Phil Plait: How to defend Earth from asteroids

Translator: Mohammad Tofighi Reviewer: Ali Hasanzadeh

I want to talk to you about something

Bugün sizlərlə konuşmak istədiğim bir konu var.

kind of big.

Olduxça geniş bir konu.

We'll start here.

Belə başlayaq.

Sixty-five million years ago --

65 milyon il əvvəl

(Laughter)

the dinosaurs had a bad day.

dinozavrlar çox pis bir gün keçirdi.

(Laughter)

(Gülüş)

A chunk of rock six miles across,

9.6 km genişliyində böyük bir qaya kütləsi,

moving something like 50 times the speed of a rifle bullet,

bir tüfəngdən çıxan güllənin

50 qatında bir sürətlə

slammed into the Earth.

Dünya ilə toqquşdu.

It released its energy all at once,

Bir anda bütün enerjisini ortaya çıxardı

and it was an explosion that was mind-numbing.

və ağıllara durğunluq verəcək

bir patlama yaratdı.

If you took every nuclear weapon ever built

Bu günə qədər, Soyuq müharibənin ən hərarətli zamanlarında

çıxarılan bütün nüvə silahları yığsansa,

at the height of the Cold War,

lumped them together,

hamısını bir kənara yığıb

and blew them up at the same time,

eyni anda havaya uçursanız,

that would be one one-millionth of the energy released at that moment.

o zaman ortaya çıxan enerjinin yalnız

milyonda birini əldə edərsiniz.

The dinosaurs had a really bad day.

şdə dinozavrlar, həqiqətən də bərbad bir gün keçirmişdi.

OK?

Deyilmi?

Now, a six-mile-wide rock is very large.

Yəni, 9.6 km genişliyində bir qaya olduqca böyükdür.

We all live here in Boulder.

Hamımız burada, Boulder'de yaşayırıq.

If you look out your window and see Longs Peak --

Pəncərədən çölə baxdığınızda,

you're probably familiar with it --

artıq dost olduğunuz Long 's Peak Dağını görə bilərsiniz.

now, scoop up Longs Peak and put it out in space.

İndi Long 's Peak'i alıb

Take ... Meeker, Mt. Meeker.

kosmosa yerləşdirək.

Meeker dağını da alaq və

Lump that in there, and put that in space as well.

onu da kosmosa qoyaq.

And Mt. Everest. And K2.

Ardından Everestə, K2'yi

və Indian Peaks'i əlavə edək.

And the Indian peaks.

O zaman nə qədər böyük bir qayadan

Then you're starting to get an idea of how much rock we're talking about, OK?

bəhs etdiyimiz daha yaxşı anlaya bilərsiniz.

We know it was that big

Bu qədər böyük olduğunu,

because of the impact it had and the crater it left.

yaratdığı təsirdən və buraxdığı kraterin anlayırıq.

It hit in what we now know as Yucatan, the Gulf of Mexico.

Meteorit, Meksika Körfəzində

Yucatan olaraq bildiyimiz bölgəyə düşdü.

You can see here, there's the Yucatan Peninsula,

Burada gördüğünüz gibi,

Yucatan Yarımadası bura.

if you recognize Cozumel off the east coast there.

Cozumel də, Fərqinə vardınızsa dərhal şərq yaxasında.

Here is how big of a crater was left.

Yaratdığı çuxur, bu böyüklükdə.

It was huge.

To give you a sense of the scale ... there you go.

Nəhəng kimi. Sizə ölçək haqqında fikir verməsi baxımından,

belə deyə bilərik.

The scale here is 50 miles on top, a hundred kilometers on the bottom.

Üst tərəfi 80, alt tərəfi də 100 km. 'Idi.

Genişliyi 300 km,

This thing was 300 kilometers across -- 200 miles --

yəni 200 mil olan bu meteorit,

an enormous crater that excavated out vast amounts of earth

yer üzünü deşib keçərək

planetin dörd bir yanına, böyük böyüklükdə

that splashed around the globe and set fires all over the planet,

parçalar sıçrattı və hər yerdə yanğınlara səbəb oldu;

threw up enough dust to block out the sun.

günəşi kəsəcək qədər toz buludu yaratdı.

