What makes the Great Wall of China so extraordinary - Megan Campisi and Pen-Pen Chen

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

A 13,000 mile dragon of earth and stone

အဆောက်အအုံနီးနီးကို ရှည်လျားပြီး မြွေလိမ်မြွေကောက်ဖြစ်တဲ့

winds its way through the countryside of China

သမိုင်းတစ်ခုနဲ့ တရုတ်ပြည် ကျေးလက်ဒေသတစ်လျှောက်

with a history almost as long and serpentine as the structure.

ကွေ့ပတ်သွားတဲ့ မိုင် ၁၃၀၀၀ ရှိတဲ့ မြေနဲ့ ကျောက်တုံး နဂါးတစ်ကောင်။

The Great Wall began as multiple walls of rammed earth

တရုတ်မြောက်ပိုင်း လှည့်လည် ကျူးကျော်သူတွေနဲ့ အချင်းချင်းကနေ

built by individual feudal states during the Chunqiu period

ကာကွယ်ဖို့ Chunqiu ခေတ်အတွင်း သီးခြား ပဒေသရာဇ် ပြည်နယ်တွေက ဆောက်ထားတဲ့

to protect against nomadic raiders north of China and each other.

မဟာတံတိုင်းဟာ ရိုက်သွင်းထားတဲ့ မြေသား တံတိုင်း အဆင့်ဆင့်နဲ့ စတင်ခဲ့တယ်။

When Emperor Qin Shi Huang unified the states in 221 BCE,

ဧကရာဇ် Qin Shi Huang က ၂၂၁ ဘီစီမှာ ပြည်နယ်တွေကို ပေါင်းစည်းတဲ့အခါ

the Tibetan Plateau and Pacific Ocean became natural barriers,

တိဗက် ကုန်းပြင်မြင့်နဲ့ ပစိဖိတ် သမုဒ္ဒရာဟာ သဘာဝ အတားအဆီးတွေ ဖြစ်လာခဲ့ပေမဲ့

but the mountains in the north remained vulnerable

မြောက်ဘက်က တောင်တွေက မွန်ဂို၊ တူရကီနဲ့ Xiongnu

to Mongol, Turkish, and Xiongnu invasions.

ကျူးကျော်မှုတွေအတွက် ခုခံမှုမဲ့ ကျန်နေခဲ့တယ်။

To defend against them,

သူတိုကို ကာကွယ်ဖို့

the Emperor expanded the small walls built by his predecessors,

ဧကရာဇ်ဟာ အရင်လူတွေ ဆောက်ခဲ့တဲ့ တံတိုင်းငယ်တွေကို တချို့ကို ဆက်၊

connecting some and fortifying others.

အခြားဟာတွေကို အားဖြည့်ရင်း တိုးချဲ့ခဲ့တယ်။

As the structures grew from Lintao in the west

အဆောက်အအုံက အနောက်ဘက် Lintao ကနေ အရှေ့ဘက် Liaodong အထိ

to Liaodong in the east,

ရှည်လျား ကြီးထွားလာတော့

they collectively became known as The Long Wall.

ဒါတွေက တစ်စုတစ်စည်းနဲ့ The Long Wall လို့ သိကြတဲ့ဟာ ဖြစ်လာခဲ့တယ်။

To accomplish this task,

ဒီတာဝန် ပြီးမြောက်ဖို့

the Emperor enlisted soldiers and commoners,

ဧကရာဇ်ဟာ စစ်သားတွေနဲ့ အရပ်သားတွေကို စာရင်းသွင်းတယ်၊

not always voluntarily.

ဆန္ဒအလျောက်တော့ အမြဲမဟုတ်ပါ။

Of the hundreds of thousands of builders recorded during the Qin Dynasty,

Qin မင်းဆက်မှာ မှတ်တမ်းတင်ထားတဲ့ သိန်းချီတဲ့ ဆောက်လုပ်ရေးသမားတွေအနက်

many were forcibly conscripted peasants

အများအပြားက အဓမ္မ စာရင်းသွင်း ခံရတဲ့ လယ်သမားတွေနဲ့

and others were criminals serving out sentences.

