The psychology of evil | Philip Zimbardo

2,798,261 views ・ 2008-09-23

TED


Κάντε διπλό κλικ στους αγγλικούς υπότιτλους παρακάτω για να αναπαραγάγετε το βίντεο.

Μετάφραση: Michail Zontos Επιμέλεια: Elena Tsartsanidou
00:12
Philosophers, dramatists, theologians
0
12794
3556
Φιλόσοφοι, δραματουργοί, θεολόγοι
00:16
have grappled with this question for centuries:
1
16374
2206
έχουν καταπιαστεί με αυτό το ερώτημα για αιώνες:
00:18
what makes people go wrong?
2
18604
1532
Τι κάνει τους ανθρώπους κακούς;
00:20
Interestingly, I asked this question when I was a little kid.
3
20160
2976
Περιέργως, έκανα την ίδια ερώτηση όταν ήμουν παιδί.
00:23
I grew up in the South Bronx, inner-city ghetto in New York,
4
23160
3056
Μεγάλωσα στο Νότιο Μπρονξ, ένα γκέτο στο υποβαθμισμένο κέντρο της Νέας Υόρκης,
00:26
and I was surrounded by evil,
5
26240
1483
και περιστοιχιζόμουν από το κακό,
00:27
as all kids are who grew up in an inner city.
6
27747
2556
όπως όλα τα παιδιά που μεγαλώνουν σε αντίστοιχο περιβάλλον.
00:30
And I had friends who were really good kids,
7
30327
2325
Και είχα φίλους που ήταν πραγματικά καλά παιδιά,
00:32
who lived out the Dr. Jekyll Mr. Hyde scenario -- Robert Louis Stevenson.
8
32676
4292
που βίωσαν την ιστορία του Δρ. Τζέκιλ και κ. Χάιντ - του Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον.
00:36
That is, they took drugs, got in trouble, went to jail.
9
36992
3144
'Έπαιρναν ναρκωτικά, έμπλεκαν σε καυγάδες, μπήκαν φυλακή.
00:40
Some got killed, and some did it without drug assistance.
10
40160
3859
Μερικοί σκοτώθηκαν και μερικοί το έκαναν χωρίς τη βοήθεια ναρκωτικών.
00:44
So when I read Robert Louis Stevenson, that wasn't fiction.
11
44448
2794
Έτσι όταν διάβασα το βιβλίο του Στήβενσον, δεν ήταν απλά μια ιστορία φαντασίας.
00:47
The only question is, what was in the juice?
12
47266
2224
Το μόνο μου ερώτημα ήταν, τι περιείχε το μαγικό φίλτρο;
00:49
And more importantly, that line between good and evil --
13
49514
3622
Και κυρίως, αυτή η διαχωριστική γραμμή μεταξύ καλού και κακού --
00:53
which privileged people like to think is fixed and impermeable,
14
53160
3468
την οποία οι προνομιούχοι θεωρούν αμετάβλητη και αδιαπέραστη,
00:56
with them on the good side, the others on the bad side --
15
56652
2673
με τους εαυτούς τους στην πλευρά του καλού και τους άλλους στην πλευρά του κακού --
00:59
I knew that line was movable, and it was permeable.
16
59349
3063
ήξερα πως αυτή η πλευρά ήταν μετακινήσιμη και διαπερατή.
01:02
Good people could be seduced across that line,
17
62436
2343
Καλοί άνθρωποι μπορεί να παρασύρονται στην κακή πλευρά
01:04
and under good and some rare circumstances, bad kids could recover
18
64803
4204
και, υπό καλές και σπάνιες περιστάσεις, κακοί άνθρωποι μπορούν να επανέλθουν,
01:09
with help, with reform, with rehabilitation.
19
69031
2296
με βοήθεια, με αναμόρφωση, με επανένταξη.
01:12
So I want to begin with this wonderful illusion
20
72160
2477
Έτσι θέλω να ξεκινήσω με αυτή την υπέροχη οπτική απάτη
01:14
by [Dutch] artist M.C. Escher.
21
74661
2274
του [Ολλανδού] καλλιτέχνη Μ.Κ. Έσερ.
01:16
If you look at it and focus on the white, what you see is a world full of angels.
22
76959
3861
Αν την κοιτάξετε και εστιάσετε στο λευκό θα δείτε έναν κόσμο γεμάτο αγγέλους.
01:20
But let's look more deeply, and as we do,
23
80844
2568
Άλλα ας κοιτάξουμε πιο προσεκτικά, και καθώς το κάνουμε,
01:23
what appears is the demons, the devils in the world.
24
83436
3021
εμφανίζονται οι δαίμονες, το κακό στον κόσμο.
01:26
That tells us several things.
25
86992
1381
Και αυτό μας λέει αρκετά πράγματα.
01:28
One, the world is, was, will always be filled with good and evil,
26
88397
3108
Πρώτον: ο κόσμος ήταν, είναι και θα είναι πάντα γεμάτος από το καλό και το κακό,
01:31
because good and evil is the yin and yang of the human condition.
27
91529
3048
επειδή το καλό και το κακό είναι το Γιν και το Γιανγκ της ανθρώπινης κατάστασης.
01:34
It tells me something else.
28
94601
1286
Μας λέει κάτι ακόμα.
01:35
If you remember, God's favorite angel was Lucifer.
29
95911
3028
Αν θυμάστε, ο αγαπημένος άγγελος του Θεού ήταν ο Εωσφόρος.
01:39
Apparently, Lucifer means "the light."
30
99449
2438
Προφανώς, Εωσφόρος σημαίνει «αυτός που φέρνει το φως».
01:41
It also means "the morning star," in some scripture.
31
101911
2726
Σημαίνει ακόμα «το άστρο της αυγής» σε κάποιες γραφές.
01:44
And apparently, he disobeyed God,
32
104661
3205
Και προφανώς παράκουσε τον Θεό,
01:47
and that's the ultimate disobedience to authority.
33
107890
2492
και αυτή υπήρξε η απόλυτη ανυπακοή στην εξουσία.
01:50
And when he did, Michael, the archangel, was sent to kick him out of heaven
34
110406
5498
Αφού το έκανε αυτό, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ εστάλη για να τον διώξει απ' τον παράδεισο
01:55
along with the other fallen angels.
35
115928
2003
μαζί με τους υπόλοιπους έκπτωτους αγγέλους.
01:57
And so Lucifer descends into hell, becomes Satan,
36
117955
3181
Έτσι ο Εωσφόρος βυθίζεται στην κόλαση, γίνεται ο Σατανάς,
02:01
becomes the devil, and the force of evil in the universe begins.
37
121160
3000
γίνεται ο δαίμονας και η δύναμη του κακού στο σύμπαν ξεκινά.
02:04
Paradoxically, it was God who created hell as a place to store evil.
38
124184
4469
Παραδόξως, ο Θεός δημιούργησε την κόλαση σαν ένα μέρος για να τοποθετήσει το κακό.
02:09
He didn't do a good job of keeping it there though.
39
129136
2381
Ωστόσο, δεν έκανε πολύ καλή δουλειά στο να το συγκρατήσει εκεί.
02:11
So, this arc of the cosmic transformation of God's favorite angel into the Devil,
40
131541
4589
Έτσι, αυτή η τοξοειδής πορεία της κοσμικής μεταμόρφωσης του αγαπημένου αγγέλου του Θεού σε Διάβολο,
02:16
for me, sets the context for understanding human beings
41
136154
3644
θέτει, κατ' εμέ, το γενικό πλαίσιο για να κατανοήσουμε τους ανθρώπους
02:19
who are transformed from good, ordinary people into perpetrators of evil.
42
139822
4314
οι οποίοι μεταμορφώνονται από καλοί, συνηθισμένοι άνθρωποι σε δράστες του κακού.
02:24
So the Lucifer effect, although it focuses on the negatives --
43
144737
4027
Έτσι, το Φαινόμενο του Εωσφόρου, παρότι εστιάζει στα αρνητικά --
02:28
the negatives that people can become,
44
148788
2655
την αρνητική πλευρά που μπορεί να καταλήξει ο άνθρωπος,
02:31
not the negatives that people are --
45
151467
1962
όχι την αρνητική πλευρά στην οποία βρίσκεται εξ αρχής --
02:33
leads me to a psychological definition.
46
153453
3354
με οδηγεί στη διατύπωση ενός ψυχολογικού ορισμού.
02:36
Evil is the exercise of power.
47
156831
1973
Το κακό είναι η άσκηση της εξουσίας.
02:38
And that's the key: it's about power.
48
158828
2239
Και αυτό είναι το κλειδί: έχει να κάνει με την εξουσία.
02:41
To intentionally harm people psychologically,
49
161091
2565
Με το να ασκείς σκόπιμα ψυχολογική βία,
02:43
to hurt people physically, to destroy people mortally, or ideas,
50
163680
3730
να ασκείς σωματική βία, να εξοντώνεις ανθρώπους ή τις ιδέες τους,
02:47
and to commit crimes against humanity.
51
167434
2194
και να διαπράττεις εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
02:51
If you Google "evil," a word that should surely have withered by now,
52
171160
3286
Εάν αναζητήσετε τη λέξη «κακό» στο Google, μια λέξη που θα έπρεπε να έχει εκλείψει,
02:54
you come up with 136 million hits in a third of a second.
53
174470
3666
θα λάβετε 136 εκατομμύρια αποτελέσματα σε ένα τρίτο του δευτερολέπτου.
