The psychology of evil | Philip Zimbardo

Tłumaczenie: Capa Girl Korekta: Rysia Wand

Philosophers, dramatists, theologians

Filozofowie, dramatopisarze, teolodzy

have grappled with this question for centuries:

od wieków poszukują odpowiedzi na pytanie:

what makes people go wrong?

"Co sprawia, że ludzie schodzą na złą drogę?"

Interestingly, I asked this question when I was a little kid.

Ja też w dzieciństwie zadawałem sobie to pytanie.

I grew up in the South Bronx, inner-city ghetto in New York,

Dorastałem w Bronksie, ubogim getcie Nowego Jorku.

Otaczało mnie samo zło,

and I was surrounded by evil,

as all kids are who grew up in an inner city.

podobnie jak resztę dzieciaków z tej dzielnicy.

And I had friends who were really good kids,

Moi kumple, naprawdę dobre chłopaki,

who lived out the Dr. Jekyll Mr. Hyde scenario -- Robert Louis Stevenson.

żyli jak w historii o doktorze Jekyllu i panu Hyde.

That is, they took drugs, got in trouble, went to jail.

Brali narkotyki, wpadali w tarapaty i szli siedzieć.

Some got killed, and some did it without drug assistance.

Niektórzy zginęli, nawet bez pomocy narkotyków.

So when I read Robert Louis Stevenson, that wasn't fiction.

Dla mnie opowiadanie Stevensona nie było fikcją literacką.

The only question is, what was in the juice?

Pytanie tylko: "Co jest w tej miksturze?"

Gdzie przebiega granica między dobrem i złem?

And more importantly, that line between good and evil --

which privileged people like to think is fixed and impermeable,

Uprzywilejowani sądzą, że jest ustalona raz na zawsze:

with them on the good side, the others on the bad side --

my po jednej stronie, ci źli po drugiej.

I knew that line was movable, and it was permeable.

Wiedziałem, że tę linię można przesunąć lub przekroczyć.

Good people could be seduced across that line,

Dobrych ludzi można zwabić na złą stronę,

and under good and some rare circumstances, bad kids could recover

a w sprzyjających warunkach, dzięki pomocy i reformie,

złe dzieciaki mogą wydobrzeć.

with help, with reform, with rehabilitation.

So I want to begin with this wonderful illusion

Zacznę od cudownej iluzji optycznej

by [Dutch] artist M.C. Escher.

autorstwa holenderskiego artysty M. Eshera,

If you look at it and focus on the white, what you see is a world full of angels.

Skupiając wzrok na bieli,

widzimy świat pełen aniołów.

But let's look more deeply, and as we do,

Wpatrując się głębiej, dostrzegamy demony,

what appears is the demons, the devils in the world.

zło tego świata.

That tells us several things.

Wiele nam to mówi.

One, the world is, was, will always be filled with good and evil,

Po pierwsze, świat był, jest i zawsze będzie pełen i dobra i zła,

because good and evil is the yin and yang of the human condition.

bo zło i dobro to jin i jang ludzkiego istnienia.

It tells me something else.

Przypomina mi to również,

If you remember, God's favorite angel was Lucifer.

że ulubionym aniołem Boga był Lucyfer.

Apparently, Lucifer means "the light."

Imię Lucyfer znaczy "światło".

It also means "the morning star," in some scripture.

W niektórych tekstach znaczy też "gwiazda poranna".

And apparently, he disobeyed God,

To właśnie on przeciwstawił się Bogu,

and that's the ultimate disobedience to authority.

a to największe wykroczenie wobec władzy.

And when he did, Michael, the archangel, was sent to kick him out of heaven

W odpowiedzi Bóg wysłał archanioła Michała,

by zrzucić go z nieba wraz z innymi upadłymi aniołami.

along with the other fallen angels.

And so Lucifer descends into hell, becomes Satan,

Lucyfer zszedł do piekła i stał się Szatanem.

becomes the devil, and the force of evil in the universe begins.

Stał się diabłem, a na świecie pojawiło się zło.

Paradoksalnie, to Bóg stworzył piekło jako miejsce na zło,

Paradoxically, it was God who created hell as a place to store evil.

He didn't do a good job of keeping it there though.

ale go tam nie upilnował.

Moim zdaniem ta kosmiczna transformacja,

So, this arc of the cosmic transformation of God's favorite angel into the Devil,

ukochanego anioła Boga w diabła,

jest właściwym kontekstem dla zrozumienia ludzi,

for me, sets the context for understanding human beings

who are transformed from good, ordinary people into perpetrators of evil.

którzy zmieniają się z dobrych,

zwyczajnych ludzi w złoczyńców.

So the Lucifer effect, although it focuses on the negatives --

Chociaż efekt Lucyfera skupia się

the negatives that people can become,

na zakresie zła potencjalnego, a nie faktycznego,

not the negatives that people are --

pozwala mi sformułować definicję zła:

zło to po prostu wykorzystywanie władzy,

leads me to a psychological definition.

Evil is the exercise of power.

And that's the key: it's about power.

chodzi właśnie o władzę,

po to, żeby ranić innych psychicznie,

To intentionally harm people psychologically,

to hurt people physically, to destroy people mortally, or ideas,

fizycznie, niszczyć ich moralność, ich poglądy,

and to commit crimes against humanity.

i żeby popełniać zbrodnie przeciwko ludzkości.

