Which is better: Soap or hand sanitizer? - Alex Rosenthal and Pall Thordarson

Çeviri: Nihal Aksakal Gözden geçirme: Miraç Şendil

Your hands, up close, are anything but smooth.

Ellerinize yakından bakarsanız hiç de pürüzsüz değiller.

With peaks and valleys, folds and rifts,

Çıkıntılar, çatlaklar ve yarıklar,

there are plenty of hiding places for a virus to stick.

virüsün tutunabileceği birçok gizli yer mevcut.

If you then touch your face, the virus can infect you.

Eğer yüzünüze dokunursanız virüs size bulaşabilir.

But there are two extraordinarily simple ways you can keep that from happening:

Ama bunu engellemeniz için fevkalade kolay yollar mevcut:

soap and water, and hand sanitizer.

Sabun, su ve el dezenfektanı.

So which is better?

Peki hangisi daha iyi?

The coronavirus that causes COVID-19

COVID-19'a sebep olan korona virüsü,

is one of many viruses whose protective outer surface is made of a lipid bilayer.

dış koruyucu yüzeyi çift lipit katmanından oluşan bir tanesi.

These lipids are pin shaped molecules whose heads are attracted to water,

Bu lipitler raptiye şeklinde moleküllerdir ve baş kısımları suya yönelimlidir

and tails are repulsed by it.

ve kuyrukları ise su tarafından itilir.

So in water-rich environments, lipids naturally form a shell like this,

Yani zengin su içeren ortamlarda, lipitler bu şekilde kabuk oluşturur:

with the heads outside and the tails inside.

Baş kısımları dışarıda ve kuyrukları içeride.

Their shared reaction to water makes the lipids stick loosely together—

Suya karşı ortak reaksiyonları, lipitlerin gevşek bir şekilde yapışmasını sağlar -

this is called the hydrophobic effect.

buna hidrofobik etki denir.

This outer structure helps the molecular machinery of the virus

Bu dış yapı, virüsün moleküler sistemini hücresel zarlardan kırmasına

break through cellular membranes and hijack our cells.

ve hücrelerimizi çalmasına yardımcı olur.

But it has thousands upon thousands of weak points

Ancak doğru moleküllerin onu koparacağı

where the right molecules could pry it apart.

binlerce zayıf noktası vardır.

And this is where soap comes in.

Burada sabun devreye girer.

A single drop of any brand of soap contains quadrillions of molecules

Herhangi bir marka sabunun tek bir damlası,

called amphiphiles, which resemble biological lipids.

biyolojik lipitlere benzeyen amfifil adı verilen katrilyonlarca molekül içerir.

Their tails, which are similarly repulsed by water,

Benzer şekilde su ile itilen kuyrukları,

compete for space with the lipids that make up the virus’s shell.

virüsün kabuğunu oluşturan lipitlerle yer için rekabet eder.

But they’re just different enough to break up the regularity of the virus’s membrane,

Ancak virüsün zarının düzenliliğini bozacak kadar farklıdırlar

making the whole thing come crashing down.

ve her şeyin çökmesine neden olurlar.

Those amphiphiles then form bubbles of their own around particles

Bu amfifiller daha sonra virüsün RNA'sı ve proteinleri de dahil olmak üzere

including the virus’s RNA and proteins.

kendi parçacıklarının etrafında kabarcıklar oluştururlar.

Apply water, and you’ll wash that whole bubble away.

Su uygulayın, tüm kabarcığı yıkamış olursunuz.

Hand sanitizers work less like a crowbar, and more like an earthquake.

El dezenfektanları daha az kaldıraç ve daha çok deprem gibidirler.

When you surround a coronavirus with water,

Bir koronavirüsü suyla çevrelediğinizde,

the hydrophobic effect gives the bonds within the membrane their strength.

hidrofobik etki zar içindeki bağlara güçlerini verir.

That same effect also holds the big proteins

Aynı etki, koronavirüsün sivri uçlarını oluşturan

that form coronavirus’s spikes in place

ve hücrelerinize bulaşmalarını sağlayacak

and in the shape that enables them to infect your cells.

büyüklükteki proteinlerde de görülür.

If you dry the virus out in air, it keeps its stability.

Virüsü havada kurutursanız, stabilitesini korur.

But now surround it with a high concentration of an alcohol,

Ancak şimdi, çoğu el dezenfektanında bulunan etanol

like the ethanol or isopropanol found in most hand-sanitizers.

veya izopropanol gibi yüksek bir alkol konsantrasyonu ile çevreleyin.

This makes the hydrophobic effect disappear,

Bu, hidrofobik etkiyi ortadan kaldırır

and gives the molecules room to move around.

ve moleküllerin hareket etmelerini sağlar.