02:58
A few years ago -- I am sure all of you were shocked, as I was,
54
178160
4498
Μερικά χρόνια πριν, είμαι σίγουρος πως όλοι σας σοκαριστήκατε, όπως και εγώ
03:02
with the revelation of American soldiers abusing prisoners in a strange place
55
182682
5454
από την αποκάλυψη πως Αμερικανοί στρατιώτες βασάνιζαν κρατούμενους σε ένα παράξενο μέρος
03:08
in a controversial war, Abu Ghraib in Iraq.
56
188160
2976
σε έναν αμφιλεγόμενο πόλεμο, στο Αμπού Γκραμπ στο Ιράκ.
03:11
And these were men and women
57
191160
2007
Και αυτοί ήταν άνδρες και γυναίκες
03:13
who were putting prisoners through unbelievable humiliation.
58
193191
4287
που υπέβαλαν τους κρατουμένους σε απίστευτο εξευτελισμό.
03:18
I was shocked, but I wasn't surprised,
59
198136
1810
Σοκαρίστηκα από το γεγονός αλλά δεν μου προκάλεσε έκπληξη,
03:19
because I had seen those same visual parallels
60
199970
2166
καθώς είχα ίδιες οπτικές παραστάσεις
03:22
when I was the prison superintendent of the Stanford Prison Study.
61
202160
3402
όταν ήμουν ο διευθυντής της φυλακής στο Πείραμα της Φυλακής του Πανεπιστημίου Στάνφορντ.
03:25
Immediately the Bush administration military said what?
62
205586
2715
Αμέσως οι στρατιωτικοί παράγοντες της διοίκησης Μπους τι είπαν;
03:28
What all administrations say when there's a scandal:
63
208681
2500
Αυτό που όλες οι διοικήσεις λένε όταν ξεσπάει ένα σκάνδαλο:
03:31
"Don't blame us. It's not the system.
64
211205
1850
«Μη μας κατηγορείτε. Δεν φταίει το σύστημα.
03:33
It's the few bad apples, the few rogue soldiers."
65
213079
2400
Φταίνε μερικά μαύρα πρόβατα, μερικοί κακοποιοί στρατιώτες».
03:35
My hypothesis is, American soldiers are good, usually.
66
215503
3031
Η δική μου υπόθεση είναι πως οι Αμερικανοί στρατιώτες είναι συνήθως καλοί.
03:38
Maybe it was the barrel that was bad.
67
218558
2061
Ίσως αυτό που ήταν κακό, ήταν αυτό που τους περιέβαλε.
03:40
But how am I going to deal with that hypothesis?
68
220643
2493
Αλλά πως μπορώ να χειριστώ αυτή την υπόθεση;
03:43
I became an expert witness for one of the guards,
69
223160
2520
Έγινα πραγματογνώμονας ενός εκ των φρουρών
03:45
Sergeant Chip Frederick, and in that position,
70
225704
2143
του λοχία Τσιπ Φρέντερικ, και από αυτή τη θέση,
03:47
I had access to the dozen investigative reports.
71
227871
2913
είχα πρόσβαση σε πληθώρα ανακριτικών αναφορών.
03:50
I had access to him.
72
230808
1800
Είχα πρόσβαση σε αυτόν.
03:52
I could study him, have him come to my home, get to know him,
73
232632
3301
Μπορούσα να τον μελετήσω, να τον αφήσω να έρθει στο σπίτι μου, να τον γνωρίσω,
03:55
do psychological analysis to see, was he a good apple or bad apple.
74
235957
3407
να τον ψυχαναλύσω για να δω αν όντως ήταν ένα μαύρο πρόβατο ή όχι.
03:59
And thirdly, I had access to all of the 1,000 pictures
75
239388
3911
Και τρίτον, είχα πρόσβαση στο σύνολο των 1.000 φωτογραφιών
04:03
that these soldiers took.
76
243323
1213
που αυτοί οι στρατιώτες τράβηξαν.
04:05
These pictures are of a violent or sexual nature.
77
245025
2510
Αυτές οι εικόνες χαρακτηρίζονται από βίαιο και σεξουαλικό περιεχόμενο.
04:07
All of them come from the cameras of American soldiers.
78
247559
2959
Όλες προέρχονται από φωτογραφικές μηχανές Αμερικανών στρατιωτών.
04:10
Because everybody has a digital camera or cell phone camera,
79
250969
2859
Επειδή όλοι έχουν μια ψηφιακή φωτογραφική ή κινητό με φωτογραφική,
04:13
they took pictures of everything, more than 1,000.
80
253852
2334
φωτογράφησαν τα πάντα, πάνω από 1.000 φωτογραφίες.
04:16
And what I've done is I organized them into various categories.
81
256210
2954
Και στην ουσία τις οργάνωσα σε διαφορετικές κατηγορίες.
04:19
But these are by United States military police, army reservists.
82
259188
4939
Αλλά αυτές είναι της Στρατιωτικής Αστυνομίας των ΗΠΑ, των εφέδρων του στρατεύματος.
04:24
They are not soldiers prepared for this mission at all.
83
264637
3482
Δεν είναι σε καμία περίπτωση στρατιώτες προετοιμασμένοι για αυτή την αποστολή.
04:28
And it all happened in a single place, Tier 1-A, on the night shift.
84
268143
3673
Και όλα αυτά συνέβησαν σε ένα συγκεκριμένο μέρος, στη σειρά 1Α, στη νυχτερινή βάρδια.
04:31
Why?
85
271840
1201
Γιατί;
04:33
Tier 1-A was the center for military intelligence.
86
273065
2602
Η σειρά 1Α ήταν το κέντρο των στρατιωτικών υπηρεσιών πληροφοριών.
04:35
It was the interrogation hold.
87
275691
1976
Ήταν το μέρος που λάμβαναν χώρα οι ανακρίσεις.
04:37
The CIA was there.
88
277691
1201
Η CIA ήταν εκεί.
04:38
Interrogators from Titan Corporation, all there,
89
278916
3158
Εκεί ήταν επίσης ανακριτές της Titan Corporation, όλοι αυτοί,
04:42
and they're getting no information about the insurgency.
90
282098
2786
αλλά δε μπορούσαν να αποσπάσουν πληροφορίες σχετικά με την εξέγερση.
04:44
So they're going to put pressure on these soldiers,
91
284908
2470
Έτσι αποφάσισαν να ασκήσουν πίεση σε αυτούς τους στρατιώτες,
04:47
military police, to cross the line,
92
287402
1720
τη Στρατιωτική Αστυνομία, ώστε να ξεπεράσουν τα όρια,
04:49
give them permission to break the will of the enemy,
93
289146
2990
να τους δώσουν άδεια να τσακίσουν τη θέληση των εχθρών,
04:52
to prepare them for interrogation, to soften them up,
94
292160
2477
να τους ετοιμάσουν για την ανάκριση, να τους μαλακώσουν,
04:54
to take the gloves off.
95
294661
1226
και να αφήσουν τα προσχήματα κατά τη διαδικασία.
04:55
Those are the euphemisms, and this is how it was interpreted.
96
295911
3128
Αυτοί είναι οι ευφημισμοί και αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύτηκαν.
04:59
Let's go down to that dungeon.
97
299794
1770
Ας κατέβουμε στα μπουντρούμια.
05:03
(Typewriting)
98
303445
1309
(Ήχος γραφομηχανής)
05:05
[Abu Ghraib Iraq Prison Abuses 2008 Military Police Guards' Photos]
99
305239
5548
[Φωτογραφίες από την κακοποίηση στη Φυλακή Αμπού Γκραμπ από τους φύλακες το 2008]
05:11
[The following images include nudity and graphic depictions of violence]
100
311248
6357
[Οι ακόλουθες φωτογραφίες περιλαμβάνουν γυμνία και βία]
05:18
(Camera shutter sounds)
101
318338
1133
(Ήχος φωτογραφικής μηχανής)
05:39
(Thuds)
102
339173
1199
(Υπόκωφος ήχος)
05:45
(Camera shutter)
103
345721
1059
(Ήχος φωτογραφικής μηχανής)
05:59
(Camera shutter)
104
359516
1190
(Ήχος φωτογραφικής μηχανής)
06:09
(Breathing)
105
369160
3669
(Αναπνοή)
06:17
(Bells)
106
377160
1794
(Καμπάνες)
06:47
(Bells end)
107
407219
1366
(Τέλος καμπανών)
06:49
So, pretty horrific.
108
409239
1786
Αρκετά μακάβριο.
06:51
That's one of the visual illustrations of evil.
109
411501
3807
Αυτή είναι μία από τις οπτικές απεικονίσεις του κακού.
06:55
And it should not have escaped you
110
415332
1761
Και δεν θα πρέπει να σας διαφεύγει
06:57
that the reason I paired the prisoner with his arms out
111
417117
3237
πως ο λόγος που συνδύασα τον κρατούμενο με τα σηκωμένα χέρια
07:00
with Leonardo da Vinci's ode to humanity
112
420378
2758
με την Ωδή στην Ανθρωπότητα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι,
07:03
is that that prisoner was mentally ill.
113
423160
2582
είναι πως ο κρατούμενος ήταν διανοητικά ασθενής.
07:05
That prisoner covered himself with shit every day,
114
425766
2353
Ο συγκεκριμένος κρατούμενος λερωνόταν καθημερινά με ακαθαρσίες
07:08
they had to roll him in dirt so he wouldn't stink.
115
428143
2418
και συνήθιζαν να τον βάζουν να κυλιέται στη λάσπη για να μη βρομάει.