If you Google "evil," a word that should surely have withered by now,

W Google słowo "evil" (zło) da nam 136 mln adresów,

you come up with 136 million hits in a third of a second.

choć w dzisiejszych czasach nie powinno znaczyć nic.

A few years ago -- I am sure all of you were shocked, as I was,

Kilka lat temu zaszokowała nas wiadomość,

with the revelation of American soldiers abusing prisoners in a strange place

że amerykańscy żołnierze

znęcali się nad więźniami w Abu Gharib,

in a controversial war, Abu Ghraib in Iraq.

podczas kontrowersyjnej wojny w Iraku.

And these were men and women

Zarówno mężczyźni jaki i kobiety

poddawali więźniów poniżającym praktykom.

who were putting prisoners through unbelievable humiliation.

I was shocked, but I wasn't surprised,

Byłem zszokowany, ale nie zaskoczony.

because I had seen those same visual parallels

Podobne sceny widziałem już wcześniej

when I was the prison superintendent of the Stanford Prison Study.

nadzorując stanfordzki eksperyment więzienny.

Immediately the Bush administration military said what?

A jak zareagowali na skandal

What all administrations say when there's a scandal:

urzędnicy administracji Busha?

"To nie wina systemu. To tylko kilka czarnych owiec,

"Don't blame us. It's not the system.

It's the few bad apples, the few rogue soldiers."

kilku niesubordynowanych żołnierzy".

My hypothesis is, American soldiers are good, usually.

Moim zdaniem żołnierze USA są raczej dobrzy.

Maybe it was the barrel that was bad.

Może to system przegnił.

But how am I going to deal with that hypothesis?

Tylko czym poprzeć taką hipotezę?

I became an expert witness for one of the guards,

Powołano mnie na biegłego

w procesie sierżanta Chipa Fredericka,

Sergeant Chip Frederick, and in that position,

co dało mi dostęp do wielu raportów z dochodzenia.

I had access to the dozen investigative reports.

I had access to him.

Mogłem go spotykać, obserwować,

I could study him, have him come to my home, get to know him,

zaprosić do domu, poznać bliżej,

do psychological analysis to see, was he a good apple or bad apple.

przeprowadzić psychologiczną analizę osobowości.

And thirdly, I had access to all of the 1,000 pictures

Miałem również dostęp do tysiąca fotografii

that these soldiers took.

zrobionych przez samych żołnierzy.

These pictures are of a violent or sexual nature.

Wszystkie pokazywały sceny brutalne lub seksualne.

All of them come from the cameras of American soldiers.

Fotografowane przez amerykańskich żołnierzy.

Because everybody has a digital camera or cell phone camera,

Każdy ma albo cyfrowy aparat albo komórkę,

they took pictures of everything, more than 1,000.

więc fotografowali wszystko. Ponad tysiąc zdjęć.

And what I've done is I organized them into various categories.

Podzieliłem je na kilka kategorii.

Zrobili je byli żołnierze rezerwiści

But these are by United States military police, army reservists.

They are not soldiers prepared for this mission at all.

Nie przygotowano ich do takiej misji.

Wszystko wydarzyło się na terenie 1-A, podczas nocnej zmiany.

And it all happened in a single place, Tier 1-A, on the night shift.

Why?

Teren 1A był centrum wywiadu wojskowego.

Tier 1-A was the center for military intelligence.

It was the interrogation hold.

Prowadzono tam przesłuchania.

The CIA was there.

Interrogators from Titan Corporation, all there,

Byli tam agencji CIA i z Titan Corporation.

Próbowali bez skutku wydobyć informacje o powstaniu.

and they're getting no information about the insurgency.

So they're going to put pressure on these soldiers,

Wywierali nacisk na żołnierzy, żandarmerię wojskową

kazali przekraczać granice,

military police, to cross the line,

give them permission to break the will of the enemy,

pozwalali łamać wroga, zmiękczyć go,

to prepare them for interrogation, to soften them up,

przygotować do przesłuchiwań.

to take the gloves off.

Tak brzmiały te eufemizmy,

Those are the euphemisms, and this is how it was interpreted.

a tak zostały zinterpretowane.

Let's go down to that dungeon.

Zobaczmy te podziemia.

[Uwaga: zdjęcia drastyczne] (Dźwięk migawki)

(Typewriting)

[Abu Ghraib Iraq Prison Abuses 2008 Military Police Guards' Photos]

[The following images include nudity and graphic depictions of violence]

(Camera shutter sounds)

(Dudnienie)

(Thuds)

(Camera shutter)

(Dźwięk migawki)

(Camera shutter)

(Dudnienie)

(Breathing)

(Oddech)

(Bells)

(Dzwony)

(Bells end)

So, pretty horrific.

Makabryczne.

That's one of the visual illustrations of evil.

Oto jedna z wizualnych ilustracji zła.

And it should not have escaped you

Nie powinien umknąć waszej uwadze powód,

dla którego zestawiłem ostatnie zdjęcie

that the reason I paired the prisoner with his arms out

with Leonardo da Vinci's ode to humanity

z odą do ludzkości Da Vinci.

is that that prisoner was mentally ill.

Ten więzień był psychicznie chory.

That prisoner covered himself with shit every day,

Obsmarowywał się gównem każdego dnia,

kazano mu się później tarzać w piachu, żeby nie śmierdział.

they had to roll him in dirt so he wouldn't stink.

