A small country with big ideas to get rid of fossil fuels | Monica Araya

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Razaw S. Bor

چۆن کۆمەڵگایەک بنیات بنێین

بە بێ بوونی بەرهەمە نەوتییەکان؟

،ئەمە کێشەیەکی زۆر ئاڵۆزە

How do we build a society

وە من بڕوام وایە وڵاتە تازە پێگەیشتووەکان .دەتوانن پێشەنگی ئەم گۆڕانکارییە بن

without fossil fuels?

This is a very complex challenge,

وە هەروەها من ئاگاداری ئەوە هەم کە ئەمە .بابەتێکی پڕ سەرکێشییە

and I believe developing countries could take the lead in this transition.

بەڵام ڕاستیەکە ئەویە کە لە وڵاتانی ئێمەدا زۆر شت لە گرەوی ئەم بابەتەدایە

And I'm aware that this is a contentious statement,

ئەگەر هاتوو ئێمە بەردەوام بووین لە پشت بەستن بە بەرهەمە نەوتییەکان.

but the reality is that so much is at stake in our countries

بۆ پێشکەوتنی وڵات.

ئێمە ئەتوانین بە شێوەيەكى جياواز ئەمە ئەنجام بدەین.

if we let fossil fuels stay at the center of our development.

،وە ئێستا کاتیەتی، ئێستا بەڕاستی کاتیەتی

.کە ڕووی ڕاستی ئەم ئەفسانەیە هەڵ بماڵین

We can do it differently.

،کە دەبێ وڵاتێک لەلایەک پێشکەوتن هەڵبژێرێت

And it's time, it really is time,

وە لە لایەکی دیکەشەوە پاراستنی ژینگە، سەرچاوە سروشتیەکان

to debunk the myth

that a country has to choose between development on the one hand

و ئاستی بژێوی هەڵبژێرێت.

من لە کۆستاریکاوە هاتووم، کە وڵاتێکی تازە پێگەشتووە.

and environmental protection, renewables, quality of life, on the other.

،ئێمە بە نزیکەیی 5 ملیۆن کەس دەبین

وە بە تەواوی دەکەوینە ،ناوەڕاستی کیشوەری ئەمریکاوە

I come from Costa Rica, a developing country.

بۆیە زۆر ئاسانە .ئەو شوێنەى ئێمە لێی دەژيين بير بكەیتەوە

We are nearly five million people,

بە نزیکەیی لە سەدا سەدی وزەی کارەبای ئێمە

and we live right in the middle of the Americas,

so it's very easy to remember where we live.

،لە سەرچاوەی ڕەنگدێر بەدەست دێت

Nearly 100 percent of our electricity

.پێنجیان

(چەپڵە لێدان)

comes from renewable sources,

،سەرچاوەی ئاو، پلەی بەرزی گەرمی زەوی

five of them.

(Applause)

.با، خۆر وە سەرچاوەی زیندەیی

Hydropower, geothermal,

،ئایا دەتانزانی کە ساڵی پێشوو

،بۆ ماوەی 299 ڕۆژ

wind, solar, biomass.

ئێمە هیچ بەرهەمێکی نەوتیمان بەکار نەهێنا

Did you know that last year,

بۆ ئەوەی تەواوی ئامێرە کارەباییەکان وەگەڕ بخەین؟

for 299 days,

،ئەمە دەرەنجامێکی ناوازەیە

we did not use any fossil fuels

in order to generate all our electricity?

،وە هێشتاش ئەمە هاودژییەک لە پشتەوەیە

It's a fantastic achievement,

لەبەر ئەوەی بە نزیکەیی لە سەدا 70ی .وزەی بەکارهاتوومان بریتییە لە بەنزین

and yet, it hides a paradox,

which is that nearly 70 percent

بۆ؟

،لەبەر هۆکارەکانی گواستنەوە

of all our energy consumption is oil.

کە بە شێوەیەکی تەواوەتی پشتی بە بەرهەمە نەوتییەکان بەستووە

Why?

هەر وەک لە زۆرینەی وڵاتاندا هەر بەم شێوەیە.

Because of our transportation system,

کەواتە ئەگەر ئێمە وەک پێشبڕکێیەک ،لە وزەی گواستنەوە بڕوانین،

which is totally dependent on fossil fuels,

پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە کە، چۆن بگەینە خاڵی کۆتایی؟

like it is in most countries.

