A brief history of Spanish - Ilan Stavans

Translator: ibrahim taha Reviewer: Daban Q. Jaff

Beginning in the 3rd century, before the coming era,

سەرەتای سەدەی سێیەم، پێش سەردەمی ئێستا،

the Romans conquered the Iberian Peninsula.

ڕۆمەکان نیمچە دوورگەی ئیبیریایان داگیر کرد.

This period gave rise to several regional languages in the area that's now Spain,

ئەم ماوەیە بووە هۆی سەرهەڵدانی چەندین زمانی نەتەوەیی وەک ئیسپانیای ئێستا،

including Castilian, Catalan and Galician.

لەوانە کاستیل، کەتەلۆنی و گالیسی.

One of these would become Spanish— but not for another 1,500 years.

یەکێک لەمانە شوێنی ئیسپانیا دەگرێتەوەـــ بەڵام بۆ ١٥٠٠ ساڵی تر نا.

Those years tell the origin story of what’s become a global modern language.

ئەم ساڵانە چیڕۆکی شتێک دەگێڕنەوە کە بووەتە زمانێکی مۆدێرن و جیهانی.

During the Roman occupation,

لەسەردەمی داگیرکاری ڕۆمانەکاندا،

colloquial spoken Latin, often called “Vulgar Latin,”

زمانی ئاخاوتنی باوی لاتینی، کە زۆرجار پێی دەوترا”زمانی بازاڕی،”

mixed with Indigenous languages.

تێکەڵ بە زمانە ڕسەنەکان کرا.

Approximately 75% of modern Spanish comes from Latin, including syntactic rules.

نزیکەی ٧٥%ی زمانی ئیسپانی مۆدێرن لە لاتینی یەوە هاتووە، بە یاساکانی ڕستەسازییشەوە.

For instance, verbs are conjugated in a similar way as in Latin.

بۆ نموونە، کردارەکان بەشێوەیەکی لێکچوو لە لاتینیدا لێک دەدرێن.

And like other Roman languages, nouns have gender:

و وەک زمانەکانی تری ڕۆمانی، ناوەکان ڕگەزیان هەیە:

el sol, the sun, is masculine, whereas la luna, the moon, is feminine.

(ئیل سۆڵ)، بەواتای ڕۆژ دێت، بۆ نێرینەیە،لە کاتێکدا(لا لونا)، واتە مانگ، بۆ مێیینەیە.

After the Roman Empire collapsed,

دوای ڕووخانی ئیمپڕاتۆریەتی ڕۆم،

a series of other powers conquered the region.

کۆمەڵێک زلهێزی تر ناوچەکەیان داگیر کرد.

First came the Visigoths starting in the 5th century of the common era.

سەرەتا(ڤیزیگۆتەکان) هاتن کە لە سەدەی پێنجەمی سەردەمی باوەوە دەستیان پێکرد.

They spoke an eastern Germanic language

ئەوان بە زمانی ئەڵمانی ڕۆژهەڵات قسەیان دەکرد

that would eventually become part of German

کە دواجار بووە بەشێک لە زمانی ئەڵمانیا

and lent a few words to the language that would become Spanish.

و چەند وشەیەکیان تێکەڵ بە زمانەکە کردبوو کە بۆ ئیسپانی دەگەڕایەوە.

Then the Umayyad Caliphate ousted the Visigoths.

پاشان خەلافەتی ئومەوی ڤیزیگۆتەکانی لە دەسەڵات لابرد.

They spoke Arabic, which left a strong mark on modern Spanish:

ئەوان بە عەڕەبی قسەیان دەکرد، کە جێپەنجەیە کی دیاری لەسەر ئیسپانی مۆدێرن بەجێهێشت:

over a thousand words come from Arabic.

زیاتر لە هەزارەها وشە لە عەڕەبییەوە هاتن.

These often have a starting “a” or “z” sound,

زیاتر ئەوانەی کە بە دەنگی ” ئا” یان “ز” دەست پێدەکەن،

and sometimes include an “h.”

و هەندێکجار “هـ” یش لەخۆ دەگرن.

