A brief history of Spanish - Ilan Stavans

Translator: Sunbul Asadova

Beginning in the 3rd century, before the coming era,

Eramızdan əvvəl 3-cü əsrdən başlayaraq

the Romans conquered the Iberian Peninsula.

romalılar Pireney yarımadasını fəth etdilər.

This period gave rise to several regional languages in the area that's now Spain,

Bu dövr indiki İspaniya ərazisində Kastiliya, Katalan və Qalisian da

including Castilian, Catalan and Galician.

daxil olmaqla bir neçə regional dillərin yaranmasına səbəb oldu.

One of these would become Spanish— but not for another 1,500 years.

Onlardan biri də ispan dili olacaq amma yaxın 1500 il ərzində yox.

Those years tell the origin story of what’s become a global modern language.

Həmin illər qlobal olmuş bir dilin mənşəyindən danışır.

During the Roman occupation,

Roma işğalı zamanı

colloquial spoken Latin, often called “Vulgar Latin,”

çox vaxt “Vulqar Latın” adlanan qeyri-ədəbi Latın dili

mixed with Indigenous languages.

yerli dillərlə qarışdı.

Approximately 75% of modern Spanish comes from Latin, including syntactic rules.

Müasir ispancanın təxmini 75%-i, sintaktik qaydaları da, latın dilindən gəlir.

For instance, verbs are conjugated in a similar way as in Latin.

Məsələn fellər Latın dilində olduğu kimi dəyişir.

And like other Roman languages, nouns have gender:

Və digər Roman dillərində olduğu kimi isimlərin cinsi var:

el sol, the sun, is masculine, whereas la luna, the moon, is feminine.

el sol - günəş, kişi cinsinə aiddir; halbuki la luna - ay, qadın cinsidir.

After the Roman Empire collapsed,

Roma İmperiyası süqut etdikdən sonra

a series of other powers conquered the region.

bir sıra digər qüvvələr ərazini fəth etdilər.

First came the Visigoths starting in the 5th century of the common era.

İlk eramızın 5-ci əsrində Viziqotlar gəldilər.

They spoke an eastern Germanic language

Onlar şərqi german dilində danışırdılar

that would eventually become part of German

hansı ki, nətəcədə alman dilinin bir parçası olacaq

and lent a few words to the language that would become Spanish.

və bəzi sözləri ispan dilinə keçəcək.

Then the Umayyad Caliphate ousted the Visigoths.

Daha sonra Əməvilər xilafəti Viziqotları sıxışdırıb çıxardı.

They spoke Arabic, which left a strong mark on modern Spanish:

Onlar müasir ispan dilində dərin iz buraxan ərəb dilində danışırdılar

over a thousand words come from Arabic.

ispan dilinin mindən çox sözü ərəb dilindən gəlir.

These often have a starting “a” or “z” sound,

Bu sözlər əsasən “a” və ya “z” səsi ilə başlayır

and sometimes include an “h.”

bəzən isə tərkiblərində “h” səsi olur.

In 1492, the Catholic Church consolidated its power through two monarchs,

1492-ci ildə Katolik Kilsəsi müsəlmanları və yəhudiləri qovub,

Isabella and Ferdinand,

fərqli regional krallıqları

expelling Muslims and Jews,

bir millətdə birləşdirib,

combining the distinct regional kingdoms into one nation,

və yerli dillərdən birini rəsmi dövlət dili kimi qəbul edib, öz hakimiyyətini

and adopting one of the local languages as the official state language.

iki monarx, İsabella və Ferdinand vasitəsilə möhkəmləndirdi.

That language was Castellano, or Castilian, from the Kingdom of Castile,

Bu dil İspaniyanın mərkəzində yerləşən və Madridin vətəni olan

which was centrally located in Spain and home to Madrid.

Kastiliya Krallığından olan Kastellano və ya Kastilian dili idi.

Thereafter Castellano became Español, or Spanish.

Bundan sonra Kastellano Español və ya ispan dili oldu.

But the Spanish of 1492 was Old Spanish, very different from Spanish today.

Lakin 1492-ci ilin İspan dili köhnə İspan dili idi, və indikindən çox fərqlənirdi.

That same year, Christopher Columbus sailed across the Atlantic Ocean,

Elə həmin il Xristofor Kolumb Atlantik okeanını üzərək

marking the start of the Spanish conquest of the Americas.

İspaniyanın Amerika qitəsini işğalının başlanğıcını qoydu.

The Indigenous population of the Americas

Amerika qitəsinin yerli əhalisi

spoke an estimated 2,000 different languages.

təxminən 2000 müxtəlif dildə danışırdı.