But the guards ended up calling him "Shit Boy."

Strażnicy nazwali go "Gówniarz".

What was he doing in that prison rather than in some mental institution?

Co robił w tym więzieniu,

zamiast przebywać w zakładzie psychiatrycznym?

In any event, here's former Secretary of Defense Rumsfeld.

To były sekretarz obrony narodowej - Rumsfeld.

He comes down and says, "I want to know, who is responsible?

Przyjechał i mówi: "Kto jest za to odpowiedzialny?

Kto jest czarną owcą?". To niewłaściwe pytanie.

Who are the bad apples?"

Well, that's a bad question.

Trzeba zapytać: "Co jest za to odpowiedzialne?"

You have to reframe it and ask, "What is responsible?"

"What" could be the who of people,

Ponieważ "to" mogą być zarówno ludzie,

but it could also be the what of the situation,

jak i sytuacja w jakiej zostali postawieni,

and obviously that's wrongheaded.

i do tego właśnie zmierzam.

How do psychologists try to understand such transformations of human character,

Jak podchodzą psychologowie

do takich przemian charakteru,

if you believe that they were good soldiers

jeśli założyć, że ci żołnierze byli dobrymi ludźmi

before they went down to that dungeon?

zanim trafili do lochów?

There are three ways. The main way is called dispositional.

Mamy 3 opcje.Pierwsza to predyspozycja.

Zaglądamy do wnętrza człowieka, czarnej owcy.

We look at what's inside of the person, the bad apples.

This is the foundation of all of social science,

Na tym opierają się wszystkie nauki społeczne,

the foundation of religion, the foundation of war.

religie i wojny.

Social psychologists like me come along and say,

Psycholog społeczny, taki jak ja, powie:

"Yeah, people are the actors on the stage,

"Ludzie to aktorzy na scenie,

but you'll have to be aware of the situation.

ale trzeba brać pod uwagę okoliczności.

Who are the cast of characters? What's the costume?

Jaka jest obsada? Jakie kostiumy?

Is there a stage director?"

Czy jest reżyser?"

And so we're interested in what are the external factors

Interesują nas również czynniki zewnętrzne,

around the individual -- the bad barrel?

zły wpływ innych ludzi.

Socjolodzy na tym poprzestają, tracąc coś ważnego,

Social scientists stop there and they miss the big point

that I discovered when I became an expert witness for Abu Ghraib.

co odkryłem będąc biegłym w sprawie Abu Ghraib.

The power is in the system.

Władza zawarta jest w systemie.

The system creates the situation that corrupts the individuals,

Demoralizujące sytuacje generuje system

and the system is the legal, political, economic, cultural background.

czyli środowisko prawne, polityczne, ekonomiczne i kulturalne.

And this is where the power is of the bad-barrel makers.

Stąd pochodzi władza twórców złego systemu.

Żeby zmienić jednostkę, trzeba zmienić sytuację.

If you want to change a person, change the situation.

And to change it, you've got to know where the power is, in the system.

Jeśli chcemy zmienić sytuację

musimy znaleźć centrum władzy systemu.

Efekt Lucyfera polega na zrozumieniu

So the Lucifer effect involves understanding

transformacji charakteru wobec tych 3 czynników.

human character transformations with these three factors.

And it's a dynamic interplay.

To bardzo dynamiczna współzależność.

What do the people bring into the situation?

Co do sytuacji wnoszą ludzie?

What does the situation bring out of them?

Do czego sytuacja ich doprowadza?

And what is the system that creates and maintains that situation?

Jaki system tworzy i utrzymuje tę sytuację?

My recent book, "The Lucifer Effect," is about,

Moja najnowsza książka "Efekt Lucyfera"

mówi o tym, jak dobrzy ludzie schodzą na złą drogę.

how do you understand how good people turn evil?

And it has a lot of detail about what I'm going to talk about today.

Zawiera wiele detali,

o których będę dzisiaj mówić.

So Dr. Z's "Lucifer Effect," although it focuses on evil,

Choć tematem "Efektu Lucyfera" jest zło,

really is a celebration of the human mind's infinite capacity

jest to w istocie apoteoza ludzkiego umysłu,

nieprzebranego potencjału do dobroci i okrucieństwa,

to make any of us kind or cruel,

caring or indifferent, creative or destructive,

troski i obojętności, tworzenia i zagłady.

and it makes some of us villains.

Z niektórych tworzy złoczyńców.

And the good news that I'm going to hopefully come to at the end

Na szczęście

is that it makes some of us heroes.

z niektórych tworzy bohaterów.

Ta świetna satyra z pisma The New Yorker,

This wonderful cartoon in the New Yorker summarizes my whole talk:

idealnie podsumowuje moje wystąpienie:

"I'm neither a good cop nor a bad cop, Jerome.

"Nie jestem na dobrym ani złym gliną, Jerome.

Like yourself, I'm a complex amalgam

Tak jak ty, jestem złożonym amalgamatem

of positive and negative personality traits

pozytywnych i negatywnych cech,

that emerge or not, depending on the circumstances."

dobroci ujawniają się lub nie, zależnie od okoliczności".

(Laughter)

(Śmiech)

There's a study some of you think you know about,

Być może słyszeliście o badaniach,

but very few people have ever read the story.

ale niewielu o tym czytało. Może widzieliście film.

You watched the movie.