In 1492, the Catholic Church consolidated its power through two monarchs,

لە ساڵی ١٤٩٢، کەنیسەی کاسۆلیکی لە ڕێگەی دوو پاشا دەسەڵاتی خۆی چەسپاند،

Isabella and Ferdinand,

(ئیزابێلا و فێردیناند)،

expelling Muslims and Jews,

موسوڵمانەکان و جولەکەکانیان دەرکرد،

combining the distinct regional kingdoms into one nation,

شانشین و ناوچە جیاوازەکانیان یەکخست بۆ یەک نەتەوە،

and adopting one of the local languages as the official state language.

و دانانی یەکێک لە زمانە ناوخۆییەکان وەک زمانی فەرمی دەوڵەت.

That language was Castellano, or Castilian, from the Kingdom of Castile,

ئەم زمانە کاستیلانۆ بوو، یان کاستیل، لە شانشینی کاستیلەوە هاتبوو،

which was centrally located in Spain and home to Madrid.

کە لە ناوەڕاستی ئیسپانیا هەڵکەوتبوو و شوێنەکەشی لە مەدرید بوو.

Thereafter Castellano became Español, or Spanish.

دواتر کاستیلانۆ بوو بە ئیسپانیۆڵ، یاخود زمانی ئیسپانی.

But the Spanish of 1492 was Old Spanish, very different from Spanish today.

بەڵام ئیسپانی کۆنی ساڵی ١٩٤٢، زۆر جیاوازتر بوو لەو ئیسپانیەی ئەمڕۆ.

That same year, Christopher Columbus sailed across the Atlantic Ocean,

هەر لەو ساڵەدا کریستوفر کۆڵۆمبۆس بە کەشتی بەسەر زەریای ئەتڵەسیدا تێپەڕی،

marking the start of the Spanish conquest of the Americas.

ئەمەش دەستپێکردنی داگیرکردنی ئەمریکا بوو لەلایەن ئیسپانیاوە.

The Indigenous population of the Americas

دانیشتوانانی ڕسەنی ئەمریکا

spoke an estimated 2,000 different languages.

بە مەزندە بە ٢٠٠٠ زمانی جیاواز قسەیان دەکرد.

Over the next few decades,

لە چەند دەیەی داهاتوودا،

most of them were forced to adopt Spanish at the expense of their own languages.

زۆربەیان ناچار بوون زمانی ئیسپانی لەسەرووی زمانەکەنانی خۆیان بەکاربێنن.

Still, words from Indigenous languages became part of Spanish.

هێشتان زۆرێک لە وشەكانی زمانە ڕەسەنەکان بوونەتە بەشێک لە زمانی ئیسپانی.

From Nahuatl, the language of the Aztec Empire,

لە زمانی ناواتلەوە، زمانی ئیمپراتۆریەتی ئازتکەکان،

came words with “ch” and “y” like “chapulin” and “coyote.”

وشەکانی بە “چ” و “ی” وەک “چاپولین” و “کۆیۆت” هاتنە ئاراوە.

From Quechua, a language spoken in the Peruvian Andes,

لە زمانی کیچواوە، کە زمانێکە لە ئەندێسی پیرۆ قسەی پێدەکرێت،

came words with “ch” like “cancha,” “chullo,” and “poncho.”

وشەکانی وەک “کانچا“، “چولۆ” و “پۆنچۆ” هاتبوون.

Some of these words describe things

هەندێک لەو وشانە باس لەو شتانە دەکەن

that hadn’t existed in the Spanish lexicon before,

کە لە فەرهەنگی ئیسپانیدا بوونیان نەبووە،

while others replaced existing Spanish words even in Spain.

لە کاتێکدا هەندێکی تر جێگەی وشە ئیسپانییە کانیان گرتۆتەوە تەنانەت لە ئیسپانیاشدا.

By the time Miguel de Cervantes published the first part of “Don Quixote” in 1605,

تا لە ساڵی ١٦٠٥ میگێل دی سێرڤانتێس بەشی یەکەمی کتێبی “دۆن کیشۆت”ی بڵاوکردەوە،

the language was arguably more similar to modern Spanish

دەتوانین بڵێین زمانەکەی زیاتر لە ئیسپانی نوێ دەچوو

than plays of one of his contemporaries, William Shakespeare,

وەک لەوەی لە یەکێک لە شانۆنامە هاوچەرخەکانی(ویلیام شکسپیر)،

were to modern English.

