What separates us from chimpanzees? | Jane Goodall

Translator: Nguyen Cao Reviewer: Mai Tran

Kính chào quí vị khán giả. Trước hết, thật tuyệt vời

khi tôi được hiện diện ở đây trong những ngày vừa rồi.

Và thêm nữa, tôi cảm thấy thật vinh hạnh khi được kết lại

cuộc gặp gỡ đặc biệt này,

với những bài diễn thuyết mà chúng ta đã cùng chia sẻ.

Good morning everyone. First of all, it's been fantastic

Tôi thấy đồng cảm, ở nhiều khía cạnh,

being here over these past few days.

đối với những gì mà mình được nghe.

And secondly, I feel it's a great honor to kind of wind up

Tôi đã đến thẳng đây

this extraordinary gathering of people,

từ khu rừng mưa nhiệt đới khuất sâu ở Ecuador,

these amazing talks that we've had.

I feel that I've fitted in, in many ways,

nơi mà bạn chỉ có thể đến được bằng máy bay,

to some of the things that I've heard.

nơi có những thổ dân với khuôn mặt đầy những nét sơn vẽ

I came directly here

và những chiếc lông vẹt phủ đính trên đầu,

from the deep, deep tropical rainforest in Ecuador,

nơi những người này đang nỗ lực đấu tranh để ngăn chặn những công ty xăng dầu

where I was out -- you could only get there by a plane --

và những con đường xâu xé khu rừng của họ.

with indigenous people with paint on their faces

Họ đang đấu tranh để duy trì cách sống riêng của mình trong khu rừng

and parrot feathers on their headdresses,

- một thế giới trong lành, một vùng đất chưa bị xáo trộn,

where these people are fighting to try and keep the oil companies,

một vùng đất chưa ô nhiễm.

and keep the roads, out of their forests.

Và điều đã làm tôi vô cùng ngạc nhiên, cũng chính là điều

mà chúng ta đang đề cập đến ở đây, tại TED,

They're fighting to develop their own way of living within the forest

là ở đó, ngay giữa rừng mưa nhiệt đới đó,

in a world that's clean, a world that isn't contaminated,

có một số tấm pin năng lượng mặt trời - những tấm đầu tiên ở vùng này tại Ecuado

a world that isn't polluted.

And what was so amazing to me, and what fits right in

và chúng chủ yếu dùng để bơm nước lên

with what we're all talking about here at TED,

để phụ nữ không phải đi xuống để lấy.

Nước thì sạch, nhưng vì họ có rất nhiều pin,

is that there, right in the middle of this rainforest,

nên họ có thể trữ rất nhiều điện.

was some solar panels -- the first in that part of Ecuador --

Mỗi nhà - tôi nghĩ, có 8 nhà cả thảy

trong cộng đồng nhỏ này - đã có thể có điện

and that was mainly to bring water up by pump

tôi nghĩ là khoảng nửa tiếng vào mỗi tối.

so that the women wouldn't have to go down.

The water was cleaned, but because they got a lot of batteries,

Và có một Tộc trưởng ăn mặc rất lộng lẫy như ông hoàng, có một cái laptop.

they were able to store a lot of electricity.

So every house -- and there were, I think, eight houses

(Cười)

in this little community -- could have light

Người đàn ông này, người đã từng đi khỏi nơi đó nhưng đã quay trở lại,

for, I think it was about half an hour each evening.

nói rằng: "Bà biết không, chúng tôi đã bất ngờ bước vào

And there is the Chief, in all his regal finery, with a laptop computer.

một kỷ nguyên hoàn toàn mới, thậm chí chúng tôi không biết đến người da trắng

(Laughter)

And this man, he has been outside, but he's gone back,

50 năm trước, còn bây giờ chúng tôi lại có laptop ở đây,

cùng rất nhiều thứ chúng tôi muốn học hỏi từ thế giới hiện đại.

and he was saying, "You know, we have suddenly jumped into

Chúng tôi muốn học về việc chăm sóc sức khỏe

Chúng tôi muốn biết điều người khác làm -- Chúng tôi cảm thấy hứng thú về điều đó.

a whole new era, and we didn't even know about the white man

Và chúng tôi muốn học những ngôn ngữ khác.

50 years ago, and now here we are with laptop computers,

Chúng tôi muốn biết tiếng Anh, tiếng Pháp có thể cả tiếng Trung Quốc nữa,

and there are some things we want to learn from the modern world.

chúng tôi giỏi về ngôn ngữ mà."

We want to know about health care.

Vậy là ông ấy ở đó cùng cái laptop bé nhỏ của mình,

We want to know about what other people do -- we're interested in it.

kiên cường chiến đấu chống lại những áp lực nặng nề --

And we want to learn other languages.

We want to know English and French and perhaps Chinese,

từ nợ nần - món nợ nước ngoài của Ecuador,

chiến đấu chống lại áp lực từ Ngân hàng thế giới, IMF và tất nhiên

and we're good at languages."

So there he is with his little laptop computer,

từ những người muốn khai thác cánh rừng để lấy dầu.

but fighting against the might of the pressures --

Và, đi thẳng từ đó đến đây.

because of the debt, the foreign debt of Ecuador --

Nhưng, tất nhiên, chuyên ngành thực sự của tôi

fighting the pressure of World Bank, IMF, and of course

lại nằm ở các nền văn minh khác nhau --

the people who want to exploit the forests and take out the oil.

Tôi không thể gọi đó là một nền văn minh thực sự

And so, coming directly from there to here.

Mà là một cách sống khác biệt, một sự tồn tại khác biệt.

But, of course, my real field of expertise

Chúng ta đã thảo luận lúc nãy - trong bài nói tuyệt vời của Wade Davis

lies in an even different kind of civilization --

về những nền văn minh khác nhau trên khắp thế giới

I can't really call it a civilization.

nhưng thế giới lại không chỉ do con người tạo ra,

A different way of life, a different being.

mà còn do rất nhiều loài động vật khác.

We've talked earlier -- this wonderful talk by Wade Davis

Và tôi mang đến diễn đàn TED này,

những gì tôi mang đi toàn thế giới, tiếng nói của thế giới động vật.

about the different cultures of the humans around the world --

but the world is not composed only of human beings;

Chúng ta thường xem 1 vài slide, hay một đoạn phim ngắn về chúng

nhưng những sự sống này còn hàm chứa nhiều ý nghĩa nữa.

there are also other animal beings.

Do đó, tôi muốn gửi đến các bạn lời chào

And I propose to bring into this TED conference,

từ một người bạn tinh tình từ khu rừng xanh Tanzania --

as I always do around the world, the voice of the animal kingdom.

Ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh!

