Which is better: Soap or hand sanitizer? - Alex Rosenthal and Pall Thordarson

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Your hands, up close, are anything but smooth.

သင့်ရဲ့လက်တွေဟာ အနီးကပ်ဆိုရင် လုံးဝ ချောမွတ်နေတာ မဟုတ်ဘူး၊

With peaks and valleys, folds and rifts,

တောင်ထွတ်တွေ၊ ချိုင့်ဝှမ်းတွေ အတွန့်တွေ၊ အဟတွေနဲ့အတူ

there are plenty of hiding places for a virus to stick.

ဗိုင်းရပ်ပိုးတစ်ခု ကပ်ပြီး ပုန်းကွယ် နိုင်တဲ့ နေရာတွေ အများကြီးရှိပါတယ်။

If you then touch your face, the virus can infect you.

ဒီနောက် သင့်မျက်နှာကို ထိလိုက်ရင် ဗိုင်းရပ်ပိုးက သင့်ကို ကူးစက်နိုင်တယ်။

But there are two extraordinarily simple ways you can keep that from happening:

ဒါပေမဲ့ ဒါဖြစ်ပွားတာကနေ ကာကွယ်နိုင်တဲ့ အံ့မခန်း ရိုးစင်းတဲ့ နည်းနှစ်ခု ရှိပါတယ်။

soap and water, and hand sanitizer.

ဆပ်ပြာ၊ ရေနဲ့ လက် သန့်စင်ဆေးရည်ပါ။

So which is better?

ဒီတော့ ဘယ်ဟာက ပိုကောင်းလဲ။

The coronavirus that causes COVID-19

COVID-19 ကို ဖြစ်စေတဲ့ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်ဟာ

is one of many viruses whose protective outer surface is made of a lipid bilayer.

အပြင်မျက်နှာပြင်က အဆီဒြပ်ပေါင်း အလွှာပါး တွေနဲ့ ဖွဲ့ထားတဲ့ ဗိုင်းရပ်တွေထဲက တစ်ခုပါ။

These lipids are pin shaped molecules whose heads are attracted to water,

ဒီအဆီဒြပ်ပေါင်းတွေဟာ ခေါင်းတွေက ရေကို ဆွဲငင်ပြီး အမြီးတွေက ရေရဲ့

and tails are repulsed by it.

တွန်းတာခံရတဲ့ ပင်အပ်ပုံ မော်လီကျူးတွေပါ။

So in water-rich environments, lipids naturally form a shell like this,

ဒီတော့ ရေ ကြွယ်ဝတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်တွေက အဆီဒြပ်ပေါင်းတွေဟာ ခေါင်းက အပြင်ဘက်

with the heads outside and the tails inside.

အမြီးက အတွင်းဘက်ရှိတဲ့ ဒီလို အခွံတစ်ခု ဖွဲ့စည်းတယ်။

Their shared reaction to water makes the lipids stick loosely together—

၎င်းတို့ရဲ့ ရေကို တူညီတဲ့ တုံ့ပြန်မှုက အဆီ ဒြပ်ပေါင်းတွေကို လျော့ရဲရဲ အတူတူ ကပ်စေတယ်။

this is called the hydrophobic effect.

ရေကို တွန်းကန်တဲ့ သက်ရောက်မှုလို့ခေါ်တယ်။

This outer structure helps the molecular machinery of the virus

ဒီအပြင်ဘက် တည်ဆောက်မှုက ဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ မော်လီကျူး ယန္တရားကို ဆယ်လူလာ

break through cellular membranes and hijack our cells.

အလွှာပါးတွေကို ထိုးဖောက်ပြီး ဆဲလ်တွေကို အပိုင်စီးဖို့ ကူညီတယ်။

But it has thousands upon thousands of weak points

ဒါပေမဲ့ ၎င်းမှာ မှန်ကန်တဲ့ မော်လီကျူးက ဒါကို ကလော်ခွဲထုတ်လို့ရတဲ့

where the right molecules could pry it apart.

ထောင်ချီဆင့်နေတဲ့ ပျော့ကွက်တွေရှိတယ်။

And this is where soap comes in.

