How do cancer cells behave differently from healthy ones? - George Zaidan

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Moon Thit

We all start life as one single cell.

အားလုံးဟာ ဆဲလ်တစ်ခုတည်း အဖြစ် သက်ရှိဘဝကို စတင်ကြတာပါ။

Then that cell divides and we are two cells,

ဒီနောက် အဲဒီဆဲလ်က ကွဲသွားပြီး ဆဲလ် ၂ ခု၊

then four,

ဒီနောက် ဆဲလ် ၄ ခု၊

then eight.

ဒီနောက် ၈ခုဖြစ်လာတယ်။

Cells form tissues,

ဆဲလ်က တစ်ရှူးဖြစ်၊

tissues form organs,

တစ်ရှူးက အင်္ဂါဖြစ်၊

organs form us.

အင်္ဂါတွေက ကျွန်တော်တို့ ဖြစ်ပေါ်လာတယ်။

These cell divisions, by which we go from a single cell

ဒီဆဲလ်တစ်ခုတည်းကနေ ဆဲလ်ပေါင် း ၁၀၀ ထရီလီယံအထိ ဖြစ်သွားတဲ့

ဒီဆဲလ် ကွဲပြားမှုတွေကို

to 100 trillion cells,

are called growth.

ကြီးထွားမှုလို့ခေါ်ပါတယ်။

And growth seems like a simple thing

ကြီးထွားမှုက ရိုးရှင်းပုံရတာက၊

because when we think of it,

ဒါကို တွေးတဲ့အခါ၊

we typically think of someone getting taller

တစ်ယောက်ယောက် ပိုရှည်လာမယ်၊ ဒါမှမဟုတ်

or, later in life, wider,

ဘဝနောက်ပိုင်းမှာ ပိုကျယ်လာမယ်လို့ တွေးလို့ပါ။

but to cells, growth isn't simple.

ဒါပေမဲ့ ဆဲလ်တွေအတွက် ကြီးထွားမှုက မရိုးရှင်းဘူး။

Cell division is an intricate chemical dance

ဆဲလ် ကွဲပြားမှုက တစ်ခုချင်း၊ အပိုင်းလိုက်

that's part individual, part community-driven.

လှုံ့ဆော်တဲ့ ရှုပ်ထွေးတဲ့ ဓာတုအကတစ်ခုပါ။

And in a neighborhood of 100 trillion cells,

ဆဲလ်ပေါင်း ၁၀၀ ထရီလီယံရှိတဲ့ ဝန်းကျင်တစ်ခုမှာ  

some times things go wrong.

တချို့အချိန်တွေမှာ တချို့အရာတွေက မှားယွင်းသွားတယ်။

ဆဲလ်တစ်ခုချင်းစီရဲ့ ညွှန်ကြားချက် အစု၊ ဒါမှမဟုတ် DNA က  

Maybe an individual cell's set of instructions, or DNA,

gets a typo,

 ဗီဇပြောင်းလို့ခေါ်တဲ့

what we call a mutation.

အမှားတစ်ခုကို ရနိုင်ပါတယ်။

Most of the time, the cell senses mistakes

အချိန်အများစုမှာ ဆဲလ်က အမှားတွေကို

and shuts itself down,

အာရုံခံမိပြီး ၎င်းဘာသာ ပိတ်သွားတယ်။

or the system detects a troublemaker

ဒါမှမဟုတ် စနစ်က ပြဿနာကောင်ကို

and eliminates it.

သိပြီး၊ ဖယ်ရှားတယ်။

But, enough mutations can bypass the fail-safes,

ဒါပေမဲ့ လုံလောက်တဲ့ ဗီဇပြောင်းတွေက စိတ်ချရတာကို ရှောင်ပြီး

driving the cell to divide recklessly.

ဆဲလ်ကို အရမ်းမဲ့ ကွဲသွားနိုင်တယ်။

That one rogue cell becomes two,

ဒီဗွေဖောက်တဲ့ ဆဲလ်တစ်ခုက  ၂ ခုဖြစ်လာတယ်၊

then four,

ဒီနောက် ၄ ခု၊

then eight.

၈ ခု ဖြစ်လာတယ်။

At every stage, the incorrect instructions

အဆင့်တိုင်း၊ လမ်းညွှန်မှားတွေကို  

are passed along to the cells' offspring.

