A brief history of Spanish - Ilan Stavans

Translator: Bestjan Mamo Reviewer: Helena Bedalli

Beginning in the 3rd century, before the coming era,

Në fillim të shekullit të 3-të, para epokës që vjen,

the Romans conquered the Iberian Peninsula.

romakët pushtuan Gadishullin Iberik.

This period gave rise to several regional languages in the area that's now Spain,

Kjo periudhë solli lindjen e disa gjuhëve rajonale në zonën që sot njihet si Spanja,

including Castilian, Catalan and Galician.

duke përfshirë kastilianishten, katalanishten dhe galicishten.

One of these would become Spanish— but not for another 1,500 years.

Njëra nga ato do të kthehej në spanjisht, por jo për edhe 1500 vjet të tjera.

Those years tell the origin story of what’s become a global modern language.

Ato vite tregojnë historinë e origjinës së një gjuhe moderne globale.

During the Roman occupation,

Gjatë pushtimit romak,

colloquial spoken Latin, often called “Vulgar Latin,”

gjuha latine e folur, shpesh e quajtur “latinishtja vulgare”,

mixed with Indigenous languages.

u përzie me gjuhët indigjene.

Approximately 75% of modern Spanish comes from Latin, including syntactic rules.

Afërsisht 75% e spanjishtes moderne vjen nga latinishtja, dhe rregullat sintaksore.

For instance, verbs are conjugated in a similar way as in Latin.

Për shembull, foljet janë të zgjedhuara në mënyrë të ngjashme si në latinisht.

And like other Roman languages, nouns have gender:

Dhe si në gjuhët e tjera romake, emrat kanë gjini:

el sol, the sun, is masculine, whereas la luna, the moon, is feminine.

el sol, dielli, është mashkullor, ndërsa la luna, hëna, është femërore.

After the Roman Empire collapsed,

Pas rënies së Perandorisë Romake,

a series of other powers conquered the region.

një sërë fuqish të tjera pushtuan rajonin.

First came the Visigoths starting in the 5th century of the common era.

Së pari erdhën Visigotët duke filluar në shekullin e 5-të të epokës së zakonshme.

They spoke an eastern Germanic language

Ata flisnin një gjuhë gjermanike lindore

that would eventually become part of German

që si përfundim do të bëhej pjesë e gjermanishtes

and lent a few words to the language that would become Spanish.

dhe i huazuan disa fjalë gjuhës që do të bëhej spanjisht.

Then the Umayyad Caliphate ousted the Visigoths.

Pastaj Kalifati Umajad i dëboi vizigotët.

They spoke Arabic, which left a strong mark on modern Spanish:

Ata flisnin arabisht, gjë që la një gjurmë të theksuar në spanjishten moderne:

over a thousand words come from Arabic.

mbi një mijë fjalë vijnë nga arabishtja.

These often have a starting “a” or “z” sound,

Këto shpesh kanë një tingull fillestar “a” ose “z”,

and sometimes include an “h.”

dhe shpeshherë përfshijnë një “h”.

In 1492, the Catholic Church consolidated its power through two monarchs,

Në vitin 1492, Kisha Katolike konsolidoi pushtetin e saj nëpërmjet dy monarkëve,

Isabella and Ferdinand,

Isabelës dhe Ferdinandit,

expelling Muslims and Jews,

duke dëbuar muslimanët dhe hebrenjtë,

combining the distinct regional kingdoms into one nation,

duke i bashkuar mbretëritë e veçanta rajonale në një komb,

and adopting one of the local languages as the official state language.

dhe duke adoptuar një nga gjuhët vendase si gjuhë zyrtare shtetërore.

That language was Castellano, or Castilian, from the Kingdom of Castile,

Ajo gjuhë ishte Kastellano, ose Kastiliane, nga Mbretëria e Kastiljes,

which was centrally located in Spain and home to Madrid.

e cila ndodhej parimisht në Spanjë dhe ishte shtëpia e Madridit.

Thereafter Castellano became Español, or Spanish.

Më pas Kastellano u bë Español, ose spanjisht.

But the Spanish of 1492 was Old Spanish, very different from Spanish today.

Por spanjishtja e 1492-it qe spanjishte e vjetër, shumë ndryshe nga ajo e sotmja.

That same year, Christopher Columbus sailed across the Atlantic Ocean,

Në po atë vit, Kristofor Kolombi lundroi përtej Oqeanit Atlantik,

marking the start of the Spanish conquest of the Americas.

duke markuar fillimin e pushtimit spanjoll të Amerikës.

The Indigenous population of the Americas

Popullsia indigjene e Amerikës

spoke an estimated 2,000 different languages.

fliste rreth 2000 gjuhë të ndryshme.