This is Stanley Milgram, little Jewish kid from the Bronx,

To Stanley Milgram, żydowski chłopiec z Bronksu,

and he asked the question, "Could the Holocaust happen here, now?"

którego zastanawiało czy Holokaust mógłby się zdarzyć tu i teraz.

People say, "No, that's Nazi Germany, Hitler, you know, that's 1939."

Odpowiadano mu: "Nie, to nie nazistowskie Niemcy,

tu nie ma Hitlera, to nie 1939".

He said, "Yeah, but suppose Hitler asked you,

"A gdyby Hitler kazał ci porazić kogoś prądem?"

"Skądże znowu, jestem dobrym człowiekiem".

'Would you electrocute a stranger?' 'No way, I'm a good person.'"

He said, "Why don't we put you in a situation

Miligram: "Stwórzmy odpowiednią sytuację

i zobaczmy, co zrobisz".

and give you a chance to see what you would do?"

Miligram przebadał tysiąc zwykłych ludzi,

And so what he did was he tested 1,000 ordinary people.

500 New Haven, Connecticut, 500 Bridgeport.

500 z New Haven w Connecticut i 500 w Bridgeport.

Dał ogłoszenie: Psychologia i pamięć.

And the ad said, "Psychologists want to understand memory.

We want to improve people's memory, because it is the key to success."

Psycholodzy chcą usprawnić pamięć,

gdyż pamięć to klucz do sukcesu.

OK?

Wynagrodzenie 5 dolarów za sesję.

"We're going to give you five bucks -- four dollars for your time.

We don't want college students. We want men between 20 and 50."

Studentom dziękujemy.

Szukamy mężczyzn między 20 a 50 rokiem życia".

In the later studies, they ran women.

Późniejsze badania objęły również kobiety.

Zwykli ludzie: fryzjerzy, urzędnicy.

Ordinary people: barbers, clerks, white-collar people.

So, you go down,

Na miejscu jedna osoba gra rolę ucznia

one of you will be a learner, one will be a teacher.

a druga nauczyciela.

The learner's a genial, middle-aged guy.

Uczeń to sympatyczny pan w średnim wieku.

He gets tied up to the shock apparatus in another room.

Przywiązują go do aparatury elektrowstrząsowej.

The learner could be middle-aged, could be as young as 20.

Czasem to dwudziestolatek.

Władza, facet w białym kiltu, instruuje:

And one of you is told by the authority, the guy in the lab coat,

"Your job as teacher is to give him material to learn.

"Masz dać uczniowi materiał.

Gets it right, reward.

Jeśli zrozumie, daj mu nagrodę.

Gets it wrong, you press a button on the shock box.

Nie zrozumie - naciśnij przycisk elektrowstrząsu.

The first button is 15 volts. He doesn't even feel it."

Pierwszy przycisk daje 15 V. Nawet go nie poczuje".

That's the key.

W tym sedno. Całe zło zaczyna się od 15 V.

All evil starts with 15 volts.

And then the next step is another 15 volts.

Kolejny krok to dodatkowe 15 V.

The problem is, at the end of the line, it's 450 volts.

Problem w tym, że na końcu jest 450 V.

W trakcie eksperymentu facet zaczyna krzyczeć:

And as you go along, the guy is screaming,

"I've got a heart condition! I'm out of here!"

"Mam chore serce. Wypuście mnie stąd!"

You're a good person. You complain.

Jako dobry człowiek zaczynasz narzekać:

"Sir, who will be responsible if something happens to him?"

"Kto będzie odpowiedzialny, jeśli coś mu się stanie?"

The experimenter says, "Don't worry, I will be responsible.

Laborant mówi: 'Nie martw się, biorę to na siebie.

Continue, teacher."

Kontynuuj naukę".

Pytanie: kto posunie się do 450 woltów?

And the question is, who would go all the way to 450 volts?

You should notice here, when it gets up to 375,

Zauważcie, że przy 375 V pojawia się napis:

it says, "Danger. Severe Shock."

"Niebezpieczeństwo. Silny wstrząs"

When it gets up to here, there's "XXX" -- the pornography of power.

Tutaj mamy XXX, pornografia władzy.

So Milgram asks 40 psychiatrists,

(Śmiech)

Milgram pyta 40 psychiatrów:

"Jaki procent Amerykanów doszedłby to końca skali?"

"What percent of American citizens would go to the end?"

They said only one percent.

Odpowiadają: 1%, bo to sadyzm,

Because that's sadistic behavior, and we know, psychiatry knows,

a wiadomo, że tylko 1% Amerykanów to sadyści.

only one percent of Americans are sadistic.

OK.

Tu są dane. Nie mogli się bardziej pomylić.

Here's the data. They could not be more wrong.

Two thirds go all the way to 450 volts.

W jednym eksperymencie 2/3 doszło do 450 V.

This was just one study.

Milgram did more than 16 studies.

Milgram przeprowadził jeszcze 16 innych.

And look at this.

W eksperymencie #16 90% zwykłych ludzi idzie na całość.

In study 16, where you see somebody like you go all the way,

90 percent go all the way.

W eksperymencie #5 - aż 90% się buntuje.

In study five, if you see people rebel,

90 percent rebel.

What about women? Study 13 -- no different than men.

Jak wypadają kobiety? Eksperyment #13: bez różnicy.

So Milgram is quantifying evil as the willingness of people

Milgram mierzy zło jako ludzką skłonność

to blindly obey authority, to go all the way to 450 volts.

do ślepego posłuszeństwa władzy, aż do 450 V.