Too often we just see a few slides, or a bit of film,

but these beings have voices that mean something.

(Vỗ tay)

And so, I want to give you a greeting,

as from a chimpanzee in the forests of Tanzania --

Ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh, ooh!

Tôi nghiên cứu tinh tinh ở Tanzania từ năm 1960.

(Applause)

Trong suốt thời gian đó, có rất nhiều công nghệ hiện đại

đã thực sự thay đổi cách

làm việc của các nhà sinh học.

I've been studying chimpanzees in Tanzania since 1960.

Ví dụ, lần đầu tiên, vài năm trước,

bằng cách đơn giản là thu một ít mẫu phân

During that time, there have been modern technologies

chúng tôi đã có thể phân tích ra thông tin ADN --

that have really transformed the way

that field biologists do their work.

và đó cũng là lần đầu tiên, chúng tôi thực sự biết rằng con tinh tinh đực nào

For example, for the first time, a few years ago,

là cha của mỗi một con tinh tinh con.

by simply collecting little fecal samples

Bởi vì tinh tinh có tập tính giao phối rất lộn xộn.

we were able to have them analyzed -- to have DNA profiling done --

Do đó, nó mở ra một hướng nghiên cứu hoàn toàn mới.

so for the first time, we actually know which male chimps

Chúng tôi sử dụng GSI - địa... gì đó, GSI -

are the fathers of each individual infant.

Because the chimps have a very promiscuous mating society.

để xác định khu vực phân bố của tinh tinh.

So this opens up a whole new avenue of research.

Và chúng tôi sử dụng - các bạn có thể thấy tôi không thực sự hiểu rõ những thứ này -

And we use GSI -- geographic whatever it is, GSI --

chúng tôi đang dùng hình ảnh vệ tinh

để quan sát sự suy giảm diện tích rừng trong khu vực này.

to determine the range of the chimps.

Và tất nhiên, nhờ những sự phát triển về tia hồng ngoại,

And we're using -- you can see that I'm not really into this kind of stuff --

bạn có thể quan sát động vật trong đêm,

và những thiết bị hỗ trợ quay video,

but we're using satellite imagery

thu âm đang trở nên ngày càng gọn nhẹ và tốt hơn.

to look at the deforestation in the area.

Rất nhiều, rất nhiều cách chúng ta có thể làm ngày nay

And of course, there's developments in infrared,

điều mà chúng ta đã không thể làm khi tôi bắt đầu nghiên cứu vào năm 1960.

so you can watch animals at night,

and equipment for recording by video,

Đặc biệt khi mà tinh tinh, và các loài động vật khác

and tape recording is getting lighter and better.

có não lớn, nghiên cứu điều kiện nuôi nhốt,

công nghệ hiện đại đang giúp chúng tôi rất nhiều trong nghiên cứu

So in many, many ways, we can do things today

that we couldn't do when I began in 1960.

về những cấp độ cao hơn trong nhận thức của những loài động vật này.

Especially when chimpanzees, and other animals

Chúng ta biết rằng ngày nay chúng có khả năng thực hiện được

with large brains, are studied in captivity,

những gì được cho là hoàn toàn bất khả thi

modern technology is helping us to search

bằng khoa học so với lúc tôi mới vào nghề.

Tôi nghĩ rằng tinh tinh được nuôi nhốt có kỹ năng tốt nhất

for the upper levels of cognition in some of these non-human animals.

trong việc tư duy là cô tinh tinh được gọi là Ai ở Nhật Bản -

So that we know today, they're capable of performances

tên cô ấy nghĩa là 'tình yêu' --

that would have been thought absolutely impossible

và cô ấy có một người cộng tác nhạy cảm tuyệt vời làm việc cùng.

by science when I began.

I think the chimpanzee in captivity who is the most skilled

Cô ấy yêu thích cái máy tính của mình --

cô ấy sẽ rời bỏ nhóm, những dòng nước,

in intellectual performance is one called Ai in Japan --

những cành cây và mọi thứ của mình.

Cô ấy chạy đến ngồi vào chiếc máy tính --

her name means love --

cô ấy ghiền một trò chơi cho trẻ con.

and she has a wonderfully sensitive partner working with her.

Cô ấy 28, và cô ấy làm các thứ trên màn hình máy tính

She loves her computer --

cùng với bàn chuột cảm ứng nhanh hơn hầu hết mọi người.

she'll leave her big group, and her running water,

and her trees and everything.

And she'll come in to sit at this computer --

Cô ấy làm được những thứ phức tạp mà tôi còn không có giờ để biết,

it's like a video game for a kid; she's hooked.

She's 28, by the way, and she does things with her computer screen

nhưng điều bất ngờ về cô tinh tinh này là

cô ấy không thích phạm sai lầm.

and a touch pad that she can do faster than most humans.

Nếu cô ấy đi sai, điểm sẽ không cao,

She does very complex tasks, and I haven't got time to go into them,

thì cô ấy sẽ đến và đập lên kính --

vì cô ấy không thể thấy người thí nghiệm,

để hỏi cách chơi khác.

but the amazing thing about this female is

she doesn't like making mistakes.

Và cô ấy có khả năng tập trung cao độ

trong 20' hoặc hơn, và giờ cô ấy muốn chơi lại từ đầu

If she has a bad run, and her score isn't good,

she'll come and reach up and tap on the glass --

chỉ vì muốn chơi tốt hơn.

because she can't see the experimenter --

Thức ăn là không quan trọng -- cô ấy sẽ nhận 1 phần thưởng nhỏ,

which is asking to have another go.

như một quả nho khô cho một bước đi đúng --

And her concentration -- she's already concentrated hard

nhưng cô ấy sẽ làm mà không cần nó, nếu bạn nói với cô ấy trước.

for 20 minutes or so, and now she wants to do it all over again,

Vậy chúng ta có ở đây là một cô tinh tinh sử dụng một cái máy tính.

just for the satisfaction of having done it better.

And the food is not important -- she does get a tiny reward,

Tinh tinh, khỉ đột, đười ươi cũng có thể học những kí hiệu của con người.

like one raisin for a correct response --

Vấn đề ở đây là khi lần đầu tiên tôi đến Gombe vào năm 1960 --

but she will do it for nothing, if you tell her beforehand.

So here we are, a chimpanzee using a computer.

Tôi nhớ rất rõ, rất sinh động, như thể mới ngày hôm qua --

lần đầu tiên, khi tôi đi qua đám cây,

Chimpanzees, gorillas, orangutans also learn human sign language.

hầu hết những con tinh tinh đều chạy trốn khỏi tôi,

But the point is that when I was first in Gombe in 1960 --

mặc dù một số con thì có vẻ quen hơn một chút --

I remember so well, so vividly, as though it was yesterday --

tôi nhìn thấy một con đen thui, cúi người qua một cái ụ mối,

the first time, when I was going through the vegetation,

và tôi quan sát kỹ nó qua ống nhòm.