It wiped out 75 percent of all species on Earth.

Yer üzündəki növlərin 75 faizini

silib süpürdü.

Now, not all asteroids are that big.

Amma asteroid hamısı bu qədər böyük deyil.

Some of them are smaller.

Bəziləri çox daha kiçik.

Here is one that came in

Bu gördüyünüz,

over the United States in October of 1992.

1992in Oktyabr ayında

ABŞ-a düşənlərdən biri.

It came in on a Friday night.

Bir Cümə axşamı düşdü.

Why is that important?

Bu detal səbəb əhəmiyyətli yaxşı?

Because back then, video cameras were just starting to become popular,

Çünki o zamanlar, video kameralar

yeni-yeni rəğbət görürdü

and parents would bring them to their kids' football games

və ailələr kameralarını alıb

uşaqlarını futbol maçındayken kaydedebiliyordu

to film their kids playing football.

Meteorit da Cümə günü düşdüyü üçün,

And since this came in on a Friday,

they were able to get this great footage of this thing breaking up

bu möhtəşəm görünüşü alabilmişlerdi;

tam da Qərb Virginia,

as it came in over West Virginia, Maryland, Pennsylvania and New Jersey

Maryland, Pennsylvania

və New Jersey üzərindən keçərkən.

until it did that

to a car in New York.

Ta ki, New Yorkdakı bir avtomobili bu hala gətirənə qədər.

(Laughter)

(Gülüş)

Now, this is not a 200-mile-wide crater,

Bu, 321 km genişliyində bir krater deyil təbii

but then again, you can see the rock, which is sitting right here,

amma yenə də dərhal orada

dayanan qaya parçasını görə bilərsiniz.

about the size of a football,

Avtomobilə çarpıb bu zərəri verən,

that hit that car and did that damage.

bir futbol topu böyüklüyündəki bir qaya.

Now, this thing was probably about the size of a school bus

Ehtimalla daş, ilk başda

when it first came in.

bir məktəb avtobusu böyüklüyündə idi.

It broke up through atmospheric pressure,

Sonrasında, atmosfer təzyiqiylə parçalandı,

it crumbled, and then the pieces fell apart

ufalandı və ətrafa dağılan kiçik parçaları da

and did some damage.

bir miqdar ziyan yaratdı.

Now, you wouldn't want that falling on your foot or your head,

Bunun ayağınıza düşməsini istəməzsiniz təbii,

ya da başınıza ... Nə də olsa, bu da bir ehtimal.

because it would do that to it.

That would be bad.

Amma pis bir ehtimal.

But it won't wipe out, you know, all life on Earth, so that's fine.

Yenə də, bilirik ki, yer üzündəki bütün canlı həyatına

son verməyəcək. Bu yaxşı bir şey. Ancaq digər tərəfdən də,

But it turns out, you don't need something six miles across

9.6 km-lik bir şeyin böyük zərərlər verməsinə də

to do a lot of damage.

çox ehtiyacımız yox.

There is a median point between tiny rock and gigantic rock,

Kiçik bir kayayla nəhəng bir qaya arasında

həssas bir nöqtə var.

and in fact, if any of you have ever been to near Winslow, Arizona,

Winslow, Arizona yaxınlarına getdinizsə

there is a crater in the desert there that is so iconic

çöldəki krateri bilirsiniz.

O qədər böyükdür ki, ona, "Meteor Krateri" deyilmişdir.

that it is actually called "Meteor Crater."

To give you a sense of scale, this is about a mile wide.

Gözünüzdə canlandırma üçün, təxminən 1.6 km genişliyindədir.

If you look up at the top, that's a parking lot,

Şəkilin üst tərəfindəki edən isə, bir park sahəsi

and those are recreational vehicles right there.

və park yerindekiler də karavanlar.

So it's about a mile across, 600 feet deep.

Bu, təxminən 1.6 km genişliyində və 183 metr dərinliyində bir çuxur.

The object that formed this was probably about 30 to 50 yards across,

Bu çuxuru yaradan şey də,

təxminən 27 elə 45 metr uzunluğunda;

so roughly the size of Macky Auditorium here.

yəni az qala buradakı Mackey Oditoryumu qədər.