07:10
But the guards ended up calling him "Shit Boy."
116
430585
2348
Αλλά τελικά οι φρουροί τον αποκαλούσαν «σκατόπαιδο».
07:12
What was he doing in that prison rather than in some mental institution?
117
432957
4179
Γιατί βρισκόταν σε αυτή τη φυλακή αντί σε κάποιο ψυχιατρείο;
07:17
In any event, here's former Secretary of Defense Rumsfeld.
118
437657
2715
Σε κάθε περίπτωση, εδώ βλέπουμε τον πρώην υπουργό Άμυνας Ράμσφελντ
07:20
He comes down and says, "I want to know, who is responsible?
119
440396
2810
που έρχεται και λέει: «Θέλω να μάθω, ποιος είναι υπεύθυνος;
07:23
Who are the bad apples?"
120
443230
1379
Ποιοι είναι τα μαύρα πρόβατα;»
07:24
Well, that's a bad question.
121
444633
1408
Λοιπόν, αυτή η ερώτηση είναι λάθος.
07:26
You have to reframe it and ask, "What is responsible?"
122
446065
2621
Πρέπει να την αναδιατυπώσουμε και να ρωτήσουμε, «Τι είναι υπεύθυνο;»
07:28
"What" could be the who of people,
123
448710
1648
Γιατί η λέξη «Τι» μπορεί να αναφέρεται στο «ποιοι» των ανθρώπων
07:30
but it could also be the what of the situation,
124
450382
2537
αλλά μπορεί επίσης να αναφέρεται στο «Τι» που αφορά στην κατάσταση,
07:32
and obviously that's wrongheaded.
125
452943
1686
και προφανώς η προηγούμενη ερώτηση είναι παραπλανητική.
07:34
How do psychologists try to understand such transformations of human character,
126
454653
3845
Πώς κατανοήσουν οι ψυχολόγοι τέτοιες μεταμορφώσεις στον ανθρώπινο χαρακτήρα,
07:38
if you believe that they were good soldiers
127
458522
2000
αν πιστεύετε πως αυτοί ήταν καλοί στρατιώτες
07:40
before they went down to that dungeon?
128
460546
1810
πριν κατέβουν σε αυτά τα μπουντρούμια;
07:42
There are three ways. The main way is called dispositional.
129
462380
2862
Υπάρχουν τρεις τρόποι. Ο βασικός τρόπος ονομάζεται προδιάθεση.
07:45
We look at what's inside of the person, the bad apples.
130
465266
2870
Εξετάζουμε τι βρίσκεται στο εσωτερικό των ατόμων, των μαύρων προβάτων.
07:48
This is the foundation of all of social science,
131
468160
3311
Αυτό είναι το θεμέλιο όλων των κοινωνικών επιστημών,
07:51
the foundation of religion, the foundation of war.
132
471495
2660
το θεμέλιο των θρησκειών, το θεμέλιο του πολέμου.
07:55
Social psychologists like me come along and say,
133
475160
2239
Κοινωνικοί ψυχολόγοι σαν κι εμένα εμφανίζονται και λένε,
07:57
"Yeah, people are the actors on the stage,
134
477423
2119
«Ναι, οι άνθρωποι είναι οι δρώντες στη σκηνή,
07:59
but you'll have to be aware of the situation.
135
479566
2350
αλλά πρέπει να έχετε σαφή αντίληψη της κατάστασης.
08:01
Who are the cast of characters? What's the costume?
136
481940
2381
Ποιός έχει κάνει τη διανομή των ρόλων; Ποιός έχει φτιάξει τα κουστούμια;
08:04
Is there a stage director?"
137
484345
1459
Υπάρχει σκηνοθέτης;
08:05
And so we're interested in what are the external factors
138
485828
2667
Και έτσι ενδιαφερόμαστε να μάθουμε ποιοι είναι οι εξωγενείς παράγοντες
08:08
around the individual -- the bad barrel?
139
488519
1976
γύρω από το άτομο, ποιο είναι το κακό που τους περιβάλει;
08:11
Social scientists stop there and they miss the big point
140
491064
2647
Και οι κοινωνικοί επιστήμονες σταματούν εκεί και χάνουν το σημαντικό σημείο,
08:13
that I discovered when I became an expert witness for Abu Ghraib.
141
493735
3239
το οποίο ανακάλυψα όταν έγινα πραγματογνώμονας για το Αμπού Γκραμπ.
08:16
The power is in the system.
142
496998
1551
Η εξουσία βρίσκεται μέσα στο σύστημα.
08:18
The system creates the situation that corrupts the individuals,
143
498573
3241
Το σύστημα δημιουργεί την κατάσταση η οποία διαφθείρει τους ανθρώπους,
08:21
and the system is the legal, political, economic, cultural background.
144
501838
4784
και το σύστημα είναι το νομικό, πολιτικό, οικονομικό και πολιτισμικό πλαίσιο.
08:26
And this is where the power is of the bad-barrel makers.
145
506646
3294
Εδώ η εξουσία έχει να κάνει με τους δημιουργούς του κακού που περιβάλλει τα άτομα.
08:30
If you want to change a person, change the situation.
146
510299
2501
Έτσι, αν θέλετε να αλλάξετε έναν άνθρωπο πρέπει πρώτα να αλλάξετε την κατάσταση.
08:32
And to change it, you've got to know where the power is, in the system.
147
512824
3389
Για να την αλλάξετε πρέπει να γνωρίζετε πού βρίσκεται η εξουσία στο σύστημα.
08:36
So the Lucifer effect involves understanding
148
516237
2048
Έτσι το Φαινόμενο του Εωσφόρου περιλαμβάνει την κατανόηση
08:38
human character transformations with these three factors.
149
518309
4455
των μεταμορφώσεων του ανθρώπινου χαρακτήρα σε σχέση με αυτούς τους τρεις παράγοντες.
08:43
And it's a dynamic interplay.
150
523284
1389
Και πρόκειται για μια δυναμική αλληλεπίδραση.
08:44
What do the people bring into the situation?
151
524697
2066
Πώς επηεράζουν οι άνθρωποι την κατάσταση;
08:46
What does the situation bring out of them?
152
526787
2008
Και τι βγάζει η κατάσταση μέσα από αυτούς;
08:48
And what is the system that creates and maintains that situation?
153
528819
3317
Και ποιό είναι το σύστημα το οποίο δημιουργεί και διατηρεί την κατάσταση;
08:52
My recent book, "The Lucifer Effect," is about,
154
532784
2284
Επομένως, το πρόσφατο βιβλίο μου, το «Φαινόμενο του Εωσφόρου», έχει να κάνει
08:55
how do you understand how good people turn evil?
155
535092
2239
με το πώς μπορούμε να καταλάβουμε το πώς καλοί άνθρωποι γίνονται κακοί.
08:57
And it has a lot of detail about what I'm going to talk about today.
156
537355
3263
Και έχει πολλές λεπτομέρειες σχετικά με όλα αυτά για τα οποία θα μιλήσω σήμερα.
09:01
So Dr. Z's "Lucifer Effect," although it focuses on evil,
157
541056
3080
Έτσι το «Φαινόμενο του Εωσφόρου» του Δρ. Ζ., παρότι εστιάζει στο κακό,
09:04
really is a celebration of the human mind's infinite capacity
158
544160
4160
είναι ένας εορτασμός της απέραντης δυνατότητας του ανθρώπινου μυαλού
09:08
to make any of us kind or cruel,
159
548344
2558
να κάνει καθέναν από εμάς ευγενικό ή σκληρό,
09:10
caring or indifferent, creative or destructive,
160
550926
2522
στοργικό ή αδιάφορο, δημιουργικό ή καταστροφικό,
09:13
and it makes some of us villains.
161
553472
2278
και μερικούς από εμάς καθάρματα.
09:15
And the good news that I'm going to hopefully come to at the end
162
555774
3097
Και τα καλά νέα, με τα οποία σκοπεύω να κλείσω
09:18
is that it makes some of us heroes.
163
558895
1767
είναι πως κάνει κάποιους από εμάς ήρωες.
09:21
This wonderful cartoon in the New Yorker summarizes my whole talk:
164
561811
3549
Υπάρχει ένα υπέροχο καρτούν στην εφημερίδα New Yorker, που συνοψίζει όλη την ομιλία μου:
09:25
"I'm neither a good cop nor a bad cop, Jerome.
165
565384
2143
«Δεν είμαι ούτε καλός ούτε κακός αστυνομικός, Τζέρομ.
09:27
Like yourself, I'm a complex amalgam
166
567551
1959
Όπως και εσύ, είμαι ένα πολύπλοκο αμάλγαμα
09:29
of positive and negative personality traits
167
569534
2469
από θετικά και αρνητικά προσωπικά χαρακτηριστικά
09:32
that emerge or not, depending on the circumstances."
168
572027
3490
τα οποία βγαίνουν στην επιφάνεια, ανάλογα με τις περιστάσεις».
09:35
(Laughter)
169
575541
1985
(Γέλια)
09:37
There's a study some of you think you know about,
170
577550
2852
Υπάρχει μια μελέτη, που μπορεί κάποιοι από εσάς να έχουν ακουστά,
09:40
but very few people have ever read the story.
171
580426
2187
αλλά ελάχιστοι άνθρωποι έχουν διαβάσει την ιστορία.
09:42
You watched the movie.
172
582637
1925
Έχετε δει την ταινία.