ئێمە چۆن بەشەکانی دی ئابووری قۆرخ بکەین؟

So if we think of the energy transition as a marathon,

،وە دەکرێ بڵێین گەر ئێمە سەر نەکەوین

the question is, how do we get to the finish line,

.ئەوە زەحمەتە کە ببینین کەسانیتر سەربکەون

how do we decarbonize the rest of the economy?

هەر لەبەر ئەو هۆکارە دەمەوێ باسی کۆستاریکاتان بۆ بکەم،

And it's fair to say that if we don't succeed,

لەبەر ئەوەی پێم وایە ئێمە بژاردەیەکی گرنگین

it's difficult to see who will.

بۆ دەستپێشخەری لە ڕوانینێکی نوێ لەبارەی پێشکەوتنەوە.

So that is why I want to talk to you about Costa Rica,

بەبێ بوونی بەرهەمە نەوتییەکان

because I believe we are a great candidate

ئەگەر ئێوە تەنها یەک شت لەبارەی وڵاتەکەی ئێمەوە بزانن،

in pioneering a vision for development without fossil fuels.

.ئەوەیە کە ئێمە سوپامان نیە

.بۆیە من یادگەتان دەگەڕێنمەوە بۆ ساڵی 1948

If you know one thing about our country,

ئەو ساڵە، ووڵات تازە خۆی لە شەڕی ناوخۆ ڕزگاری دەکرد.

it's that we don't have an army.

So I'm going to take you back to 1948.

هەزاران لە خەڵکی کۆستاریکا گیانیان لەدەست دا،

That year, the country was coming out of civil war.

وە خێزانەکان بە تەواوی بوو بوون بە دوو بەشەوە.

وە لەگەڵ ئەوەشدا، بیرۆکەیەکی سەرسووڕهێنەر مێشک و دڵ داگیر کردن:

Thousands of Costa Ricans had died,

and families were bitterly split.

،کە ئێمە دووبارە ووڵات بنیات بنێینەوە

.وە کۆماری دووەم هیچ سوپایەکی نابێ

And yet, a surprising idea won the hearts and minds:

.هەر بۆیە ئێمەش هەڵمانوەشاندەوە

،وە سەرۆک کۆماری ئەوکات

we would reboot the country,

"خۆسێی چیێرف"

and that Second Republic would have no army.

ڕێگایەکی زۆر بەهێزی دۆزیەوە، بە شکاندنی دیواری بنکەی سەربازی سوپا.

So we abolished it.

And the president at the time,

José Figueres,

،ساڵی پاشین، 1949

found a powerful way by smashing the walls of an army base.

ئێمە ئەو بڕیارەمان ،لە دەستووری نوێدا چەسپاند

وە هەر لەبەر ئەوەشە ئێستا من ئەتوانم لە پاش نزیکەی 70 ساڵ

The following year, 1949,

.ئەو چیرۆکەتان بۆ بگێڕمەوە

we made that decision permanent in the new constitution,

.وە من زۆر سوپاس گوزارم

زۆر سوپاسگوزارم کە ئەوان پێش لەدایک بوونی من ،ئەو بڕیارەیان داوە،

and that is why I can tell you that story nearly 70 years later.

لەبەر ئەوەی کە هەلی بۆ من و ملیۆنانی وەک من ڕەخساند کە،

And I'm grateful.

.لە وڵاتێکی زۆر جێگیردا ژیان بەرینە سەر

I'm grateful they made that decision before I was born,

وە لەوانەیە ئێستا بێت بە خەیاڵتاندا کە ئەوە بەختێکی باش ببوە،

because it allowed me and millions of others

.بەڵام وا نەبوو

to live in a very stable country.

.بەڵکو شێوازێک لە هەڵبژاردنی ئاگاهانە بوو

And you might be thinking that it was good luck,

لە ٤٠ ە کاندا، کوستاریکا هەر یەک لە خوێندن و چارەسەری نەخوشی

but it wasn't.

There was a pattern of deliberate choices.

بێ بەرامبەریان بۆ ڕەخسا

.ئێمە ئەوەمان ناو نا دەستەبەری کۆمەڵایەتی

In the '40s, Costa Ricans were given free education and free health care.

،بەهۆی هەڵوەشاندنەوەی سوپاوە

ئێمە توانیمان خەرجییە سەربازییەکان لە بوارە کۆمەڵایەتییەکاندا سەرف بکەین،

We called that social guarantees.

