A brief history of Spanish - Ilan Stavans

Translator: 10CA1-14- Phan Minh Hoàng Reviewer: Hoàng Trung Lê

Beginning in the 3rd century, before the coming era,

Bắt đầu từ thế kỉ 3 trước Công Nguyên,

the Romans conquered the Iberian Peninsula.

Người La Mã xâm chiếm Bán đảo Iberia.

This period gave rise to several regional languages in the area that's now Spain,

Thời kì này sinh ra vài ngôn ngữ địa phương, ở khu vực hiện là Tây Ban Nha,

including Castilian, Catalan and Galician.

bao gồm tiếng Castilian, Catalan và Galician.

One of these would become Spanish— but not for another 1,500 years.

Một trong số chúng sẽ trở thành tiếng Tây Ban Nha sau 1500 năm.

Those years tell the origin story of what’s become a global modern language.

Những năm tháng ấy vẽ nên câu chuyện về nguồn gốc của một ngôn ngữ toàn cầu.

During the Roman occupation,

Dưới sự chiếm đóng của người La Mã,

colloquial spoken Latin, often called “Vulgar Latin,”

ngôn ngữ Latin giao tiếp, được biết với tên “Vulgar Latin”,

mixed with Indigenous languages.

được kết hợp với nhiều ngôn ngữ địa phương.

Approximately 75% of modern Spanish comes from Latin, including syntactic rules.

Khoảng 75% tiếng Tây Ban Nha hiện đại đến từ Latin, bao gồm quy tắc cú pháp.

For instance, verbs are conjugated in a similar way as in Latin.

Ví dụ như động từ được chia thì giống như trong tiếng Latin.

And like other Roman languages, nouns have gender:

Và như những ngôn ngữ La Mã khác, danh từ có giới tính:

el sol, the sun, is masculine, whereas la luna, the moon, is feminine.

“el sol”, Mặt Trời, là giới nam, còn “la luna”, Mặt Trăng, là giới nữ.

After the Roman Empire collapsed,

Sau sự sụp đổ của Đế chế La Mã,

a series of other powers conquered the region.

những thế lực khác xâm chiếm khu vực này.

First came the Visigoths starting in the 5th century of the common era.

Đầu tiên là người Visigoths, bắt đầu vào thứ kỉ 5 sau Công Nguyên.

They spoke an eastern Germanic language

Họ sử dụng một ngôn ngữ Đông Đức

that would eventually become part of German

mà cuối cùng sẽ trở thành một phần của tiếng Đức

and lent a few words to the language that would become Spanish.

và cho mượn một số từ cho ngôn ngữ mà sẽ trở thành tiếng Tây Ban Nha.

Then the Umayyad Caliphate ousted the Visigoths.

Sau đó, người Umayyad Caliphate tiếm quyền người Visigoths.

They spoke Arabic, which left a strong mark on modern Spanish:

Họ dùng tiếng Ả Rập, ngôn ngữ đã để lại dấu ấn lớn đến tiếng Tây Ban Nha hiện đại:

over a thousand words come from Arabic.

hàng nghìn từ xuất phát từ tiếng Ả Rập.

These often have a starting “a” or “z” sound,

Những từ ấy thường bắt đầu với âm “a” hay “z”,

and sometimes include an “h.”

và đôi lúc gồm âm “h”.

In 1492, the Catholic Church consolidated its power through two monarchs,

Vào năm 1492, Giáo hội Công giáo khẳng định quyền lực qua 2 nhà cầm quyền,

Isabella and Ferdinand,

Isabella và Ferdinand,

expelling Muslims and Jews,

trục xuất người Hồi giáo và Do Thái,

combining the distinct regional kingdoms into one nation,

kết hợp những tiểu quốc khác biệt trong khu vực thành một quốc gia,

and adopting one of the local languages as the official state language.

và lấy một trong những ngôn ngữ địa phương làm ngôn ngữ chính thức.

That language was Castellano, or Castilian, from the Kingdom of Castile,

Ngôn ngữ ấy là Castellano, hay Castilian, từ vương quốc Castile,

which was centrally located in Spain and home to Madrid.

vương quốc nằm tại trung tâm của Tây Ban Nha, sau này gọi là Madrid.

Thereafter Castellano became Español, or Spanish.

Sau đó, Castellano trở thành Español hay tiếng Tây Ban Nha.

But the Spanish of 1492 was Old Spanish, very different from Spanish today.

Nhưng tiếng Tây Ban Nha của năm 1492 là ngôn ngữ cũ

khác biệt hẳn so với ngôn ngữ hiện đại.

That same year, Christopher Columbus sailed across the Atlantic Ocean,

Cùng năm, Christopher Columbus vượt biển Đại Tây Dương,

marking the start of the Spanish conquest of the Americas.

đánh dấu sự xâm lược của Tây Ban Nha với người Châu Mĩ.

The Indigenous population of the Americas

Những cư dân bản địa ở lục địa này

spoke an estimated 2,000 different languages.

sử dụng gần 2000 ngôn ngữ khác nhau.

