A brief history of Spanish - Ilan Stavans

Tłumaczenie: Adam Rogoń Korekta: Ola Królikowska

Beginning in the 3rd century, before the coming era,

W III wieku p.n.e. Rzymianie podbili Półwysep Iberyjski.

the Romans conquered the Iberian Peninsula.

This period gave rise to several regional languages in the area that's now Spain,

W tamtym okresie na terenie obecnej Hiszpanii

powstało kilka języków regionalnych, jak kastylijski, kataloński i galicyjski.

including Castilian, Catalan and Galician.

One of these would become Spanish— but not for another 1,500 years.

Jeden z nich przekształci się w hiszpański, ale dopiero za 1500 lat.

Those years tell the origin story of what’s become a global modern language.

Tamte lata zdradzają, jak powstał współczesny język hiszpański.

During the Roman occupation,

Podczas okupacji Rzymian kolokwialna łacina,

colloquial spoken Latin, often called “Vulgar Latin,”

często zwana “ludową łaciną“, zmieszała się z miejscowymi językami.

mixed with Indigenous languages.

Approximately 75% of modern Spanish comes from Latin, including syntactic rules.

Około 75% dzisiejszego hiszpańskiego, w tym składni, opiera się na łacinie.

For instance, verbs are conjugated in a similar way as in Latin.

Czasowniki są odmieniane podobnie jak w łacinie.

And like other Roman languages, nouns have gender:

Rzeczowniki, jak w innych językach romańskich, wskazują na płeć.

el sol, the sun, is masculine, whereas la luna, the moon, is feminine.

“El sol”, czyli słońce, ma rodzaj męski, a “la luna”, księżyc, to rodzaj żeński.

After the Roman Empire collapsed,

Po upadku Cesarstwa Rzymskiego

a series of other powers conquered the region.

regionem władało kilka innych mocarstw.

First came the Visigoths starting in the 5th century of the common era.

Pierwsi byli Wizygoci, którzy podbili półwysep w V wieku n.e.

They spoke an eastern Germanic language

Posługiwali się językiem wschodniogermańskim,

that would eventually become part of German

który później stał się częścią języka niemieckiego

and lent a few words to the language that would become Spanish.

i użyczył parę słów językowi, który stał się później hiszpańskim.

Potem przyszła kolej na Kalifat Umajjadów.

Then the Umayyad Caliphate ousted the Visigoths.

They spoke Arabic, which left a strong mark on modern Spanish:

Mówiono tam po arabsku, który odcisnął piętno na dzisiejszym hiszpańskim.

over a thousand words come from Arabic.

Ponad tysiąc słów pochodzi z arabskiego.

These often have a starting “a” or “z” sound,

Większość z tych słów zaczyna się na “a” albo “z”,

and sometimes include an “h.”

a czasami zawiera “h”.

In 1492, the Catholic Church consolidated its power through two monarchs,

W 1492 roku kościół katolicki umocnił się dzięki dwóm monarchom,

Isabella and Ferdinand,

Izabeli i Ferdynandowi,

expelling Muslims and Jews,

wydalając muzułmanów i żydów

combining the distinct regional kingdoms into one nation,

scalając odległe lokalne królestwa w jedno państwo

and adopting one of the local languages as the official state language.

i ustanawiając jeden z języków regionalnych jako język oficjalny.

That language was Castellano, or Castilian, from the Kingdom of Castile,

Tym językiem był castellano, czyli kastylijski, z królestwa Kastylii,

which was centrally located in Spain and home to Madrid.

leżącego w środkowej Hiszpanii, gdzie znajdował się Madryt.

Thereafter Castellano became Español, or Spanish.

Niedługo potem z castellano zrobił się español, czyli hiszpański.

But the Spanish of 1492 was Old Spanish, very different from Spanish today.

Język hiszpański w 1492 roku bardzo różnił się jednak od hiszpańskiego,

który znamy obecnie.

That same year, Christopher Columbus sailed across the Atlantic Ocean,

W tym samym roku Krzysztof Kolumb przepłynął Atlantyk,

marking the start of the Spanish conquest of the Americas.

rozpoczynając erę hiszpańskich podbojów obu Ameryk.

The Indigenous population of the Americas

Ludność rdzenna Ameryk

spoke an estimated 2,000 different languages.

posługiwała się około dwoma tysiącami języków.