.وە ئەمەش بووە هۆی بەدیهێنەری دۆخی جێگیری

By abolishing the army,

لە ساڵانی 50 کاندا.

we were able to turn military spending into social spending,

(چەپڵە لێدان)

and that was a driver of stability.

لە ساڵانی ٥٠ کاندا، دەستمان کرد بە ،وەبەر هێنان لە ووزەی ئاویدا

In the '50s --

(Applause)

وە ئەوەش ئێمە لە داوی

بەکارهێنانی بەرهەمە نەوتییەکان بۆ وزەی کارەبایی پاراست،

In the '50s, we started investing in hydropower,

کە ئێستا جیهان زۆرنابازی لەگەڵ ئەم کێشەیەدا دەکات.

and that kept us away from the trap

لە ساڵانی ٧٠ کاندا ئێمە وەبەرهێنانمان لە پارکە نیشتیمانییەکاندا کرد،

of using fossil fuels for electricity generation,

،وە ئەوەش ئێمەی پاراست لە

which is what the world is struggling with today.

لۆجیکی لاوازی پێشکەوتن بە هەر بەهایەک،

In the '70s we invested in national parks,

کە دەبینی کەسانی تر بروای پێ دەدەن، بەتایبەت لە وڵاتە تازە پێگەیشتووەکان.

and that kept us away

from the deeply flawed logic of growth, growth, growth at any cost

لە ساڵانی ٩٠ ەکاندا، خەرجی سەرەکیمان بۆ سیستمی ژینگەیی تەرخان کرد.

that you see others embracing, especially in the developing world.

وە ئەمەش بووە هۆی ئەوەی ڕێژەی نەمانی سەوزایی پێچەوانە بکەینەوە،

وە بڕەوی بە گەشتی ژینگەیی دا

In the '90s, we pioneered payments for ecosystem services,

کە ئەوڕۆ بە هۆکاری سەرەکی گەشەکردن هەژمار دەکرێ

،هەر بۆیە وەبەرهێنان لە پاراستنی ژینگەییدا

and that helped us reverse deforestation

.زەرەری ئابووری لێ نەکەوتەوە

and boosted ecotourism, which today is a key engine of growth.

.بەڵکو بە پێچەوانەوە

وە ئەمە مانای وا نیە کە ئێمە بێ کەم و کوڕتین،

So investing in environmental protection

.وە ئەمە مانای وا نیە کە ئێمە بێ کێشەین

did not hurt our economy.

.ئەوە مەبەستی سەرەکی نیە

مەبەستەکە ئەوەیە کە، بە بڕیاردانی سەربەخۆی خۆمان

Quite the opposite.

And it doesn't mean we are perfect,

ئێمە توانیمان پەرە بە چەق بەستووی خۆمان بدەین

and it doesn't mean we don't have contradictions.

That's not the point.

لەڕێگەی مامەڵەی دروست لە هەمبەر کێشەکانی پێشکەوتن دا.

The point is that, by making our own choices,

هەروەها، گەر وڵاتێکی وەک ئەوەی ئێمە ،بە نموونە وەربگرین

we were able to develop resilience in dealing with development problems.

داهاتی ساڵانەی تاک نزیکەی ١١،٠٠٠ دۆلارە،

.بە پشت بەستن بەوەی چۆن هەڵیدەسەنگێنیت

Also, if you take a country like ours,

بەڵام بە گەڕانەوەمان بۆ ،پێوەری گەشەکردنی کۆمەڵایەتی

the GDP per capita is around 11,000 dollars,

(ئێمە بە تەواوی دابڕاوین (پێشکەوتووین

ئەگەر هاتوو لەجێی داهاتی ساڵانە، گەشەی کۆمەڵایەتیمان لەبەرچاو گرت.

depending on how you measure it.

هەڵوەشاندنەوەی سوپا،

But according to the Social Progress Index,

هەروەها وەبەرهێنانیش لە بواری ژینگە و کۆمەڵگەدا،

we are an absolute outlier

.کاریگەرییەکی زۆر بەهێزی هەبوو

when it comes to turning GDP into social progress.

ئەم کارە، ،شێوەی بەخشیە چیرۆکەکەی ئێمە

Abolishing the army,

investing in nature and people,

چیرۆکی وڵاتێکی بچوک بە بیرۆکەیەکی گەورەوە،

did something very powerful, too.