May thay, một con đực trưởng thành tôi đặt tên là David Greybeard --

the chimpanzees were still running away from me, for the most part,

although some were a little bit acclimatized --

nhân tiện, khoa học lúc đó bảo không nên đặt tên cho chúng;

and I saw this dark shape, hunched over a termite mound,

chúng nên được đặt theo số, như thế thì khoa học hơn.

Sao cũng được, David Greybeard -- và tôi thấy

and I peered with my binoculars.

nó đang bứt những cọng cỏ và dùng nó

It was, fortunately, one adult male whom I'd named David Greybeard --

để khơi mối ra từ trong tổ.

and by the way, science at that time was telling me that I shouldn't name the chimps;

Không chỉ có thế -- anh ta thỉnh thoảng còn lấy một cành con

they should all have numbers; that was more scientific.

bứt hết lá --

Anyway, David Greybeard -- and I saw that

biến đổi một vật cho phù hợp với mục đích nào đó --

he was picking little pieces of grass and using them

là bước đầu của kỹ năng chế tạo công cụ.

to fish termites from their underground nest.

Điều khiến nó thú vị và là bước đột phá

là vào lúc đó, người ta nghĩ rằng con người,

And not only that -- he would sometimes pick a leafy twig

và chỉ mỗi con người, sử dụng và làm ra công cụ.

and strip the leaves --

modifying an object to make it suitable for a specific purpose --

Khi tôi còn đi học, chúng tôi được xem như đàn ông, những người chế tạo công cụ.

the beginning of tool-making.

Nên khi Louis Leakey, người thầy của tôi, nghe được tin này,

The reason this was so exciting and such a breakthrough

is at that time, it was thought that humans,

ông ấy bảo: "Ah, ta phải định nghĩa lại "con người" và "công cụ,"

and only humans, used and made tools.

hoặc chấp nhận tinh tinh như loài người."

When I was at school, we were defined as man, the toolmaker.

(Cười)

Chúng ta giờ đã biết chỉ mỗi ở Gombe thôi thì đã có 9 cách khác nhau

So that when Louis Leakey, my mentor, heard this news,

tinh tinh dùng những thứ khác nhau cho những mục đích khác nhau.

he said, "Ah, we must now redefine 'man,' redefine 'tool,'

Hơn nữa, ta biết ở nhiều nơi tại Châu Phi,

or accept chimpanzees as humans."

bất kỳ nơi nào tinh tinh được nghiên cứu,

(Laughter)

lại có những hành vi sử dụng công cụ hoàn toàn khác.

We now know that at Gombe alone, there are nine different ways

Và bởi vì có vẻ như những hành vi này được truyền

in which chimpanzees use different objects for different purposes.

từ thế hệ này sang thế hệ khác, thông qua việc quan sát,

Moreover, we know that in different parts of Africa,

bắt chước và tập luyện - đó là một định nghĩa của văn hóa loài người.

wherever chimps have been studied,

there are completely different tool-using behaviors.

Điều chúng ta tìm thấy là trong hơn 40 năm

And because it seems that these patterns are passed

tôi và những người khác nghiên cứu về tinh tinh

from one generation to the next, through observation,

các loài khỉ lớn khác, và những loài động vật có vú

imitation and practice -- that is a definition of human culture.

với cấu trúc não và hệ thống xã hội phức tạp.

chúng tôi đã phát hiện ra rằng không có một đường biên rõ ràng nào

What we find is that over these 40-odd years

tách biệt loài người khỏi vương quốc của các loài vật còn lại.

that I and others have been studying chimpanzees

Đó là một đường biên rất mờ nhạt.

and the other great apes, and, as I say, other mammals

Nó càng mờ nhạt hơn mỗi khi ta phát hiện động vật làm những việc

with complex brains and social systems,

mà chúng ta, với sự ngạo mạn của mình, từng nghĩ chỉ có ở con người.

we have found that after all, there isn't a sharp line

Những con tinh tinh -- không có thời gian để thảo luận về cuộc sống đầy say mê ấy,

dividing humans from the rest of the animal kingdom.

It's a very wuzzy line.

nhưng chúng có một tuổi thơ dài, 5 năm,

It's getting wuzzier all the time as we find animals doing things

được bú mớm và ngủ với mẹ,

that we, in our arrogance, used to think was just human.

và sau đó là 3, 4, hoặc 5 năm

phụ thuộc cảm xúc vào mẹ, và thậm chí là cả khi con non tiếp theo ra đời.

The chimps -- there's no time to discuss their fascinating lives --

Đây là giai đoạn quan trọng để học hỏi, khi hành vi còn linh hoạt

but they have this long childhood, five years

và còn cực kỳ nhiều điều nữa để nghiên cứu từ xã hội loài tinh tinh.

of suckling and sleeping with the mother,

and then another three, four or five years

Mối liên hệ khăng khít lâu dài

of emotional dependence on her, even when the next child is born.

phát triển suốt quá trình thơ ấu cùng mẹ,

cùng anh chị,

The importance of learning in that time, when behavior is flexible --

có thể kéo dài suốt cả cuộc đời,

and there's an awful lot to learn in chimpanzee society.

lên tới 60 năm.

Chúng thật ra có thể sống lâu hơn 60 năm bị nuôi nhốt,

The long-term affectionate supportive bonds

mà chúng tôi chỉ mới làm 40 năm ở vùng hoang dã cho đến nay.

that develop throughout this long childhood with the mother,

Chúng tôi phát hiện ra loài tinh tinh có khả năng thương cảm và lòng vị tha.

with the brothers and sisters,

and which can last through a lifetime,

which may be up to 60 years.

Chúng tôi phát hiện trong sự giao tiếp bất ngôn ngữ của chúng -- có rất nhiều --

They can actually live longer than 60 in captivity,

chúng có rất nhiều âm thanh, được dùng trong những hoàn cảnh khác nhau,

so we've only done 40 years in the wild so far.

And we find chimps are capable of true compassion and altruism.

nhưng chúng còn sử dụng xúc giác, tư thế, điệu bộ,

và chúng làm gì?

Chúng hôn, ôm, nắm tay nhau.

We find in their non-verbal communication -- this is very rich --

Chúng vỗ lên lưng nhau, đi nghênh ngang; chúng dứ quả đấm --

they have a lot of sounds, which they use in different circumstances,

những kiểu chúng ta vẫn làm,

và chúng làm điều đó trong cùng ngữ cảnh.

but they also use touch, posture, gesture,

Chúng có sự cộng tác rất tinh vi.

and what do they do?