ဒီမှာ ဆပ်ပြာ ပါဝင်လာတဲ့ နေရာပါ။

A single drop of any brand of soap contains quadrillions of molecules

ဆပ်ပြာ တံဆိပ်တိုင်းရဲ တစ်စက်တိုင်းမှာ မော်လီကျူး ကုဋေပေါင်းများစွာပါတယ်။

called amphiphiles, which resemble biological lipids.

amphiphiles လို့ ခေါ်ပြီး ဇီဝဆိုင်ရာ အဆီဓါတ်ပေါင်းနဲ့ ဆင်တယ်။

Their tails, which are similarly repulsed by water,

အလားတူ ရေရဲ့ တွန်းတာခံရတဲ့ ၎င်းတို့ရဲ့ အမြီးတွေက

compete for space with the lipids that make up the virus’s shell.

ဗိုင်းရပ်စ်အခွံနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ အဆီဓာတ်ပေါင်းတွေနဲ့ နေရာလုတယ်။

But they’re just different enough to break up the regularity of the virus’s membrane,

ဒါပေမဲ့ ၎င်းတို့ဟာ ဗိုင်းရပ်စ် အလွှာပါးရဲ့ ပုံမှန်ဖြစ်မှုကို ခွဲနိုင်ရုံ ခြားနားပြီး

making the whole thing come crashing down.

တစ်ခုလုံးကို ချေဖျက် ပစ်နိုင်ကြတယ်။

Those amphiphiles then form bubbles of their own around particles

နောက်တော့ amphiphiles တွေက ဒြပ်မှုန်တွေ အနီးမှာ ကိုယ်ပိုင်ပူဖောင်းတွေဖွဲ့စည်းတယ်။

including the virus’s RNA and proteins.

ဗိုင်းရပ်ရဲ့ RNA နဲ့ ပရိုတင်းတွေအပါအဝင်ပါ။

Apply water, and you’ll wash that whole bubble away.

ရေကို သုံးလိုက်ပါ။ အဲဒီပူဖောင်းတစ်ခုလုံး ရေစီးနဲ့ပါသွားလိမ့်မယ်။

Hand sanitizers work less like a crowbar, and more like an earthquake.

လက်သန့်စင်ဆေးရည်တွေဟာ သံတူရွှင်း တစ်ချောင်းထက် ငလျင်တစ်ခုနဲ့ ပိုတူတယ်။

When you surround a coronavirus with water,

ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ကို ရေနဲ့ ဝန်းရံလိုက်တဲ့အခါ

the hydrophobic effect gives the bonds within the membrane their strength.

ရေကို တွန်းကန်တဲ့ သက်ရောက်မှုက အလွှာပါးတွေ အတွင်းက အနှောင်အဖွဲ့တွေကို အင်အားပေးတယ်။

That same effect also holds the big proteins

အလားတူ သက်ရောက်မှုက သင့်ဆဲလ်တွေကို ကူးစက်နိုင်စေဖို့ ထောက်ကူပေးတဲ့

that form coronavirus’s spikes in place

နေရာနဲ့ ပုံစံထဲမှာ ကိုရိုနာဗိုင်းရပ်စ်ရဲ့ ဆူးချွန်တွေ

and in the shape that enables them to infect your cells.

ဖွဲ့စည်းတဲ့ ပရိုတိန်းကြီးတွေကိုပါ ထိန်းထားတယ်။

If you dry the virus out in air, it keeps its stability.

ဗိုင်းရပ်စ်ကို လေထဲ ထုတ်လှန်းထားရင် ၎င်းဟာ တည်ငြိမ်မှုကို ထိန်းထားတယ်။

But now surround it with a high concentration of an alcohol,

ဒါပေမဲ့ အယ်လ်ကိုဟော ပါဝင်မှု မြင့်တာတစ်ခုနဲ့ ဝန်းရံလိုက်တယ်၊

like the ethanol or isopropanol found in most hand-sanitizers.

ဥပမာ လက် သန့်စင်ဆေးရည် အများစုမှာ တွေ့ရတဲ့ အီသနော (သို့)အိုက်ဆိုပရိုပါနောပါ။

This makes the hydrophobic effect disappear,

ဒါက ရေကို တွန်းကန်တဲ့ သက်ရောက်မှုကို ပျောက်သွားစေပြီး

and gives the molecules room to move around.

မော်လီကျူးတွေ လှည့်ပတ်ဖို့ နေရာပေးတယ်။

The overall effect is like removing all of the nails and mortar from a house

ခြုံငုံ သက်ရောက်မှုက အိမ်တစ်အိမ်ကနေ သံတွေနဲ့ အင်္ဂတေ အားလုံး ဖယ်ရှားလိုက်ပြီး

and then hitting it with an earthquake.

