is there one piece in the puzzle which might wrap all these things up?

Czy jest jeden element układanki,

który może to wszystko powiązać?

Musicie bardzo uważać,

You've got to be careful anytime someone looks back in prehistory

kiedy ktoś sięga do prehistorii i próbuje udzielić globalnej odpowiedzi,

and tries to give you a global answer because,

To jest bardzo dawno,

it being prehistory, you can say whatever the hell you want

cokolwiek nie powiem, ujdzie mi to na sucho.

and get away with it.

Ale powiem wam jedno.

But I'll submit this to you:

Jeśli dodać jeden element do układanki

If you put one piece in the middle of this jigsaw puzzle,

nagle wyłania się spójny obraz.

suddenly it all starts to form a coherent picture.

Dlaczego Tarahumara nie walczą

If you're wondering why the Tarahumara don't fight

i nie umierają na choroby serca?

and don't die of heart disease,

Czemu biedna Etiopska kobieta Derartu Tulu

why a poor Ethiopian woman named Derartu Tulu

can be the most compassionate and yet the most competitive,

może być i współczująca i skłonna do rywalizacji?

and why we somehow were able to find food without weapons,

Czemu udawało nam się

znaleźć jedzenie bez broni?

perhaps it's because humans,

Może chodzi o to, że ludzie,

as much as we like to think of ourselves as masters of the universe,

mimo tego, że myślimy, że jesteśmy władcami wszechświata,

actually evolved as nothing more than a pack of hunting dogs.

wyewoluowali jako

grupa psów myśliwskich.

Maybe we evolved as a hunting pack animal.

Może ewoluowaliśmy

jak watacha drapieżników?

Because the one advantage we have in the wilderness --

Jedyna przewaga jaką mamy w dziczy

to nie nasze kły czy pazury, czy szybkość,

again, it's not our fangs, our claws or our speed --

ale to, że potrafimy się nieźle pocić.

the only thing we do really well is sweat.

We're really good at being sweaty and smelly.

Dobrze pocimy się i cuchniemy.

Better than any other mammal on Earth, we can sweat really well.

Lepiej niż jakikolwiek inny ssak na Ziemi.

But the advantage of that little bit of social discomfort

Zaletą, tego towarzysko

niewygodnego stanu rzeczy,

is the fact that, when it comes to running under hot heat for long distances,

jest to, że kiedy chodzi o bieganie

w skwarze na długie dystanse,

jesteśmy świetni, najlepsi na Ziemi.

we're superb -- the best on the planet.

You take a horse on a hot day,

Wyprowadźcie konia w skwarny dzień,

and after about five or six miles, that horse has a choice:

po kilkunastu kilometrach, koń ma wybór.

Albo będzie oddychał, albo się chłodził,

it's either going to breathe or it's going to cool off.

But it ain't doing both. We can.

nie może robić tego na raz - a my tak.

So what if we evolved as hunting pack animals?

Co jeśli wyewoluowaliśmy jako drapieżniki stadne?

What if the only natural advantage we had in the world

Jeśli naszą jedyną przewagą

was the fact that we could get together as a group,

było to, że w grupie mogliśmy

wybrać antylopę i przegonić ją po Sawannie

go out there on that African savanna, pick out an antelope,

aż do jej śmierci?

go out as a pack, and run that thing to death?

Tylko to potrafiliśmy,

That's all we could do.

We could run really far on a hot day.

biegać daleko w skwarze.

Well, if that's true, a couple other things had to be true as well.

Jeśli to prawda, coś innego też musi się zgadzać.

The key to being part of a hunting pack is the word "pack."

Chodzi o pojęcie stada.

If you go out by yourself and try to chase an antelope,

Sami byśmy sobie nie poradzili,

bo na Sawannie mogą czaić się dwa drapieżniki.

I guarantee there will be two cadavers out in the savanna.

Potrzeba stada by się udało.

You need a pack to pull together.

Potrzebni są 60-latkowie,

You need to have those 64- and 65-year-olds

którzy robili to od dawna,

who have been doing this for a long time

by wiedzieć, która antylopę wybrać.

to understand which antelope you're trying to catch.

Bo stado antylop się rozprasza.

The herd explodes and it gathers back again.

Those expert trackers have to be part of the pack.

Ci tropiciele musieli tam być.

Nie mogli być 20 kilometrów dalej.

They can't be 10 miles behind.

You need the women and the adolescents there,

Musiały tam być kobiety i dzieci,

because the two times in your life you most benefit from animal protein

bo największy pożytek z białek zwierzęcych

mają kobiety, które karmią i dzieci w okresie dorastania.

is when you're a nursing mother and a developing adolescent.

Nie ma sensu mieć zdechłą antylopę

It makes no sense to have the antelope over there, dead,

100 kilometrów od osób, które mają ja zjeść.

and the people who want to eat it 50 miles away.

