What separates us from chimpanzees? | Jane Goodall

Μετάφραση: Fotini Sotiropoulou Επιμέλεια: Manos Androulakakis

Good morning everyone. First of all, it's been fantastic

Καλημέρα σε όλους. Και αισθάνομαι - πρώτα απ' όλα, είναι φανταστικό

being here over these past few days.

που είμαι εδώ αυτές τις τελευταίες μέρες.

And secondly, I feel it's a great honor to kind of wind up

Και δεύτερον, αισθάνομαι ότι είναι μια μεγάλη τιμή να κλείνω

this extraordinary gathering of people,

αυτή την εκπληκτική συγκέντρωση ανθρώπων --

these amazing talks that we've had.

αυτές τις φανταστικές ομιλίες που είχαμε.

I feel that I've fitted in, in many ways,

Αισθάνομαι ότι συμφωνώ, με πολλούς τρόπους,

to some of the things that I've heard.

με μερικά από τα πράγματα που άκουσα.

I came directly here

Ξεκίνησα -- ήρθα κατευθείαν εδώ

from the deep, deep tropical rainforest in Ecuador,

από το βαθύ, βαθύ τροπικό δάσος της βροχής στο Εκουαδόρ,

where I was out -- you could only get there by a plane --

όπου ήμουν μακριά - μπορούσατε να πάτε εκεί μόνο με αεροπλάνο --

with indigenous people with paint on their faces

με ντόπιους με βαμμένα πρόσωπα

and parrot feathers on their headdresses,

και φτερά παπαγάλου στον στολισμό της κεφαλής τους.

where these people are fighting to try and keep the oil companies,

Όπου αυτοί οι άνθρωποι αγωνίζονται και προσπαθούν να κρατήσουν τις εταιρείες πετρελαίου

and keep the roads, out of their forests.

και να κρατήσουν τους δρόμους, έξω από τα δάση τους.

They're fighting to develop their own way of living within the forest

Αγωνίζονται για να αναπτύξουν τον δικό τους τρόπο ζωής μέσα στο δάσος

in a world that's clean, a world that isn't contaminated,

σε ένα κόσμο που είναι καθαρός, έναν κόσμο που δεν είναι μολυσμένος,

a world that isn't polluted.

ένα κόσμο που δεν είναι ρυπασμένος.

And what was so amazing to me, and what fits right in

Και αυτό που ήταν τόσο φανταστικό για μένα και αυτό που συμφωνεί ακριβώς

with what we're all talking about here at TED,

με αυτό που όλοι συζητάμε εδώ στο TED,

is that there, right in the middle of this rainforest,

είναι ότι εκεί, ακριβώς στη μέση αυτού του δάσους της βροχής,

was some solar panels -- the first in that part of Ecuador --

υπήρχαν μερικοί ηλιακοί συλλέκτες -- οι πρώτοι σε εκείνο το μέρος του Εκουαδόρ --

and that was mainly to bring water up by pump

και υπήρχαν κυρίως για να ανεβαίνει νερό με μια αντλία

so that the women wouldn't have to go down.

έτσι ώστε να μη χρειάζεται να κατεβαίνουν οι γυναίκες.

The water was cleaned, but because they got a lot of batteries,

Το νερό καθαριζόταν, αλλά επειδή είχαν πολλές μπαταρίες,

they were able to store a lot of electricity.

μπορούσαν να αποθηκεύουν πολλή ηλεκτρική ενέργεια.

So every house -- and there were, I think, eight houses

Έτσι κάθε σπίτι -- και υπήρχαν, νομίζω, οκτώ σπίτια

in this little community -- could have light

σε αυτή τη μικρή κοινότητα - μπορούσε να έχει φως

for, I think it was about half an hour each evening.

για, νομίζω ήταν περίπου μισή ώρα κάθε βράδυ.

And there is the Chief, in all his regal finery, with a laptop computer.

Και υπάρχει ο Αρχηγός, με όλα τα βασιλικά στολίδια, με ένα φορητό υπολογιστή.

(Laughter)

(Γέλια)

And this man, he has been outside, but he's gone back,

Και αυτός ο άνθρωπος, έχει βρεθεί εκτός, αλλά έχει επιστρέψει,

and he was saying, "You know, we have suddenly jumped into

και έλεγε, «Ξέρετε, έχουμε ξαφνικά μεταπηδήσει

a whole new era, and we didn't even know about the white man

σε μια τελείως νέα εποχή και δεν γνωρίζαμε καν για τον λευκό άνθρωπο

50 years ago, and now here we are with laptop computers,

50 χρόνια πριν, και τώρα να 'μαστε εδώ με φορητούς υπολογιστές,

and there are some things we want to learn from the modern world.

και υπάρχουν κάποια πράγματα που θέλουμε να διδαχθούμε από το σύγχρονο κόσμο.

We want to know about health care.

Θέλουμε να μάθουμε για την υγειονομική περίθαλψη.

We want to know about what other people do -- we're interested in it.

Θέλουμε να μάθουμε για το τι κάνουν οι άλλοι άνθρωποι -- μας ενδιαφέρει.

And we want to learn other languages.

Και θέλουμε να μάθουμε άλλες γλώσσες.

We want to know English and French and perhaps Chinese,

Και θέλουμε να μάθουμε Αγγλικά και Γαλλικά και ίσως Κινέζικα,

and we're good at languages."

και είμαστε καλοί στις γλώσσες».

So there he is with his little laptop computer,

Νάτος λοιπόν με το μικρό του φορητό υπολογιστή,

but fighting against the might of the pressures --

αλλά αγωνίζεται εναντίον του κράτους των πιέσεων --

because of the debt, the foreign debt of Ecuador --

εξαιτίας του χρέους, του εξωτερικού χρέους του Εκουαδόρ --

fighting the pressure of World Bank, IMF, and of course

αντιμάχεται την πίεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, του ΔΝT και φυσικά

the people who want to exploit the forests and take out the oil.

τους ανθρώπους που θέλουν να εκμεταλλευτούν τα δάση και να βγάλουν το πετρέλαιο.

And so, coming directly from there to here.

Και έτσι, έρχομαι κατευθείαν από εκεί εδώ.

But, of course, my real field of expertise

Αλλά, φυσικά, το πραγματικό μου πεδίο ειδίκευσης

lies in an even different kind of civilization --

βρίσκεται σε ένα ακόμα πιο διαφορετικό είδος πολιτισμού --

I can't really call it a civilization.

δεν μπορώ στ' αλήθεια να το ονομάσω πολιτισμό.

A different way of life, a different being.

Ένα διαφορετικό τρόπο ζωής, μία διαφορετική ύπαρξη.

We've talked earlier -- this wonderful talk by Wade Davis

Μιλήσαμε προηγουμένως -- αυτή η θαυμάσια ομιλία του Γουέιντ Ντέιβις

about the different cultures of the humans around the world --

για τις διαφορετικές κουλτούρες των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο --

but the world is not composed only of human beings;

αλλά ο κόσμος δεν αποτελείται μόνο από ανθρώπους,

there are also other animal beings.

υπάρχουν επίσης και άλλα ζώα.

And I propose to bring into this TED conference,

Και σκέφτομαι να φέρω σε αυτή την συνδιάσκεψη TED,

as I always do around the world, the voice of the animal kingdom.

όπως πάντα κάνω σε όλο τον κόσμο, τη φωνή του ζωικού βασιλείου.

Too often we just see a few slides, or a bit of film,

Πολύ συχνά απλώς βλέπουμε λίγες διαφάνειες ή λίγο φίλμ,

but these beings have voices that mean something.

αλλά αυτά τα όντα έχουν φωνές που σημαίνουν κάτι.

And so, I want to give you a greeting,

Και έτσι, θέλω να σας δώσω ένα χαιρετισμό,

as from a chimpanzee in the forests of Tanzania --

σαν από έναν χιμπατζή στα δάση της Τανζανίας --

Ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh!

Όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου, όου!

(Applause)

(Χειροκρότημα)

I've been studying chimpanzees in Tanzania since 1960.

Μελετάω χιμπατζήδες στην Τανζανία από το 1960.

During that time, there have been modern technologies

Σε όλο αυτό το διάστημα έχουν υπάρξει σύγχρονες τεχνολογίες

that have really transformed the way

που έχουν πράγματι μεταμορφώσει τον τρόπο,

that field biologists do their work.

με τον οποίο οι βιολόγοι πεδίου κάνουν τη δουλειά τους.

For example, for the first time, a few years ago,

Για παράδειγμα, για πρώτη φορά, πριν λίγα χρόνια,

by simply collecting little fecal samples

απλώς συλλέγοντας μικρά δείγματα από περιττώματα

we were able to have them analyzed -- to have DNA profiling done --

μπορέσαμε να τα στείλουμε για ανάλυση - για να γίνει το προφίλ DNA -

so for the first time, we actually know which male chimps

έτσι για πρώτη φορά, πράγματι ξέρουμε ποιοι αρσενικοί χιμπατζήδες

are the fathers of each individual infant.

είναι οι πατεράδες καθενός μικρού.

Because the chimps have a very promiscuous mating society.

Διότι οι χιμπατζήδες έχουν μια κοινωνία πολύ έκλυτου ζευγαρώματος.

So this opens up a whole new avenue of research.

Έτσι αυτό μας ανοίγει έναν ολόκληρο νέο δρόμο έρευνας.

And we use GSI -- geographic whatever it is, GSI --

Και χρησιμοιούμε GSI -- γεωγραφικό ό,τι κι αν είναι, GSI --

to determine the range of the chimps.

για να καθορίσουμε την εξάπλωση των χιμπατζήδων.

And we're using -- you can see that I'm not really into this kind of stuff --

Και χρησιμοποιούμε -- μπορείτε να δείτε ότι πραγματικά δεν είμαι για τέτοια πράγματα --

but we're using satellite imagery

αλλά χρησιμοποιούμε δορυφορικές εικόνες

to look at the deforestation in the area.

για να δούμε την αποψίλωση των δασών στην περιοχή.

And of course, there's developments in infrared,

Και φυσικά, υπάρχουν εξελίξεις στις υπέρυθρες,

so you can watch animals at night,

έτσι μπορείς να παρακολουθείς τα ζώα τη νύχτα,

and equipment for recording by video,

και εξοπλισμός για καταγραφή σε βίντεο,

and tape recording is getting lighter and better.

και η ηχογράφηση γίνεται ευκολότερη και καλύτερη.

So in many, many ways, we can do things today

Έτσι με πολλούς, πολλούς τρόπους, μπορούμε να κάνουμε πράγματα σήμερα

that we couldn't do when I began in 1960.

που δεν μπορούσαμε να κάνουμε όταν ξεκίνησα το 1960.

Especially when chimpanzees, and other animals

Ειδικά όταν οι χιμπατζήδες και άλλα ζώα

with large brains, are studied in captivity,

με μεγάλους εγκεφάλους, μελετώνται σε αιχμαλωσία,

modern technology is helping us to search

η σύγχρονη τεχνολογία μάς βοηθά να αναζητήσουμε

for the upper levels of cognition in some of these non-human animals.

τα ανώτερα επίπεδα επίγνωσης σε μερικά από αυτά τα μη ανθρώπινα ζώα.

So that we know today, they're capable of performances

Έτσι ώστε γνωρίζουμε σήμερα, [ότι] είναι ικανά για επιδόσεις

that would have been thought absolutely impossible

που θα θεωρούνταν τελείως αδύνατες

by science when I began.

από την επιστήμη όταν ξεκίνησα.

I think the chimpanzee in captivity who is the most skilled

Νομίζω ότι ο χιμπατζής σε αιχμαλωσία που είναι ο πιο ικανός

in intellectual performance is one called Ai in Japan --

για διανοητικές επιδόσεις είναι ένας που ονομάζεται Άι στην Ιαπωνία --

her name means love --

το όνομά της σημαίνει αγάπη --

and she has a wonderfully sensitive partner working with her.

και έχει έναν εκπληκτικά ευαίσθητο συνεργάτη που δουλεύει με αυτήν.

She loves her computer --

Αγαπά τον υπολογιστή της --

she'll leave her big group, and her running water,

θα αφήσει τη μεγάλη της ομάδα και το τρεχούμενο νερό της,

and her trees and everything.

και τα δέντρα της και τα πάντα.

And she'll come in to sit at this computer --

Και θα έρθει να καθίσει στον υπολογιστή της --

it's like a video game for a kid; she's hooked.

είναι σαν ένα βιντεοπαιχνίδι για ένα παιδί, έχει κολλήσει.

She's 28, by the way, and she does things with her computer screen

Είναι 28 ετών, παρεμπιπτόντως, και κάνει πράγματα με την οθόνη του υπολογιστή της,

and a touch pad that she can do faster than most humans.

και μια επιφάνεια αφής που μπορεί να τα κάνει πιο γρήγορα από τους περισσότερους ανθρώπους.

She does very complex tasks, and I haven't got time to go into them,

Κάνει πολύ πολύπλοκα πράγματα, και δεν έχω χρόνο να μπω σε λεπτομέρειες,

but the amazing thing about this female is

αλλά το εκπληκτικό με αυτό το θηλυκό είναι

she doesn't like making mistakes.

ότι δεν της αρέσει να κάνει λάθη.

If she has a bad run, and her score isn't good,

Αν έχει ένα κακό γύρο και το σκορ της δεν είναι καλό,

she'll come and reach up and tap on the glass --

θα έρθει και θα τεντωθεί και θα χτυπήσει το γυαλί --

because she can't see the experimenter --

διότι δεν μπορεί να δει τον πειραματιστή --

which is asking to have another go.

πράγμα που σημαίνει ότι ζητά άλλον ένα γύρο.

And her concentration -- she's already concentrated hard

Και η συγκέντρωσή της -- ήδη είναι πολύ συγκεντρωμένη

for 20 minutes or so, and now she wants to do it all over again,

για 20 λεπτά ή περισσότερο, και τώρα θέλει να το ξανακάνει όλο από την αρχή,

just for the satisfaction of having done it better.

απλώς για την ικανοποίηση του να το κάνει καλύτερα.

And the food is not important -- she does get a tiny reward,

Και η τροφή δεν είναι σημαντική -- πράγματι παίρνει μια μικρή ανταμοιβή,

like one raisin for a correct response --

όπως μια σταφίδα για μια σωστή απόκριση --

but she will do it for nothing, if you tell her beforehand.

αλλά θα το κάνει και για τίποτα, αν της το πεις εκ των προτέρων.

So here we are, a chimpanzee using a computer.

Εδώ είμαστε λοιπόν, ένας χιμπατζής χρησιμοποιεί έναν υπολογιστή.

Chimpanzees, gorillas, orangutans also learn human sign language.

Οι χιμπατζήδες, οι γορίλες, οι ουρακοτάγκοι επίσης μαθαίνουν την ανθρώπινη νοηματική γλώσσα.

But the point is that when I was first in Gombe in 1960 --

Αλλά το θέμα είναι ότι όταν ήμουν για πρώτη φορά στο Γκόμπε το 1960 --

I remember so well, so vividly, as though it was yesterday --

θυμάμαι τόσο καλά, τόσο ζωντανά, σαν να ήταν χθες--

the first time, when I was going through the vegetation,

την πρώτη φορά, όταν προχωρούσα μέσα στη βλάστηση,

the chimpanzees were still running away from me, for the most part,

οι χιμπατζήδες ακόμα έτρεχαν μακριά μου, τουλάχιστον οι περισσότεροι,

although some were a little bit acclimatized --

αν και μερικοί είχαν λίγο εγκλιματιστεί --

and I saw this dark shape, hunched over a termite mound,

και είδα αυτή τη σκοτεινή φιγούρα, καμπουριασμένη πάνω από λόφο τερμιτών,

and I peered with my binoculars.