ငလျင်တစ်ခုနဲ့ ထိုးနှက်လိုက်တာမျိုးပါ။

The cell’s membrane collapses and those spike proteins crumble.

ဆဲလ်ရဲ့ အလွှာပါးက ပြိုပျက်ပြီး ဆူးချွန် ပရိုတန်းတွေ တစ်စစီ ပဲ့သွားတယ်။

In either method, the actual process of destroying the virus

တစ်နည်းနည်းမှာတော့ ဒီဗိုင်းရပ်စ်ကို ဖျက်ဆီးခြင်းရဲ့ တကယ့် လုပ်ငန်းစဉ်က

happens in just a second or two.

တစ်စက္ကန့်၊ နှစ်စက္ကန့်အတွင်း ဖြစ်တာပါ။

But doctors recommend at least 20 seconds of hand-washing

ဒါပေမဲ့ ဆရာဝန်တွေကတော့ အနည်းဆုံး စက္ကန့်၂၀ လက်ဆေးဖို့ အကြံပြုကြတယ်။

because of the intricate landscape that is your hand.

အကြောင်းက အနုစိတ်တဲ့ သွင်ပြင်ကြောင့်ပါ။ ဆိုလိုတာက သင့်လက်ကြောင့်ပါ။

Soap and sanitizer need to get everywhere, including your palms, fingertips,

ကျကျနန ကာကွယ်ဖို့ ဆပ်ပြာနဲ့ သန့်စင် ဆေးရည်တွေက လက်ဖဝါးတွေ၊လက်ချောင်းထိပ်တွေ၊

the outsides of your hands, and between your fingers,

လက်ဖမိုးတွေနဲ့ လက်ချောင်းတွေကြား အပါအဝင်

to protect you properly.

နေရာတိုင်းကို ရောက်ဖို့လိုတယ်။

And when it comes to a coronavirus outbreak,

ကိုရိနာဗိုင်းရပ်နဲ့ ပတ်သက်လာတဲ့အခါ

doctors recommend washing your hands with soap and water whenever possible.

လက်တွေကို ဆပ်ပြာ၊ ရေနဲ့ အခွင့်သင့်တိုင်း ဆေးကြောဖို့ ဆရာဝန်တွေက အကြံပြုကြတယ်။

Even though both approaches are similarly effective at killing the virus,

နည်းလမ်းနှစ်ခုစလုံးဟာ ဗိုင်းရပ်စ်ကို သတ်ရာမှာ တူညီတဲ့ ထိရောက်မှုရှိပေမဲ့

soap and water has two benefits:

ဆပ်ပြာနဲ့ ရေမှာ အကျိုး နှစ်မျိုးရှိတယ်။

first it washes away any dirt which could otherwise hide virus particles.

ပထမက ဗိုင်းရပ်အမှုန်ကို တစ်နည်းနည်းနဲ့ ဖုံးထားတဲ့ အညစ်အကြေးကို ဆေးကြောပေးတယ်။

But more importantly,

ဒါပေမဲ့ ပိုအရေးကြီးတာက

it’s simply easier to fully cover your hands with soap and water

ဆပ်ပြာနဲ့ ရေက သင့်လက်တွေကို စက္ကန့် ၂၀ အတွင်း အပြည့်အဝ

for 20 seconds.

ကာပေးနိုင်တာပါ။

Of course, hand sanitizer is more convenient to use on the go.

တကယ်ကျတော့ လက် သန့်စင်ဆေးရည်က ချက်ချင်းသုံးဖို့ ပိုအဆင်ပြေတယ်။

In the absence of a sink, use the sanitizer as thoroughly as possible

ရေဆေးကန် မရှိတဲ့အခါ လက်သန့်စင်ဆေးရည်ကို ဖြစ်နိုင်သလောက် စေ့စေ့စပ်စပ် သုံးပါ၊

and rub your hands together until they’re dry.

လက်တွေ ခြောက်သွားတဲ့အထိ တစ်ပြိုင်နက် ပွတ်တိုက်ပေးပါ။

Unfortunately, there are billions of people

ကံဆိုးချင်တော့ သန့်ရှင်းတဲ့ သောက်ရေ

who don’t have access to clean drinking water,

မရရှိနိုင်တဲ့ လူတွေ ဘီလီယံချီ ရှိနေတယ်။

which is a huge problem at any time but especially during an outbreak.