Over the next few decades,

Gjatë dekadave të ardhshme,

most of them were forced to adopt Spanish at the expense of their own languages.

shumica e tyre u detyruan të asimiloheshin me spanjishten në vend të gjuhëve të tyre.

Still, words from Indigenous languages became part of Spanish.

Megjithatë, fjalë nga gjuhët indigjene u bënë pjesë e spanjishtes.

From Nahuatl, the language of the Aztec Empire,

Nga Nahuato, gjuha e Perandorisë Asteke,

came words with “ch” and “y” like “chapulin” and “coyote.”

erdhën fjalë me “ch” dhe “y” si “kapulin” dhe “kojotë“.

From Quechua, a language spoken in the Peruvian Andes,

Nga keçua, një gjuhë e folur në Andet peruane,

came words with “ch” like “cancha,” “chullo,” and “poncho.”

erdhën fjalë me “ch” si “cancha”, “chullo” dhe “poncho”.

Some of these words describe things

Disa nga këto fjalë përshkruajnë gjëra

that hadn’t existed in the Spanish lexicon before,

që nuk kishin ekzistuar më parë në leksikun spanjoll,

while others replaced existing Spanish words even in Spain.

ndërsa të tjera zëvendësuan fjalët ekzistuese spanjolle madje edhe në Spanjë.

By the time Miguel de Cervantes published the first part of “Don Quixote” in 1605,

Në kohën kur Migel de Servantes botoi pjesën e parë të “Don Kishotit” në 1605,

the language was arguably more similar to modern Spanish

mund të themi se gjuha ishte më e ngjashme me spanjishten moderne

than plays of one of his contemporaries, William Shakespeare,

sesa dramat e një prej bashkëkohësve të tij, Uilliam Shekspir,

were to modern English.

ishin me anglishten moderne.

Starting in the 18th century,

Duke filluar nga shekulli i 18-të,

French language and culture were extremely fashionable in Spain,

gjuha dhe kultura franceze ishin jashtëzakonisht në modë në Spanjë.

and later Hispanic America.

dhe më vonë në Amerikën Hispanike.

While the two languages already had commonalities

Teksa të dy gjuhët kishin tashmë të përbashkëta

from their shared roots in Latin,

nga rrënjët e tyre të përbashkëta latine,

Spanish gained new words from French during this period.

spanjishtja fitoi fjalë të reja nga frëngjishtja gjatë kësaj periudhe.

In the 19th century, all over Central and South America,

Në shekullin e 19-të, në të gjithë Amerikën Qendrore dhe Jugore,

people revolted to gain independence from Spain.

njerëzit u revoltuan për të fituar pavarësi prej Spanjës.

In the newly sovereign nations,

Në kombet e reja sovrane,

people continued to speak the language of their former oppressors.

njerëzit vazhduan të flisnin gjuhën e ish-pushtuesve të tyre.

Today, there are approximately 415 million inhabitants of Hispanic America.

Sot, ka rreth 415 milionë banorë në Amerikën Hispanike.

Spanish is the official language of 21 countries and Puerto Rico.

Spanjishtja është gjuha zyrtare e 21 shteteve dhe Puerto Rikos.

As of 2021, only English, Mandarin, and Hindi have more speakers.

Që nga 2021, vetëm anglishtja, mandarina dhe hindishtja kanë më shumë folës.

How does a language with so many speakers around the world

Si mundet që një gjuhë me kaq shumë folës në mbarë botën

not break apart into new languages the way Vulgar Latin did?

të mos ndahet në gjuhë të reja siç u bë latinishtja vulgare?

There's no easy answer to this question.

Për këtë pyetje nuk ka përgjigje të lehtë.

Other languages that spread through colonialism, like French,

Gjuhë të tjera që u përhapën përmes kolonizimit, si frëngjishtja,

have mixed with Indigenous languages to form entirely new ones.

janë përzier me gjuhët indigjene për të formuar gjuhë krejtësisht të reja.

Some would argue that Spanglish, a mixture of Spanish and English,

Mund të thuhet se Spanglishtja, një përzierje e spanjishtes dhe anglishtes,

is a distinct language or on its way to becoming one.

është një gjuhë e veçantë ose në rrugën për t’u bërë e tillë.

But although a person in Buenos Aires occasionally might use words

Por edhe pse një person në Buenos Aires herë pas here mund të përdorë fjalë

that aren’t fully intelligible to someone in Bogotá or Mexico City,

që nuk janë plotësisht të kuptueshme për dikë në Bogotá apo Mexico City,

Spanish retains enough unity of syntax, grammar, and vocabulary

spanjishtja ruan goxha unitet në sintaksë, gramatikë dhe fjalor

to remain one language.

për të mbetur një gjuhë e vetme.