ဆဲလ် မျိုးဆက်တွေဆီ လက်ဆင့်ကမ်းတယ်။

Weeks, months, or years

ဒီဗွေဖောက်တဲ့ဆဲလ် ပြောင်းလဲပြီးနောက်

after that one rogue cell transformed,

ရက်သတ္တပတ်၊ လ ဒါမှမဟုတ် နှစ်တွေအကြာမှာ

you might see your doctor about a lump in your breast.

ရင်သားထဲက အဖုနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဆရာဝန်နဲ့ ပြရလောက်တယ်။

Difficulty going to the bathroom could reveal

ရေချိုးခန်းသွားဖို့ခက်တာက အူ၊

a problem in your intestine,

သုတ်ရည် ဂလင်း၊ ဆီးအိမ်မှာ

ပြဿနာတစ်ခုကို

prostate,

or bladder.

ဖော်ပြနိုင်တယ်။

Or, a routine blood test might count too many white cells

ဒါမှမဟုတ် လုပ်ရိုးလုပ်စဉ် သွေးစစ်တာက ဆဲလ်ဖြူတွေ များလွန်းတာ

or elevated liver enzymes.

အသည်း အင်ဇိုင်းတွေ မြင့်တာလို့ ပြောလောက်တယ်။

Your doctor delivers the bad news:

ဆရာဝန်က သတင်းဆိုးကို ပြောပြတယ်၊

it's cancer.

ဒါက ကင်ဆာပါ။

From here your strategy will depend

ဒီကနေ  နည်းဗျူဟာက

on where the cancer is and

ကင်ဆာ ရှိရာ၊ ဘယ်လောက်

how far it's progressed.

တိုးတက်တာအပေါ် မူတည်မှာပါ။

If the tumor is slow-growing and in one place,

အကျိတ်က တဖြည်းဖြည်းကြီးထွားပြီး တစ်နေရာတည်းမှာဆိုရင်၊  

surgery might be all you need, if anything.

ခွဲစိတ်မှု လိုအပ်လောက်တယ်။

If the tumor is fast-growing or invading nearby tissue,

အကျိတ်က အမြန်ကြီးထွားရင်၊ အနားက တစ်ရှူးတွေကို ဝင်ရောက်ရင်၊

your doctor might recommend radiation

ဆရာဝန်က ဓာတ်ရောင်ခြည်၊

or surgery followed by radiation.

ဓာတ်ရောင်ခြည်နောက်မှာ ခွဲစိတ်ကုသမှုကို ထောက်ခံလောက်တယ်။

If the cancer has spread,

 ကင်ဆာ ပျံ့သွားရင်၊

or if it's inherently everywhere like a leukemia,

သွေးကင်ဆာလို နေရာတိုင်းမှာ အမြစ်တွယ်နေရင်၊

your doctor will most likely recommend chemotherapy

ဆရာဝန်က ဓာတုကုထုံး ဒါမှမဟုတ် ဓာတ်ရောင်ခြည်နဲ့ ဓာတုကုထုံး

or a combination of radiation and chemo.

ပေါင်းစပ်မှုကို အများဆုံး အကြံပေးမှာပါ။

ဓာတ်ရောင်ခြည်နဲ့ ဓာတုကုထုံး  လုပ်ဆောင်တာက

Radiation and most forms of chemo work

by physically shredding the cells' DNA

ဆဲလ်တွေရဲ့ DNA ကို ရုပ်ပိုင်းအရ ခြစ်ထုတ်တာ

or disrupting the copying machinery.

ဒါမှမဟုတ် ပုံတူပွား ယန္တရားကို အလျဉ်ပြတ်စေတာပါ။

But neither radiation nor chemotherapeutic drugs target only cancer cells.

ဒါပေမဲ့ဓာတ်ရောင်ခြည် ဒါမှမဟုတ် ဓာတုကုသ ဆေးတွေက ကင်ဆာဆဲလ်တွေကိုပဲ ပစ်မှတ်မထားဘူး။

Radiation hits whatever you point it at,

ဓာတ်ရောင်ခြည်က ညွှန်လိုက်တဲ့ နေရာတိုင်းကို ထိပြီး

and your blood stream carries chemo-therapeutics

သွေးကြောက ကိုယ်ခန္ဓာတစ်လျှောက်လုံးဆီ

all over your body.

ဓာတုကုသမှုတွေကို သယ်ဆောင်တယ်။

So, what happens when different cells get hit?

ဒီတော့ ဆဲလ်အမျိုးမျိုး ထိခိုက်ခံရတဲ့အခါ ဘာဖြစ်သွားသလဲ။

Let's look at a healthy liver cell,

ကျန်းမာတဲ့ အသည်းဆဲလ်၊

a healthy hair cell,

ဆံပင် ဆဲလ်နဲ့ ကင်ဆာဖြစ်တဲ့

and a cancerous cell.