وە گەورەبوون بەو چیرۆکەوە زۆر هاندەرانە بوو.

It shaped the narrative,

بۆیە پرسیارەکە ئەوەیە کە،

the narrative of a small country with big ideas,

بیرۆکەی گەورەی نەوەی داهاتوو چییە؟

and it was very empowering to grow up with that narrative.

وە من لەو باوەڕەدام، ئەوەی کە دادێت

So the question is,

بۆ ئەم نەوەیە، ئەوەیە کە واز لە بەرهەمەکانی نەوت بهێنن،

what is the next big idea for this generation?

And I believe what comes next

هەر وەک چۆن ئێمە بەرامبەر بە سوپا کردمان.

is for this generation to let go of fossil fuels for good,

بەرهەمە نەوتییەکان .گۆڕانکاری لە کەش و هەوادا دروست دەکەن

،ئێمە ئەوە دەزانین

وە ئێمە دەزانین کە چەندە زەرەرمەند دەبین بە گۆڕانی کەش و هەوا.

just as we did with the army.

Fossil fuels create climate change.

هەر بۆیە وەک وڵاتێکی تازە پێگەیشتوو، ئەوە جێی بایەخی ئێمەیە کە

We know that,

بەبێ بەرهەمە نەوتییەکان گەشە بە خۆمان بدەین،

and we know how vulnerable we are to the impacts of climate change.

چون هەر لە سەرەتاوە .دەبێت هۆی ئازار بۆ خەڵکی

So as a developing country, it is in our best interest

،لەبەر ئەوەی

to build development without fossil fuels

بۆچی دەبێ بەردەوام بین لە بەرهەم هێنانی نەوت

that harm people in the first place.

بۆ گواستنەوە

Because

گەر بتوانین لە جێگرەوەیدا وزەی کارەبا بەکار بهێنین؟

why would we continue importing oil

،لەبیرتان بێت

ئەمە ئەو وڵاتەیە،

for transportation

کە سەرچاوەی وزەی کارەبا لە ئاوی ناو ڕووبارەکان،

if we can use electricity instead?

Remember,

this is the country

گەرمی گڕکانەکان،

where electricity comes from water in our rivers,

تۆڕباینی هەوایی، وزەی خۆر،

وە لە پاشماوە زیندەییەکانە بەرهەم دەهێنرێت.

heat from volcanoes,

نەهێشتنی بەرهەمە نەوتییەکان بە واتای لەکار خستنی سیستمی گواستنەوەمان دێت

wind turbines, solar panels,

biowaste.

کە بەهۆیەوە دەتوانین تڕومبێل، پاسەکان و شەمەندەفەرەکانمان

Abolishing fossil fuels means disrupting our transportation system

بە وزەی کارەبا بەگەڕبخەین،

لەجێی بەکار هێنانی وزەی پیسبوو.

وە با پێتان بڵێم کە، گواستنەوە

so that we can power our cars, buses and trains with electricity

بووە بە پێویستییەکی سەرەکی ژیان بۆ ئێمەی خەڵکی کۆستاریکا،

instead of dirty energy.

لەبەر ئەوەی ئەم شێوازە لە ژیان بۆ ئێمە گونجاو نیە،

And transportation, let me tell you,

،ئەوە ئازاری خەڵکی دەدا

has become an existential issue for us Costa Ricans,

،زەرەر لە کۆمپانیاکان دەدات

.وە هەروەها زەرەر لە تەندروستیمان دەدات

because the model we have is not working for us.

لەبەر ئەوەی کاتێک کە پلان و ژێرخانی ئابووری دەڕوخێت،

It's hurting people,

it's hurting companies,

.ئەمە ئەو شتەیە کە ڕۆژانە ڕوودەدات

and it's hurting our health.

Because when policies and infrastructure fail,

،دوو کاتژمێری سپێدە

وە دوو کاتژمێری ئێوارە.

من لەوە تێناگەم کە بۆ دەبێ ئێمە ئەمە بە ئاسایی وەربگرین،

this is what happens on a daily basis.

Two hours in the morning,

ئەمە سووکایەتی پێ کردنە،

two hours in the evening.

کە هەموو ڕۆژێک هێندە لە کاتی خۆمان بە فیڕۆ بدەین.

I don't understand why we have to accept this as normal.