και κοίταξα προσεκτικά με τα κιάλια μου.

It was, fortunately, one adult male whom I'd named David Greybeard --

Ήταν, ευτυχώς, ένα ενήλικο αρσενικό που είχα ονομάσει Ντέιβιντ Γκρέιμπιαρντ [Γκριζογένη] --

and by the way, science at that time was telling me that I shouldn't name the chimps;

και παρεμπιπτόντως, η επιστήμη τότε μου έλεγε ότι δεν θα έπρεπε να ονομάζω τους χιμπατζήδες

they should all have numbers; that was more scientific.

ότι θα έπρεπε όλοι να έχουν αριθμούς, ήταν περισσότερο επιστημονικό.

Anyway, David Greybeard -- and I saw that

Τέλος πάντων, ο Ντέιβιντ Γκρέιμπιαρντ -- και το είδα αυτό --

he was picking little pieces of grass and using them

μάζευε μικρά κομμάτια χορτάρι και τα χρησιμοποιούσε

to fish termites from their underground nest.

για να ψαρέψει τερμίτες από την υπόγεια φωλιά τους.

And not only that -- he would sometimes pick a leafy twig

Και όχι μόνο αυτό -- μερικές φορές θα έπαιρνε ένα κλαράκι με φύλλα

and strip the leaves --

και θα έβγαζε τα φύλλα.

modifying an object to make it suitable for a specific purpose --

Η μετατροπή ενός αντικειμένου ώστε να γίνει κατάλληλο για ένα συγκεκριμένο σκοπό --

the beginning of tool-making.

η απαρχή της κατασκευής εργαλείων.

The reason this was so exciting and such a breakthrough

Ο λόγος που αυτό ήταν τόσο συναρπαστικό και τόσο σημαντική ανακάλυψη

is at that time, it was thought that humans,

είναι ότι τότε νομίζαμε ότι οι άνθρωποι,

and only humans, used and made tools.

και μόνο οι άνθρωποι, χρησιμοποιούσαν και έφτιαχναν εργαλεία.

When I was at school, we were defined as man, the toolmaker.

Όταν ήμουν στο σχολείο, οριζόμασταν ως άνθρωπος, ο κατασκευαστής εργαλείων.

So that when Louis Leakey, my mentor, heard this news,

Έτσι ώστε όταν ο Λούις Λίκι, ο μέντοράς μου, άκουσε αυτά τα νέα,

he said, "Ah, we must now redefine 'man,' redefine 'tool,'

είπε, "Α, πρέπει τώρα να ξαναορίσουμε τον άνθρωπο, να ξαναορίσουμε το εργαλείο,

or accept chimpanzees as humans."

ή να δεχτούμε τους χιμπατζήδες ως ανθρώπους."

(Laughter)

(Γέλια)

We now know that at Gombe alone, there are nine different ways

Τώρα ξέρουμε ότι στο Γκόμπε μόνο, υπάρχουν εννέα διαφορετικοί τρόποι

in which chimpanzees use different objects for different purposes.

με τους οποίους οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν διαφορετικά αντικείμενα για διαφορετικούς σκοπούς.

Moreover, we know that in different parts of Africa,

Επιπλέον, ξέρουμε ότι σε διαφορετικά μέρη της Αφρικής,

wherever chimps have been studied,

οπουδήποτε έχουν μελετηθεί οι χιμπατζήδες,

there are completely different tool-using behaviors.

υπάρχουν τελείως διαφορετικές συμπεριφορές χρήσης εργαλείων.

And because it seems that these patterns are passed

Και επειδή φαίνεται ότι αυτά τα πρότυπα περνούν

from one generation to the next, through observation,

από τη μια γενιά στην επόμενη, μέσω της παρατήρησης,

imitation and practice -- that is a definition of human culture.

της μίμησης και της εξάσκησης -- αυτό είναι ένας ορισμός της ανθρώπινης κουλτούρας.

What we find is that over these 40-odd years

Αυτό που βρίσκουμε είναι ότι όλα αυτά τα 40 και κάτι χρόνια

that I and others have been studying chimpanzees

που εγώ και άλλοι μελετάμε τους χιμπατζήδες

and the other great apes, and, as I say, other mammals

και τους άλλους μεγάλους πιθήκους, και, όπως λέω, άλλα θηλαστικά

with complex brains and social systems,

με σύνθετους εγκεφάλους και κοινωνικά συστήματα,

we have found that after all, there isn't a sharp line

έχουμε βρει ότι τελικά, δεν υπάρχει μια ξεκάθαρη γραμμή

dividing humans from the rest of the animal kingdom.

που να διαχωρίζει τους ανθρώπους από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο.

It's a very wuzzy line.

Είναι μια πολύ θολή γραμμή.

It's getting wuzzier all the time as we find animals doing things

Και γίνεται πιο θολή συνεχώς, καθώς βρίσκουμε ζώα που κάνουν πράγματα

that we, in our arrogance, used to think was just human.

τα οποία εμείς, στην άγνοιά μας, συνηθίζαμε να νομίζουμε ότι ήταν αποκλειστικά ανθρώπινα.

The chimps -- there's no time to discuss their fascinating lives --

Οι χιμπατζήδες -- δεν υπάρχει χρόνος για να συζητήσουμε για τις συναρπαστικές ζωές τους --

but they have this long childhood, five years

αλλά έχουν αυτή τη μακροχρόνια παιδική ηλικία, πέντε χρόνια

of suckling and sleeping with the mother,

θηλασμού και ύπνου με τη μητέρα,

and then another three, four or five years

και έπειτα άλλα τρία, τέσσερα ή πέντε χρόνια

of emotional dependence on her, even when the next child is born.

συναισθηματικής εξάρτησης από αυτή, ακόμα και όταν γεννιέται το επόμενο παιδί.

The importance of learning in that time, when behavior is flexible --

Η σημασία της μάθησης σε αυτή την περίοδο, όταν η συμπεριφορά είναι εύπλαστη --

and there's an awful lot to learn in chimpanzee society.

και υπάρχουν πραγματικά πολλά να μάθεις στην κοινωνία των χιμπατζήδων.

The long-term affectionate supportive bonds

Οι μακροχρόνιοι τρυφεροί δεσμοί στήριξης

that develop throughout this long childhood with the mother,

που αναπτύσσουν κατά τη διάρκεια αυτής της μακροχρόνιας παιδικής ηλικίας με τη μητέρα,

with the brothers and sisters,

με τους αδελφούς και τις αδελφές,

and which can last through a lifetime,

και που μπορεί να διαρκέσουν για μια ζωή,

which may be up to 60 years.

που μπορεί να φτάσει μέχρι τα 60 χρόνια.

They can actually live longer than 60 in captivity,

Μπορούν στην πραγματικότητα να ζήσουν περισσότερο από 60 χρόνια σε αιχμαλωσία,

so we've only done 40 years in the wild so far.

έτσι έχουμε κάνει μόνο 40 χρόνια στη φύση μέχρι τώρα.

And we find chimps are capable of true compassion and altruism.

Και ανακαλύπτουμε ότι οι χιμπατζήδες είναι ικανοί για αληθινή συμπόνια και αλτρουϊσμό.

We find in their non-verbal communication -- this is very rich --

Και ανακαλύπτουμε τη μη-φωνητική τους επικοινωνία - είναι πολύ πλούσια --

they have a lot of sounds, which they use in different circumstances,

έχουν πολλούς ήχους, τους οποίους χρησιμοποιούν σε διαφορετικές περιπτώσεις,

but they also use touch, posture, gesture,

αλλά επίσης χρησιμοποιούν αγγίγματα, στάσεις, χειρονομίες,

and what do they do?

και τι κάνουν;

They kiss; they embrace; they hold hands.