Musieli być częścią stada.

They need to be part of the pack.

Potrzebni są też 27-letni ludzie w sile wieku,

You need those 27-year-old studs at the peak of their powers

którzy zabiją tę antylopę,

ready to drop the kill,

oraz nastolatkowie,

and you need those teenagers who are learning the whole thing involved.

którzy wszystkiego się uczą.

Stado musi być razem.

The pack stays together.

Another thing that has to be true: this pack cannot be materialistic.

Jeszcze jedno - watacha nie mogła być materialistyczna.

You can't be hauling all your crap around, trying to chase the antelope.

Nie mogli brać wszystkiego ze sobą w pogoń.

Nie można się wściekać czy chować uraz.

You can't be a pissed-off pack.

You can't be bearing grudges, like, "I'm not chasing that guy's antelope.

"Nie chcę gonić antylopy tego gościa.

Wkurzył mnie, niech sam sobie ją goni."

He pissed me off. Let him go chase his own antelope."

Watacha musiała uporać się z ego,

The pack has got to be able to swallow its ego,

wpsółpracować i działać razem.

be cooperative, and pull together.

Innymi słowy,

What you end up with, in other words,

is a culture remarkably similar to the Tarahumara,

mamy kulturę

bardzo podobną do Tarahumara...

a tribe that has remained unchanged since the Stone Age.

Plemienia niezmiennego

od ery kamienia łupanego.

It's a really compelling argument

To frapująca możliwość.

that maybe the Tarahumara are doing exactly what all of us had done

Może Tarahumara robią

to co ludzie robili przez dwa miliony lat.

for two million years,

that it's us in modern times who have sort of gone off the path.

Może dziś zboczyliśmy z tej ścieżki.

You know, we look at running as this kind of alien, foreign thing,

Bieganie to dla nas coś obcego,

this punishment you've got to do because you ate pizza the night before.

kara za jedzenie po nocach pizzy.

Ale może to coś innego.

But maybe it's something different.

Może wzięliśmy tę naturalną przewagę

Maybe we're the ones who have taken this natural advantage we had

i ją popsuliśmy.

and we spoiled it.

W jaki sposób? A jak psuje się cokolwiek?

How do we spoil it? Well, how do we spoil anything?

We try to cash in on it. Right?

Staramy się na tym zarabiać.

We try to can it and package it and make it "better"

Puszkujemy to, żeby było lepsze

i sprzedajemy ludziom.

and then sell it to people.

And then what happened was, we started creating

Zaczęliśmy tworzyć dziwaczne

these fancy cushioned things which can make running "better,"

rzeczy z poduszkami,

które pomagają nam biegać.

called running shoes.

The reason I get personally pissed-off about running shoes

Buty do biegania wkurzają mnie.

is because I bought a million of them and I kept getting hurt.

Kupiłem chyba z milion i cały czas miałem kontuzje.

And I think if anybody in here runs --

Jeśli ktoś z was biega,

I just had a conversation with Carol.

przed chwilą rozmawiałem z Carol,

We talked for two minutes backstage, and she talked about plantar fasciitis.

rozmawialiśmy o chorobie plantar fascitis.

Po 30 sekundach rozmowy z biegaczem,

You talk to a runner, I guarantee within 30 seconds,

the conversation turns to injury.

zaczyna się mówić o kontuzjach.

So if humans evolved as runners, if that's our one natural advantage,

Jeśli ewoluowaliśmy jako biegacze i to nasza przewaga,

then why are we so bad at it?

to czemu idzie nam tak źle, czemu się ranimy?

Why do we keep getting hurt?

A curious thing about running and running injuries

Ciekawe jest to, że kontuzje od biegania

są całkiem nowym zjawiskiem.

is that the running injury is new to our time.

If you read folklore and mythology,

W folklorze i mitologii,

any kind of myths, any kind of tall tales,

mitach czy opowieściach

running is always associated with freedom and vitality

bieganie jest połączone

z wolnością, żywotnością i energią.

and youthfulness and eternal vigor.

To za naszego życia bieganie

It's only in our lifetime that running has become associated

zaczęto kojarzyć ze strachem i bólem.

with fear and pain.

Geronimo mawiał:

Geronimo used to say, "My only friends are my legs. I only trust my legs."

"Nogi to moi jedyni przyjaciele. Im tylko ufam."

That's because an Apache triathlon used to be you'd run 50 miles

To tradycja trójboju Apaczów,

biegnie się 80 km przez pustynię,

across the desert,

walczy z ludźmi, kradnie konie

engage in hand-to-hand combat, steal a bunch of horses,

i jedzie do domu.

and slap leather for home.

Geronimo nigdy nie mówił:

Geronimo was never saying, "You know something, my Achilles -- I'm tapering.