،وە لە ڕاستیدا ئەم شەقامە باشە

It's offensive

،بە بەراورد بەوەی لە وڵاتانی دی دەیبینین

to have to waste our time like this every single day.

.کە ترافیک تێیاندا سەرسووڕهێنەرە

"دەزانن، خەڵکی کۆستاریکا بەمە دەڵێن "پرێسا

And this highway is actually quite good

پرێسا" واتە بەندکراو".

compared to what you see in other countries

where traffic is exploding.

وە خەڵکیش خەریکە توندوتیژ دەبن

You know, Costa Ricans call this "presa."

لە "پوراڤیدا" کە گەر ئەمە نەبێت، ئەوە دڵخۆش و کامەرانن.

Presa means "imprisoned."

ئەمە وا خەریکە ڕوودەدات.

And people are turning violent

بۆیە زۆر شت لە گرەو دایە.

in a country that is otherwise happy in pura vida.

هەواڵە خۆشەکە

ئەوەیە کە کاتێ لەبارەی گواستنەوەی خاوێنەوە دەدوێین،

It's happening.

So a lot is at stake.

،وە یان لەبارەی هاتووچۆی جیاوازەوە

ئێمە باسی کۆمەڵگایەکی بێ کەم و کوڕتی ناکەین.

The good news

is that when we talk about clean transportation

ئێمە باسی گواستنەوە بە وزەی کارەبا ئەکەین کە لەم ڕۆژگارەماندا وا ڕوودەدات.

and different mobility,

we're not talking about some distant utopia out there.

وا چاوەڕوان دەکرێت، بۆ ساڵی 2022 ئۆتۆمبیلی ئاسایی و کارەبایی

We're talking about electric mobility that is happening today.

،هەمان نرخیان هەبێت

By 2022, electric cars and conventional cars

وە هەروەها هەندێ لە شارەکان ئێستا پاسی کارەبایی تاقی دەکەنەوە.

وە ئەم بوونەوەرە سەرنج ڕاکێشانە،

are expected to cost the same,

تێچووی کەمتریان دەوێت،

and cities are already trying electric buses.

.وە هەروەها پیس بوونی ژینگە کەم دەکەنەوە

And these really cool creatures

بۆیە ئێمە گەر بمانەوێت واز لەو هۆکارە گواستنەوانە بێنینین

کە پشت بە نەوت دەبەستن، ئەوە دەتوان،

are saving money,

لەبەر ئەوەی ئێستا بژاردەی وامان لەبەردەستە کە پێشتر بوونیان نەبووە.

and they reduce pollution.

.ئەمە زۆر دڵخۆشکەرە

So if we want to get rid of oil-based transportation, we can,

،بەڵام بە دڵنیاییەوە

،هەندێک بەم بیرۆکەیە زۆر قەڵس دەبن

because we have options now that we didn't have before.

It's really exciting.

وە هەموویان دێن و پێتان دەڵێن

But of course,

،کە جیهان پشتی بە نەوت بەستووە هەروەک کۆستاریکاش، بۆیە لە ڕاستیدا بژی.

some get very uncomfortable with this idea,

and they will come and they will tell you

ئەوە ئەوەیە کە پێتان دەڵێن،

وە ئایا دەزانن وەڵامی ئەو مشتومڕە چییە؟

that the world is stuck with oil, and so is Costa Rica, so get real.

ئەوەیە کە ئێمە لە ساڵی 1948 نەمانوت کە جیهان پشتی بە سوپا بەستووە،

.بۆیە با ئێمەش سوپا بهێڵینەوە

That's what they tell you.

،نەخێر، ئێمە بڕیارێکی زۆر ئازایانەمان دا

And you know what the answer to that argument is?

That in 1948, we didn't say the world is stuck with armies,

وە ئەو بڕیارە تەواوی ئەم جیاوازیانەی دروست کرد،

so let's keep our army, too.

بۆیە ئێستا کاتی ئەوەیە کە ئەم نەوەیەش دووبارە ئازابنەوە،

No, we made a very brave choice,

.وە بۆ چاکە واز لە بەرهەمە نەوتیەکان بهێنن

and that choice made the whole difference.

وە من سێ هۆکارتان دەدەمێ کە بۆ دەبێ ئەم کارە ئەنجام بدەین

So it's time for this generation to be brave again

،یەکەم

شێوازی گواستنەوە و شارستانیەتی ئێمە لەق بووە،

and abolish fossil fuels for good.