Φιλούν, αγκαλιάζουν, κρατιούνται από το χέρι.

They pat one another on the back; they swagger; they shake their fist --

Χτυπούν ο ένας άλλος στην πλάτη, κορδώνονται, κουνάνε τη γροθιά τους --

the kind of things that we do,

πράγματα που κάνουμε --

and they do them in the same kind of context.

και τα κάνουν μέσα στο ίδιο πλαίσιο.

They have very sophisticated cooperation.

Έχουν ιδιαίτερα εξελιγμένη συνεργασία.

Sometimes they hunt -- not that often,

Μερικές φορές κυνηγούν -- όχι τόσο συχνά,

but when they hunt, they show sophisticated cooperation,

αλλά όταν κυνηγούν δείχνουν εξελιγμένη συνεργασία

and they share the prey.

και μοιράζονται τη λεία.

We find that they show emotions, similar to -- maybe sometimes the same --

Βρίσκουμε ότι δείχνουν συναισθήματα, παρόμοια -ίσως μερικές φορές τα ίδια --

as those that we describe in ourselves as happiness, sadness, fear, despair.

με εκείνα που περιγράφουμε για τους εαυτούς μας ως ευτυχία, δυστυχία, φόβο, απελπισία.

They know mental as well as physical suffering.

Γνωρίζουν τον ψυχικό όπως και το φυσικό πόνο.

And I don't have time to go into the information

Και δεν έχω χρόνο να εμβαθύνω στις πληροφορίες

that will prove some of these things to you,

που θα σας αποδείξουν μερικά από αυτά,

save to say that there are very bright students, in the best universities,

μπορώ να πω με σιγουριά ότι υπάρχουν πολλοί λαμπροί φοιτητές, στα καλύτερα πανεπιστήμια,

studying emotions in animals, studying personalities in animals.

που μελετούν τα συναισθήματα στα ζώα, που μελετούν τις προσωπικότητες στα ζώα.

We know that chimpanzees and some other creatures

Γνωρίζουμε ότι οι χιμπατζήδες και κάποια άλλα πλάσματα

can recognize themselves in mirrors -- "self" as opposed to "other."

μπορούν να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους στον καθρέφτη -- τον εαυτό τους σε αντιδιαστολή με τους άλλους.

They have a sense of humor, and these are the kind of things

Έχουν μια αίσθηση του χιούμορ, και αυτά είναι τα πράγματα

which traditionally have been thought of as human prerogatives.

που παραδοσιακά θεωρούνταν ως ανθρώπινα προνόμια.

But this teaches us a new respect -- and it's a new respect

Αλλά αυτό μας διδάσκει μια νέα άποψη -- και είναι μια νέα άποψη

not only for the chimpanzees, I suggest,

όχι μόνο για τους χιμπατζήδες, θεωρώ,

but some of the other amazing animals with whom we share this planet.

αλλά για κάποια από τα άλλα εκπληκτικά ζώα με τα οποία μοιραζόμαστε αυτόν τον πλανήτη.

Once we're prepared to admit that after all,

Από τη στιγμή που είμαστε έτοιμοι να παραδεχτούμε ότι τελικά

we're not the only beings with personalities, minds

δεν είμαστε τα μόνα όντα με προσωπικότητες, διάνοιες

and above all feelings, and then we start to think

και, πάνω από όλα, αισθήματα, και τότε αρχίζουμε να σκεφτόμαστε

about ways we use and abuse

τρόπους που χρησιμοποιούμε και κακοποιούμε

so many other sentient, sapient creatures on this planet,

τόσα πολλά συναισθανόμενα, σοφά πλάσματα πάνω σε αυτό τον πλανήτη,

it really gives cause for deep shame, at least for me.

αυτό πράγματι αποτελεί αιτία για βαθιά ντροπή, τουλάχιστον για μένα.

So, the sad thing is that these chimpanzees --

Έτσι, το λυπηρό είναι ότι αυτοί οι χιμπατζήδες --

who've perhaps taught us, more than any other creature, a little humility --

που μας έχουν ίσως διδάξει, περισσότερο από κάθε άλλο πλάσμα, λίγη ταπεινότητα --

are in the wild, disappearing very fast.

εξαφανίζονται πολύ γρήγορα στη φύση.

They're disappearing for the reasons

Εξαφανίζονται για τους λόγους

that all of you in this room know only too well.

που όλοι σας σε αυτό το δωμάτιο γνωρίζετε πολύ καλά.

The deforestation, the growth of human populations, needing more land.

Η αποψίλωση των δασών, η αύξηση των ανθρώπινων πληθυσμών που χρειάζονται περισσότερη γη.

They're disappearing because some timber companies

Εξαφανίζονται επειδή κάποιες εταιρείες ξυλείας

go in with clear-cutting.

επιδίδονται σε αποψιλωτική υλοτομία.

They're disappearing in the heart of their range in Africa

Εξαφανίζονται στην καρδιά της περιοχής τους στην Αφρική

because the big multinational logging companies have come in and made roads --

επειδή οι μεγάλες πολυεθνικές εταιρίες ξυλείας έχουν εισέλθει και φτιάχνουν δρόμους --

as they want to do in Ecuador

και θέλουν να το κάνουν στο Εκουαδόρ

and other parts where the forests remain untouched --

και σε άλλα μέρη όπου τα δάση παραμένουν ανέγγιχτα --

to take out oil or timber.

για βγάλουν πετρέλαιο ή ξυλεία.

And this has led in Congo basin, and other parts of the world,

Και αυτό έχει οδηγήσει στην λεκάνη του Κόνγκο και σε άλλα μέρη του κόσμου,

to what is known as the bush-meat trade.

σε αυτό που είναι γνωστό ως εμπόριο κρέατος αγρίων ζώων.

This means that although for hundreds, perhaps thousands of years,

Αυτό σημαίνει ότι αν και για εκατοντάδες, ίσως χιλιάδες χρόνια,

people have lived in those forests, or whatever habitat it is,

οι άνθρωποι ζουν σε αυτά τα δάση, ή σε όποιο ενδιαίτημα κι αν είναι,

in harmony with their world, just killing the animals they need

σε αρμονία με τον κόσμο τους, απλώς σκοτώνοντας τα ζώα που χρειάζονται

for themselves and their families --

γι' αυτούς και τις οικογένειές τους --

now, suddenly, because of the roads,

τώρα, ξαφνικά, λόγω των δρόμων,

the hunters can go in from the towns.

οι κυνηγοί μπορούν να έρθουν από τις πόλεις.

They shoot everything, every single thing that moves

Πυροβολούν οτιδήποτε, κάθε ένα πράγμα που κινείται

that's bigger than a small rat; they sun-dry it or smoke it.

που είναι μεγαλύτερο από ένα μικρό ποντίκι, το ξηραίνουν στον ήλιο ή το καπνίζουν.

And now they've got transport; they take it on the logging trucks

Και τώρα έχουν μεταφορικά μέσα, το μεταφέρουν με τα φορτηγά των υλοτόμων

or the mining trucks into the towns where they sell it.

ή τα φορτηγά των ορυχείων στις πόλεις όπου το πουλάνε.

And people will pay more for bush-meat, as it's called,

Και οι άνθρωποι θα πληρώσουν περισσότερα για κρέας αγρίων ζώων, όπως ονομάζεται,

than for domestic meat -- it's culturally preferred.

απ' ό,τι για το κρέας των οικόσιτων ζώων -- το προτιμούν λόγω κουλτούρας.

And it's not sustainable, and the huge logging camps in the forest

Και δεν είναι βιώσιμο, και οι τεράστιοι υλοτομικοί καταυλισμοί στο δάσος

are now demanding meat, so the Pygmy hunters in the Congo basin

τώρα απαιτούν κρέας, έτσι οι Πυγμαίοι κυνηγοί στη λεκάνη του Κόνγκο,

who've lived there with their wonderful way of living

που έχουν ζήσει εκεί με τον θαυμάσιο τρόπο ζωής τους

for so many hundreds of years are now corrupted.