09:44
This is Stanley Milgram, little Jewish kid from the Bronx,
173
584586
3349
Ο Στάνλεϊ Μίλγκραμ, ένας νεαρός Εβραίος από το Μπρονξ,
09:47
and he asked the question, "Could the Holocaust happen here, now?"
174
587959
3099
κάνει την εξής ερώτηση, «Θα μπορούσε το ολοκαύτωμα να συμβεί εδώ και τώρα;»
09:51
People say, "No, that's Nazi Germany, Hitler, you know, that's 1939."
175
591082
3505
Ο κόσμος λέει, «Όχι, αυτό έγινε στη ναζιστική Γερμανία, Χίτλερ, ξέρετε, το 1939».
09:54
He said, "Yeah, but suppose Hitler asked you,
176
594611
2393
Αυτός απαντά, «Ναι, αλλά ας υποθέσουμ πως ο Χίτλερ σας ζητούσε το εξής:
09:57
'Would you electrocute a stranger?' 'No way, I'm a good person.'"
177
597028
3170
"Θα εκτελούσατε με ηλεκτροπληξία έναν άγνωστο;" "Αποκλείεται, είμαι καλός άνθρωπος".».
10:00
He said, "Why don't we put you in a situation
178
600222
2096
Έπειτα λέει, «Γιατί να μη σας βάλουμε σε μια τέτοια κατάσταση
10:02
and give you a chance to see what you would do?"
179
602342
2239
και να σας δώσουμε την ευκαιρία να δείτε τι θα κάνατε;»
10:04
And so what he did was he tested 1,000 ordinary people.
180
604605
3085
Κι έτσι υπέβαλε σε δοκιμασία 1.000 συνηθισμένους ανθρώπους.
10:07
500 New Haven, Connecticut, 500 Bridgeport.
181
607714
4067
500 από το Νιού Χέηβεν του Κονέκτικατ και 500 από το Μπρίτζπορτ.
10:11
And the ad said, "Psychologists want to understand memory.
182
611805
2715
Η σχετική διαφήμιση έγραφε, «Ψυχολόγοι επιθυμούν να κατανοήσουν τη μνήμη,
10:14
We want to improve people's memory, because it is the key to success."
183
614544
3294
θέλουμε να βελτιώσουμε την ανθρώπινη μνήμη επειδή η μνήμη είναι το κλειδί της επιτυχίας».
10:17
OK?
184
617862
1200
Εντάξει;
10:20
"We're going to give you five bucks -- four dollars for your time.
185
620064
3985
«Θα σας δώσουμε πέντε δολάρια --τέσσερα δολάρια για τον χρόνο σας.
10:24
We don't want college students. We want men between 20 and 50."
186
624073
3454
Δε θέλουμε φοιτητές. Θέλουμε άντρες μεταξύ των ηλικιών 20 και 50».
10:27
In the later studies, they ran women.
187
627551
1762
Στις μετέπειτα έρευνες έλαβαν μέρος και γυναίκες.
10:29
Ordinary people: barbers, clerks, white-collar people.
188
629337
3073
Συνηθισμένοι άνθρωποι: κουρείς, γραμματείς, υπάλληλοι γραφείου.
10:32
So, you go down,
189
632434
1580
Έτσι πηγαίνετε εκεί
10:34
one of you will be a learner, one will be a teacher.
190
634038
2511
και κάποιος από εσάς θα είναι ο μαθητής και κάποιος θα είναι ο δάσκαλος.
10:36
The learner's a genial, middle-aged guy.
191
636573
1905
Ο μαθητής είναι ένας πρόσχαρος μεσήλικας.
10:38
He gets tied up to the shock apparatus in another room.
192
638502
3109
Δένεται στη συσκευή ηλεκτροσόκ σε κάποιο άλλο δωμάτιο.
10:41
The learner could be middle-aged, could be as young as 20.
193
641635
3568
Ο μαθητής μπορεί να είναι μεσήλικας, μπορεί να είναι και γύρω στα 20.
10:45
And one of you is told by the authority, the guy in the lab coat,
194
645227
3216
Η εξουσία, αυτός με τη στολή του εργαστηρίου λέει σε έναν από εσάς,
10:48
"Your job as teacher is to give him material to learn.
195
648467
2615
«Η δουλειά σας, σαν δάσκαλος, είναι να του δίνετε υλικό για να μαθαίνει.
10:51
Gets it right, reward.
196
651106
1214
Εάν τα μαθαίνει σωστά, επιβραβεύστε τον.
10:52
Gets it wrong, you press a button on the shock box.
197
652344
2391
Εάν όχι, πατήστε το κουμπί στο κουτί του ηλεκτροσόκ.
10:54
The first button is 15 volts. He doesn't even feel it."
198
654759
2854
Το πρώτο κουμπί είναι στα 15 βολτ. Δεν θα το νιώσει καν».
10:58
That's the key.
199
658160
1163
Αυτό είναι το κλειδί.
10:59
All evil starts with 15 volts.
200
659347
1789
Όλο το κακό ξεκινάει από τα 15 βολτ.
11:01
And then the next step is another 15 volts.
201
661160
2411
Και μετά, το επόμενο βήμα είναι άλλα 15 βολτ.
11:04
The problem is, at the end of the line, it's 450 volts.
202
664009
2997
Το πρόβλημα είναι, πως στο τέλος της διαδικασίας, φτάνουμε στα 450 βολτ.
11:07
And as you go along, the guy is screaming,
203
667030
2106
Και καθώς προχωράτε ο τύπος ουρλιάζει:
11:09
"I've got a heart condition! I'm out of here!"
204
669160
2191
«Έχω προβλήματα καρδιάς. Θέλω να φύγω!».
11:11
You're a good person. You complain.
205
671375
1706
Είστε καλός άνθρωπος. Παραπονιέστε.
11:13
"Sir, who will be responsible if something happens to him?"
206
673105
2856
«Κύριε, ποιος θα είναι υπεύθυνος εάν πάθει κάτι;».
11:15
The experimenter says, "Don't worry, I will be responsible.
207
675985
2763
Ο πειραματιστής λέει, «Μην ανησυχείτε, αναλαμβάνω την ευθύνη.
11:18
Continue, teacher."
208
678772
1329
Συνεχίστε, δάσκαλε».
11:20
And the question is, who would go all the way to 450 volts?
209
680125
3805
Και το ερώτημα είναι, ποιος θα συνέχιζε μέχρι τα 450 βολτ;
11:23
You should notice here, when it gets up to 375,
210
683954
2576
Θα πρέπει να παρατηρήσετε εδώ, όταν φτάνει στα 375 βολτ,
11:26
it says, "Danger. Severe Shock."
211
686554
1525
γράφει, «Κίνδυνος. Ακραίο σοκ».
11:28
When it gets up to here, there's "XXX" -- the pornography of power.
212
688103
3340
Και όταν φτάσει εκεί υπάρχει το σύμβολο «ΧΧΧ» -- η πορνογραφία της εξουσίας.
11:31
So Milgram asks 40 psychiatrists,
213
691897
2110
Έτσι ο Μίλγκραμ ρωτά 40 ψυχιάτρους:
11:34
"What percent of American citizens would go to the end?"
214
694031
3105
«Ποιο ποσοστό των Αμερικανών πολιτών θα έφτανε μέχρι το τέλος;»
11:37
They said only one percent.
215
697160
1501
Μόνο το 1 τοις εκατό, απάντησαν.
11:38
Because that's sadistic behavior, and we know, psychiatry knows,
216
698685
3566
Γιατί αυτή είναι σαδιστική συμπεριφορά και ξέρουμε, οι ψυχίατροι ξέρουν,
11:42
only one percent of Americans are sadistic.
217
702275
2092
πως μόνο το 1 τοις εκατό των Αμερικανών είναι σαδιστές.
11:44
OK.
218
704391
1200
Εντάξει.
11:46
Here's the data. They could not be more wrong.
219
706147
2606
Εδώ είναι τα στοιχεία. Δε θα μπορούσαν να σφάλουν περισσότερο.
11:48
Two thirds go all the way to 450 volts.
220
708777
2821
Τα δύο τρίτα έφτασαν μέχρι τα 450 βόλτ.
11:51
This was just one study.
221
711622
1514
Πρόκειται για μόνο μία από τις μελέτες.
11:53
Milgram did more than 16 studies.
222
713160
2284
Ο Μίλγκραμ έκανε περισσότερες από 16 μελέτες.
11:55
And look at this.
223
715468
1233
Και κοιτάξτε αυτό.
11:57
In study 16, where you see somebody like you go all the way,
224
717491
2837
Στη μελέτη 16, όπου βλέπετε κάποιον σας κι εσάς να φτάνει μέχρι το τέλος,
12:00
90 percent go all the way.
225
720352
1468
το 90 τοις εκατό φτάνει ως το τέλος.
12:02
In study five, if you see people rebel,
226
722447
2188
Στη μελέτη 5, εάν βλέπετε ανθρώπους να αντιδρούν,
12:04
90 percent rebel.
227
724659
1343
το 90 τοις εκατό αντιδρά.
12:06
What about women? Study 13 -- no different than men.
228
726772
2845
Και όσον αφορά τις γυναίκες; Μελέτη 13: καμία διαφορά από τους άνδρες.
12:09
So Milgram is quantifying evil as the willingness of people
229
729938
3541
Έτσι ο Μίλγκραμ προσδιόρισε ποσοτικά το κακό ως την προθυμία του κόσμου
12:13
to blindly obey authority, to go all the way to 450 volts.