And I'll give you three reasons why we have to do this.

بۆیە ئێستا باشترین کاتە کە سەرلە نوێ شێوازی شارستانیەت و

First,

هاتووچۆی خۆمان بنیات بنێینەوە.

our model of transportation and urbanization is broken,

شارانێکمان ناوێت کە بۆ ئۆتۆمبیل بنیات نراون.

so this is the best moment to redefine our urban and mobility future.

،شارمان بۆ خەڵک دەوێت

کە تێیدا بتوانین ڕێ بکەین و پاسکیل بەکار بهێنین

We don't want cities that are built for cars.

،وە هۆکاری گواستنەوەی گشتیمان دەوێت

We want cities for people

،ژمارەیەکی زۆر لێی

.هۆکاری گواستنەوەی گشتی خاوێن و لایەق

where we can walk and we can use bikes.

لەبەر ئەوەی ئەگەر بەردەوام بین لە زیاد کردنی ئۆتۆمبێلی ئاسایی،

And we want public transportation,

lots of it,

public transportation that is clean and dignifying.

.ئەوا توانای ژیانمان لە شارەکاندا نابێت

Because if we continue adding fleets of conventional cars,

،خاڵی دوهەم، دەبێ بگۆڕێین

.بەڵام گۆڕانی لەسەرخۆ دادمان نادات

our cities will become unbearable.

.پێویستمان بە گۆڕانێکی خێرایە

Second, we have to change,

but incremental change is not going to be sufficient.

وە پڕۆژەی چەند گۆڕانکارییەکی لەسەرخۆ لە وڵاتەکەمدا هەیە،

.وە من یەکەم کەسم کە خۆشحاڵی دەرببڕم بۆیان

We need transformational change.

.بەڵام با خۆمان هەڵ نەخەڵەتێنین

And there are some incremental projects in my country,

ئێمە باسی ئەوە ناکەین

کە لە کۆتاییدا هەندێکی کەم لە ،سەیارەی کەشخەی کارەبایی جوان دروست بکرێن

and I am the first one to celebrate them.

،وە هەندێ پاسی کارەباییش لەولاوە

But let's not kid ourselves.

لەکاتێکدا ئێمە بەردەوامین لە وەبەرهێنان لە هەمان ژێرخانی ئابووری ئێستا (نەوت)ت

We're not talking about ending up with really beautiful electric cars here

ئۆتۆمبیلی زیاتر، شەقامی زیاتر، نەوتی زیاتر.

and a few electric buses there

،ئێمە باسی خۆ ئازاد کردن ئەکەین لە نەوت

while we keep investing in the same kind of infrastructure,

.وە تۆ بە پلانی درێژ خایەن بەوە ناگەیت

more cars, more roads, more oil.

We're talking about breaking free from oil,

،سێیەم، کە ئەمەیان دەزانن

and you cannot get there through incrementalism.

.جیهان تینووی سرووشت (ئیلهام)ە

Third, and you know this one,

،تینووی چیرۆکی سەرکەوتنە

،لە مامەڵە کردن لەگەڵ کێشە ئاڵۆزەکاندا

the world is hungry for inspiration.

.بەتایبەت لە وڵاتە تازە پێگەیشتووەکاندا

It craves stories of success

بۆیە من لەو باوەڕەدام کە کۆستاریکا دەتوانێ ببێ بە ئیلهامێک بۆ ئەوانی دیش،

in dealing with complex issues,

especially in developing countries.

هەروەک چۆن ساڵی پێشوو پەردەمان لادا لەسەر ئەوەی.

کە بۆ چەندین ڕۆژ هیچ بەرهەمێکی نەوتیمان بەکار نەهێنا،

So I believe Costa Rica can be an inspiration to others,

.بۆ ئەوەی بزوێنەرە کارەباییەکان بخەینە کار

as we did last year when we disclosed

that for so many days we were not using any fossil fuels

.هەواڵەکە زۆر بە خێرایی بڵاو بوویەوە

in order to generate all our electricity.

،وە هەروەها، من زۆر سەربەرزم بەوەی کە

"خاتوونێکی خەڵکی کۆستاریکا" کریستیانا چیگێرێف،

The news went viral around the world.

Also, and this makes me extremely proud,

ڕۆڵێکی یەکلاکەرەوەی بینی لە گفتوگۆکانی پاریس

a Costa Rican woman, Christiana Figueres,

لە بارەی ڕێک کەوتنی کەش و هەواوە.