Thỉnh thoảng chúng đi săn, không thường xuyên lắm

They kiss; they embrace; they hold hands.

They pat one another on the back; they swagger; they shake their fist --

nhưng khi đi săn, chúng cho thấy một sự cộng tác rất tinh vi,

the kind of things that we do,

và chúng cùng chia sẻ con mồi.

and they do them in the same kind of context.

Chúng tôi phát hiện chúng biểu lộ cảm xúc, giống như -- có lẽ đôi khi giống

They have very sophisticated cooperation.

Sometimes they hunt -- not that often,

cách chúng ta biểu lộ bản thân như: hạnh phúc, buồn bã, sợ hãi, tuyệt vọng.

but when they hunt, they show sophisticated cooperation,

and they share the prey.

Chúng biết nỗi đau tinh thần lẫn thể chất.

Và tôi không có đủ thời gian để đi chi tiết hơn

We find that they show emotions, similar to -- maybe sometimes the same --

để chứng minh những điều này cho các bạn,

để dành cho việc có rất nhiều sinh viên thông minh, ở các trường đại học tốt nhất,

as those that we describe in ourselves as happiness, sadness, fear, despair.

học về cảm xúc ở loài vật, học về tính cách các loài vật.

They know mental as well as physical suffering.

Chúng ta biết rằng tinh tinh và một số loài vật khác

And I don't have time to go into the information

có thể tự nhận biết mình trong gương - bản thân nó với những con khác.

that will prove some of these things to you,

save to say that there are very bright students, in the best universities,

Chúng có khiếu hài hước, và những thứ như thế

studying emotions in animals, studying personalities in animals.

thường được xem là đặc quyền của loài người.

We know that chimpanzees and some other creatures

can recognize themselves in mirrors -- "self" as opposed to "other."

Nhưng điều này dạy chúng ta một sự tôn trọng mới

They have a sense of humor, and these are the kind of things

không chỉ đối với loài tinh tinh,

which traditionally have been thought of as human prerogatives.

nhưng là với một số loài vật khác mà chúng ta cùng chia sẻ hành tinh này.

Một khi chúng ta đã chuẩn bị để thừa nhận điều này,

But this teaches us a new respect -- and it's a new respect

chúng ta không còn là loài sinh vật với tính cách, tâm trí

và trên mọi cảm giác, khi ta bắt đầu nghĩ

not only for the chimpanzees, I suggest,

về cách chúng ta sử dụng và lạm dụng

but some of the other amazing animals with whom we share this planet.

rất nhiều sinh vật có tri giác, trí khôn trên hành tinh này,

Once we're prepared to admit that after all,

nó sẽ gây ra một cảm giác xấu hổ sâu sắc, ít nhất là đối với tôi.

we're not the only beings with personalities, minds

and above all feelings, and then we start to think

about ways we use and abuse

Một điều đáng buồn là những con tinh tinh này --

so many other sentient, sapient creatures on this planet,

hơn bất kỳ loài vật nào khác, đã dạy chúng ta biết khiêm tốn một chút --

it really gives cause for deep shame, at least for me.

lại đang biến mất rất nhanh trong môi trường hoang dã.

Chúng biết mất vì những lý do

mà tất cả mọi người trong khán phòng này đều biết rất rõ.

So, the sad thing is that these chimpanzees --

Nạn phá rừng, sự gia tăng dân số, nhu cầu về đất đai.

who've perhaps taught us, more than any other creature, a little humility --

Chúng biết mất bởi vì một số công ty gỗ

are in the wild, disappearing very fast.

nhảy vào và cắt trụi.

They're disappearing for the reasons

Chúng biến mất ngay tại tâm điểm lãnh thổ của chúng tại Châu Phi

that all of you in this room know only too well.

The deforestation, the growth of human populations, needing more land.

bởi vì những công ty gỗ đa quốc gia đã đến và làm đường --

They're disappearing because some timber companies

như cách họ muốn làm ở Ecuador

và những nơi mà rừng vẫn còn hoang sơ --

go in with clear-cutting.

They're disappearing in the heart of their range in Africa

để khai thác dầu và gỗ.

because the big multinational logging companies have come in and made roads --

Và điều này đã đưa đến lưu vực Congo, và nhiều nơi khác trên thế giới

as they want to do in Ecuador

thứ được gọi là buôn bán thịt rừng.

and other parts where the forests remain untouched --

Nó có nghĩa là dù cho hàng trăm, có thể là hàng ngàn năm,

to take out oil or timber.

con người đã sống trong những khu rừng đó, hay bất kỳ tập quán nào,

And this has led in Congo basin, and other parts of the world,

hài hòa với thế giới của họ, chỉ giết những con thú họ cần

cho bản thân và gia đình --

to what is known as the bush-meat trade.

thì giờ, đột nhiên, nhờ những con đường,

This means that although for hundreds, perhaps thousands of years,

những thợ săn đi và về từ các thị trấn.

people have lived in those forests, or whatever habitat it is,

Họ bắn hạ tất cả mọi thứ, bất kỳ cái gì di chuyển

to hơn con chuột nhắt; họ phơi khô hay hun khói nó.

in harmony with their world, just killing the animals they need

for themselves and their families --

Và giờ chúng được vận chuyển trên những chuyến xe chở gỗ

now, suddenly, because of the roads,

hay xe khai mỏ, đi đến bán ở các thị trấn.

the hunters can go in from the towns.

They shoot everything, every single thing that moves

Người ta sẽ trả tiền cao hơn cho miếng thịt rừng

that's bigger than a small rat; they sun-dry it or smoke it.

so với thịt nuôi -- Đó là sự ưa thích thuộc về văn hóa.

And now they've got transport; they take it on the logging trucks

Điều đó không bền vững, và những trại đốn gỗ đồ sộ trong rừng

or the mining trucks into the towns where they sell it.

giờ đang có nhu cầu về thịt, nên những người thợ săn Pygmy ở lưu vực Congo

And people will pay more for bush-meat, as it's called,

- những người đã từng có một lối sống tuyệt vời

than for domestic meat -- it's culturally preferred.

trong hàng trăm năm, giờ lại trở nên sai lạc.

And it's not sustainable, and the huge logging camps in the forest

Họ được cấp vũ khí; họ bắn cho trại gỗ; họ được tiền.

are now demanding meat, so the Pygmy hunters in the Congo basin

Nền văn hóa của họ đang bị hủy diệt,

cùng với những loài động vật mà họ phụ thuộc.

who've lived there with their wonderful way of living

Thế nên, khi trại gỗ dời đi, chẳng còn lại gì.

for so many hundreds of years are now corrupted.