230
733503
2793
να υπακούει τυφλά την εξουσία, φτάνοντας ως τα 450 βολτ.
12:16
And it's like a dial on human nature.
231
736606
2122
Είναι σαν ένα καντράν πάνω στην ανθρώπινη φύση.
12:18
A dial in a sense that you can make almost everybody totally obedient,
232
738752
4384
Καντράν με την έννοια πως μπορείς να κάνεις σχεδόν οποιονδήποτε απόλυτα πειθήνιο
12:23
down to the majority, down to none.
233
743160
2690
έως την πλειοψηφία/
12:26
What are the external parallels? For all research is artificial.
234
746767
3000
Ποιοι είναι οι εξωτερικοί παραλληλισμοί; Γιατί κάθε έρευνα είναι τεχνητή.
12:29
What's the validity in the real world?
235
749791
1810
Ποια η εγκυρότητα στον πραγματικό κόσμο;
12:31
912 American citizens committed suicide or were murdered
236
751625
3014
912 Αμερικανοί πολίτες αυτοκτόνησαν ή δολοφονήθηκαν
12:34
by family and friends in Guyana jungle in 1978,
237
754663
2985
από τις οικογένειες ή φίλους τους στη ζούγκλα της Γκαϊάνα το 1978,
12:37
because they were blindly obedient to this guy, their pastor --
238
757672
3030
επειδή ήταν τυφλά πειθήνιοι σε αυτόν τον άνθρωπο, τον πάστορά τους --
12:40
not their priest -- their pastor, Reverend Jim Jones.
239
760726
2707
όχι τον ιερέα τους -- τον πάστορά τους, τον σεβασμιώτατο Τζιμ Τζόουνς.
12:43
He persuaded them to commit mass suicide.
240
763457
2796
Τους έπεισε να προβούν σε ομαδική αυτοκτονία.
12:46
And so, he's the modern Lucifer effect,
241
766277
1865
Είναι μια μοντέρνα εκδοχή του Φαινομένου του Εωσφόρου.
12:48
a man of God who becomes the Angel of Death.
242
768166
2852
Ένας άνθρωπος του Θεού που έγινε Άγγελος του Θανάτου.
12:52
Milgram's study is all about individual authority to control people.
243
772662
4394
Η μελέτη του Μίλγκραμ έχει να κάνει με την ατομική εξουσία του ελέγχου ανθρώπων.
12:57
Most of the time, we are in institutions,
244
777793
2343
Τον περισσότερο χρόνο μας τον περνάμε μέσα σε θεσμούς,
13:00
so the Stanford Prison Study is a study of the power of institutions
245
780160
3537
έτσι το Πείραμα της Φυλακής στο Στάνφορντ είναι μια μελέτη για την δύναμη των θεσμών
13:03
to influence individual behavior.
246
783721
1940
να επηρεάζουν την ατομική συμπεριφορά.
13:05
Interestingly, Stanley Milgram and I were in the same high school class
247
785685
3604
Παραδόξως, ο Στάνλεϊ Μίλγκραμ κι εγώ ήμασταν στην ίδια τάξη στο Λύκειο
13:09
in James Monroe in the Bronx, 1954.
248
789313
2704
στο Τζέημς Μονρόε του Μπρονξ το 1954.
13:13
I did this study with my graduate students,
249
793136
2087
Έτσι αυτή η μελέτη, την οποία έκανα με τους προπτυχιακούς φοιτητές μου,
13:15
especially Craig Haney -- and it also began work with an ad.
250
795247
2826
κυρίως με τον Γκρεκ Χέινι, ξεκίνησε και αυτή με μια αγγελία.
13:18
We had a cheap, little ad,
251
798097
1428
Βάλαμε μια φτηνή, μικρή αγγελία,
13:19
but we wanted college students for a study of prison life.
252
799549
2752
αλλά θέλαμε φοιτητές για μια έρευνα των συνθηκών ζωής στις φυλακές.
13:23
75 people volunteered, took personality tests.
253
803249
2440
75 άτομα ήρθαν ως εθελοντές, πέρασαν από τεστ προσωπικότητας.
13:25
We did interviews.
254
805713
1250
Κάναμε συνεντεύξεις.
13:26
Picked two dozen: the most normal, the most healthy.
255
806987
2446
Επιλέξαμε δυο δωδεκάδες: τους πιο φυσιολογικούς, τους πιο υγιείς.
13:29
Randomly assigned them to be prisoner and guard.
256
809457
2267
Τυχαία τους αναθέσαμε τους ρόλους των φυλακισμένων και των φρουρών.
13:31
So on day one, we knew we had good apples.
257
811748
2020
Επομένως την πρώτη μέρα ξέραμε πως είχαμε καλούς ανθρώπους.
13:33
I'm going to put them in a bad situation.
258
813792
1953
Επρόκειτο να τους υποβάλω σε μια άσχημη κατάσταση.
13:35
And secondly, we know there's no difference
259
815769
2277
Επιπλέον, ξέραμε πως δεν υπήρχε καμία διαφορά
13:38
between the boys who will be guards and those who will be prisoners.
260
818070
3342
μεταξύ των αγοριών που θα έκαναν τους φρουρούς και τους φυλακισμένους.
13:41
To the prisoners, we said,
261
821436
1526
Στους φυλακισμένους είπαμε,
13:42
"Wait at home. The study will begin Sunday."
262
822986
2126
«Περιμένετε στα σπίτια σας. Η έρευνα θα αρχίσει την Κυριακή».
13:45
We didn't tell them
263
825136
1200
Δεν τους είπαμε
13:46
that the city police were going to come and do realistic arrests.
264
826360
3195
πως η Αστυνομία επρόκειτο να έρθει και να κάνει ρεαλιστικές συλλήψεις.
13:49
(Video) (Music)
265
829579
1632
(Βίντεο) (Μουσική)
13:55
[Day 1]
266
835999
1200
[Ημέρα 1]
14:23
Student: A police car pulls up in front, and a cop comes to the front door,
267
863473
4974
Φοιτητής: Ένα περιπολικό σταματάει και ένας αστυνομικός έρχεται στην μπροστινή πόρτα,
14:28
and knocks, and says he's looking for me.
268
868471
1995
χτυπάει και λέει πως με ψάχνει.
14:30
So they, right there, you know, they took me out the door,
269
870490
2921
Οπότε, εκεί επί τόπου, ξέρετε, με έβγαλαν έξω απ'το σπίτι,
14:33
they put my hands against the car.
270
873435
3498
και έβαλαν τα χέρια μου πάνω στο αυτοκίνητο.
14:36
It was a real cop car, it was a real policeman,
271
876957
2201
Ήταν ένα πραγματικό περιπολικό, ήταν ένας αληθινός αστυνομικός,
14:39
and there were real neighbors in the street,
272
879182
2063
και υπήρχαν αληθινοί γείτονες στο δρόμο,
14:41
who didn't know that this was an experiment.
273
881269
3026
οι οποίοι δεν ήξεραν πως επρόκειτο για πείραμα.
14:44
And there was cameras all around and neighbors all around.
274
884789
2754
Και υπήρχαν κάμερες και γείτονες παντού.
14:47
They put me in the car, then they drove me around Palo Alto.
275
887567
3216
Με έβαλαν στο αυτοκίνητο και με οδήγησαν γύρω από την περιοχή του Πάλο Άλτο.
14:52
They took me to the basement of the police station.
276
892338
4993
Με πήγαν στο υπόγειο του αστυνομικού τμήματος.
15:04
Then they put me in a cell.
277
904373
1394
Με έβαλαν σε ένα κελί.
15:05
I was the first one to be picked up, so they put me in a cell,
278
905791
2918
Ήμουν ο πρώτος που έφεραν και με έβαλαν σε ένα κελί
15:08
which was just like a room with a door with bars on it.
279
908733
2793
που ήταν απλά σαν ένα δωμάτιο με μια καγκελόπορτα.
15:12
You could tell it wasn't a real jail.
280
912446
1794
Μπορούσες να καταλάβεις πως δεν ήταν πραγματική φυλακή.
15:14
They locked me in there, in this degrading little outfit.
281
914264
3762
Με κλείδωσαν εκεί, σε αυτό το εξευτελιστικό μικρό μέρος.
15:18
They were taking this experiment too seriously.
282
918770
2575
Έπαιρναν το πείραμα πολύ σοβαρά.
15:21
Here are the prisoners, who are going to be dehumanized, they'll become numbers.
283
921369
3833
Αυτοί είναι οι φυλακισμένοι που θα στερηθούν την ανθρώπινη υπόστασή τους, θα γίνουν αριθμοί.
15:25
Here are the guards with the symbols of power and anonymity.
284
925226
2892
Εδώ είναι οι φύλακες με τα σύμβολα της ισχύος και της ανωνυμίας.
15:28
Guards get prisoners to clean the toilet bowls out with their bare hands,
285
928142
3449
Οι φρουροί βάζουν τους κρατούμενους να καθαρίσουν τις τουαλέτες με γυμνά χέρια,
15:31
to do other humiliating tasks.
286
931615
1472
τους βάζουν να κάνουν διάφορες ταπεινωτικές εργασίες.
15:33
They strip them naked. They sexually taunt them.
287
933111
2242
Τους γδύνουν. Τους προσβάλουν σεξουαλικά.
15:35
They begin to do degrading activities, like having them simulate sodomy.
288
935377
3537
Τους βάζουν να κάνουν εξευτελιστικά πράγματα, όπως να προσποιούνται πράξεις σοδομισμού.