Over the next few decades,

Przez następne lata większość została zmuszona do mówienia po hiszpańsku,

most of them were forced to adopt Spanish at the expense of their own languages.

a nie we własnym języku.

Still, words from Indigenous languages became part of Spanish.

Słowa z języków rdzennych przenikły jednak do hiszpańskiego.

From Nahuatl, the language of the Aztec Empire,

Z nahuatl, języka Imperium Azteków, hiszpański zapożyczył słowa z “ch” i “y”,

came words with “ch” and “y” like “chapulin” and “coyote.”

takie jak “chapulin” czy “coyote”.

From Quechua, a language spoken in the Peruvian Andes,

Z quechua, języka mieszkańców peruwiańskiej części Andów,

came words with “ch” like “cancha,” “chullo,” and “poncho.”

wzięto słowa z “ch” jak “cancha”, “chullo” i “poncho”.

Some of these words describe things

Niektóre z tych słów opisują rzeczy,

that hadn’t existed in the Spanish lexicon before,

które nie istniały wcześniej w języku hiszpańskim,

while others replaced existing Spanish words even in Spain.

a inne zastąpiły istniejące już słowa hiszpańskie nawet w Hiszpanii.

By the time Miguel de Cervantes published the first part of “Don Quixote” in 1605,

Kiedy Miguel de Cervantes wydał pierwszą część “Don Kichota” w 1605 roku,

the language was arguably more similar to modern Spanish

ówczesny język prawdopodobnie bardziej przypominał dzisiejszy hiszpański

than plays of one of his contemporaries, William Shakespeare,

niż sztuka współczesnego mu Williama Shakespeare’a

were to modern English.

przypomina dzisiejszy angielski.

Starting in the 18th century,

Język i kultura francuska były od XVIII wieku

French language and culture were extremely fashionable in Spain,

bardzo popularne w Hiszpanii,

a później w Hispanoameryce.

and later Hispanic America.

While the two languages already had commonalities

Mimo że te dwa języki miały już ze sobą wiele wspólnego

from their shared roots in Latin,

jako wywodzące się z łaciny,

Spanish gained new words from French during this period.

hiszpański zyskał wtedy sporo nowych słów z francuskiego.

In the 19th century, all over Central and South America,

W XIX wieku na terenie całej Środkowej i Południowej Ameryki

people revolted to gain independence from Spain.

ludność zbuntowała się w celu uzyskania niepodległości od Hiszpanii.

In the newly sovereign nations,

Ludzie we wszystkich nowopowstałych państwach

people continued to speak the language of their former oppressors.

dalej mówili jednak językiem dawnego oprawcy.

Today, there are approximately 415 million inhabitants of Hispanic America.

Dziś populacja Hispanoameryki to około 415 milionów ludzi.

Spanish is the official language of 21 countries and Puerto Rico.

Język hiszpański jest językiem oficjalnym 21 krajów i Puerto Rico.

As of 2021, only English, Mandarin, and Hindi have more speakers.

W 2021 roku więcej użytkowników mają tylko angielski, mandaryński i hindi.

How does a language with so many speakers around the world

Jakim cudem język z taką ilością użytkowników

not break apart into new languages the way Vulgar Latin did?

nie przeobraził się w nowe języki jak ludowa łacina?

There's no easy answer to this question.

Na to pytanie nie ma łatwej odpowiedzi.

Other languages that spread through colonialism, like French,

Inne języki rozpowszechnione przez kolonializm, takie jak francuski,

have mixed with Indigenous languages to form entirely new ones.

połączyły się z językami rdzennymi, tworząc kompletnie nowe języki.

Some would argue that Spanglish, a mixture of Spanish and English,

Niektórzy twierdzą, że spanglish, połączenie hiszpańskiego i angielskiego,

is a distinct language or on its way to becoming one.

jest osobnym językiem lub wkrótce nim będzie,

But although a person in Buenos Aires occasionally might use words

jednak mimo że osoba z Buenos Aires może czasem

that aren’t fully intelligible to someone in Bogotá or Mexico City,

użyć słów nieznanych komuś z Bogoty czy Meksyku,

Spanish retains enough unity of syntax, grammar, and vocabulary

hiszpański zachował spójność gramatyczną, składniową i leksykalną,

to remain one language.

która pozwala mu pozostać jednym językiem.