And it's like a dial on human nature.

To jakby pokrętło ludzkiej natury,

A dial in a sense that you can make almost everybody totally obedient,

gdzie posłuszni mogą być wszyscy,

down to the majority, down to none.

potem większość a na końcu nikt.

Do czego można porównać te badania?

What are the external parallels? For all research is artificial.

What's the validity in the real world?

Jakie mają znaczenie w świecie rzeczywistym?

912 Amerykanów popełniło samobójstwo

912 American citizens committed suicide or were murdered

by family and friends in Guyana jungle in 1978,

lub dali się zamordować bliskim, w 1978 r. w Gujanie,

because they were blindly obedient to this guy, their pastor --

ponieważ ślepo słuchali swojego pastora

not their priest -- their pastor, Reverend Jim Jones.

Jima Jonesa.

Namówił ich do masowego samobójstwa.

He persuaded them to commit mass suicide.

And so, he's the modern Lucifer effect,

Personifikacja współczesnego efektu Lucyfera:

duszpasterz zmienia się w anioła śmierci.

a man of God who becomes the Angel of Death.

Milgram's study is all about individual authority to control people.

Studium Milgrama dotyczy władzy i kontroli.

Większość życia spędzamy w instytucjach.

Most of the time, we are in institutions,

so the Stanford Prison Study is a study of the power of institutions

Stanfordzki eksperyment więzienny

to influence individual behavior.

bada wpływ instytucji na zachowanie jednostki.

Interestingly, Stanley Milgram and I were in the same high school class

Co ciekawe, Stanley Milgram i ja chodziliśmy razem do liceum

im. Jamesa Monroe w Bronksie, w 1954 r.

in James Monroe in the Bronx, 1954.

I did this study with my graduate students,

Badanie, które przeprowadziłem

ze swoimi studentami, zwłaszcza z Craigiem Haneyem,

especially Craig Haney -- and it also began work with an ad.

również zaczęliśmy od ogłoszenia.

Nie mieliśmy pieniędzy, więc ogłoszenie było małe:

We had a cheap, little ad,

but we wanted college students for a study of prison life.

"Szukamy studentów do badania życia w więzieniu".

75 wolontariuszom daliśmy testy na osobowość.

75 people volunteered, took personality tests.

We did interviews.

Wybraliśmy 24

Picked two dozen: the most normal, the most healthy.

najbardziej normalnych i zdrowych osób.

Randomly assigned them to be prisoner and guard.

Losowo dostali role więźniów i strażników.

So on day one, we knew we had good apples.

Zaczęliśmy bez czarnych owiec.

I'm going to put them in a bad situation.

Zamierzałem postawić ich w złej sytuacji.

And secondly, we know there's no difference

Wiedzieliśmy, że nie ma żadnej różnicy

between the boys who will be guards and those who will be prisoners.

między chłopcami w roli strażników

a chłopcami w roli więźniów.

To the prisoners, we said,

Chłopcom wytypowanym na więźniów powiedzieliśmy:

"Wait at home. The study will begin Sunday."

"Czekajcie w akademiku. Zaczniemy w niedzielę".

We didn't tell them

Nie powiedzieliśmy, że miejscowa policja

that the city police were going to come and do realistic arrests.

przeprowadzi realistyczne aresztowania.

(Video) (Music)

[Day 1]

Student: "Policyjny radiowóz podjeżdża pod drzwi,

Student: A police car pulls up in front, and a cop comes to the front door,

and knocks, and says he's looking for me.

policjant puka i mówi, że mnie szukają.

So they, right there, you know, they took me out the door,

Wyciągają mnie z domu,

they put my hands against the car.

każą położyć ręce na masce samochodu.

It was a real cop car, it was a real policeman,

To był prawdziwy radiowóz i prawdziwy policjant

and there were real neighbors in the street,

i wszyscy sąsiedzi wyszli na ulicę,

nie wiedząc, że to tylko eksperyment.

who didn't know that this was an experiment.

And there was cameras all around and neighbors all around.

Wkoło były kamery i ludzie.

They put me in the car, then they drove me around Palo Alto.

Wsadzili mnie do wozu i zawieźli do Palo Alto.

They took me to the basement of the police station.

Zawieźli mnie na posterunek

i wsadzili do celi.

Then they put me in a cell.

I was the first one to be picked up, so they put me in a cell,

Byłem pierwszy, wsadzili mnie do celi,

takiego pokoju z zakratowanymi drzwiami.

which was just like a room with a door with bars on it.

You could tell it wasn't a real jail.

Było widać, że to nie prawdziwe więzienie.

Zamknęli mnie tam, w tym poniżającym ubraniu.

They locked me in there, in this degrading little outfit.

They were taking this experiment too seriously.

Traktowali ten eksperyment zbyt poważnie.

Here are the prisoners, who are going to be dehumanized, they'll become numbers.

Philip Zimbardo: Ci więźniowie przestaną być ludźmi.

Staną się numerami.

Oto strażnicy z symbolami władzy i anonimowości.

Here are the guards with the symbols of power and anonymity.

Będą zmuszać więźniów

Guards get prisoners to clean the toilet bowls out with their bare hands,

do czyszczenia toalet gołymi rękami

i innych upokarzających czynności.

to do other humiliating tasks.

Obnażają ich, seksualnie kpią.