για τόσες πολλές εκατοντάδες χρόνια, έχουν τώρα διαφθαρεί.

They're given weapons; they shoot for the logging camps; they get money.

Τους έχουν δώσει όπλα, κυνηγούν για τους υλοτομικούς καταυλισμούς, παίρνουν χρήματα.

Their culture is being destroyed,

Η κουλτούρα τους έχει καταστραφεί,

along with the animals upon whom they depend.

μαζί με τα ζώα από τα οποία εξαρτώνται.

So, when the logging camp moves, there's nothing left.

Έτσι, όταν ο υλοτομικός καταυλισμός μετακινείται, δεν έχει μείνει τίποτα.

We talked already about the loss of human cultural diversity,

Έχουμε μιλήσει ήδη για την απώλεια της ποικιλομορφίας της ανθρώπινης κουλτούρας

and I've seen it happening with my own eyes.

και το έχω δει να συμβαίνει με τα ίδια μου τα μάτια.

And the grim picture in Africa -- I love Africa,

Και η ζοφερή εικόνα στην Αφρική -- αγαπώ την Αφρική,

and what do we see in Africa?

και τι βλέπουμε στην Αφρική;

We see deforestation;

Βλέπουμε αποδάσωση,

we see the desert spreading; we see massive hunger;

βλέπουμε την έρημο να απλώνεται, βλέπουμε μαζική πείνα,

we see disease and we see population growth in areas

βλέπουμε ασθένειες και βλέπουμε αύξηση πληθυσμών σε περιοχές

where there are more people living on a certain piece of land

όπου υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι που ζουν σε συγκεκριμένες περιοχές

than the land can possibly support,

από όσους η γη μπορεί πιθανώς να υποστηρίξει,

and they're too poor to buy food from elsewhere.

και είναι πολύ φτωχοί για να αγοράσουν φαγητό από αλλού.

Were the people that we heard about yesterday,

Ήταν οι άνθρωποι για τους οποίους ακούσαμε χθες,

on the Easter Island, who cut down their last tree -- were they stupid?

στο Νησί του Πάσχα, που έκοψαν το τελευταίο τους δέντρο -- ήταν ανόητοι;

Didn't they know what was happening?

Δεν γνώριζαν τι συνέβαινε;

Of course, but if you've seen the crippling poverty

Φυσικά, αλλά αν έχετε δει την καταστροφική φτώχεια

in some of these parts of the world

σε μερικά από αυτά τα μέρη του κόσμου

it isn't a question of "Let's leave the tree for tomorrow."

δεν τίθεται θέμα του τύπου -- ας αφήσουμε το δέντρο για αύριο.

"How am I going to feed my family today?

«Πώς θα ταΐσω την οικογένειά μου σήμερα;

Maybe I can get just a few dollars from this last tree

Ίσως να μπορέσω να πάρω μόλις λίγα δολάρια από αυτό το τελευταίο δέντρο

which will keep us going a little bit longer,

που θα μας βοηθήσουν να προχωρήσουμε λίγο περισσότερο,

and then we'll pray that something will happen

και μετά θα προσευχόμαστε ότι κάτι θα συμβεί

to save us from the inevitable end."

για να μας σώσει από το αναπόφευκτο τέλος».

So, this is a pretty grim picture.

Λοιπόν, αυτή είναι μια αρκετά ζοφερή εικόνα.

The one thing we have, which makes us so different

Το μόνο που έχουμε, που μας κάνει τόσο διαφορετικούς

from chimpanzees or other living creatures,

από τους χιμπατζήδες ή τα άλλα ζωντανά πλάσματα,

is this sophisticated spoken language --

είναι αυτή η πολύπλοκη καθομιλουμένη γλώσσα --

a language with which we can tell children

μια γλώσσα με την οποία μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά

about things that aren't here.

για πράγματα που δεν είναι εδώ.

We can talk about the distant past, plan for the distant future,

Μπορούμε να μιλήσουμε για το μακρινό παρελθόν, να σχεδιάσουμε το μακρινό μέλλον,

discuss ideas with each other,

να συζητήσουμε ιδέες ο ένας με τον άλλον,

so that the ideas can grow from the accumulated wisdom of a group.

έτσι ώστε οι ιδέες να μπορέσουν να αναπτυχθούν από τη συσσωρευμένη σοφία μιας ομάδας.

We can do it by talking to each other;

Μπορούμε να το κάνουμε μιλώντας ο ένας στον άλλον,

we can do it through video; we can do it through the written word.

μπορούμε να το κάνουμε μέσω βίντεο, μέσω του γραπτού λόγου.

And we are abusing this great power we have to be wise stewards,

Και τώρα κακοποιούμε αυτή τη σπουδαία δύναμη που έχουμε να είμαστε σοφοί συντονιστές

and we're destroying the world.

και καταστρέφουμε τον κόσμο.

In the developed world, in a way, it's worse,

Στον αναπτυγμένο κόσμο κατά έναn τρόπο, είναι χειρότερο,

because we have so much access to knowledge

διότι έχουμε τόσο πολλή πρόσβαση στη γνώση

of the stupidity of what we're doing.

της ανοησίας αυτού που κάνουμε.

Do you know, we're bringing little babies

Ξέρετε, φέρνουμε μωράκια

into a world where, in many places, the water is poisoning them?

σε έναν κόσμο όπου, σε πολλά μέρη, το νερό τα δηλητηριάζει.

And the air is harming them, and the food that's grown

Και ο αέρας τα βλάπτει, και η τροφή που έχει καλλιεργηθεί

from the contaminated land is poisoning them.

στη μολυσμένη γη τα δηλητηριάζει.

And that's not just in the far-away developing world; that's everywhere.

Και αυτό δεν συμβαίνει μόνο στον μακρινό αναπτυσσόμενο κόσμο, συμβαίνει παντού.

Do you know we all have about 50 chemicals

Γνωρίζετε ότι όλοι έχουμε περίπου 50 χημικές ουσίες

in our bodies we didn't have about 50 years ago?

στο σώμα μας που δεν είχαμε πριν περίπου 50 χρόνια;

And so many of these diseases, like asthma

Και τόσες πολλές από αυτές τις ασθένειες, όπως το άσθμα

and certain kinds of cancers, are on the increase

και κάποια είδη καρκίνου, βρίσκονται σε αύξηση

around places where our filthy toxic waste is dumped.

γύρω από περιοχές όπου απορρίπτονται βρoμερά τοξικά απόβλητα.

We're harming ourselves around the world,

Βλάπτουμε τους εαυτούς μας σε όλο τον κόσμο,

as well as harming the animals, as well as harming nature herself --

όπως επίσης βλάπτουμε τα ζώα, όπως επίσης βλάπτουμε την ίδια τη φύση.

Mother Nature, that brought us into being;

Η Μητέρα Φύση, που μας έδωσε την ύπαρξη.

Mother Nature, where I believe we need to spend time,

Η Μητέρα Φύση, όπου πιστεύω χρειάζεται να ξοδέψουμε χρόνο,

where there's trees and flowers and birds

όπου υπάρχουν δέντρα και άνθη και πτηνά

for our good psychological development.

για την καλή ψυχολογική μας ανάπτυξη.

And yet, there are hundreds and hundreds of children

Και όμως, υπάρχουν εκατοντάδες και εκατοντάδες παιδιά

in the developed world who never see nature,

στον αναπτυγμένο κόσμο που ποτέ δεν βλέπουν τη φύση,

because they're growing up in concrete

διότι μεγαλώνουν στο τσιμέντο

and all they know is virtual reality,

και όλα όσα γνωρίζουν είναι εικονική πραγματικότητα,

with no opportunity to go and lie in the sun,

χωρίς καμία ευκαιρία να πάνε και να ξαπλώσουν στον ήλιο,

or in the forest, with the dappled sun-specks

ή στο δάσος, με τις διάστικτες ηλιακές κηλίδες

coming down from the canopy above.