Chúng ta đã nói đến việc đánh mất sự đa dạng văn hóa,

They're given weapons; they shoot for the logging camps; they get money.

và tôi đã và đang tự mình chứng kiến nó.

Their culture is being destroyed,

Một hình ảnh đầy tàn nhẫn ở Châu Phi -- tôi yêu Châu Phi,

along with the animals upon whom they depend.

và chúng ta thấy gì ở Châu Phi?

So, when the logging camp moves, there's nothing left.

Chúng ta thấy nạn chặt phá rừng;

We talked already about the loss of human cultural diversity,

chúng ta thấy sự sa mạc hóa; chúng ta thấy nạn đói ồ ạt;

and I've seen it happening with my own eyes.

And the grim picture in Africa -- I love Africa,

chúng ta thấy bệnh tật, và chúng ta thấy sự gia tăng dân số ở những vùng

and what do we see in Africa?

nơi con người đông hơn số lượng

We see deforestation;

đất đai có thể nuôi sống,

we see the desert spreading; we see massive hunger;

và họ thì quá nghèo để mua thức ăn từ nơi khác.

Liệu những người chúng ta đã nghe nói đến hôm qua,

we see disease and we see population growth in areas

trên hòn đảo Phục Sinh, chặt đến cái cây cuối cùng -- liệu họ ngu xuẩn chăng?

where there are more people living on a certain piece of land

Họ không biết điều gì đang xảy ra?

than the land can possibly support,

Có chứ, nhưng nếu bạn thấy nạn đói khủng khiếp

and they're too poor to buy food from elsewhere.

ở một số vùng này của thế giới

không phải là câu hỏi "Hãy để cái cây đó cho ngày mai."

Were the people that we heard about yesterday,

"Tôi sẽ nuôi gia đình bằng gì hôm nay?"

on the Easter Island, who cut down their last tree -- were they stupid?

Tôi có thể có được vài đô từ cái cây cuối cùng này

Didn't they know what was happening?

thứ sẽ giúp chúng tôi sống lâu thêm chút,

Of course, but if you've seen the crippling poverty

và rồi chúng tôi sẽ cầu nguyện cho điều gì đó sẽ đến

in some of these parts of the world

và cứu chúng tôi khỏi cái kết không thể tránh khỏi này.

it isn't a question of "Let's leave the tree for tomorrow."

Đó là một hình ảnh đầy thương tâm.

"How am I going to feed my family today?

Maybe I can get just a few dollars from this last tree

Có một thứ khiến chúng ta rất khác biệt

which will keep us going a little bit longer,

so với tinh tinh hay các sinh vật khác,

and then we'll pray that something will happen

đó là ngôn ngữ nói đầy tinh vi --

to save us from the inevitable end."

một ngôn ngữ mà ta có thể nói với con cái

So, this is a pretty grim picture.

về những thứ không có ở đây.

Chúng ta có thể nói về quá khứ xa xôi, kế hoạch cho tương lai xa xôi,

The one thing we have, which makes us so different

thảo luận ý tưởng với nhau,

from chimpanzees or other living creatures,

nhờ đó các ý tưởng có thể triển nở từ sự khôn ngoan kết hợp của một nhóm.

is this sophisticated spoken language --

a language with which we can tell children

Ta có thể thực hiện nó bằng cách bàn bạc;

about things that aren't here.

thông qua video, thông qua từ ngữ viết tay.

We can talk about the distant past, plan for the distant future,

Và chúng ta đang lạm dụng sức mạnh mà chúng ta cần phải cẩn trọng,

discuss ideas with each other,

so that the ideas can grow from the accumulated wisdom of a group.

và chúng ta đang phá hủy thế giới.

Ở các nước phát triển, nó còn tệ hơn,

We can do it by talking to each other;

we can do it through video; we can do it through the written word.

bởi vì chúng ta tiếp cận với rất nhiều thông tin

ngu xuẩn về những thứ chúng ta đang làm.

And we are abusing this great power we have to be wise stewards,

Bạn biết không, chúng ta đang nuôi dạy những đứa trẻ

trong một thế giới, nơi mà ở nhiều khu vực, nước đang đầu độc chúng?

and we're destroying the world.

In the developed world, in a way, it's worse,

Không khí thì gây hại cho chúng, thức ăn được lớn lên

because we have so much access to knowledge

of the stupidity of what we're doing.

từ những vùng đất ô nghiễm đang đầu độc chúng.

Do you know, we're bringing little babies

Và nó không chỉ xảy ra ở những nước đang phát triển xa xôi; nó ở khắp mọi nơi.

into a world where, in many places, the water is poisoning them?

Bạn có biết ta có khoảng 50 chất hóa học

trong cơ thể mà 50 năm trước không có?

And the air is harming them, and the food that's grown

Có rất nhiều căn bệnh, như hen suyễn

from the contaminated land is poisoning them.

And that's not just in the far-away developing world; that's everywhere.

và một số loại ung thư, đang tăng lên

ở những nơi chất thải độc hại bẩn thỉu được đổ chôn.

Do you know we all have about 50 chemicals

in our bodies we didn't have about 50 years ago?

Chúng ta đang làm hại chính mình khắp mọi nơi,

And so many of these diseases, like asthma

cũng như làm hại các loài động vật, cũng như bản thân thiên nhiên --

and certain kinds of cancers, are on the increase

Bà mẹ Thiên nhiên, người cho chúng ta sự sống.

around places where our filthy toxic waste is dumped.

Bà mẹ Thiên nhiên, nơi tôi tin chúng ta cần dành thời gian,

We're harming ourselves around the world,

nơi cây cối, hoa lá, chim chóc

tốt cho sự phát triển tâm lý của chúng ta.

as well as harming the animals, as well as harming nature herself --

Vậy mà có hàng trăm, hàng trăm trẻ em

Mother Nature, that brought us into being;

ở nước phát triển chẳng thấy được tự nhiên,

Mother Nature, where I believe we need to spend time,

vì chúng lớn lên trong các khối bê-tông

tất cả những gì được biết là thực tế ảo,

where there's trees and flowers and birds

không có cơ hội để đi và nằm dài dưới nắng,

for our good psychological development.

hay vào rừng, với những đốm nắng

And yet, there are hundreds and hundreds of children

soi từ trên tấm màn.

in the developed world who never see nature,

because they're growing up in concrete

Khi tôi đi du lịch vòng quanh thế giới, bạn biết đấy,

and all they know is virtual reality,

tôi phải rời khỏi rừng -- nơi tôi yêu thích.

with no opportunity to go and lie in the sun,

Tôi phải để lại những chú tinh tinh tuyệt vời

or in the forest, with the dappled sun-specks

cho sinh viên và các nhân viên tiếp tục nghiên cứu

coming down from the canopy above.

bởi vì, phát hiện ra chúng suy giảm từ khoảng 2 triệu

As I was traveling around the world, you know,

100 năm trước còn khoảng 150,000 con hiện nay,

I had to leave the forest -- that's where I love to be.