အခြားသူတွေကတော့ ပြစ်ဏ်ကျခံနေတဲ့ ရာဇဝတ်သားတွေပါ။

Under the Han Dynasty, the wall grew longer still,

Han မင်းဆက် လက်ထက်မှာ တံတိုင်းက ပိုရှည်လာဆဲဖြစ်ပြီး

reaching 3700 miles,

မိုင် ၃၇၀၀ ရောက်ခဲ့ကာ

and spanning from Dunhuang to the Bohai Sea.

Dunhuang ကနေ Bohai Sea အထိ ဖြတ်သန်းသွားတယ်။

Forced labor continued under the Han Emperor Han-Wudi ,

အဓမ္မခိုင်းတဲ့ အလုပ်က Han ဧကရာဇ် Han-Wud လက်ထက်မှာ ဆက်လုပ်ခဲ့ပြီး

and the walls reputation grew into a notorious place of suffering.

တံတိုင်းတွေ ဂုဏ်သတင်းက ဒုက္ခရောက်တဲ့ နေရာလို့ နာမည်ဆိုးထွက်ခဲ့တယ်။

Poems and legends of the time told of laborers buried

အလုပ်ကြမ်းသမားတွေကို အနီးအနား သင်္ချိုင်းကြီးတွေနဲ့

in nearby mass graves,

တံတိုင်းအတွင်းမှာတောင် မြှုပ်တယ်လို့

or even within the wall itself.

အဲဒီခေတ်က ကဗျာတွေ၊ ရိုးရာပုံပြင်တွေကဆိုတယ်။

And while no human remains have been found inside,

အတွင်းမှာ လူသား အကြွင်းအကျန်တွေ မတွေ့ရှိရပေမဲ့

grave pits do indicate that many workers died

အလုပ်သမားများစွာဟာ မတော်တဆမှု၊ ငတ်ပြတ်မှု၊ ပင်ပန်းမှုကြောင့်

from accidents, hunger and exhaustion.

သေဆုံးခဲ့ကြတယ်လို့ သင်္ချိုင်း တွင်းတွေက ညွှန်ပြနေတယ်။

The wall was formidable but not invincible.

တံတိုင်းက ခံ့ညားလောက်ပေမဲ့ မကျော်လွှားနိုင်တာတော့ မဟုတ်ဘူး။

Both Genghis and his son Khublai Khan managed to surmount the wall

ဂျင်ဂစ် နဲ့ သူ့သား ကူဗလိုင် ခန် တို့ နှစ်ယောက်စလုံးဟာ ၁၃ ရာစု

during the Mongol invasion of the 13th Century.

မွန်ဂို ကျူးကျော်မှုအတွင်းမှာ တံတိုင်းကို ကျော်လွှားနိုင်ခဲ့ကြတယ်။

After the Ming dynasty gained control in 1368,

Ming မင်းဆက်နောက် ၁၃၆၈ မှာ ထိန်းချုပ်မှုရခဲ့ပြီး

they began to refortify and further consolidate the wall

တံတိုင်းကို ပြန်လည်အင်ကားဖြည့်က ဒေသတွင်း အုတ်ဖိုတွေက အုတ်တွေ၊

using bricks and stones from local kilns.

ကျောက်တွေ သုံးရင်း ပိုမို ကျစ်လျစ်အောင် စလုပ်ခဲ့တယ်။

Averaging 23 feet high and 21 feet wide,

ပျမ်းမျှ ၂၃ ပေ မြင့်ပြီး ၂၁ ပေ ကျယ်တဲ့

the walls 5500 miles were punctuated by watchtowers.

မိုင် ၅၅၀၀ ရှိတဲ့ တံတိုင်းတွေကြားမှာ ကင်းစောင့်မျှော်စင်တွေ ဖောက်ထည့်ထားတယ်။

When raiders were sighted,

စီးနင်းသူတွေကို တွေ့တဲ့အခါ

fire and smoke signals traveled between towers

မီးနဲ့ မီးခိုး အချက်ပြမှုတွေက စစ်ကူတွေ မရောက်လာမချင်း

until reinforcements arrived.