کە ئینگلیزی مۆدێرن بوون.

Starting in the 18th century,

سەرەتای سەدەی ١٨ ،

French language and culture were extremely fashionable in Spain,

زمان و کولتوری فەڕەنسی لە ئیسپانیا زۆر باو بوون،

and later Hispanic America.

و دواتر ئیسپانی ئەمریکی.

While the two languages already had commonalities

لە کاتێکدا ئەو دوو زمانە هەر لە بنەڕتدا هابەشیان هەبووە

from their shared roots in Latin,

لە خاڵە هاوبەشەکانیانەوە لە زمانی لاتینەوە،

Spanish gained new words from French during this period.

بەدرێژایی ئەم ماوەیە ئیسپانیا وشەی نوێی لە فەڕەنسییەوە بەدەستهێنا.

In the 19th century, all over Central and South America,

لە سەدەی نۆزدەهەمدا، لە هەموو ئەمریکای ناوەڕاست و باشووردا،

people revolted to gain independence from Spain.

خەڵک شۆڕشیان کرد بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆیی لە ژێر دەستی ئیسپانیادا.

In the newly sovereign nations,

لە گەڵانی تازە سەروەرو سەربەخۆدا،

people continued to speak the language of their former oppressors.

خەڵکی بەردەوامن لە قسەکردن بەزمانی ستەمکارانی پێشخۆیان.

Today, there are approximately 415 million inhabitants of Hispanic America.

ئەمڕۆ، دانیشتوانانی ئەمریکا/ ئیسپانی نزیکەی ٤١٥ ملیۆن کەسن.

Spanish is the official language of 21 countries and Puerto Rico.

زمانی ئیسپانی زمانی فەرمی ٢١ وڵات و (پویتڕۆ ڕیکۆیە).

As of 2021, only English, Mandarin, and Hindi have more speakers.

تا ساڵی ٢٠٢١، تەنها زمانەکانی ئینگلیزی، ماندارین، و هیندی قسەکەری زۆریان هەیە.

How does a language with so many speakers around the world

چۆن زمانێک کە قسەکەر و بەکارهێنەری زۆری هەیە لە جیهاندا

not break apart into new languages the way Vulgar Latin did?

وەکو (ڤۆلگار لاتین) زمانی نوێی لێنابێتەوە؟

There's no easy answer to this question.

وەڵامێکی ئاسان نییە بۆ ئەم پرسیارە.

Other languages that spread through colonialism, like French,

زمانەکانی تر کە لە ڕێگەی کۆلۆنیالیزمەوە بڵاودەبنەوە، وەک فەرەنسی،

have mixed with Indigenous languages to form entirely new ones.

تێکەڵ بە زمانە ڕەسەنەکان بوون و زمانێکی نوێیان پێکهێناوە.

Some would argue that Spanglish, a mixture of Spanish and English,

هەندێک دەڵێن کە سپانگلیش کە تێکەڵەیەک لە زمانی ئیسپانی و ئینگلیزییە،

is a distinct language or on its way to becoming one.

زمانێکی جیاوازە یان لە خەریکە دەبێت بە زمانێکی نوێ.

But although a person in Buenos Aires occasionally might use words

بەڵام هەرچەندە کەسێک لە بوینس ئایرێس ناوبەناو ڕەنگە وشەیەک بەکاربهێنێت

that aren’t fully intelligible to someone in Bogotá or Mexico City,

کە بۆ کەسێک لە بۆگۆتا یان مەکسیکۆ سیتی بە تەواوی تێناگات،

Spanish retains enough unity of syntax, grammar, and vocabulary

ئیسپانیا یەکێتی ڕستەسازی و ڕێزمان و وشەسازی بەباشی دەپارێزێت

to remain one language.

بۆ مانەوە بە یەک زمان لە وڵاتەکە.