It came in at speeds that were tremendous,

Böyük bir sürətlə irəliləyərək

slammed into the ground, blew up,

yer üzünə vurdu, partlayış etdi

and exploded with the energy of roughly a 20-megaton nuclear bomb --

və az qala 20 megatonluk

bir nüvə bombanın yaratdığı enerjiylə,

a very hefty bomb.

belə ağır bir bombanın təsiriylə partladı.

This was 50,000 years ago,

Bu, 50 min il əvvəl idi və ehtimalla o zaman

so it may have wiped out a few buffalo or antelope,

bir neçə bizonu və ya antilopu ortadan qaldırdı

or something like that out in the desert,

və ya çöldəki digər heyvan növlərinin bir hissəsini ...

but it probably would not have caused global devastation.

Amma yenə də, qlobal təxribata

səbəb olacaq ölçüdə deyildi.

It turns out that these things don't have to hit the ground

Ancaq bunların, böyük zərərlər verməsi üçün

mütləq yer üzünə çarpması lazım deyil.

to do a lot of damage.

Now, in 1908, over Siberia, near the Tunguska region --

Məsələn, 1908-ci ildə Sibirin

Tunguska bölgəsi yaxınlarından bir nümunə ...

for those of you who are Dan Aykroyd fans and saw "Ghostbusters,"

Dan Aykroyd hayranıysanız və "Qarabasma Ovçuları" nı izlediyseniz,

"1909'daki Sibir partlamasında sonrakı ən böyük

when he talked about the greatest cross-dimensional rift

boyutlararası partlama "dediyi yeri xatırlayırsınız.

since the Siberia blast of 1909,

where he got the date wrong, but that's OK.

İşdə burada tarixi tutturamamıştır amma problem deyil təbii ki.

(Laughter)

Yil 1908. Mənə xəbərdar et. Bununla yaşaya.

It was 1908. That's fine. I can live with that.

(gülüş)

(Laughter)

Another rock came into the Earth's atmosphere

Tunguska hadisəsində də, qaya atmosferə girmiş

and this one blew up above the ground,

və yer üzünün kilometrlər üstündə,

several miles up above the surface of the Earth.

havada partlamışdı.

The heat from the explosion set fire to the forest below it,

Partlamanın istiliyiylə birlikdə

qurudakı ağaclar yanmış və ardından gələn şok dalğası,

and then the shock wave came down and knocked down trees

yüzlərlə kvadrat metrə yayılan ağacları

for hundreds of square miles.

olduğu kimi devirmişdi.

This did a huge amount of damage.

Çox böyük bir ziyan meydana gəlmişdi.

And again, this was a rock probably roughly the size

Bu qaya, az qala

of this auditorium that we're sitting in.

içində olduğumuz oditoryum qədər geniş idi.

In Meteor Crater, it was made of metal,

Meteor Krateri, ehtiva etdiyi metal elementlərin

and metal is much tougher, so it made it to the ground.

ağırlığıyla birlikdə,

yer üzünə çatmışdı.

The one over Tunguska was probably made of rock,

Tunguska'daki, çox böyük ehtimalla

and that's much more crumbly, so it blew up in the air.

qaya ağırlıqlı və asan parçalanan bir quruluşda idi.

Either way, these are tremendous explosions -- 20 megatons.

Bu səbəblə də havada partladı. Hər iki şəkildə də,

bunlar, 20 megatonluk nəhəng patlamalardı.

Now, when these things blow up,

Yenə də, buna bənzər partlayışlar,

they're not going to do global ecological damage.

qlobal diametrdə bir ekoloji zərər verəcək səviyyədə deyildirlər.

They're not going to do something like the dinosaur killer did.

Heç olmasa "dinazavr qatili" nin verdiyi

zərər qədər olmayacaq.

They're just not big enough.

Çünki kifayət qədər böyük deyildirlər.

But they will do global economic damage,

Amma qlobal iqtisadiyyata zərər verəcəkləri qəti

because they don't have to hit, necessarily,

çünki bu cür bir ziyan yaratmaq üçün

to do this kind of damage.

mütləq çarpmaları lazım deyil.