ဒါက ဘယ်အချိန်မဆို ပြဿနာကြီးတစ်ခုဆိုပေမဲ့ အထူးသဖြင့်တော့ ရောဂါဖြစ်ပွားနေချိန်မှာပါ။

Researchers and aid groups are working to provide solutions for these communities.

သုတေသီတွေနဲ့ ကူညီရေးအဖွဲ့တွေဟာ ဒီရပ်ရွာတွေ အတွက် ဖြေရှင်းနည်းတွေပေးဖို့ လုပ်နေတယ်။

One example is a device that uses salt, water, and a car battery

ဥပမာတစ်ခုက ဘေးဖြစ်စေတဲ့ ရောဂါဖြစ်ပစ္စည်း တွေကို သေစေပြီး လက်ဆေးရာမှာ ဘေးကင်းတဲ့

to make chlorinated water that kills harmful pathogens

ကလိုရင်းနဲ့ ပိုသတ်ထားတဲ့ ရေကို ဖန်တီးဖို့ ဆား၊ ရေနဲ့ ကား ဘက်ထရီအိုးတစ်လုံးကို

and is safe for hand-washing.

သုံးတဲ့ ကိရိယာတစ်ခုပါ။

So wherever possible, soap and water are recommended for a coronavirus,

ဒီတော့ ဖြစ်နိုင်တဲ့ နေရာတိုင်းမှာ ကိုရိုနာ ဗိုင်းရပ်အတွက် ဆပ်ပြာနဲ့ရေကိုအကြံပြုပေမဲ့

but does that mean it's best for every viral outbreak?

ဒါက ဗိုင်းရပ်စ် ရောဂါဖြစ်ပွားမှုတိုင်း အတွက် အကောင်းဆုံးလို့ ဆိုလိုတာလား။

Not necessarily.

သေချာပေါက်တော့ မဟုတ်ပါ။

Many common colds are caused by rhinoviruses

များစွာသော သာမန် အအေးမိတာတွေက အဆီဒြပ်ပေါင်း အလွှာပါးထက်

that have a geometric protein structure called a capsid

capsid လို့ခေါ်တဲ့ ဂျီဩမက်ထရစ် ပရိုတင်း တည်ဆောက်မှုတစ်ခုရှိတဲ့

instead of a lipid membrane.

ရင်နိုဗိုင်းရပ်စ်တွေကြောင့် ဖြစ်တာပါ။

The capsid doesn't have nearly as many weak points

capsid ဟာ ဆပ်ပြာ amphiphiles တွေ ကောက်ထုတ်ခွဲနိုင်တဲ့

where soap amphiphiles can pry it apart,

များပြားတဲ့ အားနည်းချက်တွေ မရှိသလောက်ဆိုတော့

so it takes longer for soap to be effective.

ဆပ်ပြာအတွက် အာနိသင်ပြဖို့ အချိန်ပိုယူရပါတယ်။

However some of its surface proteins are still vulnerable

ဒါပေမဲ့ ၎င်းရဲ့ မျက်နှာပြင် ပရိုတိန်း တချို့ဟာ လက်သန်စင်ဆေးရည်ရဲ့

to the destabilizing effect of hand sanitizer.

အာနိသင်ကို ပျက်ပြားစေရာမှာ ခုခံအားနည်းဆဲပါ။

In this and similar cases, hand sanitizer may be more effective,

ဒါနဲ့ အလားတူ အခြေအနေတွေမှာ လက် သန့်စင်ဆေးရည်က ပိုပြီး ထိရောက်နိုင်တယ်၊

especially if you then wash your hands to remove residual particles.

အထူးသဖြင့် ကျန်နေတဲ့ ဒြပ်မှုန်တွေကို ဖယ်ရှားဖို့ လက်တွေကို ဆေးကြောတဲ့အခါပါ။

The best way to know which to use for any given outbreak

ဖြစ်လာတဲ့ ရောဂါဖြစ်ပွားမှုတစ်ခုခုအတွက် ဘယ်ဟာကို သုံးမလဲ အကောင်းဆုံးသိဖို့ကတော့

is to do what's best for all things illness-related:

မကျန်းမာမှုနဲ့ဆိုင်တဲ့ အရာအားလုံး အတွက် အကောင်းဆုံးကို လုပ်ကိုင်ဖို့ပါ-

follow the advice of accredited medical professionals.

တရားဝင် အသိအမှတ်ပြုထားတဲ့ ကျန်းမာရေး ပညာရှင်တွေရဲ့ အကြံဉာဏ်ကို လိုက်နာပါ။