"Boli mnie ścięgno achillesa, zrobię sobie wolne..."

I've got to take this week off."

albo "Potrzebny mi

Or, "I need to cross-train. I didn't do yoga. I'm not ready."

trening przekrojowy. Albo joga."

(Laughter)

Ludzie biegali cały czas.

Humans ran and ran all the time.

We are here today. We have our digital technology.

Dziś to jesteśmy. Mamy technologię cyfrową.

Nauka opiera się na fakcie,

All of our science comes from the fact

że nasi przodkowie byli w stanie

that our ancestors were able to do something extraordinary every day,

codziennie robić coś niesamowitego,

tylko dzięki ich gołym stopom i nogom,

which was just rely on their naked feet and legs

biegać na długie dystanse.

to run long distances.

Więc jak do tego wrócić?

So how do we get back to that again?

Well, I would submit to you the first thing is:

Powiem wam jak zacząć.

Pozbądźmy się puszek, sprzedaży, marketingu.

get rid of all packaging, all the sales, all the marketing.

Get rid of all the stinking running shoes.

Pozbądźmy się butów do biegania.

Nie skupiajmy się na miejskich maratonach,

Stop focusing on urban marathons,

które trzeba ukończyć w cztery godziny,

which, if you do four hours, you suck,

and if you do 3:59:59, you're awesome,

bo będzie się przegranym, ale 3.59.59

because you qualified for another race.

pozwala przejść dalej.

Musimy odnaleźć zabawę i radość,

We need to get back to that sense of playfulness and joyfulness

oraz, coś jak nagość,

and, I would say, nakedness,

która sprawiła, że Tarahumara

that has made the Tarahumara

są dziś jedną z najzdrowszych kultur.

one of the healthiest and serene cultures in our time.

Jaki jest z tego pożytek?

So what's the benefit? So what?

Żeby spalić kalorie za nocną porcję lodów?

So you burn off the Häagen-Dazs from the night before.

But maybe there's another benefit there as well.

Ale może jest coś jeszcze.

Without getting too extreme about this,

Bez wdawania się w szczegóły,

imagine a world where everybody could go out the door

wyobraźcie sobie świat

gdzie wszyscy mogliby wyjść

i zrobić coś, co sprawi

and engage in the kind of exercise

że będą bardzoej zrelaksowani, spokojni

that's going to make them more relaxed, more serene,

zdrowsi i pozbędą się stresu.

more healthy,

burn off stress --

Wracając do biura,

where you don't come back into your office a raging maniac anymore,

nie będą już wściekli,

a w domu nie będą zestresowani.

or go home with a lot of stress on top of you again.

Może jest stan między tym co robimy dziś

Maybe there's something between what we are today

and what the Tarahumara have always been.

i tym co zawsze robili Tarahumara.

I don't say let's go back to the Copper Canyons

Nie mówię byśmy wrócili do Miedzianego Kanionu

and live on corn and maize, which is the Tarahumara's preferred diet,

i żyli na pszenicy i kukurydzy, jak to robią Tarahumara.

Ale może jest coś pomiędzy.

but maybe there's somewhere in between.

Na odkrywcę

And if we find that thing,

maybe there is a big fat Nobel Prize out there.

czeka Nagroda Nobla.

Because if somebody could find a way to restore that natural ability

Jeśli ktoś mógłby znaleźć sposób

by odnowić tę naturalną zdolność

that we all enjoyed for most of our existence

którą cieszyliśmy się

up until the 1970s or so,

aż do 1970...

the benefits -- social and physical and political and mental --

Korzyści, społeczne i fizyczne,

polityczne i psychiczne

could be astounding.

mogłyby być zadziwiające.

What I've been seeing today is there is a growing subculture

Powstaje dziś rosnąca subkultura

bosych biegaczy, ludzi bez butów.

of barefoot runners, people who've gotten rid of their shoes.

And what they have found uniformly is,

Zauważyli, że gdy pozbyć się butów

you get rid of the shoes, you get rid of the stress,

stres też znika, można pozbyć

you get rid of the injuries and the ailments.

się obrażeń i dolegliwości.

And what you find is something the Tarahumara have known

Odkrywa się coś, co wiedzieli

Tarahumara od bardzo dawna,

for a very long time:

that this can be a whole lot of fun.

bieganie jest fajne.

I've experienced it personally myself.

Sam tego doświadczyłem.

I was injured all my life; then in my early 40s, I got rid of my shoes

Cały czas miałem kontuzje, ale jako 40 latek pozbyłem się butów

and my running ailments have gone away, too.

i wszystkie dolegliwości zniknęły.

Wszyscy na tym zyskamy.

So hopefully it's something we can all benefit from.

Dziękuję za uwagę.

I appreciate your listening to this story.

Thanks very much.

(Brawa)

(Applause)