They strip them naked. They sexually taunt them.

Zmuszają do poniżających czynności,

They begin to do degrading activities, like having them simulate sodomy.

jak udawanie stosunku analnego.

You saw simulating fellatio in soldiers in Abu Ghraib.

Pamiętacie udawany seks oralny w Abu Ghraib.

Moi strażnicy ciągnęli to przez 5 dni. Reakcja na stres był tak skrajna,

My guards did it in five days.

The stress reaction was so extreme

that normal kids we picked because they were healthy

że ci normalni, zdrowi chłopcy

had breakdowns within 36 hours.

przechodzili załamania nerwowe w ciągu 36 godzin.

The study ended after six days, because it was out of control.

Zamknęliśmy eksperyment po 6 dniach, bo wymknął się spod kontroli.

Five kids had emotional breakdowns.

Pięciu więźniów przeżyło załamanie nerwowe.

Does it make a difference

Czy ma znaczenie zmiana wyglądu

if warriors go to battle changing their appearance or not?

wojowników na polu bitwy?

If they're anonymous, how do they treat their victims?

Czy istnieje związek między anonimowością

a traktowaniem ofiar?

In some cultures, they go to war without changing their appearance.

Pewne kultury

idąc na wojnę nie zmieniają wyglądu.

W innych, malują się jak bohaterowie "Władcy much".

In others, they paint themselves like "Lord of the Flies."

W niektórych noszą maski.

In some, they wear masks.

W wielu, umundurowani żołnierze są anonimowi.

In many, soldiers are anonymous in uniform.

So this anthropologist, John Watson, found 23 cultures that had two bits of data.

Antropolog John Watson odkrył 23 kultury,

które dostarczyły mu takich oto danych.

Do they change their appearance? 15.

Zmiana wyglądu - 15 grup.

Do they kill, torture, mutilate? 13.

Zabijanie, torturowanie, okaleczanie - 13.

Jeśli nie zmieniają wyglądu,

If they don't change their appearance,

tylko jeden na ośmiu zabija, torturuje i okalecza.

only one of eight kills, tortures or mutilates.

Sedno tkwi w czerwonej strefie.

The key is in the red zone.

If they change their appearance,

Jeśli zmieniają wygląd,

12 na 13, czyli 90%, zabija, torturuje i okalecza.

12 of 13 -- that's 90 percent -- kill, torture, mutilate.

And that's the power of anonymity.

Oto siła anonimowości.

So what are the seven social processes

Jakie siedem procesów społecznych,

that grease the slippery slope of evil?

nadaje śliskość równi pochyłej zła?

Mindlessly taking the first small step.

Bezmyślne zrobienie pierwszego kroku.

Dehumanization of others. De-individuation of self.

Dehumanizacja innych. Porzucenie indywidualności.

Diffusion of personal responsibility.

Rozproszenie własnej odpowiedzialności Ślepe posłuszeństwo wobec władzy.

Blind obedience to authority.

Uncritical conformity to group norms.

Bezkrytyczna zgoda na normy grupy.

Passive tolerance of evil through inaction, or indifference.

Pasywna zgoda na zło poprzez bierność lub obojętność.

And it happens when you're in a new or unfamiliar situation.

To się zdarza w nowych lub nieznanych sytuacjach.

Wzorce nawykowych reakcji nie działają.

Your habitual response patterns don't work.

Your personality and morality are disengaged.

Osobowość i moralność są wyłączone.

"Łatwo jest donieść na złoczyńcę,

"Nothing is easier than to denounce the evildoer;

trudniej go zrozumieć" mówi nam Dostojewski.

nothing more difficult than understanding him," Dostoyevsky.

Zrozumienie to nie usprawiedliwienie. Psychologia to nie wymówko-logia.

Understanding is not excusing. Psychology is not excuse-ology.

So social and psychological research reveals

Badania społeczne i psychologiczne pokazały,

jak mogą się zmienić normalni ludzie.

how ordinary, good people can be transformed without the drugs.

You don't need it. You just need the social-psychological processes.

Nie potrzeba narkotyków. Wystarczą odpowiednie procesy społeczno-psychologiczne.

Real world parallels?

Przykłady z życia wzięte? Porównajmy.

Compare this with this.

James Schlesinger -- I'm going to end with this -- says,

Zakończę cytatem z Jamesa Schlesingera:

"Psychologists have attempted to understand how and why

"Psychologowie próbowali zrozumieć,

individuals and groups who usually act humanely

jak i dlaczego jednostki i grupy, zwykle przyzwoite,

can sometimes act otherwise in certain circumstances."

w pewnych okolicznościach zachowują się inaczej".

That's the Lucifer effect.

To własnie jest efekt Lucyfera.

And he goes on to say, "The landmark Stanford study

"Przełom uczyniony przez eksperyment stanfordzki

provides a cautionary tale for all military operations."

to przestroga dla wszystkich operacji wojskowych".

If you give people power without oversight,

Powierzenie ludziom władzy bez nadzoru to przepis na nadużycie.

it's a prescription for abuse.

Świadomie do tego dopuszczono.

They knew that, and let that happen.

Wg raportu generała Faya

So another report, an investigative report by General Fay,

says the system is guilty.

winny jest system.