I had to leave these fascinating chimpanzees

Tôi biết tôi phải rời khỏi khu rừng để làm điều tôi có thể làm

for my students and field staff to continue studying

để tăng nhận thức trên khắp thế giới.

Và tôi càng nói nhiều về cảnh ngộ của loài tinh tinh,

because, finding they dwindled from about two million

tôi càng nhận ra thực tế rằng tất cả mọi thứ đều liên kết với nhau,

100 years ago to about 150,000 now,

và vấn đề của những nước đang phát triển

I knew I had to leave the forest to do what I could

thường bắt nguồn từ sự tham lam của các nước phát triển,

to raise awareness around the world.

tất cả kết hợp với nhau, và tạo ra -- không phải là điều ý nghĩa,

And the more I talked about the chimpanzees' plight,

the more I realized the fact that everything's interconnected,

hy vọng nằm ở điều ý nghĩa -- nó tạo ra một sự vô nghĩa.

and the problems of the developing world

Sao ta làm điều đó?

Ai đó đã hỏi tôi hôm qua.

so often stem from the greed of the developed world,

Khi tôi đi khắp thế giới, tôi liên tục bắt gặp những người trẻ mất hy vọng.

and everything was joining together, and making -- not sense,

Bọn trẻ cảm thấy tuyệt vọng,

hope lies in sense, you said -- it's making a nonsense.

chúng cảm thấy, "Chúng ta làm gì không quan trọng,

How can we do it?

ăn, uống, vui vẻ, vì ngày mai ta sẽ chết.

Somebody said that yesterday.

Tất cả đều vô vọng -- truyền thông luôn nói thế."

And as I was traveling around, I kept meeting young people who'd lost hope.

Và rồi tôi gặp một số người tỏ ra giận dữ,

They were feeling despair,

và sự giận dữ có thể biến thành bạo lực,

they were feeling, "Well, it doesn't matter what we do;

thứ mà chúng ta đều quen thuộc với nó.

eat, drink and be merry, for tomorrow we die.

Tôi có 3 cháu nhỏ,

Everything is hopeless -- we're always being told so by the media."

và khi một trong những sinh viên của tôi nói với tôi

And then I met some who were angry,

tại trường cấp 3 hay đại học, chúng bảo, "Chúng cháu giận dữ, "

and anger that can turn to violence,

hay "Bọn cháu thấy cực kỳ tuyệt vọng, bởi vì bọn cháu cảm thấy

and we're all familiar with that.

người lớn thỏa hiệp với tương lai cháu, và bọn cháu chẳng làm gì được cả."

And I have three little grandchildren,

Và tôi nhìn vào mắt những đứa cháu,

and when some of these students would say to me

và nghĩ chúng ta đã làm hại hành tinh này bao nhiêu từ khi tôi ở tuổi chúng.

at high school or university, they'd say, "We're angry,"

Và tôi thấy cực kỳ xấu hổ, và đó là tại sao vào năm 1991 tại Tanzania,

or "We're filled with despair, because we feel

you've compromised our future, and there's nothing we can do about it."

tôi khởi động một chương trình có tên là "Cội rễ và Mầm non."

And I looked in the eyes of my little grandchildren,

Có những tờ rơi ở quanh khu vực bên ngoài,

and think how much we've harmed this planet since I was their age.

và nếu ai có thể làm bất kỳ điều gì cho con trẻ và quan tâm đến tương lai,

I feel this deep shame, and that's why in 1991 in Tanzania,

tôi xin bạn hãy lấy một tờ.

I started a program that's called Roots and Shoots.

"Cội rễ và Mầm non là một chương trình vì hy vọng."

There's little brochures all around outside,

Cội rễ tạo ra mội nền tảng vững chắc.

Mầm non trông nhỏ bé,

and if any of you have anything to do with children and care about their future,

nhưng khi chạm được ánh nắng chúng có thể đâm xuyên những bức tường.

I beg that you pick up that brochure.

Hãy xem bức tường gạch như tất cả vấn đề

mà chúng ta đã giáng xuống hành tinh này.

And Roots and Shoots is a program for hope.

Và, bạn thấy đấy, đây là một thông điệp về hy vọng.

Roots make a firm foundation.

Hàng trăm, ngàn người trẻ khắp thế giới

Shoots seem tiny,

có thể xuyên thủng nó, và kiến tạo một thế giới tốt đẹp hơn.

but to reach the sun they can break through brick walls.

See the brick walls as all the problems

Và thông điệp quan trọng nhất của "Cội rễ và Mầm non"

that we've inflicted on this planet.

là từng người chúng ta tạo ra điều khác biệt.

Then, you see, it is a message of hope.

Từng cá nhân đều có vai trò của nó.

Hundreds and thousands of young people around the world

Từng người tác động đến thế giới xung quanh chúng ta mỗi ngày,

can break through, and can make this a better world.

và các bạn - những nhà khoa học - biết bạn thật sự không thể

And the most important message of Roots and Shoots

thậm chí nếu bạn nằm trong giường cả ngày, bạn thở khí ôxy

is that every single individual makes a difference.

thải khí CO2, có thể sẽ đi vệ sinh,

Every individual has a role to play.

Every one of us impacts the world around us everyday,

những thứ kiểu như thế --

bạn đang tạo ra sự khác biệt cho thế giới.

and you scientists know that you can't actually --

Vậy nên, chương trình "Cội rễ và Mầm non"

even if you stay in bed all day, you're breathing oxygen

đưa những trẻ tham gia vào 3 loại dự án.

and giving out CO2, and probably going to the loo,

Và đây là những dự án giúp tạo ra một thế giới tốt hơn quanh chúng.

and things like that --

you're making a difference in the world.

Một dự án để quan tâm và chăm sóc cộng đồng của chính mình.

So, the Roots and Shoots program

involves youth in three kinds of projects.

Một cho các loài động vật, bao gồm cả động vật nuôi -- và tôi phải nói rằng,

And these are projects to make the world around them a better place.

tôi học mọi thứ về hành vi động vật

thậm chí trước khi tôi đến Gombe và tinh tinh từ con chó của tôi, Rusty,

One project to show care and concern for your own human community.

bạn đồng hành thơ bé của tôi.

Và loại dự án thứ ba: dành cho môi trường địa phương.