They don't have to do global devastation.

Qlobal bir təxribat yaratmaları da lazım deyil.

If one of these things were to hit pretty much anywhere,

Bunlara bənzər bir meteorit

hər hansı bir yerə dəysə, çaxnaşmaya səbəb olardı.

it would cause a panic.

But if it came over a city, an important city --

Amma əgər bir şəhərin, hələ ki əhəmiyyətli bir şəhərin

-Bir şəhər digərindən daha üstün olduğu üçün söyləmirəm;

not that any city is more important than others,

yalnız bəzilərinə, qlobal iqtisadiyyat baxımından

but some of them we depend on more on the global economic basis --

daha çox bel bağladığımız üçün bildirirəm-

that could do a huge amount of damage to us as a civilization.

üzərinə düşsə, sivilizasiya səviyyəsində

hamımız təsirlənər.

So, now that I've scared the crap out of you --

İndi, hər kəsin canına kopardığıma görə ...

(Laughter)

(gülüş)

what can we do about this?

Bu mövzuda nə edə biləcəyimizi düşünə bilərik, deyilmi?

This is a potential threat.

Bu, potensial bir təhdid.

Let me note that we have not had a giant impact like the dinosaur killer

Bunu ifadə keçməyin:

65 milyon il boyunca "dinazavr qatili" kimi

for 65 million years.

başqa bir partlama yaşamadıq. Bunlar çox nadir olar.

They're very rare.

The smaller ones happen more often,

Daha kiçikləri çox daha sıx olar

but probably on the order of a millennium,

amma bu da, ehtimalla min illik fasilələrlə,

every few centuries or every few thousand years.

ya da bir neçə əsrdə, bir neçə min ildə bir olar.

Yenə də bu həqiqətin fərqində olmamız lazımdır.

But it's still something to be aware of.

Well, what do we do about them?

Yaxşı, bu mövzuda nə etməliyik?

The first thing we have to do is find them.

İlk iş, onları tapmaq olmalıdır.

This is an image of an asteroid that passed us in 2009.

Bu, 2009-ci ildə dərhal

yanımızdan keçən bir asteroid.

It's right here.

Tam burada.

But you can see that it's extremely faint.

Çox müəyyən naməlum.

I don't know if you can see that in the back row.

Görüb görmədiyinizi bilmirəm amma

These are just stars.

dərhal arxa sırada. Bunlar ulduzlar.

This is a rock that was about 30 yards across,

Bu da, 27 metr genişliyində bir qaya;

so roughly the size of the ones that blew up over Tunguska

yəni Tunguska üzərində partlayan

və 50 min il əvvəl Arizonanın vuranla eyni ölçüdə.

and hit Arizona 50,000 years ago.

These things are faint.

Bunlar çox siliktir.

They're hard to see, and the sky is really big.

Görməsi çox çətindir və səma da olduqca böyük onsuz da.

We have to find these things first.

Əvvəlcə bunları tapmamız lazımdır.

Well, the good news is, we're looking for them.

Yaxşı xəbər bu: Onları axtarırıq.

NASA has devoted money to this;

NASA buna fond ayırmış vəziyyətdə.

the National Science Foundation and other countries

ABŞ Milli Elm Fondu və bəzi ölkələr

bu mövzuda olduqca həvəsli.

are interested in doing this.

We're building telescopes that are looking for the threat.

Təhdidləri axtarışa yarayan

xüsusi teleskoplar edirik. İlk addım üçün bu möcüzə

That's a great first step. But what's the second step?

amma bir sonrakı addım nədir? İkincisi də,

The second step is if we see one heading toward us, we have to stop it.

artıq bizə doğru gələn bir qayanı görürük

və bunu durdurmamız lazımdır. Nə edə bilərik?

What do we do?

You've probably heard about the asteroid Apophis.

Birçoğunuz Apophis adlı asteroidin eşitmisiniz.

Duymadıysanız, indi öyrənəcəksiniz.

If you haven't yet, you will.

If you've heard about the Mayan 2012 apocalypse,

2012-ci ildəki Maya kıyametini duyduysanız,

you're going to hear about Apophis,

Apophisin də öyrənmiş olacaqsınız

because you're keyed in to all the doomsday networks, anyway.