In this report, he says it was the environment that created Abu Ghraib,

To środowisko stworzyło Abu Ghraib

by leadership failures that contributed to the occurrence of such abuse,

poprzez nieudolne przywództwo,

które przyczyniło się do tych nadużyć,

and because it remained undiscovered

i do ich ukrywania przed przełożonymi

by higher authorities for a long period of time.

przez dłuższy czas.

Ten proceder trwał trzy miesiące. Kto pilnował interesu?

Those abuses went on for three months.

Who was watching the store?

The answer is nobody, I think on purpose.

Nikt. Jestem przekonany, że zrobiono to celowo.

He gave the guards permission to do those things,

Dano strażnikom przyzwolenie i pewność,

że nikt ich z tego nie rozliczy.

and they knew nobody was ever going to come down to that dungeon.

Trzeba zmienić postępowanie na tych obszarach,

So you need a paradigm shift in all of these areas.

The shift is away from the medical model that focuses only on the individual.

odsuwając się od modelu medycznego,

skoncentrowanego na jednostce,

The shift is toward a public health model

a zbliżając do modelu zdrowia publicznego,

that recognizes situational and systemic vectors of disease.

który rozpoznaje sytuacyjne i systemowe nośniki choroby.

Bullying is a disease. Prejudice is a disease.

Znęcanie się jest chorobą. Uprzedzenie i przemoc to też choroby.

Violence is a disease.

Since the Inquisition, we've been dealing with problems at the individual level.

Od czasów inkwizycji mamy do czynienia z problemami

na poziomie indywidualnym - z marnym skutkiem.

It doesn't work.

Aleksandr Solzhenitsyn says, "The line between good and evil

Aleksander Sołżenicyn pisał: "Linia podziału między dobrem a złem

cuts through the heart of every human being."

przecina serce każdego człowieka."

That means that line is not out there.

Oznacza to, że nie chodzi o siłę zewnętrzną.

That's a decision that you have to make, a personal thing.

Chodzi o podejmowane decyzje. O sprawy osobiste.

So I want to end very quickly on a positive note.

Zakończę trochę bardziej optymistycznie.

Heroism as the antidote to evil,

Heroizm jako antidotum na zło,

by promoting the heroic imagination,

poprzez pobudzanie bohaterskiej wyobraźni,

w szczególności u dzieci.

especially in our kids, in our educational system.

We want kids to think, "I'm a hero in waiting,

Chcemy aby dzieci uważały się za przyszłych bohaterów,

czekających na właściwy moment

waiting for the right situation to come along,

and I will act heroically.

by zachować się bohatersko.

My whole life, I'm now going to focus away from evil --

Moje życie oddala się od zła, zaznanego w dzieciństwie

w stronę zrozumienia bohaterów.

that I've been in since I was a kid -- to understanding heroes.

Banalność heroizmu polega na tym,

Banality of heroism.

że zwykli ludzie dokonują heroicznych czynów.

It's ordinary people who do heroic deeds.

It's the counterpoint to Hannah Arendt's "Banality of Evil."

To kontrapunkt dla "Banalności zła" Hanny Arendt.

Our traditional societal heroes are wrong, because they are the exceptions.

Nasi tradycyjni bohaterowie to zły przykład,

bo stanowią wyjątki.

They organize their life around this. That's why we know their names.

Poświecili całe swoje życie pewnej idei.

Dlatego znamy ich imiona.

Dzieci uwielbiają swoich bohaterów

Our kids' heroes are also wrong models for them,

za ich nadprzyrodzonymi zdolności.

because they have supernatural talents.

We want our kids to realize most heroes are everyday people,

Trzeba przekonać dzieci, że większość bohaterów to zwykli ludzie

zaś niezwykłym jest is heroiczny czyn.

and the heroic act is unusual.

This is Joe Darby.

He was the one that stopped those abuses you saw,

To jest szeregowiec Joe Darby, który powstrzymał tortury,

bo kiedy zobaczył zdjęcia,

because when he saw those images,

he turned them over to a senior investigating officer.

przekazał je starszemu oficerowi śledczemu.

He was a low-level private, and that stopped it.

Czy był bohaterem. Nie.

Was he a hero? No.

They had to put him in hiding, because people wanted to kill him,

Musiał się ukrywać, bo ludzie chcieli zabić jego,

and then his mother and his wife.

jego matkę i żonę.

Ukrywali się przez trzy lata.

For three years, they were in hiding.

This is the woman who stopped the Stanford Prison Study.

Ta kobieta zatrzymała eksperyment stanfordzki.

When I said it got out of control, I was the prison superintendent.

Kiedy wymknął się spod kontroli, ja byłem kierownikiem więzienia.

I didn't know it was out of control. I was totally indifferent.

Nie wiedziałem, co się dzieje. Byłem całkowicie obojętny.

She saw that madhouse and said,

Przyszła, zobaczyła rozmiar tego szaleństwa i powiedziała:

"You know what, it's terrible what you're doing to those boys.

"To potworne, co robisz tym chłopcom.

They're not prisoners nor guards, they're boys, and you are responsible."

Nie są ani więźniami, ani strażnikami,

to po prostu chłopcy i to ty jesteś odpowiedzialny".

And I ended the study the next day.

Zakończyłem eksperyment następnego dnia.

The good news is I married her the next year.

A rok później się z nią ożeniłem.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Oklaski)

I just came to my senses, obviously.

Odzyskałem zmysły.

So situations have the power to do [three things].