One for animals, including domestic animals -- and I have to say,

I learned everything I know about animal behavior

Điều mà những đứa trẻ phụ thuộc vào đầu tiên, chúng bao nhiêu tuổi --

even before I got to Gombe and the chimps from my dog, Rusty,

và chúng tôi tiến hành từ mẫu giáo đến tận đại học.

who was my childhood companion.

Nó phụ thuộc vào việc bạn ở thành phố hay nông thôn.

And the third kind of project: something for the local environment.

Nó phụ thuộc vào việc nơi đó giàu có hay nghèo đói.

So what the kids do depends first of all, how old are they --

Nó phụ thuộc vào việc nó thuộc về nơi nào của Mỹ.

and we go now from pre-school right through university.

Chúng ta giờ ở tất cả mọi bang, và vấn đề ở Florida

It's going to depend whether they're inner-city or rural.

khác với vấn đề ở New York.

It's going to depend if they're wealthy or impoverished.

Nó phụ thuộc vào quốc gia họ thuộc về --

và chúng tôi đã có mặt ở trên 60 nước, với khoảng 5,000 nhóm hoạt động --

It's going to depend which part, say, of America they're in.

We're in every state now, and the problems in Florida

và có những nhóm ở khắp những nơi mà tôi vẫn tiếp tục nghe thấy

are different from the problems in New York.

và những nơi mà tôi chưa từng thấy, bởi vì những đứa trẻ đang

It's going to depend on which country they're in --

đang thực hiện và tự mở rộng chúng.

and we're already in 60-plus countries, with about 5,000 active groups --

Tại sao?

Bởi vì chúng làm chủ nó,

bởi vì tụi trẻ là người quyết định chúng sẽ làm gì.

and there are groups all over the place that I keep hearing about

Đó không phải là điều mà ba mẹ chúng bảo,

that I've never even heard of, because the kids are taking the program

hay thầy cô giáo bảo.

Điều đó rất hiệu quả, nhưng nếu chúng tự quyết định,

and spreading it themselves.

Why?

"Chúng con muốn làm sạch dòng sông này

Because they're buying into it,

và đưa cá về nơi từng là nơi chúng ở.

and they're the ones who get to decide what they're going to do.

Chúng con muốn làm sạch những mảnh đất độc hại

It isn't something that their parents tell them,

or their teachers tell them.

ở nơi này và làm một vườn rau sạch.

That's effective, but if they decide themselves,

Chúng con muốn đi và dành thời gian với những người già

"We want to clean this river

nghe câu chuyện của họ và ghi lại lịch sử truyền miệng của họ.

and put the fish back that used to be there.

We want to clear away the toxic soil

Chúng con muốn đi làm việc ở trại chó.

Chúng con muốn biết về những con thú. Chúng con muốn..."

from this area and have an organic garden.

Bạn biết đấy, nó cứ tiếp diễn như thế, và tôi thấy tràn đầy hy vọng.

We want to go and spend time with the old people

Tôi đi khắp thế giới 300 ngày một năm,

and hear their stories and record their oral histories.

mọi nơi đều có nhóm "Cội rễ và Mầm non" ở nhiều lứa tuổi.

We want to go and work in a dog shelter.

Mọi nơi có những đứa trẻ mắt lấp lánh bảo

We want to learn about animals. We want ... "

"Hãy nhìn sự khác biệt chúng con đã tạo nên."

You know, it goes on and on, and this is very hopeful for me.

Và giờ đến lượt công nghệ vào cuộc,

As I travel around the world 300 days a year,

bởi vì với phương tiện liên lạc điện tử mới này

everywhere there's a group of Roots and Shoots of different ages.

những đứa trẻ có thể liên lạc với nhau trên khắp thế giới.

Everywhere there are children with shining eyes saying,

"Look at the difference we've made."

Và nếu có bất kỳ ai quan tâm, giúp đỡ, chúng tôi có rất nhiều ý tưởng,

And now comes the technology into it,

nhưng chúng tôi cần giúp đỡ -- cần giúp đỡ để xây dựng một hệ thống đúng đắn

because with this new way of communicating electronically

thứ sẽ giúp những người trẻ này truyền đạt niềm sôi nổi của chúng.

these kids can communicate with each other around the world.

Nhưng còn, -- và điều này rất quan trọng -- truyền đạt nỗi tuyệt vọng của chúng,

And if anyone is interested to help us, we've got so many ideas

but we need help -- we need help to create the right kind of system

để nói rằng: "Chúng cháu đã thử, không hoạt động, nên làm gì?"

Và sau đó, có những nhóm khác sẽ trả lời những đứa trẻ

that will help these young people to communicate their excitement.

có thể là nhóm ở Mỹ, có thể là nhóm ở Israel,

But also -- and this is so important -- to communicate their despair,

bảo rằng: "À, cháu làm hơi sai. Đây mới là cách cháu nên làm."

to say, "We've tried this and it doesn't work, and what shall we do?"

Triết lý rất đơn giản.

And then, lo and behold, there's another group answering these kids

Chúng tôi không tin vào bạo lực.

who may be in America, or maybe this is a group in Israel,

Không bạo lực, không bom, không súng đạn.

saying, "Yeah, you did it a little bit wrong. This is how you should do it."

Đó không phải là cách giải quyết vấn đề.

Bạo lực sẽ dẫn đến bạo lực, ít nhất là theo cách nhìn của tôi.

The philosophy is very simple.

Vậy chúng ta giải quyết thế nào?

We do not believe in violence.

Công cụ để giải quyết vấn đề là kiến thức và sự hiểu biết.

No violence, no bombs, no guns.

Biết về thực tế, nhưng còn thấy được bức tranh toàn cảnh.

That's not the way to solve problems.

Violence leads to violence, at least in my view.

Làm việc chăm chỉ và bền bỉ -- không từ bỏ --

yêu thương và trắc ẩn đưa đến sự tôn trọng tất cả mọi loài sống.

So how do we solve?

The tools for solving the problems are knowledge and understanding.

Còn bao nhiêu phút? Một, hai?

Chris Anderson: Một -- một đến hai.

Know the facts, but see how they fit in the big picture.

Tôi sẽ nói thêm hai phút nữa.

Hard work and persistence --don't give up --

(Cười)

Bạn sẽ đến và lôi tôi đi à?

and love and compassion leading to respect for all life.

(Cười)

Thế nào cũng được -- về cơ bản, "Cội rễ và Mầm non"

How many more minutes? Two, one?

đang bắt đầu thay đổi cuộc sống của người trẻ.

Chris Anderson: One -- one to two.

Jane Goodall: Two, two, I'm going to take two.

Đây là điều mà tôi cống hiến hầu hết năng lượng của mình vào.

(Laughter)

Are you going to come and drag me off?

