Which is better: Soap or hand sanitizer? - Alex Rosenthal and Pall Thordarson

Translator: Diamond Dang Reviewer: Thủy Tiên Hoàng

Your hands, up close, are anything but smooth.

Nhìn cận kề lại, tay bạn không hề láng mịn tí nào.

With peaks and valleys, folds and rifts,

Với những đầu nhọn và rãnh lõm, nếp gấp và vết nứt,

there are plenty of hiding places for a virus to stick.

có vô số nơi trú ẩn cho vi-rút dính vào.

If you then touch your face, the virus can infect you.

Nếu bạn chạm vào mặt mình, bạn có thể bị lây nhiễm vi-rút.

But there are two extraordinarily simple ways you can keep that from happening:

Nhưng có hai cách cực kỳ đơn giản mà bạn có thể ngăn nó xảy ra:

soap and water, and hand sanitizer.

xà phòng và nước, và dung dịch rửa tay khô.

So which is better?

Vậy cái nào thì tốt hơn?

The coronavirus that causes COVID-19

Vi-rút corona gây ra COVID-19

is one of many viruses whose protective outer surface is made of a lipid bilayer.

là một trong nhiều vi-rút có bề mặt bảo vệ bên ngoài được tạo từ lớp lipid kép.

These lipids are pin shaped molecules whose heads are attracted to water,

Những lipid này là những phân tử hình kẹp có đầu ưa nước,

and tails are repulsed by it.

và đuôi kỵ nước.

So in water-rich environments, lipids naturally form a shell like this,

Vậy nên trong môi trường nhiều nước, lipid sẽ tự nhiên tạo nên vỏ bọc như này,

with the heads outside and the tails inside.

với phần đầu hướng ra ngoài và phần đuôi hướng vào trong.

Their shared reaction to water makes the lipids stick loosely together—

Phản ứng chung của chúng với nước khiến lipid gắn vào nhau một cách lỏng lẻo

this is called the hydrophobic effect.

nó được gọi là hiệu ứng kỵ nước.

This outer structure helps the molecular machinery of the virus

Cấu trúc bên ngoài giúp cho bộ máy phân tử của vi-rút

break through cellular membranes and hijack our cells.

phá qua màng tế bào và xâm chiếm tế bào của chúng ta.

But it has thousands upon thousands of weak points

Nhưng nó có hàng ngàn trong hàng ngàn điểm yếu

where the right molecules could pry it apart.

mà những phân tử thích hợp có thể cạy nó.

And this is where soap comes in.

Và đây là khi xà phòng vào cuộc.

A single drop of any brand of soap contains quadrillions of molecules

Một giọt của một hiệu xà phòng bất kỳ chứa cả triệu tỷ phân tử

called amphiphiles, which resemble biological lipids.

gọi là phân tử lưỡng phần, giống với chất lipid sinh học.

Their tails, which are similarly repulsed by water,

Đuôi của chúng cũng kỵ nước như vậy,

compete for space with the lipids that make up the virus’s shell.

cạnh tranh vị trí với lipid tạo nên vỏ bọc của vi-rút.

But they’re just different enough to break up the regularity of the virus’s membrane,

Nhưng chúng đủ khác biệt để phá vỡ tính cân đối của màng vi-rút,

making the whole thing come crashing down.

làm cho toàn thể sụp đổ.

Those amphiphiles then form bubbles of their own around particles

Những chất lưỡng phần này tự tạo bong bóng của mình quanh những phân tử

including the virus’s RNA and proteins.

bao gồm cả ARN và protein của vi-rút.

Apply water, and you’ll wash that whole bubble away.

Cho nước vào, và bạn sẽ rửa sạch bong bóng đi.

Hand sanitizers work less like a crowbar, and more like an earthquake.

Dung dịch rửa tay khô không hoạt động như một đòn bẫy, mà như một trận động đất hơn.

When you surround a coronavirus with water,

Khi vi-rút corona bị bao quanh bởi nước,

the hydrophobic effect gives the bonds within the membrane their strength.

hiệu ứng kỵ nước khiến cho liên kết trong lớp màng thêm sức mạnh.

That same effect also holds the big proteins

Nó cũng giữ vững những protein lớn

that form coronavirus’s spikes in place

mà hình thành nên những đầu nhọn của vi-rút corona

and in the shape that enables them to infect your cells.

đúng chỗ và đúng hình dạng cho phép chúng lây nhiễm vào tế bào của bạn.

If you dry the virus out in air, it keeps its stability.

Nếu bạn phơi khô vi-rút trong không khí, nó sẽ giữ nguyên tính ổn định của nó.

But now surround it with a high concentration of an alcohol,

Nhưng giờ vây quanh nó với nồng độ cồn cao,

like the ethanol or isopropanol found in most hand-sanitizers.

như ethanol hay isopropanol trong phần lớn dung dịch rửa tay khô.

This makes the hydrophobic effect disappear,

Nó khiến cho hiệu ứng kỵ nước biến mất,

and gives the molecules room to move around.

và các phân tử có thêm không gian để di chuyển qua lại.

The overall effect is like removing all of the nails and mortar from a house

Hiệu quả tổng thể như là gỡ bỏ hết đinh và vôi vữa của một căn nhà ra

and then hitting it with an earthquake.

và rồi đập tan nó với một cơn động đất.