Sytuacje mają moc sprawczą,

But the point is, this is the same situation

ale ta sama sytuacja

u niektórych wzbudzi wrogie instynkty,

that can inflame the hostile imagination in some of us,

that makes us perpetrators of evil,

przemieniając nas w oprawców,

can inspire the heroic imagination in others.

a innych zainspiruje do bohaterstwa.

It's the same situation and you're on one side or the other.

Stoisz po jednej albo po drugiej stronie.

Most people are guilty of the evil of inaction,

Większość ludzi jest winna zła, jakim jest bierność,

because your mother said, "Don't get involved. Mind your own business."

bo mama powiedziała: "Nie mieszaj się. Pilnuj swoich spraw".

Wtedy trzeba powiedzieć: "Mamo, ludzkość jest moją sprawą".

And you have to say, "Mama, humanity is my business."

So the psychology of heroism is -- we're going to end in a moment --

W psychologii heroizmu chodzi o to,

a są już warsztaty dla bohaterów,

how do we encourage children in new hero courses,

that I'm working on with Matt Langdon -- he has a hero workshop --

nad którymi pracuję z Mattem Langdonem,

to develop this heroic imagination, this self-labeling,

by rozbudzić w dzieciach bohaterską wyobraźnię,

"I am a hero in waiting," and teach them skills.

poczucie "jestem przyszłym bohaterem" i umiejętności.

To be a hero, you have to learn to be a deviant,

By zostać bohaterem, muszą nauczyć się bycia odmieńcem,

because you're always going against the conformity of the group.

bo zawszę będą przeciwstawiać się konformizmowi grupy.

Bohaterowie to zwykli ludzie, których działania są nadzwyczajne.

Heroes are ordinary people whose social actions are extraordinary. Who act.

Kluczem do heroizmu są dwie rzeczy.

The key to heroism is two things.

A: Musisz działać, gdy inni nie robią nic.

You have to act when other people are passive.

B: You have to act socio-centrically, not egocentrically.

B: Musisz działać socjocentrycznie, nie egocentrycznie.

And I want to end with a known story about Wesley Autrey, New York subway hero.

Na koniec chcę wspomnieć o Wesleyu Autrey,

bohaterze z nowojorskiego metra.

Fifty-year-old African-American construction worker standing on a subway.

50-letni Afro-Amerykanin, budowlaniec.

Stoi czekając na metro.

A white guy falls on the tracks.

Biały mężczyzna spada na tory.

The subway train is coming. There's 75 people there.

Nadjeżdża metro.

You know what? They freeze.

75 świadków zamiera.

He's got a reason not to get involved.

Autrey ma powody, by się nie angażować.

He's black, the guy's white, and he's got two kids.

Jest czarny, ma dwójkę dzieci.

Instead, he gives his kids to a stranger,

Zamiast tego, powierza dzieci obcemu,

wskakuje na tory, wpycha mężczyznę między tory,

jumps on the tracks, puts the guy between the tracks,

lays on him, the subway goes over him.

kładzie się na nim, a metro przejeżdża nad nimi.

Wesley and the guy -- 20 and a half inches height.

Razem z tym facetem mierzą 52 cm

The train clearance is 21 inches.

Odstęp pociągu od torów to 53 cm.

A half an inch would have taken his head off.

Pół cala mniej i ścięło by mu głowę.

And he said, "I did what anyone could do," no big deal to jump on the tracks.

"Zrobiłem, co każdy mógł zrobić,

nic wielkiego, wskoczyłem na tory".

And the moral imperative is "I did what everyone should do."

Moralny imperatyw brzmi: "Zrobiłem to, co każdy powinien był zrobić".

And so one day, you will be in a new situation.

Któregoś dnia możecie się znaleźć w podobnej sytuacji.

Take path one, you're going to be a perpetrator of evil.

Są 3 wyjścia. Możesz stać się sprawcą zła,

Evil, meaning you're going to be Arthur Andersen.

które może przybrać różną formę, jak.Artur Andersen,

You're going to cheat, or you're going to allow bullying.

Może będziesz oszukiwać, pozwalać na dręczenie.

Path two, you become guilty of the evil of passive inaction.

Druga opcja: przysłużycie się złu biernością.

Path three, you become a hero.

Trzecia: zostaniesz bohaterem.

Pytanie tylko czy stać nas

The point is, are we ready to take the path to celebrating ordinary heroes,

na rolę zwykłych bohaterów,

waiting for the right situation to come along

czekających na właściwą okazję

by zaprząc heroiczną wyobraźnię do akcji?

to put heroic imagination into action?

Taka okazja może się zdarzyć tylko raz,

Because it may only happen once in your life,

and when you pass it by, you'll always know,

a jeśli ją przepuścisz, na zawsze zostanie poczucie,

że zaprzepaściłem szansę na bycie bohaterem.

I could have been a hero and I let it pass me by.

So the point is thinking it and then doing it.

Trzeba o tym pamiętać i działać.

Dziękuje bardzo.

So I want to thank you. Thank you.

Let's oppose the power of evil systems at home and abroad,

Przeciwstawiajmy się władzy złych systemów,

and let's focus on the positive.

skupmy się na pozytywach.

Advocate for respect of personal dignity, for justice and peace,

Popierajmy poszanowanie godności osobistej, sprawiedliwości i pokoju,

which sadly our administration has not been doing.

czego niestety nasza władza nie robi.

Dziękuję bardzo.

Thanks so much.

(Oklaski)

(Applause)