να κατεβαίνουν από τοn θόλο από πάνω τους.

As I was traveling around the world, you know,

Καθώς ταξίδευα σε όλο τον κόσμο, ξέρετε,

I had to leave the forest -- that's where I love to be.

έπρεπε να αφήσω το δάσος -- εκεί αγαπώ να βρίσκομαι.

I had to leave these fascinating chimpanzees

Έπρεπε να αφήσω αυτούς τους συναρπαστικούς χιμπατζήδες

for my students and field staff to continue studying

στους φοιτητές μου και στο προσωπικό πεδίου, για να συνεχίζουν να τους μελετούν,

because, finding they dwindled from about two million

διότι, ανακαλύπτοντας ότι μειώθηκαν από περίπου δυο εκατομμύρια

100 years ago to about 150,000 now,

100 χρόνια πριν σε περίπου 150.000 τώρα,

I knew I had to leave the forest to do what I could

ήξερα ότι έπρεπε να αφήσω το δάσος για να κάνω ό,τι μπορούσα

to raise awareness around the world.

για να εγείρω τη συνειδητοποίηση σε όλο τον κόσμο.

And the more I talked about the chimpanzees' plight,

Και όσο περισσότερο μιλούσα για το χάλι των χιμπατζήδων,

the more I realized the fact that everything's interconnected,

τόσο περισσότερο συνειδητοποιούσα το γεγονός ότι καθετί είναι διασυνδεδεμένο,

and the problems of the developing world

και ότι τα προβλήματα του αναπτυσσόμενου κόσμου

so often stem from the greed of the developed world,

τόσο συχνά πηγάζουν από την απληστία του αναπτυγμένου κόσμου,

and everything was joining together, and making -- not sense,

και όλα συνδέονταν, και ήταν -- όχι λογικό,

hope lies in sense, you said -- it's making a nonsense.

η ελπίδα βρίσκεται στη λογική, είπατε -- ήταν μια ανοησία.

How can we do it?

Πώς μπορούμε να το κάνουμε;

Somebody said that yesterday.

Κάποιος το είπε αυτό χθες,

And as I was traveling around, I kept meeting young people who'd lost hope.

και καθώς ταξίδευα, συνέχεια συναντούσα νέους που είχαν χάσει την ελπίδα.

They were feeling despair,

Αισθάνονταν απελπισία,

they were feeling, "Well, it doesn't matter what we do;

αισθάνονταν, «Λοιπόν, δεν έχει σημασία τι κάνουμε,

eat, drink and be merry, for tomorrow we die.

τρώμε, πίνουμε και χαιρόμαστε, γιατί αύριο θα πεθάνουμε.

Everything is hopeless -- we're always being told so by the media."

Κάθε τι είναι μάταιο -- πάντα έτσι μας λένε τα μέσα».

And then I met some who were angry,

Και μετά συνάντησα κάποιους που ήταν θυμωμένοι,

and anger that can turn to violence,

και ο θυμός μπορεί να μετατραπεί σε βία,

and we're all familiar with that.

και όλοι το γνωρίζουμε αυτό.

And I have three little grandchildren,

Και έχω τρία μικρά εγγόνια,

and when some of these students would say to me

και κάποιοι από αυτούς τους σπουδαστές θα μου έλεγαν

at high school or university, they'd say, "We're angry,"

στο γυμνάσιο ή στο πανεπιστήμιο, θα έλεγαν, «Είμαστε θυμωμένοι»,

or "We're filled with despair, because we feel

ή «Είμαστε γεμάτοι απελπισία, γιατί αισθανόμαστε

you've compromised our future, and there's nothing we can do about it."

ότι έχετε εκθέσει το μέλλον μας σε κίνδυνο, και δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα γι' αυτό».

And I looked in the eyes of my little grandchildren,

Και κοίταξα στα μάτια τα μικρά μου εγγόνια,

and think how much we've harmed this planet since I was their age.

και σκέφτομαι πόσο έχουμε βλάψει τον πλανήτη από τότε που ήμουν στην ηλικία τους.

I feel this deep shame, and that's why in 1991 in Tanzania,

Αισθάνομαι αυτή τη βαθιά ντροπή, και να γιατί το 1991 στην Τανζανία,

I started a program that's called Roots and Shoots.

ξεκίνησα ένα πρόγραμμα που ονομάζεται Roots and Shoots [Ρίζες και Βλαστάρια]

There's little brochures all around outside,

Υπάρχουν μικρά φυλλάδια παντού έξω

and if any of you have anything to do with children and care about their future,

και αν κάποιος από εσάς έχει οποιαδήποτε σχέση με παιδιά και νοιάζεται για το μέλλον τους,

I beg that you pick up that brochure.

σας εκλιπαρώ να πάρετε αυτό το φυλλάδιο.

And Roots and Shoots is a program for hope.

Και το Roots and Shoots είναι ένα πρόγραμμα για την ελπίδα.

Roots make a firm foundation.

Οι Ρίζες [Roots] φτιάχνουν γερά θεμέλια.

Shoots seem tiny,

Τα Βλαστάρια [Shoots] μοιάζουν μικρά,

but to reach the sun they can break through brick walls.

αλλά για να φτάσουν στον ήλιο πρέπει να διαπεράσουν τοίχους από τούβλα.

See the brick walls as all the problems

Δείτε τους τοίχους από τούβλα σαν όλα τα προβλήματα

that we've inflicted on this planet.

που έχουμε προκαλέσει πάνω σε αυτόν τον πλανήτη.

Then, you see, it is a message of hope.

Τότε, βλέπετε, είναι ένα μήνυμα ελπίδας.

Hundreds and thousands of young people around the world

Εκατοντάδες και χιλιάδες νέοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο

can break through, and can make this a better world.

μπορούν να περάσουν και μπορούν να κάνουν αυτό τον κόσμο καλύτερο.

And the most important message of Roots and Shoots

Και το πιο σημαντικό μήνυμα του Roots and Shoots

is that every single individual makes a difference.

είναι ότι κάθε ένα άτομο κάνει τη διαφορά.

Every individual has a role to play.

Κάθε άτομο έχει ένα ρόλο να παίξει.

Every one of us impacts the world around us everyday,

Καθένας από εμάς επηρεάζει τον κόσμο γύρω μας κάθε μέρα,

and you scientists know that you can't actually --

και εσείς οι επιστήμονες γνωρίζετε ότι δεν μπορείτε πραγματικά --

even if you stay in bed all day, you're breathing oxygen

ακόμα κι αν μένετε στο κρεβάτι όλη μέρα, εισπνέετε οξυγόνο

and giving out CO2, and probably going to the loo,

και εκπνέετε CO2 και πιθανώς πηγαίνετε στο μπάνιο

and things like that --

και πράγματα σαν αυτά.

you're making a difference in the world.

Επηρεάζετε τον κόσμο.

So, the Roots and Shoots program

Έτσι, το πρόγραμμα Roots and Shoots

involves youth in three kinds of projects.

εμπλέκει νέους σε τρία είδη προγραμμάτων.

And these are projects to make the world around them a better place.

Και αυτά είναι προγράμματα για να κάνουν τον κόσμο γύρω τους ένα καλύτερο μέρος.

One project to show care and concern for your own human community.

Ένα πρόγραμμα είναι να δείξουν φροντίδα και ενδιαφέρον για τη δική τους ανθρώπινη κοινότητα.

One for animals, including domestic animals -- and I have to say,

Ένα για ζώα, συμπεριλαμβανομένων των οικόσιτων ζώων -- και πρέπει να πω ότι

I learned everything I know about animal behavior

έμαθα όλα όσα ξέρω για τη συμπεριφορά των ζώων

even before I got to Gombe and the chimps from my dog, Rusty,

πριν ακόμα πάω στο Γκόμπε και τους χιμπατζήδες, από το σκύλο μου, τον Ράστι,

who was my childhood companion.