بۆیە پێویستە ئێمە ئەو میراتە بپارێزین و ببینە نموونەیەکی باڵا.

played a decisive role in the negotiations of the Paris climate agreement.

کەواتە هەنگاوی داهاتوو چی دەبێ؟

.خەڵکی

So we have to protect that legacy and be an example.

چۆن بگەینە خەڵکی بۆ ئەوەی ئەم بابەتە لەخۆ بگرن؟

So what comes next?

چۆن وا لە خەڵک بکەین کە

باوەڕ بکەن کە مەحاڵ نیە

The people.

کۆمەڵگایەک بەبێ بەرهەمی نەوتی بنیات بنێین؟

How do we get people to own this?

How do we get people

.کارێکی زۆرمان لە پێشە

to believe that it's possible

to build a society without fossil fuels?

هەر لەبەر ئەم هۆکارە، لە ساڵی 2014 پڕۆگرامی کۆستاریکای خاوێنمان دامەزراند

A lot of work from the ground up is needed.

لیمپیا" بە واتای خاوێن دێت"

لەبەر ئەوەی ئێمە دەمانەوێ دانیشتوان هان بدەین وئیلهامیان پێ ببەخشین.

That is why, in 2014, we created Costa Rica Limpia.

،ئەگەر دانیشتوان بەشدار نەبن

"Limpia" means "clean,"

because we want to empower and we want to inspire citizens.

بیرۆکەی بڕیاری گواستنەوەی خاوێن بۆ هەمییشە لەناو دەچێت،

If citizens don't get engaged,

لە گوتنی بۆ هەمییشەدا مەبەستم پێی دەمەقاڵێی تەکنیکیە نەبڕاویە،

و بە ڕێژەیەکی زور لە لوبییەکان لەرێی دامەزراندنی بەرژەوەندى جودا جودا

clean transportation decisions will be bogged down by endless,

and I mean endless, technical discussions,

and by avalanches of lobbying by various established interests.

ویستی بوونی وڵاتەکەمان بە وڵاتێکی سەر سەوز بەهۆی سەرچاوەی وزەی سروشتیەوە.

.بووە بە بەشێ لە بەسەرهاتەکەی ئێمە

پێوسیتە نەهێڵین هیچ کەسێک ئەوەمان لێ بستێنێت.

Wanting to be a green country powered by renewables

ساڵی پێشوو، چەند کەسێکمان لە هەر حەوت پارێزگای خۆمان کۆکردەوە،

is already part of our story.

We should not let anybody take that away from us.

بۆ ئەوەی باسی گۆڕینی کەش و هەوا بکەین لەو گۆشە نیگایەوەی کە بۆ ئەوان گرنگە،

Last year, we brought people from our seven provinces

وە هەروەها ئەمساڵ

کۆمەڵێکی دیکە، کە لە خەڵکی کۆستا ریکی پێکهاتبوون

to talk about climate change in terms that matter to them,

بۆ ئەوەی گفت و گۆ لە بارەی سەرچاوەی وزەی نوێ بووەوە بکەن هێناومانە.

and we also brought this year

وە دەزانن چی؟

ئەمانە بە نزیکەیی لەسەر هەمو شتێ ڕایان جیاواز بوو،

another group of Costa Ricans

،تەنها سەرچاوی وزەی سروشتی نەبێ

to talk about renewable energy.

.وە گواستنەوە و کەش و هەوای خاوێن نەبێت

And you know what?

.ئەم بابەتە خەڵکی یەک دەخات

These people disagree on almost everything

وە کلیلی سەرکەوتن بۆ بەشداری کردنی ڕاستەقینە ئەوەیە،

except on renewable energy

کە هاریکاری خەڵکی بکەین بەوەی نەهێڵین هەست بە بچوکی و کەمی بکەن.

and clean transportation and clean air.

،خەڵک هەست بە بێ هێزی دەکەن

It brings people together.

.وە زۆر لەوە ماندون کە گوێیان لێ ناگیرێت

And the key to real participation

بۆیە ئەوەی کە ئەنجامی ئەدەین شتانێکی بەرجەستەن،

is to help people not to feel small.

وە ئێمە کێشە تەکنیکییەکان وەردەگێڕینە سەر زمانی هاونیشتیمانیان،

People feel powerless,

and they are tired of not being heard.