The cell’s membrane collapses and those spike proteins crumble.

Màng tế bào đổ sập xuống và những đầu nhọn protein vỡ vụn ra.

In either method, the actual process of destroying the virus

Trong cả hai phương thức, quá trình tiêu diệt vi-rút trong thực tế

happens in just a second or two.

xảy ra chỉ trong một vài giây.

But doctors recommend at least 20 seconds of hand-washing

Nhưng các bác sĩ khuyến khích rửa tay ít nhất 20 giây

because of the intricate landscape that is your hand.

vì bề mặt phức tạp của bàn tay.

Soap and sanitizer need to get everywhere, including your palms, fingertips,

Xà phòng và dung dịch rửa tay cần tới mọi nơi, bao gồm lòng bàn tay, đầu ngón tay,

the outsides of your hands, and between your fingers,

mu bàn tay, và giữa các ngón tay,

to protect you properly.

để có thể thật sự bảo vệ bạn.

And when it comes to a coronavirus outbreak,

Và nhất là trong thời điểm bùng phát của vi-rút corona,

doctors recommend washing your hands with soap and water whenever possible.

các bác sĩ khuyến khích rửa tay bằng xà phòng và nước nếu có thể.

Even though both approaches are similarly effective at killing the virus,

Dù cả hai phương thức đều có hiệu quả tương tự trong việc tiêu diệt vi-rút,

soap and water has two benefits:

xà phòng và nước có hai lợi ích:

first it washes away any dirt which could otherwise hide virus particles.

trước hết, nó rửa sạch những vết bẩn có thể ẩn giấu những phần tử vi-rút.

But more importantly,

Nhưng quan trọng hơn hết,

it’s simply easier to fully cover your hands with soap and water

xà phòng và nước dễ dàng bao phủ toàn bộ bề mặt bàn tay trong 20 giây.

for 20 seconds.

Of course, hand sanitizer is more convenient to use on the go.

Dĩ nhiên, dung dịch rửa tay khô thì thuận tiện sử dụng hơn khi ra ngoài.

In the absence of a sink, use the sanitizer as thoroughly as possible

Khi không có bồn rửa tay, hãy dùng dung dịch rửa tay cách cặn kẽ nhất có thể

and rub your hands together until they’re dry.

và cọ xát tay bạn tới khi chúng khô ráo.

Unfortunately, there are billions of people

Đáng tiếc thay, có hàng tỷ người

who don’t have access to clean drinking water,

không được cung cấp nguồn nước uống sạch,

which is a huge problem at any time but especially during an outbreak.

đây là vấn đề lớn tại bất kỳ thời điểm nào nhưng đặc biệt là giữa đợt bùng phát dịch.

Researchers and aid groups are working to provide solutions for these communities.

Các nhà nghiên cứu và nhóm cứu trợ đang chu cấp giải pháp cho những cộng đồng đó.

One example is a device that uses salt, water, and a car battery

Một ví dụ là một thiết bị sử dụng muối, nước, và ắc qui xe hơi

to make chlorinated water that kills harmful pathogens

để làm nước clo giết chết những mầm bệnh gây hại

and is safe for hand-washing.

và an toàn cho việc rửa tay.

So wherever possible, soap and water are recommended for a coronavirus,

Nên nếu có thể, xà phòng và nước được khuyến khích sử dụng cho vi-rút corona,

but does that mean it's best for every viral outbreak?

Nhưng liệu nó có nghĩa rằng nó là tốt nhất cho tất cả các đợt bùng phát vi-rút?

Not necessarily.

Không hẳn thế.

Many common colds are caused by rhinoviruses

Nhiều bệnh cảm cúm thông thường từ rhinovirus

that have a geometric protein structure called a capsid

có cấu trúc protein hình khối gọi là capsid (vỏ bọc)

instead of a lipid membrane.

thay vì lớp màng lipid.

The capsid doesn't have nearly as many weak points

Capsid không có nhiều điểm yếu

where soap amphiphiles can pry it apart,

để chất lưỡng phần xà phòng có thể cạy chúng ra,

so it takes longer for soap to be effective.

nên nó tốn nhiều thời gian hơn để xà phòng trở nên hiệu quả.

However some of its surface proteins are still vulnerable

Tuy nhiên một số bề mặt protein vẫn bị yếu thế

to the destabilizing effect of hand sanitizer.

với hiệu quả làm mất ổn định của dung dịch rửa tay khô.

In this and similar cases, hand sanitizer may be more effective,

Trong những trường hợp tương tự này, dung dịch rửa tay có thể hiệu quả hơn,

especially if you then wash your hands to remove residual particles.

đặc biệt là nếu sau đó bạn rửa tay để loại bỏ đi những phần tử còn lại.

The best way to know which to use for any given outbreak

Cách tốt nhất để biết nên dùng thứ gì cho từng đợt bùng phát,

is to do what's best for all things illness-related:

cũng là cách tốt nhất cho tất cả mọi thứ liên quan tới bệnh tật,

follow the advice of accredited medical professionals.

đó là theo sát lời khuyên của các chuyên gia y tế có uy tín.