15:38
You saw simulating fellatio in soldiers in Abu Ghraib.
289
938938
3231
Είδατε αντίστοιχη προσποίηση στοματικού έρωτα στους στρατιώτες του Αμπού Γκραμπ.
15:42
My guards did it in five days.
290
942193
1882
Οι φρουροί μου τα έκαναν αυτά μέσα σε πέντε μέρες.
15:44
The stress reaction was so extreme
291
944495
1827
Η αγχωτική αντίδραση ήταν τόσο έντονη
15:46
that normal kids we picked because they were healthy
292
946346
2436
που φυσιολογικά παιδιά που επιλέξαμε επειδή ήταν υγιείς
15:48
had breakdowns within 36 hours.
293
948806
1583
κατέρρευσαν ψυχολογικά μέσα σε 36 ώρες.
15:50
The study ended after six days, because it was out of control.
294
950413
4025
Η έρευνα έληξε μετά από έξι μέρες καθώς είχε ξεφύγει απ'τον έλεγχο.
15:54
Five kids had emotional breakdowns.
295
954462
2130
Πέντε παιδιά έπαθαν νευρική κρίση.
15:58
Does it make a difference
296
958466
1453
Έχει κάποια διαφορά
15:59
if warriors go to battle changing their appearance or not?
297
959943
2725
αν οι πολεμιστές που πάνε στη μάχη αλλάζουν την εμφάνιση τους ή όχι;
16:02
If they're anonymous, how do they treat their victims?
298
962692
2753
Αν είναι ανώνυμοι, πώς αντιμετωπίζουν τα θύματά τους;
16:05
In some cultures, they go to war without changing their appearance.
299
965469
3159
Ξέρουμε πως σε κάποιες κουλτούρες πηγαίνουν στον πόλεμο χωρίς να αλλάζουν την εμφάνισή τους.
16:08
In others, they paint themselves like "Lord of the Flies."
300
968652
2728
Σε άλλες κουλτούρες βάφονται όπως στο βιβλίο «Ο Άρχοντας των Μυγών».
16:11
In some, they wear masks.
301
971404
1192
Σε κάποιες φοράνε μάσκες.
16:12
In many, soldiers are anonymous in uniform.
302
972620
2061
Σε πολλές, οι στρατιώτες κρύβονται στην ανωνυμία της στολής.
16:14
So this anthropologist, John Watson, found 23 cultures that had two bits of data.
303
974705
4697
Ο ανθρωπολόγος Τζον Γουάτσον, ανακάλυψε 23 κουλτούρες που είχαν δυο ειδών δεδομένα.
16:19
Do they change their appearance? 15.
304
979426
2339
Αλλάζουν την εμφάνισή τους; 15.
16:21
Do they kill, torture, mutilate? 13.
305
981789
2307
Σκοτώνουν, βασανίζουν, καταστρέφουν; 13.
16:24
If they don't change their appearance,
306
984400
1823
Εάν δεν αλλάζουν την εμφάνισή τους
16:26
only one of eight kills, tortures or mutilates.
307
986247
2213
μόνο μία στις οκτώ σκοτώνει, βασανίζει και καταστρέφει.
16:28
The key is in the red zone.
308
988484
1304
Το κλειδί είναι στην κόκκινη ζώνη.
16:29
If they change their appearance,
309
989812
1565
Αν αλλάζουν την εμφάνισή τους,
16:31
12 of 13 -- that's 90 percent -- kill, torture, mutilate.
310
991401
3217
12 από τις 13 -- δηλαδή 90 τοις εκατό -- σκοτώνουν, βασανίζουν, καταστρέφουν.
16:35
And that's the power of anonymity.
311
995136
1620
Και αυτό οφείλεται στη δύναμη της ανωνυμίας.
16:36
So what are the seven social processes
312
996780
1905
Άρα ποιές είναι οι επτά κοινωνικές διαδικασίες
16:38
that grease the slippery slope of evil?
313
998709
1858
που στρώνουν τον δρόμο στο κακό;
16:40
Mindlessly taking the first small step.
314
1000591
2126
Το να κάνεις αλόγιστα το πρώτο μικρό βήμα.
16:42
Dehumanization of others. De-individuation of self.
315
1002741
2642
Η απανθρωποποίηση των άλλων. Η απεξατομίκευση σε συνθήκες ανωνυμίας.
16:45
Diffusion of personal responsibility.
316
1005407
1902
Η διάχυση της προσωπικής ευθύνης.
16:47
Blind obedience to authority.
317
1007333
1647
Η τυφλή υποταγή στην εξουσία.
16:49
Uncritical conformity to group norms.
318
1009004
1894
Η άκριτη συμμόρφωση στις νόρμες τις ομάδας.
16:50
Passive tolerance of evil through inaction, or indifference.
319
1010922
3214
Η παθητική ανοχή στο κακό μέσω της αδράνειας ή της αδιαφορίας.
16:54
And it happens when you're in a new or unfamiliar situation.
320
1014160
2858
Και συμβαίνει όταν είσαι σε μια νέα ή μη οικεία κατάσταση.
16:57
Your habitual response patterns don't work.
321
1017042
2049
Οι συνήθεις συμπεριφορές αντίδρασης δε λειτουργούν.
16:59
Your personality and morality are disengaged.
322
1019115
2447
Η προσωπικότητά και η ηθική αποδεσμεύονται.
17:02
"Nothing is easier than to denounce the evildoer;
323
1022803
2310
«Τίποτα δεν είναι πιο εύκολο από το να αποκηρύξετε αυτόν που κάνει το κακό,
17:05
nothing more difficult than understanding him," Dostoyevsky.
324
1025137
3022
τίποτα πιο δύσκολο από το να τον καταλάβετε», μας λέει ο Ντοστογιέφκσι.
17:08
Understanding is not excusing. Psychology is not excuse-ology.
325
1028183
3572
Η κατανόηση δεν συνιστά δικαιολόγηση. Η ψυχολογία δεν είναι δικαιολογιο-λογία.
17:12
So social and psychological research reveals
326
1032219
2127
Έτσι η κοινωνική και ψυχολογική έρευνα αποκαλύπτει
17:14
how ordinary, good people can be transformed without the drugs.
327
1034370
3272
πώς συνηθισμένοι άνθρωποι μπορούν να μεταμορφωθούν χωρίς ναρκωτικά.
17:17
You don't need it. You just need the social-psychological processes.
328
1037666
3301
Δεν τα χρειάζεστε. Χρειάζεστε απλώς μια κοινωνικο-ψυχολογική διαδικασία.
17:20
Real world parallels?
329
1040991
1695
Παραλληλισμοί με τον πραγματικό κόσμο;
17:22
Compare this with this.
330
1042710
2184
Συγκρίνετε αυτή την εικόνα με αυτή.
17:26
James Schlesinger -- I'm going to end with this -- says,
331
1046136
2688
Ο Τζέιμς Σλέσιγκερ -- και θα τελειώσω με αυτό -- λέει,
17:28
"Psychologists have attempted to understand how and why
332
1048848
2599
«Οι ψυχολόγοι έχουν επιδιώξει να κατανοήσουν το πώς και το γιατί
17:31
individuals and groups who usually act humanely
333
1051471
2429
άτομα και ομάδες που συνήθως συμπεριφέρονται με ανθρωπισμό
17:33
can sometimes act otherwise in certain circumstances."
334
1053924
3188
μπορούν μερικές φορές να συμπεριφερθούν διαφορετικά υπό συγκεκριμένες συνθήκες».
17:37
That's the Lucifer effect.
335
1057136
1239
Αυτό είναι το Φαινόμενο του Εωσφόρου.
17:38
And he goes on to say, "The landmark Stanford study
336
1058399
2429
Και συνεχίζει λέγοντας, «Η έρευνα-σταθμός του Στάνφορντ
17:40
provides a cautionary tale for all military operations."
337
1060852
3920
μας εφοδιάζει με μια προειδοποιητική ιστορία για όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις".
17:44
If you give people power without oversight,
338
1064796
2340
Αν δώσετε σε ανθρώπους εξουσία και τους αφήσετε χωρίς εποπτεία
17:47
it's a prescription for abuse.
339
1067160
1483
έχετε μια συνταγή που θα οδηγήσει στην κατάχρηση.
17:48
They knew that, and let that happen.
340
1068667
2411
Το ήξεραν αυτό και το άφησαν να συμβεί.
17:51
So another report, an investigative report by General Fay,
341
1071837
3080
Έτσι μια άλλη αναφορά, μια ερευνητική αναφορά από τον Στρατηγό Φέι,
17:54
says the system is guilty.
342
1074941
1950
αναφέρει πως το σύστημα είναι ένοχο.
17:56
In this report, he says it was the environment that created Abu Ghraib,
343
1076915
3463
Λέει πως ήταν το περιβάλλον που δημιούργησε το Αμπού Γκραμπ
18:00
by leadership failures that contributed to the occurrence of such abuse,
344
1080402
3382
από λάθη της ηγεσίας που συνέβαλαν στην εκδήλωση τέτοιων περιστατικών κακοποίησης,
18:03
and because it remained undiscovered
345
1083808
1910
σε συνδυασμό με το γεγονός πως παρέμειναν άγνωστα
18:05
by higher authorities for a long period of time.
346
1085742
2240
στην ανώτατες αρχές για πολύ καιρό.
18:08
Those abuses went on for three months.
347
1088006
1825
Αυτές οι κακοποιήσεις διήρκεσαν τρεις μήνες.