بۆ ئەوەی ئەوە نیشان بدەین کە هاونیشتیمانیان ڕۆڵێکیان هەیە

So what we do is concrete things,

کە بیگێڕن و دەتوانن بەیەکەوە ئەو کارە ئەنجام بدەن.

and we translate technical issues into citizen language

بۆ یەکەم جارە، کە شوێن ئەو بەڵێنانە ئەکەوین کە دراوە

to show that citizens have a role to play and can play it together.

،لە بارەی گواستنەوەی خاوێنەوە

وە سیاسەت مەداران دەزانن کە دەبێ ئەم بابەتە چارەسەر بکەن،

بەڵام خاڵی وەرچەرخان ئەوساتە دەست پێ دەکات کە ئێمە یەکگرین.

For the first time, we're tracking the promises that were made

on clean transportation,

،هاونیشتیمانیان، کۆمپانیاکان

and politicos know that they have to deliver it,

کۆمپانیا سەرکەوتووەکانی بواری گواستنەوەی گشتی.

but the tipping point will come when we form coalitions --

کە باری ئاسایی گواستنەوە دەگۆڕێ بۆ گواستنەوەی کارەبایی،

.بەتایبەت لە وڵاتێکی تازەپێگەیشتوودا

citizens, companies,

champions of public transportation --

،کاتێ کە هەڵبژاردنی داهاتوو دادێت

that will make electric mobility the new normal,

پێم وایە کە هەموو کاندیدەکان دەبێ ڕوونی بکەنەوە کە پشتگیری کێ دەکەن،

especially in a developing country.

.لەبارەی نەهێشتنی بەرهەمە نەوتییەکان

By the time the next election comes,

لەبەر ئەوەی ئەم پرسیارە ئەبێ ببێتە سەرەکیترین پرسیار لە ئەجێندای سیاسیماندا.

I believe every candidate will have to disclose where they stand

وە من دڵنیاتان دەکەمەوە کە ئەم بابەتە بۆ چۆنێتی مامەڵە کردن نیە لەگەڵ کەش و هەوا،

on the abolition of fossil fuels.

Because this question has to enter our mainstream politics.

.یاخود ئەجێندای ژینگەیی ئێمە نیە

،بەڵکو لەبارەی وڵاتێکەوەیە کە دەمانەوێ

And I'm telling you, this is not a question of climate policy

،وە ئەو شارانەی کە هەمانە

،وە ئەو شارانەی کە دەمانەوێت

or environmental agenda.

.وە ئەو کەسەی ئەو بڕیارە دەدات

It's about the country that we want

لەبەر ئەوەی لە کۆتاییدا، ئەوەی کە پێویستە نیشانی بدەین

and the cities that we have

ئەوەیە کە گەشەسەندن بە وزەی سروشتیەوە

and the cities that we want

and who makes that choice.

،شتێکی زۆر باشە بۆ خەڵکی

Because at the end of the day, what we have to show

،بۆ ئەو کۆستاریکیانەی کە ئێستا لە ژیاندان

is that development with renewable energy

وە بەتایبەت بۆ ئەوانەی هێشتا لەدایک نەبوون.

is good for the people,

for Costa Ricans that are alive today

،ئەمە مۆزەخانەی نیشتیمانی ئێمەیە

and especially for those who haven't been born.

،درەوشاوە و بێ دەنگە

،وە کاتێ کە لەبەردەمیدا ڕادەوەستی

شتێکی ئەستەمە کە باوەڕ بهێنی

This is our National Museum today.

ئەم دیوارانە لە ڕابردوودا تایبەت بوون بە سوپا،

It's bright and peaceful,

.لە کۆتایی ساڵانی 40 ەکانەوە

and when you stand up in front of it,

ئێمە ژیانێکی تازەمان بەبێ بوونی سوپا لەم شوێنەدا دەست پێ کرد،

it's really hard to believe these were military barracks

وە ئەمە ئەو شوێنە دەبێ کە

at the end of the '40s.

هەڵوەشاندنەوەی بەرهەمە نەوتییەکان تێدا ڕادەگەیەنرێت.

We started a new life without an army in this place,

.وە دووبارە مێژوو دەنووسینەوە

and here is where our abolition

.سوپاس

(چەپڵە لێدان)

of fossil fuels will be announced one day.

And we will make history again.

Thank you.

(Applause)