The overall effect is like removing all of the nails and mortar from a house

Genel etki, tüm çivileri ve harcı evden çıkarmak

ve daha sonra bir depremle vurmak gibidir.

and then hitting it with an earthquake.

The cell’s membrane collapses and those spike proteins crumble.

Hücrenin zarı çöker ve sivri proteinler parçalanır.

In either method, the actual process of destroying the virus

Her iki yöntemde de, virüsü yok etme işlemi sadece

happens in just a second or two.

bir veya iki saniye içinde gerçekleşir.

But doctors recommend at least 20 seconds of hand-washing

Ancak doktorlar, karmaşık bir manzara olan

because of the intricate landscape that is your hand.

ellerinizi en az 20 saniye yıkamanızı önermektedir.

Soap and sanitizer need to get everywhere, including your palms, fingertips,

Sabun ve dezenfektan, sizi uygun şekilde korumak için

avuç içleriniz, parmak uçlarınız, ellerinizin dışları

the outsides of your hands, and between your fingers,

ve parmaklarınız arasında her yere ulaşmalıdır.

to protect you properly.

And when it comes to a coronavirus outbreak,

Koronavirüs salgını söz konusu olduğunda,

doctors recommend washing your hands with soap and water whenever possible.

doktorlar ellerinizi mümkün olduğunca sabun ve suyla yıkamanızı önerir.

Even though both approaches are similarly effective at killing the virus,

Her iki yaklaşım da virüsü öldürmede benzer şekilde etkili olsa da,

soap and water has two benefits:

sabun ve suyun iki faydası vardır:

first it washes away any dirt which could otherwise hide virus particles.

başka şekilde virüs parçacıklarını gizleyebilecek kirleri temizler.

But more importantly,

Ancak daha da önemlisi,

it’s simply easier to fully cover your hands with soap and water

ellerinizi 20 saniye boyunca sabun ve suyla tamamen kaplamak

for 20 seconds.

daha kolaydır.

Of course, hand sanitizer is more convenient to use on the go.

Tabii ki, el dezenfektanı hareket halindeyken kullanmak için daha uygundur.

In the absence of a sink, use the sanitizer as thoroughly as possible

Lavabo bulamadığınızda, dezenfektanı mümkün olduğunca iyice kullanın

and rub your hands together until they’re dry.

ve kuruyana kadar ellerinizi birbirine sürün.

Unfortunately, there are billions of people

Ne yazık ki, her zaman ama özellikle bir salgın sırasında

who don’t have access to clean drinking water,

büyük bir sorun olan temiz içme suyuna

which is a huge problem at any time but especially during an outbreak.

erişimi olmayan milyarlarca insan var.

Researchers and aid groups are working to provide solutions for these communities.

Araştırmacılar ve yardım grupları bu topluluklara çözümler sunmaya çalışıyor.

One example is a device that uses salt, water, and a car battery

Örneğin, zararlı patojenleri öldüren ve el yıkama için

to make chlorinated water that kills harmful pathogens

güvenli olan klorlu su yapmak için tuz, su

and is safe for hand-washing.

ve bir araba aküsü kullanan bir cihaz var.

So wherever possible, soap and water are recommended for a coronavirus,

Peki, mümkün olan yerlerde, koronavirüs için sabun ve su önerilir

but does that mean it's best for every viral outbreak?

ancak bu her viral salgın için en iyisi olduğu anlamına mı gelir?

Not necessarily.

Tam olarak değil.

Many common colds are caused by rhinoviruses

Birçok yaygın soğuk algınlığına, lipit membran yerine

that have a geometric protein structure called a capsid

kapsid adı verilen geometrik bir protein yapısına sahip

instead of a lipid membrane.

rinovirüsler neden olur.

The capsid doesn't have nearly as many weak points

Kapsit, sabun amfifiklerinin parçalayabileceği,

where soap amphiphiles can pry it apart,

neredeyse çok zayıf noktalara sahip değildir,

so it takes longer for soap to be effective.

bu nedenle sabunun etkili olması daha uzun sürer.

However some of its surface proteins are still vulnerable

Fakat, bazı yüzey proteinleri el dezenfektanının

to the destabilizing effect of hand sanitizer.

dengesizleştirici etkisine karşı savunmasızdır.

In this and similar cases, hand sanitizer may be more effective,

Bu ve benzer durumlarda, el dezenfektanı daha etkili olabilir,

especially if you then wash your hands to remove residual particles.

özellikle de sonrasında partikülleri çıkarmak için ellerinizi yıkarsanız.

The best way to know which to use for any given outbreak

Herhangi bir salgın için hangisinin kullanılacağını bilmenin en iyi yolu,

is to do what's best for all things illness-related:

hastalıkla ilgili her şey için en iyisini yapmaktır:

follow the advice of accredited medical professionals.

Yetkili tıp uzmanlarının tavsiyelerine uyun.