Over the next few decades,

Sonrakı onilliklər ərzində

most of them were forced to adopt Spanish at the expense of their own languages.

yerlin əhalinin çoxu öz dillərinin əvəzinə ispan dilini öyrənməyə məcbur edildilər.

Still, words from Indigenous languages became part of Spanish.

Yenə də yerli dillərdən gələn sözlər ispan dilinin bir hissəsi oldu.

From Nahuatl, the language of the Aztec Empire,

Aztek İmperiyasının dili olan Nahuatl dilindən

came words with “ch” and “y” like “chapulin” and “coyote.”

“ch” və “y” səsləri olan “chapulin” və “coyote” sözləri gəldi.

From Quechua, a language spoken in the Peruvian Andes,

Perunun And dağlarında danışılan Keçua dilindən “ch” səsi ilə

came words with “ch” like “cancha,” “chullo,” and “poncho.”

“cancha”, “chullo” və “poncho” kimi sözlər gəldi.

Some of these words describe things

Bu sözlərin bəziləri əvvəllər

that hadn’t existed in the Spanish lexicon before,

ispan leksikonunda olmayan şeyləri təsvir edir

while others replaced existing Spanish words even in Spain.

digərləri isə hətta İspaniyada mövcud olan ispan sözlərini əvəz edir.

By the time Miguel de Cervantes published the first part of “Don Quixote” in 1605,

1605-ci ildə Migel de Servantes “Don Kixot”un birinci hissəsini

the language was arguably more similar to modern Spanish

nəşr edən zaman dil müasirlərindən biri olan Vilyam Şekspirin

than plays of one of his contemporaries, William Shakespeare,

pyeslərinin müasir ingilis dilinə bənzədiyindən daha çox

were to modern English.

müasir ispan dilinə bənzəyirdi.

Starting in the 18th century,

18-ci əsrdən başlayaraq

French language and culture were extremely fashionable in Spain,

fransız dili və mədəniyyəti İspaniyada daha sonra isə İspan Amerikasında

and later Hispanic America.

son dərəcə dəbdə idi.

While the two languages already had commonalities

Baxmayaraq ki, hər iki dilin ortaq kökü olan latın dilindən

from their shared roots in Latin,

oxşarlıqları olsa da,

Spanish gained new words from French during this period.

ispan dili fransızcadan yeni sözləri bu dövrdə mənimsədi.

In the 19th century, all over Central and South America,

19-cu əsrdə bütün Mərkəzi və Cənubi Amerikada insanlar

people revolted to gain independence from Spain.

İspaniyadan müstəqillik əldə etmək üçün üsyan qaldırdılar.

In the newly sovereign nations,

Yeni suveren xalqlarda insanlar

people continued to speak the language of their former oppressors.

keçmiş zülümkarlarının dilində danışmağa davam edirdilər.

Today, there are approximately 415 million inhabitants of Hispanic America.

Bu gün İspan Amerikasının təxminən 415 milyon əhalisi var.

Spanish is the official language of 21 countries and Puerto Rico.

İspan dili 21 ölkənin və Puerto-Rikonun rəsmi dilidir.

As of 2021, only English, Mandarin, and Hindi have more speakers.

2021-ci ilə görə yalnız ingilis, mandarin və hindi dillərində danışan daha çoxdur.

How does a language with so many speakers around the world

Dünyada bu qədər çox daşıyıcısı olan bir dil necə olur ki,

not break apart into new languages the way Vulgar Latin did?

Vulqar Latın dili kimi yeni dillərə bölünmür?

There's no easy answer to this question.

Bu sualın asan cavabı yoxdur.

Other languages that spread through colonialism, like French,

Fransız kimi müstəmləkəçilik yolu ilə yayılan digər dillər

have mixed with Indigenous languages to form entirely new ones.

yerli dillərlə qarışaraq tamamilə yeni dillər yaradır.

Some would argue that Spanglish, a mixture of Spanish and English,

Bəziləri ispan və ingilis dillərinin qarışığı olan Spanglish dilinin

is a distinct language or on its way to becoming one.

fərqli bir dil olduğunu iddia edir.

But although a person in Buenos Aires occasionally might use words

Baxmayaraq ki, Buenos-Ayresdə bir şəxs bəzən Boqota və ya Mexikodakı kimsə üçün

that aren’t fully intelligible to someone in Bogotá or Mexico City,

tamamilə başa düşülməyəcək sözlər istifadə etsə də ispan dili bir dil kimi

Spanish retains enough unity of syntax, grammar, and vocabulary

var olmaq üçün çox yaxşı sintaksis, qrammatika və lüğət birliyini

to remain one language.

qoruyub saxlayır.