Over the next few decades,

Trong những thập kỉ sau,

most of them were forced to adopt Spanish at the expense of their own languages.

hầu hết bọn họ bị bắt sử dụng tiếng Tây Ban Nha, thay vì tiếng mẹ đẻ.

Still, words from Indigenous languages became part of Spanish.

Tuy nhiên, từ ngữ trong những ngôn ngữ địa phương

trở thành một phần của tiếng Tây Ban Nha.

From Nahuatl, the language of the Aztec Empire,

Từ Nahuatl, ngôn ngữ của Đế chế Aztec,

came words with “ch” and “y” like “chapulin” and “coyote.”

sinh ra những từ với “ch” hay “y” như “chapulin” hay “coyote”.

From Quechua, a language spoken in the Peruvian Andes,

Từ Quechua, ngôn ngữ giao tiếp ở vùng núi Andes của Peru,

came words with “ch” like “cancha,” “chullo,” and “poncho.”

sinh ra những từ với “ch” như “cancha”, “chullo” và “poncho”.

Some of these words describe things

Nhiều trong số từ ấy miêu tả những thứ

that hadn’t existed in the Spanish lexicon before,

chưa từng tồn tại trong từ ngữ Tây Ban Nha trước đây,

while others replaced existing Spanish words even in Spain.

trong khi đó, một số lại thay thế nhưng từ Tây Ban Nha có sẵn.

By the time Miguel de Cervantes published the first part of “Don Quixote” in 1605,

Vào thời gian Miguel de Cervantes xuất bản phần đầu của “Don Quixote” vào năm 1605,

the language was arguably more similar to modern Spanish

ngôn ngữ sử dụng được cho là giống với tiếng Tây Ban Nha hiện đại

than plays of one of his contemporaries, William Shakespeare,

hơn những vở kịch của người bạn cùng thời, William Shakespeare,

were to modern English.

giống với tiếng Anh hiện đại.

Starting in the 18th century,

Bắt đầu từ thế kỉ 18,

French language and culture were extremely fashionable in Spain,

Tiếng và văn hóa Pháp trở nên thịnh hành ở Tây Ban Nha,

and later Hispanic America.

và sau là tiếng Mỹ - Latin.

While the two languages already had commonalities

Trong khi cả 2 ngôn ngữ đã có những điểm tương đồng

from their shared roots in Latin,

từ nguồn gốc chung, Latin,

Spanish gained new words from French during this period.

tiếng tây Ban Nha có thêm từ mới từ tiếng Pháp trong khoảng thời gian này.

In the 19th century, all over Central and South America,

Vào thế kỉ 19, khắp Trung và Nam Mỹ,

people revolted to gain independence from Spain.

người dân đứng lên để giành độc lập từ chính quyền Tây Ban Nha.

In the newly sovereign nations,

Trong những quốc gia độc lập mới,

people continued to speak the language of their former oppressors.

nhân dân vẫn dùng ngôn ngữ của những kẻ đô hộ họ.

Today, there are approximately 415 million inhabitants of Hispanic America.

Ngày nay, có khoảng 415 triệu người Mỹ - Latin.

Spanish is the official language of 21 countries and Puerto Rico.

Tiếng Tây Ban Nha là ngôn ngữ chính thức của 21 quốc gia và Puerto Rico.

As of 2021, only English, Mandarin, and Hindi have more speakers.

Vào năm 2021, chỉ có tiếng Anh, Quan Thoại và Hindi có nhiều người dùng hơn.

How does a language with so many speakers around the world

Làm cách nào một ngôn ngữ với rất nhiều người dùng khắp thế giới

not break apart into new languages the way Vulgar Latin did?

lại không bị tách ra thành ngôn ngữ mới như Vulgar Latin?

There's no easy answer to this question.

Không có một câu trả lời đơn giản cho câu hỏi này.

Other languages that spread through colonialism, like French,

Những thứ tiếng khác lan truyền qua chế độ đô hộ, như tiếng Pháp,

have mixed with Indigenous languages to form entirely new ones.

được kết hợp với ngôn ngữ địa phương để tạo thành ngôn ngữ hoàn toàn mới.

Some would argue that Spanglish, a mixture of Spanish and English,

Một số người cho rằng “Spanglish”, kết hợp giữa tiếng Tây Ban Nha và tiếng Anh,

is a distinct language or on its way to becoming one.

đã hoặc đang trở thành ngôn ngữ hoàn toàn khác biệt.

But although a person in Buenos Aires occasionally might use words

Mặc dù một người ở Bueno Aires đôi lúc dùng những từ

that aren’t fully intelligible to someone in Bogotá or Mexico City,

mà người ở Bogotá hay Mexico City sẽ không hiểu rõ,

Spanish retains enough unity of syntax, grammar, and vocabulary

Tiếng Tây Ban Nha sở hữu sự thống nhất trong

cú pháp, ngữ pháp và từ vựng

to remain one language.

để tiếp tục tồn tại là 1 ngôn ngữ.