çünki çoxunuz, qiyamət günü ssenarilərinin

çoxdan içinə düşmüş vəziyyətdəsiniz.

(Laughter)

Apophis is an asteroid that was discovered in 2004.

Apophis, 2004-ci ildə kəşf edilmiş bir asteroid.

It's roughly 250 [meters] across, so it's pretty big --

Genişliyi, təxminən 250 metr,

yəni olduqca böyük.

bigger than a football stadium.

Məsələn, bir futbol stadionunda daha böyük və

And it's going to pass by the Earth in April of 2029.

2029-cu ildə Dünyanın yanından keçəcəyi bilinir.

And it's going to pass us so close

O qədər yaxın keçəcək ki,

that it's actually going to come underneath our weather satellites.

hava vəziyyəti uydularımızın

dərhal altından dolanacaq.

The Earth's gravity is going to bend the orbit of this thing so much

Dünyadakı cazibə, bu qayanın orbitini

elə bükecek ki,

that if it's just right,

if it passes through this region of space,

kosmosun, bu "açar dəliyi" adı verilən,

this kidney-bean-shaped region called the keyhole,

paxla şəklindəki bu bölgəsindən keçməsi vəziyyətində,

the Earth's gravity will bend it just enough that seven years later,

Dünyadakı cazibə onu elə eğecek ki,

yalnız yeddi il sonra,

on April 13 -- which is a Friday, I'll note -- in the year 2036 --

hətta tam da Cümə gününə bərabər gələn

13 Aprel 2036da ...

(Laughter)

you can't plan that kind of stuff --

-Belə bir rastlantıyı planlaması belə çox çətin-

(Laughter)

Apophis is going to hit us.

Apophis bizə çarpacaq.

And it's 250 meters across, so it would do unbelievable damage.

250 metr genişliyindəki bu meteorit,

inanılmaz bir zərər verəcək.

The good news is that the odds of it actually passing through this keyhole

Amma yaxşı xəbər bu ki, belə bir şeyin

bu "açar dəliyi" ndən keçərək,

and hitting us next go-around are one in a million, roughly --

sonra bizə çarpma ehtimalı milyonda bir;

very, very low odds.

yəni çox çox aşağı bir ehtimal. Mən, şəxsən

So I personally am not lying awake at night worrying about this at all.

bunu düşünərək yuxusuz gecələr geçirmiyorum.

Əslində Apophis, bizim üçün gizli bir lütf

I don't think Apophis is a problem.

çünki o, bənzər təhlükələrə qarşı

In fact, Apophis is a blessing in disguise,

çünkü o, benzer tehlikelere karşı

because it woke us up to the dangers of these things.

gözümüzü açdı.

This thing was discovered just a few years ago

Bu meteorit, bir neçə il əvvəl kəşf edildi

and could hit us a few years from now.

və bundan bir neçə il sonra bizə ilə toqquşa bilərdi.

It won't, but it gives us a chance to study these kinds of asteroids.

Artıq çarpmayacaq amma bizə,

bu cür asteroid üzərində iş fürsəti verdi.

We didn't really necessarily understand these keyholes, and now we do,

Bu "açar dəlikləri" ni tam olaraq anlaya bilmirdim

amma indi anlayırıq və bunun,

and it turns out that's really important,

çox əhəmiyyətli bir addım olduğunu gördük.

because how do you stop an asteroid like this?

Əks halda belə bir asteroid necə durdurursunuz ki?

Well, let me ask you:

İndi sizə soruşuram:

What happens if you're standing in the road and a car's headed for you?

yolun ortasında dikilseniz və bir avtomobil

sizə doğru gəlsə ... Nə edərdiniz? Kənara çekilirdiniz.

What do you do?

You do this. Right? Move, and the car goes past you.

Deyilmi? Hərəkət edərdiniz və avtomobil yanınızdan keçərdi.

But we can't move the Earth, at least not easily,

Amma biz Dünyanı yerindən oynatamayız, heç olmasa zəhmətsizcə ...