18:09
Who was watching the store?
348
1089855
1608
Ποιος πρόσεχε το μαγαζί;
18:11
The answer is nobody, I think on purpose.
349
1091487
2247
Η απάντηση είναι κανένας, και νομίζω, αυτό έγινε σκόπιμα.
18:13
He gave the guards permission to do those things,
350
1093758
2293
Δόθηκε στους φρουρούς άδεια να κάνουν αυτά τα πράγματα
18:16
and they knew nobody was ever going to come down to that dungeon.
351
1096075
3064
και ήξεραν πως κανείς δεν επρόκειτο να έρθει στο μπουντρούμι.
18:19
So you need a paradigm shift in all of these areas.
352
1099163
2568
Άρα χρειαζόμαστε μια μετατόπιση παραδείγματος σε όλους αυτούς τους τομείς.
18:21
The shift is away from the medical model that focuses only on the individual.
353
1101755
3677
Είναι μια μετατόπιση μακριά από το ιατρικό μοντέλο που εστιάζει μόνο στο άτομο.
18:25
The shift is toward a public health model
354
1105456
2680
Η μετατόπιση είναι προς ένα μοντέλο δημόσιας υγείας
18:28
that recognizes situational and systemic vectors of disease.
355
1108160
3782
το οποίο αναγνωρίζει καταστασιακούς και συστημικούς φορείς ασθένειας.
18:31
Bullying is a disease. Prejudice is a disease.
356
1111966
2337
Η κακομεταχείριση είναι ασθένεια. Η προκατάληψη είναι ασθένεια.
18:34
Violence is a disease.
357
1114327
1168
Η βία είναι ασθένεια.
18:35
Since the Inquisition, we've been dealing with problems at the individual level.
358
1115519
3768
Από την εποχή της Ιεράς Εξέτασης αντιμετωπίζουμε τα προβλήματα σε ατομικό επίπεδο.
18:39
It doesn't work.
359
1119311
1441
Δεν λειτουργεί.
18:40
Aleksandr Solzhenitsyn says, "The line between good and evil
360
1120776
2816
Ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν λέει πως η διαχωριστική γραμμή μεταξύ καλού και κακού
18:43
cuts through the heart of every human being."
361
1123616
2120
περνά κατευθείαν μέσα από κάθε ανθρώπινη καρδιά.
18:45
That means that line is not out there.
362
1125760
1812
Αυτό σημαίνει πως αυτή η γραμμή δε βρίσκεται εκεί έξω.
18:47
That's a decision that you have to make, a personal thing.
363
1127596
2971
Είναι μια απόφαση που πρέπει να πάρετε. Είναι μια προσωπική επιλογή.
18:50
So I want to end very quickly on a positive note.
364
1130591
2545
Έτσι θέλω να τελειώσω με μια θετική παρατήρηση:
18:53
Heroism as the antidote to evil,
365
1133652
2460
ο ηρωισμός ως το αντίδοτο του κακού.
18:56
by promoting the heroic imagination,
366
1136136
1895
Με την προώθηση της ηρωικής φαντασίας,
18:58
especially in our kids, in our educational system.
367
1138055
2498
ειδικά στα παιδιά μας, στο εκπαιδευτικό σύστημα.
19:00
We want kids to think, "I'm a hero in waiting,
368
1140577
2464
Θέλουμε τα παιδιά να σκέφτονται, «Είμαι ένας εν δυνάμει ήρωας,
19:03
waiting for the right situation to come along,
369
1143065
2143
θα περιμένω την κατάλληλη στιγμή να έρθει
19:05
and I will act heroically.
370
1145232
1543
και θα δράσω ηρωικά».
19:06
My whole life, I'm now going to focus away from evil --
371
1146799
2678
Όλη μου η ζωή τώρα πρόκειται να σταματήσει να εστιάζει στο κακό,
19:09
that I've been in since I was a kid -- to understanding heroes.
372
1149501
2953
μέσα στο οποίο ζω από παιδί, και θα εστιάσει στην κατανόηση των ηρώων.
19:12
Banality of heroism.
373
1152478
1165
Και έτσι η ιδέα τους περί ηρωισμού
19:13
It's ordinary people who do heroic deeds.
374
1153667
2004
είναι αυτή: συνηθισμένοι άνθρωποι που κάνουν ηρωικές πράξεις.
19:15
It's the counterpoint to Hannah Arendt's "Banality of Evil."
375
1155695
2946
Πρόκειται για το αντίστοιχο της φράσης της Χάνα Άρεντ περί Κοινοτοπίας του Κακού.
19:18
Our traditional societal heroes are wrong, because they are the exceptions.
376
1158665
3961
Οι παραδοσιακοί μας κοινωνικοί ήρωες είναι λανθασμένα παραδείγματα, γιατί αποτελούν εξαιρέσεις.
19:22
They organize their life around this. That's why we know their names.
377
1162650
3335
Οργάνωσαν ολόκληρη τη ζωής τους γύρω απ' τον αγώνα τους. Γι' αυτό ξέρουμε τα ονόματά τους.
19:26
Our kids' heroes are also wrong models for them,
378
1166009
2278
Και οι ήρωες των παιδιών μας αποτελούν επίσης λάθος πρότυπα για αυτά
19:28
because they have supernatural talents.
379
1168311
1944
επειδή έχουν υπερφυσικές δυνάμεις.
19:30
We want our kids to realize most heroes are everyday people,
380
1170279
2961
Θέλουμε τα παιδιά μας να καταλάβουν πως οι περισσότεροι ήρωες είναι καθημερινοί άνθρωποι
19:33
and the heroic act is unusual.
381
1173264
2104
και πως η ηρωική πράξη είναι ασυνήθιστη.
19:35
This is Joe Darby.
382
1175392
1291
Αυτός είναι ο Τζο Ντάρμπυ.
19:36
He was the one that stopped those abuses you saw,
383
1176707
2286
Ήταν ο άνθρωπος που σταμάτησε τις κακοποιήσεις που είδατε
19:39
because when he saw those images,
384
1179017
1593
επειδή όταν είδε αυτές τις εικόνες
19:40
he turned them over to a senior investigating officer.
385
1180634
2571
τις παρέδωσε σε έναν ανώτερο ανακριτικό αξιωματούχο.
19:43
He was a low-level private, and that stopped it.
386
1183229
2728
Ήταν ένας χαμηλόβαθμος στρατιώτης και η πράξη του έδωσε τέλος στις κακοποιήσεις.
19:45
Was he a hero? No.
387
1185981
1178
Ήταν ήρωας; Όχι.
19:47
They had to put him in hiding, because people wanted to kill him,
388
1187183
3150
Έπρεπε να τον κρύψουν, επειδή κάποιοι ήθελαν να τον σκοτώσουν,
19:50
and then his mother and his wife.
389
1190357
1652
όπως και τη μητέρα του και τη σύζυγό του.
19:52
For three years, they were in hiding.
390
1192033
1885
Για τρία χρόνια κρύβονταν.
19:53
This is the woman who stopped the Stanford Prison Study.
391
1193942
2686
Αυτή είναι η γυναίκα που σταμάτησε το Πείραμα της Φυλακής στο Στάνφορντ.
19:56
When I said it got out of control, I was the prison superintendent.
392
1196652
3249
Όταν είπα πως είχε ξεφύγει απ' τον έλεγχο, ήμουν ο διευθυντής της φυλακής.
19:59
I didn't know it was out of control. I was totally indifferent.
393
1199925
2999
Δεν ήξερα πως είχε ξεφύγει απ' τον έλεγχο, ήμουν παντελώς αδιάφορος.
20:02
She saw that madhouse and said,
394
1202948
1591
Ήρθε εκεί, είδε το τρελάδικο και είπε:
20:04
"You know what, it's terrible what you're doing to those boys.
395
1204563
2905
«Ξέρεις, είναι τρομερό αυτό που κάνεις σε αυτά τα παιδιά.
20:07
They're not prisoners nor guards, they're boys, and you are responsible."
396
1207492
3644
Δεν είναι κρατούμενοι, δεν είναι φρουροί, είναι αγόρια και εσύ είσαι υπεύθυνος».
20:11
And I ended the study the next day.
397
1211160
1976
Και σταμάτησα την έρευνα την επόμενη μέρα.
20:13
The good news is I married her the next year.
398
1213699
2110
Τα καλά νέα είναι πως την παντρεύτηκα την επόμενη χρονιά.
20:15
(Laughter)
399
1215833
2303
(Γέλια)
20:18
(Applause)
400
1218160
7000
(Χειροκρότημα)
20:25
I just came to my senses, obviously.
401
1225605
2011
Βρήκα πάλι τα λογικά μου προφανώς.
20:27
So situations have the power to do [three things].
402
1227640
2669
Άρα οι καταστάσεις έχουν τη δύναμη να τα κάνουν αυτά.
20:30
But the point is, this is the same situation
403
1230333
2781
Αλλά το θέμα είναι πως είναι η ίδια κατάσταση,
20:33
that can inflame the hostile imagination in some of us,
404
1233138
3466
που μπορεί να διεγείρει τις εχθρικές ιδέες σε κάποιους από εμάς
20:36
that makes us perpetrators of evil,
405
1236628
1737
και να μας κάνει δράστες του κακού,
20:38
can inspire the heroic imagination in others.
406
1238389
2193
η οποία μπορεί να εμπνεύσει ηρωικά ιδεώδη σε άλλους.
20:40
It's the same situation and you're on one side or the other.