που ήταν ο σύντροφος της παιδικής μου ηλικίας.

And the third kind of project: something for the local environment.

Και το τρίτο είδος προγράμματος, κάτι για το τοπικό περιβάλλον.

So what the kids do depends first of all, how old are they --

Έτσι το τι κάνουν τα παιδιά εξαρτάται πρώτα απ' όλα, από το τι ηλικίας είναι --

and we go now from pre-school right through university.

και πηγαίνουμε τώρα από την προσχολική ηλικία μέχρι το πανεπιστήμιο.

It's going to depend whether they're inner-city or rural.

Θα εξαρτηθεί από το αν είναι σε πόλη ή σε ύπαιθρο.

It's going to depend if they're wealthy or impoverished.

Θα εξαρτηθεί από το αν είναι πλούσια ή φτωχά.

It's going to depend which part, say, of America they're in.

Θα εξαρτηθεί από το σε ποιο μέρος, ας πούμε, της Αμερικής βρίσκονται.

We're in every state now, and the problems in Florida

Είμαστε σε κάθε πολιτεία τώρα, και τα προβλήματα στη Φλόριντα

are different from the problems in New York.

είναι διαφορετικά από τα προβλήματα στη Νέα Υόρκη.

It's going to depend on which country they're in --

Θα εξαρτηθεί από το σε ποια χώρα βρίσκονται --

and we're already in 60-plus countries, with about 5,000 active groups --

και είμαστε ήδη σε περισσότερες από 60 χώρες, με περίπου 5.000 ενεργές ομάδες --

and there are groups all over the place that I keep hearing about

και υπάρχουν ομάδες παντού για τις οποίες συνέχεια ακούω

that I've never even heard of, because the kids are taking the program

που δεν είχα καν ακούσει ποτέ, διότι τα παιδιά παίρνουν το πρόγραμμα

and spreading it themselves.

και το διαδίδουν τα ίδια.

Why?

Γιατί;

Because they're buying into it,

Γιατί το πιστεύουν

and they're the ones who get to decide what they're going to do.

και είναι αυτά που αποφασίζουν τι θα κάνουν.

It isn't something that their parents tell them,

Δεν είναι κάτι που τους λένε οι γονείς τους

or their teachers tell them.

ή που τους λένε οι δάσκαλοί τους.

That's effective, but if they decide themselves,

Αυτό είναι αποτελεσματικό, αλλά αν αποφασίσουν μόνα τους,

"We want to clean this river

«Θέλουμε να καθαρίσουμε αυτό το ποτάμι

and put the fish back that used to be there.

και να βάλουμε τα ψάρια πίσω εκεί που ήταν.

We want to clear away the toxic soil

Θέλουμε να καθαρίσουμε το τοξικό έδαφος

from this area and have an organic garden.

από αυτή την περιοχή και να έχουμε έναν οργανικό κήπο.

We want to go and spend time with the old people

Θέλουμε να πάμε και να περάσουμε χρόνο με τους ηλικιωμένους

and hear their stories and record their oral histories.

και να ακούσουμε τις αφηγήσεις τους και να καταγράψουμε τις προφορικές τους ιστορίες.

We want to go and work in a dog shelter.

Θέλουμε να πάμε και να δουλέψουμε σε ένα καταφύγιο σκύλων.

We want to learn about animals. We want ... "

Θέλουμε να μάθουμε για τα ζώα. Θέλουμε ... »

You know, it goes on and on, and this is very hopeful for me.

Ξέρετε, αυτό συνεχίζεται και συνεχίζεται, και αυτό είναι πολύ ελπιδοφόρο για μένα.

As I travel around the world 300 days a year,

Καθώς ταξιδεύω στον κόσμο 300 μέρες το χρόνο,

everywhere there's a group of Roots and Shoots of different ages.

παντού υπάρχει μια ομάδα του Roots and Shoots διαφορετικών ηλικιών.

Everywhere there are children with shining eyes saying,

Παντού υπάρχουν παιδιά με λαμπερά μάτια που λένε,

"Look at the difference we've made."

«Κοιτάξτε τη διαφορά που έχουμε κάνει».

And now comes the technology into it,

Και τώρα μπαίνει η τεχνολογία σ' αυτό,

because with this new way of communicating electronically

διότι με αυτό το νέο τρόπο της ηλεκτρονικής επικοινωνίας

these kids can communicate with each other around the world.

αυτά τα παιδιά μπορούν να επικοινωνήσουν το ένα με το άλλο σε όλο τον κόσμο.

And if anyone is interested to help us, we've got so many ideas

Και αν κάποιος ενδιαφέρεται να μας βοηθήσει, έχουμε τόσο πολλές ιδέες,

but we need help -- we need help to create the right kind of system

αλλά χρειαζόμαστε βοήθεια -- χρειαζόμαστε βοήθεια για να δημιουργήσουμε το σωστό είδος συστήματος,

that will help these young people to communicate their excitement.

που θα βοηθήσει αυτούς τους νέους ανθρώπους να μεταδώσουν τον ενθουσιασμό τους.

But also -- and this is so important -- to communicate their despair,

Αλλά επίσης -- και αυτό είναι τόσο σημαντικό -- να μεταδώσουν την απελπισία τους,

to say, "We've tried this and it doesn't work, and what shall we do?"

να πουν, «Έχουμε δοκιμάσει αυτό και δεν λειτουργεί και τι να κάνουμε;»

And then, lo and behold, there's another group answering these kids

Και τότε, προσέξτε, υπάρχει μια άλλη ομάδα που απαντά σε αυτά τα παιδιά

who may be in America, or maybe this is a group in Israel,

που μπορεί να είναι στην Αμερική ή μπορεί να είναι μια ομάδα στο Ισραήλ,

saying, "Yeah, you did it a little bit wrong. This is how you should do it."

που λένε «Ε, κάνατε ένα μικρό λάθος. Έτσι θα έπρεπε να το κάνετε».

The philosophy is very simple.

Η φιλοσοφία είναι πολύ απλή.

We do not believe in violence.

Δεν πιστεύουμε στη βία.

No violence, no bombs, no guns.

Όχι βία, όχι βόμβες, όχι όπλα.

That's not the way to solve problems.

Αυτός δεν είναι ο τρόπος να λύνεις προβλήματα.

Violence leads to violence, at least in my view.

Η βία οδηγεί σε βία, τουλάχιστον όπως το βλέπω εγώ.

So how do we solve?

Λοιπόν, πώς βρίσκουμε λύσεις;

The tools for solving the problems are knowledge and understanding.

Τα εργαλεία επίλυσης των προβλημάτων είναι η γνώση και η κατανόηση.

Know the facts, but see how they fit in the big picture.

Γνωρίστε τα δεδομένα, αλλά δείτε πώς ταιριάζουν στη μεγάλη εικόνα.

Hard work and persistence --don't give up --

Σκληρή δουλειά και επιμονή -- μην το βάζετε κάτω --

and love and compassion leading to respect for all life.

και αγάπη και συμπόνια οδηγούν στον σεβασμό για όλη τη ζωή.

How many more minutes? Two, one?

Πόσα λεπτά ακόμα; Δύο, ένα;

Chris Anderson: One -- one to two.

Κρις Άντερσον: Ένα - ένα με δυο.

Jane Goodall: Two, two, I'm going to take two.

Τζέιν Γκούνταλ: Δύο, δύο, θα πάρω δύο.

(Laughter)

(Γέλια)

Are you going to come and drag me off?

Πρόκειται να έρθετε και να με απομακρύνετε;

(Laughter)

(Γέλια)

Anyway -- so basically, Roots and Shoots

Τέλος πάντων -- έτσι βασικά, το Roots and Shoots

is beginning to change young people's lives.

αρχίζει να αλλάζει τις ζωές νέων ανθρώπων.