Amma kiçik bir asteroid oynada bilərsiniz.

but we can move a small asteroid.

And it turns out, we've even done it.

Əslində bunu çoxdan etmişik belə.

2005-ci ildə NASA, Deep Impact (Derin Darbe) adlı

In the year 2005, NASA launched a probe called Deep Impact,

bir kəşf vasitəsi atdı. Bu vasitənin bir parçası da,

which slammed a piece of itself into the nucleus of a comet.

özünü kuyruklı ulduzun nüvəsinə yerləşdirdi.

Comets are very much like asteroids.

Quyruqlu ulduzlar da asteroid bənzər.

The purpose wasn't to push it out of the way;

Buradakı məqsəd, onun rotasını dəyişdirmək deyildi.

the purpose was to make a crater to excavate the material

Məqsəd, quyruqlu ulduzun səthində bir çuxur açaraq

dərinlərdəki materialı

and see what was underneath the surface of this comet,

ortaya çıxarmaq idi.

which we learned quite a bit about.

Bunu da bir az bacardıq yəqin.

We did move the comet a little tiny bit --

Quyruqlu ulduzu bir az olsun hərəkət ettirebildik,

not very much, but that wasn't the point.

çox deyil amma hədəf də bu deyildi onsuz da.

However, think about this:

Amma bu baxımdan baxın.

This thing is orbiting the Sun at 10, 20 miles per second.

Bu quyruqlu ulduz, günəşin orbitində

saniyədə 32 km sürətlə dönürdü.

We shot a space probe at it and hit it, OK?

Biz də ona bir kosmos vasitəsi atıb üzərinə yerləşdirdik.

Nə qədər çətin olduğunu bir düşünün və biz bunu bacardıq.

Imagine how hard that must be, and we did it.

That means we can do it again.

Yəni, bunu bir dəfə daha edə bilərik.

If we see an asteroid that's coming toward us, headed right for us,

Bizə doğru yaxınlaşan bir meteorit görəndə,

tam da üstümüzə gəlirsə və

and we have two years to go?

qarşımızda iki il varsa, bam! Onu partladar.

Boom! We hit it.

You know, if you watch the movies --

Əslində filmlərdə gördüyünüz kimi,

(Laughter)

səbəb nüvə silahı kullanmadığımızı

you might think:

Why don't we use a nuclear weapon?

düşünə bilərsiniz.

Well, you can try that, but the problem is timing.

Bunu təcrübəyə bilərsən təbii amma burada əhəmiyyətli olan zamanlama.

Shoot a nuclear weapon at this thing,

Quyruqlu ulduzu nüvə silahla vura bilərsiniz

you have to blow it up within a few milliseconds of tolerance,

amma bunu, bir neçə mili saniyə dözümlülüklə partlatmanın lazımdır;

əks halda görmür.

or else you'll miss it.

And there are a lot of other problems with that; it's very hard to do.

Başqa bir çox problem də var təbii.

Bir dəfə çox çətin bir iş.

But just hitting something? That's pretty easy.

Amma bir şeyi vurmaq ... O çox asan.

I think even NASA can do that, and proved that they can.

NASA-nın belə bunu edə biləcəyini düşünürəm,

hətta edə bildiklərini də sübut etdilər belə. (gülüş)

(Laughter)

The problem is, if you hit this asteroid, you've changed the orbit,

Əsl problem bu: Bir asteroid vurdunuz

və asteroidin orbitini dəyişdirdiniz.

you measure the orbit,

then you find out, oh yeah, we just pushed it into a keyhole,

Orbiti hesapladığınızda, bir baxdınız ki,

onu çoxdan "açar dəliyi" nə sokmuşsunuz

and now it's going to hit us in three years.

və bu vəziyyətdə bizə çarpması üçün yalnız üç il qalmış.

Well, my opinion is: fine!

Məncə hava yenə xoş.

It's not hitting us in six months --

En azından altı ay içinde bize çarpmayacak. Bu iyi.

that's good.

Now we have three years to do something else.

Şimdi başka bir çözüm için üç yılımız var demek.

And you can hit it again.

Onu yeniden vurabilirsiniz ama bu, biraz sakarlık olur.