407
1240606
3114
Είναι η ίδια κατάσταση και βρίσκεστε ή στη μία ή στην άλλη πλευρά.
20:43
Most people are guilty of the evil of inaction,
408
1243744
2191
Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι ένοχοι για το κακό της απραξίας
20:45
because your mother said, "Don't get involved. Mind your own business."
409
1245959
3348
επειδή η μητέρα τους τους είπε, «Μην ανακατεύεσαι, να κοιτάς τη δουλειά σου».
20:49
And you have to say, "Mama, humanity is my business."
410
1249331
2477
Και πρέπει κανείς να πει, «Μητέρα, η ανθρωπότητα είναι η δουλειά μου».
20:51
So the psychology of heroism is -- we're going to end in a moment --
411
1251832
3191
Έτσι η ψυχολογία του ηρωισμού έχει να κάνει -- και τελειώνουμε σε ένα λεπτό --
20:55
how do we encourage children in new hero courses,
412
1255047
2427
με το πώς ενθαρρύνουμε τα παιδιά μας προς μια νέα ηρωική κατεύθυνση,
20:57
that I'm working on with Matt Langdon -- he has a hero workshop --
413
1257498
3292
πράγμα για το οποίο εργάζομαι με τον Ματ Λάγκτον που διευθύνει ένα εργαστήριο ηρώων --
21:00
to develop this heroic imagination, this self-labeling,
414
1260814
3043
με το πως αναπτύσσουμε τα ηρωικά ιδεώδη, τον αυτοχαρακτηρισμό:
21:03
"I am a hero in waiting," and teach them skills.
415
1263881
2763
«Είμαι ένας εν δυνάμει ήρωας» και να τους διδάξουμε τις σχετικές ικανότητες.
21:06
To be a hero, you have to learn to be a deviant,
416
1266668
2355
Το να είσαι ήρωας σημαίνει να μάθεις να παρρεκλίνεις,
21:09
because you're always going against the conformity of the group.
417
1269047
3000
γιατί πάντα θα είσαι σε σύγκρουση με την ομοιομορφία της ομάδας.
21:12
Heroes are ordinary people whose social actions are extraordinary. Who act.
418
1272697
3840
Οι ήρωες είναι καθημερινοί άνθρωποι με εξαιρετικές κοινωνικές δράσεις. Άνθρωποι που δρουν.
21:16
The key to heroism is two things.
419
1276561
1751
Το κλειδί του ηρωισμού περιλαμβάνει δύο πράγματα.
21:18
You have to act when other people are passive.
420
1278336
2381
Α. Πρέπει να δρας όταν οι άλλοι άνθρωποι συμπεριφέρονται παθητικά.
21:20
B: You have to act socio-centrically, not egocentrically.
421
1280741
2767
Β. Πρέπει να δρας κοινωνιοκεντρικά και όχι εγωκεντρικά.
21:23
And I want to end with a known story about Wesley Autrey, New York subway hero.
422
1283532
3783
Θα τελειώσω με μια γνωστή ιστορία του Ουέσλι Ότρεϋ, έναν ήρωα του μετρό της Νέας Υόρκης.
21:27
Fifty-year-old African-American construction worker standing on a subway.
423
1287339
3797
Ενός 50χρονου Αφροαμερικανού οικοδόμου που στεκόταν στο μετρό της Νέας Υόρκης.
21:31
A white guy falls on the tracks.
424
1291160
1528
Ένας λευκός τύπος έπεσε στις ράγες.
21:32
The subway train is coming. There's 75 people there.
425
1292712
2460
Το τρένο ερχόταν. Υπήρχαν 75 άτομα εκεί.
21:35
You know what? They freeze.
426
1295196
1496
Και ξέρετε κάτι; Πάγωσαν όλοι.
21:36
He's got a reason not to get involved.
427
1296716
1866
Είχε λόγο να μην εμπλακεί.
21:38
He's black, the guy's white, and he's got two kids.
428
1298606
2417
Αυτός ήταν μαύρος, ο άλλος ήταν λευκός, και επιπλέον είχε δύο μικρά παιδιά.
21:41
Instead, he gives his kids to a stranger,
429
1301047
1953
Αντίθετα, δίνει τα παιδιά του σε έναν άγνωστο.
21:43
jumps on the tracks, puts the guy between the tracks,
430
1303024
2477
πηδάει στις γραμμές, βάζει τον τύπο ανάμεσα στις γραμμές,
21:45
lays on him, the subway goes over him.
431
1305525
2170
ξαπλώνει πάνω του, και το τρένο περνάει από πάνω του.
21:47
Wesley and the guy -- 20 and a half inches height.
432
1307719
3258
Ο Ουέσλι και ο τύπος: περίπου μισό μέτρο ύψος, για την ακρίβεια 0.508μ.
21:51
The train clearance is 21 inches.
433
1311001
2290
Το κενό μεταξύ τρένου και σιδηροτροχιάς είναι 0,5334μ.
21:53
A half an inch would have taken his head off.
434
1313840
2103
Για μερικά χιλιοστά θα μπορούσε να χάσει το κεφάλι του.
21:56
And he said, "I did what anyone could do," no big deal to jump on the tracks.
435
1316537
4069
Και δήλωσε, «έκανα ότι θα έκανε ο καθένας» δεν ήταν μεγάλη υπόθεση το να πέσει στις ράγες.
22:00
And the moral imperative is "I did what everyone should do."
436
1320630
3648
Και η ηθική προσταγή είναι η εξής «Έκανα ότι ο καθένας θα έπρεπε να κάνει».
22:04
And so one day, you will be in a new situation.
437
1324302
2387
Και έτσι μια μέρα, θα βρεθείτε σε μια νέα κατάσταση.
22:07
Take path one, you're going to be a perpetrator of evil.
438
1327160
2620
Επιλέξτε το πρώτο μονοπάτι και θα γίνετε δράστης του κακού.
22:09
Evil, meaning you're going to be Arthur Andersen.
439
1329804
2332
Κακό σημαίνει πως θα γίνετε σαν τον Άρθουρ Άντερσον.
22:12
You're going to cheat, or you're going to allow bullying.
440
1332160
2715
Θα επιλέξετε την εξαπάτηση ή θα επιτρέψετε τους εκβιασμούς.
22:14
Path two, you become guilty of the evil of passive inaction.
441
1334899
2814
Το δεύτερο μονοπάτι: θα γίνετε ένοχοι για το κακό μέσω της παθητικής απραξίας.
22:17
Path three, you become a hero.
442
1337737
1723
Το τρίτο μονοπάτι: γίνεστε ήρωας.
22:19
The point is, are we ready to take the path to celebrating ordinary heroes,
443
1339484
4418
Το θέμα είναι, είμαστε έτοιμοι να επιλέξουμε το μονοπάτι, να τιμήσουμε τους συνηθισμένους ανθρώπους,
22:23
waiting for the right situation to come along
444
1343926
2204
που περιμένουν να έρθει η κατάλληλη περίσταση
22:26
to put heroic imagination into action?
445
1346154
2066
και να κάνουν πράξη τα ηρωικά ιδεώδη;
22:28
Because it may only happen once in your life,
446
1348244
2794
Επειδή μπορεί να συμβεί μόνο μία φορά στη ζωή σας,
22:31
and when you pass it by, you'll always know,
447
1351062
2143
και αν προσπεράσετε αυτή τη στιγμή θα σκέφτεστε πάντα,
22:33
I could have been a hero and I let it pass me by.
448
1353229
2435
θα μπορούσα να γίνω ήρωας αλλά δεν άδραξα τη στιγμή.
22:35
So the point is thinking it and then doing it.
449
1355688
2173
Άρα το θέμα είναι να το σκεφτείτε και έπειτα να το κάνετε.
22:38
So I want to thank you. Thank you.
450
1358559
1948
Έτσι θέλω να σας ευχαριστήσω. Σας ευχαριστώ.
22:40
Let's oppose the power of evil systems at home and abroad,
451
1360531
3002
Ας αντισταθούμε στην εξουσία των διαβολικών συστημάτων τόσο εδώ όσο και έξω,
22:43
and let's focus on the positive.
452
1363557
1579
και ας εστιάσουμε στα θετικά.
22:45
Advocate for respect of personal dignity, for justice and peace,
453
1365160
3521
Ας υπερασπιστούμε το σεβασμό της προσωπικής αξιοπρέπειας, της δικαιοσύνης και της ειρήνης,
22:48
which sadly our administration has not been doing.
454
1368705
2338
κάτι που δυστυχώς η κυβέρνησή μας δεν έχει κάνει.
22:51
Thanks so much.
455
1371067
1250
Σας ευχαριστώ πολύ.
22:52
(Applause)
456
1372341
3109
(Χειροκρότημα)
Σχετικά με αυτόν τον ιστότοπο

Αυτός ο ιστότοπος θα σας παρουσιάσει βίντεο στο YouTube που είναι χρήσιμα για την εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας. Θα δείτε μαθήματα αγγλικών που διδάσκουν κορυφαίοι καθηγητές από όλο τον κόσμο. Κάντε διπλό κλικ στους αγγλικούς υπότιτλους που εμφανίζονται σε κάθε σελίδα βίντεο για να αναπαράγετε το βίντεο από εκεί. Οι υπότιτλοι μετακινούνται συγχρονισμένα με την αναπαραγωγή του βίντεο. Εάν έχετε οποιαδήποτε σχόλια ή αιτήματα, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας χρησιμοποιώντας αυτή τη φόρμα επικοινωνίας.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7