ဆဲလ်ကို ကြည့်ရအောင်။

ကျန်းမာတဲ့ အသည်းဆဲလ်က ဖိစီးမှုရှိမှသာ ကွဲတယ်။

The healthy liver cell divides only when it is stressed;

the healthy hair cell divides frequently;

ကျန်းမာတဲ့ ဆံပင်ဆဲလ်က မကြာခဏ ကွဲတယ်။

and the cancer cell divides even more frequently and recklessly.

ကင်ဆာဖြစ်တဲ့ ဆဲလ်တွေဟာ ပိုမကြာခဏနဲ့ အရမ်းမဲ့ ကွဲတယ်။  

When you take a chemotherapeutic drug,

ဓာတုကုသဆေး သုံးစွဲတဲ့အခါ၊

it will hit all of these cells.

ဒီဆဲလ်အားလုံးကို ထိခိုက်မှာပါ။

And remember that the drugs work typically by disrupting cell division.

ဆေးတွေက ဆဲလ် ကွဲပြားမှုကို အလျဉ်ပြတ် တာနဲ့ လုပ်ဆောင်လေ့ရှိတာကို သတိရပါ။

So, every time a cell divides,

ဒါကြောင့် ဆဲလ်တစ်ခု ကွဲသွားတိုင်း၊

it opens itself up to attack,

တိုက်ခိုက်ဖို့ ၎င်းဘာသာ ပွင့်လာတယ်၊

and that means the more frequently a cell divides,

ဆိုလိုတာက ဆဲလ်တစ်ခု မကြာခဏ ကွဲသွားလေ၊

the more likely the drug is to kill it.

ဆေးဝါးက ဒါကိုသေစေဖို့အကြောင်း ပိုများလေပါ။

So, remember that hair cell?

ဒီတော့ ဆံပင်ဆဲလ်ကို မှတ်မိလား။

It divides frequently and isn't a threat.

ဒါက မကြာခဏ ကွဲပြီး ခြိမ်းခြောက်မှု မဟုတ်ဘူး။

And, there are other frequently dividing cells in your body

ကိုယ်ခန္ဓာထဲမှာ မကြာခဏ ကွဲနေတဲ အရေပြားဆဲလ်တွေ၊

like skin cells, gut cells, and blood cells.

အူဆဲလ်တွေနဲ့ သွေးဆဲလ်တွေလို တခြားဆဲလ်တွေလည်း ရှိတယ်။

So the list of unpleasant side effects of cancer treatment

ကင်ဆာ ကုသမှုရဲ့ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုး စာရင်းက

ဒီတစ်ရှူးအမျိုးအစားတွေ တူညီနေတယ်။

parallels these tissue types:

ဆံပင်ကျွတ်တာ၊

hair loss,

skin rashes,

အရေပြားအင်ပျဉ်ထတာ၊

nausea,

ပျို့တာ၊

vomiting,

fatigue,

အန်တာ၊

weight loss,

မောပန်းတာ၊

and pain.

ကိုယ်အလေးချိန်ကျတာနဲ့

That makes sense because these are the cells that get hit the hardest.

နာကျင်တာပါ။

အပြင်းဆုံး ထိခိုက်တဲ့ ဆဲလ်တွေဆိုတော့ ယုတ္တိရှိတယ်။

So, in the end, it is all about growth.

နောက်ဆုံးတော့ ကြီးထွားမှုနဲ့ ပတ်သက်တာပါ။

Cancer hijacks cells' natural division machinery

ကင်ဆာက ဆဲလ်တွေရဲ့ သဘာဝ ကွဲပြားတဲ့ ယန္တရားကို

and forces them to put the pedal to the metal,

အပိုင်စီးပြီး ဒါတွေကို အတင်းမောင်းတယ်၊

growing rapidly and recklessly.

အမြန်နဲ့ အရမ်းမဲ့ ကြီးထွားလာတယ်။

But, using chemotherapeutic drugs,

ဒါပေမဲ့၊ ဓာတုကုသ ဆေးတွေ သုံးတာက

we take advantage of that aggressiveness,

ဒီတွန်းအားကို အခွင့်ကောင်းယူပြီး  

and we turn cancer's main strength

ကင်ဆာရဲ့ အဓိက အားသာချက်ကို

into a weakness.

အားနည်းချက်အဖြစ် ပြောင်းတာပါ။