That's kind of ham-fisted;

Bunu yapmamak için, onu, üçüncü bir anahtar deliğine

you might just push it into a third keyhole or whatever,

ya da başqa bir rotaya istiqamətləndirər.

so you don't do that.

Ən sevdiyim hissə də bu işdə.

And this is the part --

it's the part I just love.

(Laughter)

(gülüş)

After the big macho "Grr ... bam! We're gonna hit this thing in the face,"

Böyük, maço bir "Rrrrrrr BAM!" efektiyle

"Üzünə okkalı bir yumruq" endirdikdən dərhal sonra

böyük bir mərhəmətlə yaxınlaşar.

then we bring in the velvet gloves.

(gülüş)

(Laughter)

There's a group of scientists and engineers and astronauts,

Bir qrup elm insanı, mühəndis

və astronavt, özlərinə,

and they call themselves The B612 Foundation.

"B612 Foundation" adını verdilər.

For those of you who've read "The Little Prince,"

"Kiçik Şahzadə" i oxumuş olanların

you understand that reference, I hope --

bu göndərməyi anlayacaklarını ümid edirəm.

the little prince lived on an asteroid called B612.

Kiçik şahzadənin yaşadığı asteroidin adı B162'ydi.

These are smart guys -- men and women -- astronauts, like I said, engineers.

Bunlar, daha əvvəl də dediyim kimi,

bir-birindən ağıllı, qadın və kişi avtronavtlar, mühəndislər.

Rusty Schweickart, who was an Apollo 9 astronaut, is on this.

Apollo 9 astronotlarından biri olan

Schweickart da bu qrupun içində.

Dan Durda, my friend who made this image,

Bu görünüşü alan yoldaşım Dan Durda da

works here at Southwest Research Institute in Boulder, on Walnut Street.

Boulder'daki Walnut Streetdə iştirak edən Southwest Araşdırma İnstitutunda çalışır.

Bu görünüşü bu məqsədlə aldı

He created this image for this.

və institut üçün çalışan astronomlardan biri.

He's actually one of the astronomers who works for them.

Dünyaya vurmaq üzrə olan

If we see an asteroid that's going to hit the Earth

bir meteorit görəndə, kafi zamanımız varsa,

and we have enough time,

onu, daha yaxşı bir orbitə oturtmaq üçün vura bilər.

we can hit it to move it into a better orbit.

Amma sonra, bir və ya iki tonluq bir

But then what we do is launch a probe that has to weigh a ton or two.

kosmos vasitəsi fırlatmamız lazımdır.

Çox böyük olmaq məcburiyyətində deyil-bir neçə tonluq kiçik bir şey-

It doesn't have to be huge -- a couple of tons, not that big --

və sonrasında bunu götaşının yaxınında park etməmiz lazımdır.

and you park it near the asteroid.

You don't land on it, because these things are tumbling end over end.

Üzərinə eniş edə bilməzsiniz çünki başıaşağı devrilebilirler.

Tam üstünə enmək çətin iş.

It's very hard to land on them.

Instead you get near it.

Onun yerinə, ona yanaşır.

The gravity of the asteroid pulls on the probe,

Meteoritin cazibə, kosmos vasitəsini özünə çəkər

and the probe has a couple of tons of mass.

və onsuz da vasitənin da bir neçə tonluq kütləsi

It has a little tiny bit of gravity,

Cazibə qüvvəsi çox güclü olmasa da,

but it's enough that it can pull the asteroid,

asteroid çəkəcək qədər kifayətdir.

and you have your rocket set up --

Sonra, roketlerinizi hazırlamış

you can barely see it here, but there's rocket plumes --

-Burada çətin də olsa raket dumanlarını görə bilərsiniz.

Bunlar, öz yerçekimleriyle bağlanarlar

and these guys are connected by their own gravity,

və siz də kosmos vasitəsini çox yavaşca,

and if you move the probe very slowly -- very, very gently,

yavaşca hərəkət ettirirseniz, böyük bir ustalıqla

you can very easily finesse that rock into a safe orbit.

meteoriti etibarlı bir orbitə oturtabilirsiniz.