It's what I'm devoting most of my energy to.

Είναι αυτό στο οποίο έχω αφιερώσει την περισσότερη ενέργειά μου.

And I believe that a group like this can have a very major impact,

Και πιστεύω ότι μια ομάδα σαν αυτή μπορεί να έχει μια πολύ σοβαρή επίδραση,

not just because you can share technology with us,

όχι απλώς επειδή μπορείτε να μοιραστείτε τεχνολογία με εμάς,

but because so many of you have children.

αλλά επειδή τόσοι πολλοί από εσάς έχουν παιδιά.

And if you take this program out, and give it to your children,

Και αν διαδώσετε αυτό το πρόγραμμα και το προτείνετε στα παιδιά σας,

they have such a good opportunity to go out and do good,

έχουν μια τόσο καλή ευκαιρία να βγουν έξω και να κάνουν καλό,

because they've got parents like you.

επειδή έχουν γονείς σαν εσάς.

And it's been so clear how much you all care

Και είναι τόσο σαφές πόσο πολύ εσείς όλοι νοιάζεστε

about trying to make this world a better place.

για την προσπάθεια να κάνουμε αυτόν τον κόσμο ένα καλύτερο μέρος.

It's very encouraging.

Είναι πολύ ενθαρρυντικό.

But the kids do ask me --

Αλλά τα παιδιά πράγματι με ρωτούν --

and this won't take more than two minutes, I promise --

και αυτό δεν θα πάρει περισσότερο από δυο λεπτά, το υπόσχομαι --

the kids say, "Dr. Jane, do you really have hope for the future?

τα παιδιά λένε, «Δρ. Τζέιν, έχετε πράγματι ελπίδα για το μέλλον;

You travel, you see all these horrible things happening."

Ταξιδεύετε, βλέπετε όλα αυτά τα απαίσια πράγματα να συμβαίνουν».

Firstly, the human brain -- I don't need to say anything about that.

Πρώτον, ο ανθρώπινος εγκέφαλος -- δεν χρειάζεται να πω κάτι γι' αυτό.

Now that we know what the problems are around the world,

Τώρα που γνωρίζουμε ότι τα προβλήματα είναι σε όλο τον κόσμο,

human brains like yours are rising to solve those problems.

οι ανθρώπινοι εγκέφαλοι σαν τους δικούς σας εγείρονται για να λύσουν αυτά τα προβλήματα.

And we've talked a lot about that.

Και έχουμε μιλήσει πολύ για αυτό.

Secondly, the resilience of nature.

Δεύτερον, η προσαρμοστικότητα της φύσης.

We can destroy a river,

Μπορούμε να καταστρέψουμε ένα ποτάμι,

and we can bring it back to life.

και μπορούμε να το ξαναφέρουμε στη ζωή.

We can see a whole area desolated,

Μπορούμε να δούμε μια ολόκληρη περιοχή να ερημώνεται

and it can be brought back to bloom again, with time or a little help.

και μπορεί να ανθήσει και πάλι, με το πέρασμα του χρόνου ή με μια μικρή βοήθεια.

And thirdly, the last speaker talked about -- or the speaker before last,

Και τρίτον, ο τελευταίος ομιλητής μίλησε σχετικά -- ή ο προτελευταίος ομιλητής,

talked about the indomitable human spirit.

μίλησε σχετικά με το ακατάβλητο ανθρώπινο πνεύμα.

We are surrounded by the most amazing people

Περιτριγυριζόμαστε από τους πιο εκπληκτικούς ανθρώπους

who do things that seem to be absolutely impossible.

που κάνουν πράγματα που φαίνονται τελείως αδύνατα.

Nelson Mandela -- I take a little piece of limestone

Ο Νέλσον Μαντέλα - πήρα ένα μικρό κομμάτι ασβεστόλιθου

from Robben Island Prison, where he labored for 27 years,

από τη φυλακή του νησιού Ρόμπεν, όπου βασανίστηκε για 27 χρόνια,

and came out with so little bitterness, he could lead his people

και βγήκε με τόσο λίγη πικρία που μπόρεσε να οδηγήσει το λαό του

from the horror of apartheid without a bloodbath.

από τη φρίκη του απαρτχάιντ χωρίς ένα λουτρό αίματος.

Even after the 11th of September -- and I was in New York

Ακόμα και μετά την 11η Σεπτεμβρίου -- και ήμουν στη Νέα Υόρκη

and I felt the fear -- nevertheless, there was so much human courage,

και ένιωσα το φόβο -- παρ' όλα αυτά, υπήρχε τόσο πολύ ανθρώπινο κουράγιο,

so much love and so much compassion.

τόση πολλή αγάπη και τόση πολλή συμπόνια.

And then as I went around the country after that and felt the fear --

Και τότε, καθώς πήγαινα σε όλη τη χώρα μετά από αυτό και αισθάνθηκα το φόβο,

the fear that was leading to people feeling

το φόβο που έκανε τους ανθρώπους να αισθάνονται

they couldn't worry about the environment any more,

ότι δεν μπορούσαν να ανησυχούν για το περιβάλλον πια,

in case they seemed not to be patriotic --

στην περίπτωση που δεν φαινόταν να είναι πατριωτικό --

and I was trying to encourage them,

και προσπαθούσα να τους ενθαρρύνω,

somebody came up with a little quotation from Mahatma Gandhi,

κάποιος εμφανίστηκε με ένα μικρό ρητό από τον Μαχάτμα Γκάντι,

"If you look back through human history,

«Αν κοιτάξετε πίσω δια μέσου της ανθρώπινης ιστορίας,

you see that every evil regime has been overcome by good."

βλέπετε ότι κάθε επαχθές καθεστώς έχει κατανικηθεί από το καλό».

And just after that a woman brought me this little bell,

Και ακριβώς μετά από αυτό μια γυναίκα μου έφερε αυτό το καμπανάκι,

and I want to end on this note.

και θέλω να τελειώσω με αυτό.

She said, "If you're talking about hope and peace, ring this.

Είπε, «Αν μιλάτε για την ελπίδα και την ειρήνη, σημάνετε αυτό».

This bell is made from metal from a defused landmine,

Αυτή η καμπάνα είναι φτιαγμένη από το μέταλλο μιας αφοπλισμένης νάρκης,

from the killing fields of Pol Pot --

από τα πεδία θανάτου του Πολ Ποτ --

one of the most evil regimes in human history --

ενός από τα πιο επαχθή καθεστώτα στην ανθρώπινη ιστορία --

where people are now beginning to put their lives back together

όπου οι άνθρωποι τώρα αρχίζουν να ξαναστήνουν τις ζωές τους

after the regime has crumbled.

μετά την κατάρρευση του καθεστώτος.

So, yes, there is hope, and where is the hope?

Λοιπόν, ναι, υπάρχει ελπίδα, και πού είναι η ελπίδα;

Is it out there with the politicians?

Είναι εκεί έξω με τους πολιτικούς;

It's in our hands.

Είναι στο χέρι σας.

It's in your hands and my hands

Είναι στο χέρι σας και στο χέρι μου

and those of our children.

και στα χέρια των παιδιών σας.

It's really up to us.

Πράγματι εξαρτάται από εμάς.

We're the ones who can make a difference.

Είμαστε αυτοί που μπορούν να κάνουν τη διαφορά.

If we lead lives where we consciously leave

Αν οδηγήσουμε τις ζωές εκεί που συνειδητά αφήνουμε

the lightest possible ecological footprints,

τα όσο το δυνατόν ελαφρύτερα οικολογικά αποτυπώματα,

if we buy the things that are ethical for us to buy

αν αγοράζουμε τα πράγματα που είναι ηθικό για μας να αγοράζουμε

and don't buy the things that are not,

και δεν αγοράζουμε τα πράγματα που δεν είναι,

we can change the world overnight.

μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο σε μια νύχτα.

Thank you.

Σας ευχαριστώ.