Và tôi tin rằng một nhóm thế này có thể có tác động lớn,

(Laughter)

Anyway -- so basically, Roots and Shoots

is beginning to change young people's lives.

không chỉ bởi vì bạn chia sẻ công nghệ với chúng tôi,

It's what I'm devoting most of my energy to.

nhưng là bởi vì có rất nhiều người trong số các bạn có con trẻ.

Và nếu bạn đưa chương trình này đến cho con cái bạn,

And I believe that a group like this can have a very major impact,

chúng sẽ có cơ hội rất tốt để ra ngoài và làm việc tốt,

not just because you can share technology with us,

bởi vì chúng có bố mẹ như bạn.

but because so many of you have children.

Và rõ ràng là tất cả các bạn quan tâm nhiều thế nào

And if you take this program out, and give it to your children,

đến việc cố gắng tạo ra một thế giới tốt đẹp hơn.

Đó là một điều rất đáng khích lệ.

they have such a good opportunity to go out and do good,

Nhưng những đứa trẻ đã hỏi tôi --

và điều này không hơn 2' đâu, tôi hứa --

because they've got parents like you.

bọn trẻ hỏi, " Bà Jane, bà thật sự có hy vọng về tương lai?

And it's been so clear how much you all care

Bà đi nhiều nơi, bà nhìn thấy nhiều điều khủng khiếp xảy ra."

about trying to make this world a better place.

It's very encouraging.

Đầu tiên, trí não con người -- tôi không cần phải nói điều gì về nó.

But the kids do ask me --

and this won't take more than two minutes, I promise --

Giờ chúng ta biết những vấn đề gì đang xảy ra khắp thế giới,

the kids say, "Dr. Jane, do you really have hope for the future?

trí não con người giống các bạn đang cố gắng giải quyết những vấn đề đó.

You travel, you see all these horrible things happening."

Và chúng ta đã nói rất nhiều về điều đó.

Thứ hai, khả năng hồi phục của tự nhiên.

Firstly, the human brain -- I don't need to say anything about that.

Chúng ta có thể phá hủy một dòng sông,

Now that we know what the problems are around the world,

và chúng ta có thể hồi sinh chúng.

Chúng ta có thể nhìn thấy cả khu vực bị tàn phá

human brains like yours are rising to solve those problems.

And we've talked a lot about that.

và nó có thể hồi sinh để ra hoa lần nữa, bằng thời gian và một chút giúp sức.

Secondly, the resilience of nature.

We can destroy a river,

Thứ ba, người diễn giả cuối cùng đã đề cập đến -- hay là người kế cuối,

and we can bring it back to life.

We can see a whole area desolated,

nói về tính bất khuất của con người.

and it can be brought back to bloom again, with time or a little help.

Quanh chúng ta là những con người tuyệt vời

những người làm ra những thứ xem như như bất khả thi.

And thirdly, the last speaker talked about -- or the speaker before last,

Nelson Mandela -- Tôi đã lấy một mảnh đá vôi

talked about the indomitable human spirit.

từ nhà tù Robben Island, nơi ông ấy bị đày suốt 27 năm,

We are surrounded by the most amazing people

và được thả ra mà không hề cay đắng, ông ấy có thể lãnh đạo dân tộc mình

who do things that seem to be absolutely impossible.

từ nỗi sợ hãi phân biệt chủng tộc mà không hề phải tắm máu.

Nelson Mandela -- I take a little piece of limestone

Ngay cả sau sự kiện 11/9 -- lúc đó tôi đang ở New York

from Robben Island Prison, where he labored for 27 years,

và tôi thấy sợ hãi -- tuy nhiên, có rất nhiều con người dũng cảm,

and came out with so little bitterness, he could lead his people

có rất nhiều yêu thương và lòng trắc ẩn.

from the horror of apartheid without a bloodbath.

Và sau đó khi tôi đi khắp đất nước và cảm thấy nỗi sợ --

Even after the 11th of September -- and I was in New York

nỗi sợ dẫn con người đến cảm giác

and I felt the fear -- nevertheless, there was so much human courage,

họ không thể lo lắng về môi trường thêm nữa,

trong trường hợp họ có vẻ như không yêu nước --

so much love and so much compassion.

và tôi cố gắng khích lệ họ,

một số người nghĩ ra một đoạn trích ngắn từ Mahatma Gandhi,

And then as I went around the country after that and felt the fear --

"Nếu bạn nhìn lại ngược dòng lịch sử nhân loại,

the fear that was leading to people feeling

bạn sẽ thấy tất cả chế độ tàn bạo được thay thế bởi chế độ tốt."

they couldn't worry about the environment any more,

in case they seemed not to be patriotic --

Và chỉ sau đó một người phụ nữ mang đến cho tôi một cái chuông nhỏ,

and I was trying to encourage them,

somebody came up with a little quotation from Mahatma Gandhi,

và tôi muốn kết thúc với ghi chú này,

Cô ấy nói, "Nếu bà nói đến hy vọng và hòa bình, hãy rung nó."

"If you look back through human history,

you see that every evil regime has been overcome by good."

Chiếc chuông được làm ra từ kim loại lấy từ một bãi mìn đã gỡ,

And just after that a woman brought me this little bell,

từ những khu thảm sát của Pol Pot --

and I want to end on this note.

She said, "If you're talking about hope and peace, ring this.

một trong những chế độ tàn độc nhất trong lịch sử nhân loại --

nơi con người bắt đầu cùng chung lưng với nhau

This bell is made from metal from a defused landmine,

sau khi chế độ này sụp đổ.

Nên, vâng, đây là hy vọng, và hy vọng ở nơi đâu?

from the killing fields of Pol Pot --

one of the most evil regimes in human history --

Nó ở trong tay những nhà chính trị gia?

where people are now beginning to put their lives back together

Nó trong tay chúng ta.

Trong tay bạn và trong tay tôi

after the regime has crumbled.

và trong tay con cái của chúng ta.

So, yes, there is hope, and where is the hope?

Nó thật sự phụ thuộc vào chúng ta,.

Ta là người có thể tạo nên sự khác biệt.

Is it out there with the politicians?

Nếu chúng ta dẫn dắt sự sống nơi chúng ta cố ý để lại

một dấu ấn sinh học khả thi nhỏ nhất

It's in our hands.

It's in your hands and my hands

nếu chúng ta mua những thứ theo đạo đức cho phép

and those of our children.

và không mua những thứ chúng ko cho phép,

It's really up to us.

We're the ones who can make a difference.

chúng ta có thể thay đổi thế giới qua một đêm.

If we lead lives where we consciously leave

Cảm ơn.

the lightest possible ecological footprints,

if we buy the things that are ethical for us to buy

and don't buy the things that are not,

we can change the world overnight.

Thank you.