Hətta onu, Dünyanın orbitinə belə oturdub

You can even put in orbit around the Earth where we could mine it,

mina çıxara bilərik. Təbii bu, tam fərqli bir mövzu.

although that's a whole other thing; I won't go into that.

Oraya girməyəcəyəm belə.

(gülüş)

(Laughter)

But we'd be rich!

Amma zəngin olardıq!

(Laughter)

(gülüş)

So think about this, right?

Bunu bir düşünün deyərəm.

Yukarılarda bir yerdə uçuşan qayalar var

There are these giant rocks flying out there, and they're hitting us,

və bunlar, bizə çarparaq

and they're doing damage to us.

böyük zərərlər verirlər amma biz də artıq nə etməmiz

But we've figured out how to do this,

lazım olduğunu bilirik; bunun üçün əlimizdə hər şey var.

and all the pieces are in place to do this.

We have astronomers with telescopes, looking for them.

Onları teleskoplarla arayan astronomlarımız var.

Bu mövzu ilə maraqlanan və

We have very, very smart people,

problemə istiqamətli həllər inkişaf etdirən

who are concerned about this and figuring out how to fix the problem,

çox amma çox ağıllı insanlarımız var.

Və bunu edəcək texnologiyamız də var.

and we have the technology to do this.

This probe actually can't use chemical rockets.

Bu kosmos vasitəsi kimyəvi raketlər istifadə edə bilməz.

Chemical rockets provide too much thrust, too much push.

Kimyəvi raketlər böyük bir itiş gücü yaradaraq

kosmos vasitəsinin tarazlığını poza bilər.

The probe would just shoot away.

Biz də, ion mühərriki adı verilən, çox amma çox yüngül

We invented something called an ion drive,

itiş gücü olan aşağı təzyiqli bir mühərrik inkişaf etdirdik.

which is a very, very, very low-thrust engine.

It generates the force a piece of paper would have on your hand --

Bir kağızın əlinizdə yaratdığı təzyiq qədər

bir güc tətbiq edir; çox yüngül.

incredibly light, but it can run for months and years,

Nəzakətli itiş reallaşdığında də,

aylarla, hətta illərcə işləyə bilir.

providing that very gentle push.

If anybody here is a fan of the original "Star Trek,"

Bu salonda orijinal "Star Trek" pərəstişkarı varsa, onlar bilər.

İon mühərriki olan, yadplanetlilərin istifadə etdiyi bir kosmos vasitəsinin peşindediler

they ran across an alien ship that had an ion drive,

və Spock belə deyir:

and Spock said, "They're very technically sophisticated.

"Çox inkişaf etmiş texnologiyaları var.

They're a hundred years ahead of us with this drive."

Bu mühərriklə, bizim yüz il önümüzdeler "

Yaşasın! Artıq bizim də ion Mühərrikimiz var.

Yeah, we have an ion drive now.

We don't have the Enterprise, but we've got an ion drive now.

Bizim "Atılgan" ımız, Enterprise adında bir gəmimiz yox bəlkə

amma artıq ion motorlarımız var.

(Laughter)

(Alqışlar)

(Applause)

Spock.

Spock.

(Laughter)

(gülüş)

So ...

İşte...

That's the difference --

İnsanlar və dinozavrlar arasındakı

that's the difference between us and the dinosaurs.

fərqi da bu.

This happened to them.

Onların başına gələn,

It doesn't have to happen to us.

bizim də başımıza gəlmək məcburiyyətində deyil.

The difference between the dinosaurs and us

Dinazorlarla Aramızdakı fərqi bu:

is that we have a space program

Bizim kosmos programlarımız var

və səs istifadə edə;

and we can vote,

and so we can change our future.

yəni, gələcəyimizi değiştirebiliyoruz.

(Laughter)

(gülüş)

We have the ability to change our future.

Gələcəyimizi şekillendirebilme becerimiz var.

Sixty-five million years from now,

Bundan 65 milyon il sonra,

we don't have to have our bones collecting dust in a museum.

kemiklerimizi, bir muzeydə toz tutarkən

görmək məcburiyyətində qalmayacağı.

Thank you very much.

Çox təşəkkür edirəm.

(Applause)

(Alqışlar)