မျှော်စင်တွေကြားမှာ ဖြတ်သွားနေတယ်။

Small openings along the wall let archers fire on invaders,

တံတိုင်းတစ်လျှောက် အပေါက်လေးတွေက လေးသမားတွေကို ကျူးကျော်သူကို ပစ်ခွင့်ရစဉ်

while larger ones were used to drop stones and more.

ပိုကြီးတဲ့ အပေါက်တွေကို ကျောက်တုံးနဲ့ အခြားဟာတွေ ပစ်ချဖို့ အသုံးပြုတယ်။

But even this new and improved wall was not enough.

ဒါပေမဲ့ ဒီအသစ် ပိုကောင်းအောင် လုပ်ထားတဲ့ တံတိုင်းတောင် မလုံလောက်ဘူး။

In 1644, northern Manchu clans overthrew the Ming

၁၆၄၄ မှာ မန်ချူး မျိုးနွယ်တွေက မွန်ဂိုးလီးယာနဲ့ပါ ပူးပေါင်းရင်း

to establish the Qing dynasty,

Qing မင်းဆက်ကို တည်ထောင်ဖို့

incorporating Mongolia as well,

Ming မင်းဆက်ကို ဖြုတ်ချခဲ့တယ်။

Thus, for the second time,

ဒီလိုနဲ့ ဒုတိယ အကြိမ်မှာတော့

China was ruled by the very people the wall had tried to keep out.

တံတိုင်းက တားဆီးဖို့ ကြိုးစားခဲ့တဲ့ လူတွေကပဲ တရုတ်ပြည်ကို အုပ်ချုပ်ခဲ့တယ်။

With the empire's borders now extending beyond the Great Wall,

အင်ပါယာ နယ်စပ်တွေဟာ အခု မဟာတံတိုင်းကို ကျော်ကာ ကျယ်ပြန့်နေတော့

the fortifications lost their purpose.

ခံတပ်နေရာတွေက ၎င်းတို့ရဲ့ ရည်ရွယ်ချက် ပျောက်သွားခဲ့တယ်။

And without regular reinforcement, the wall fell into disrepair,

ပုံမှန် အားဖြည့်မှု မရှိတာကြောင့် တံတိုင်းဟာ ယိုယွင်းပျက်စီးသွားတယ်။

rammed earth eroded,

သိပ်ထားတဲ့မြေတွေ တိုက်စားစဉ်

while brick and stone were plundered for building materials.

အုတ်နဲ့ ကျောက်တုံးတွေဟာ ဆောက်လုပ်ရေး ကုန်ကြမ်းအတွက် ခိုးယူခံရတယ်။

But its job wasn't finished.

ဒါပေမဲ့ ၎င်းရဲ့အလုပ်က မပြီးသေးဘူး

During World War II,

ဒုတိယ ကမ္ဘာ့စစ်အတွင်းမှာ

China used sections for defense against Japanese invasion,

တရုတ်က အပိုင်းတွေကို ဂျပန်ကျူးကျော်မှုကို ကာကွယ်ဖို့သုံးတယ်။

and some parts are still rumored to be used for military training.

အပိုင်းတချို့ဟာ စစ်ရေး လေ့ကျင့်မှုအတွက် သုံးနေဆဲလို့ ကောလာဟလထွက်နေတယ်။

But the Wall's main purpose today is cultural.

ဒါပေမဲ့ တံတိုင်းရဲ့ ယနေ့ အဓိက ရည်ရွယ်ချက်က ယဉ်ကျေးမှုပါ။

As one of the largest man-made structures on Earth,

ကမ္ဘာမြေမှာ လူဆောက်ထားတဲ့ အကြီးဆုံး အဆောက်အအုံတစ်ခုဖြစ်တာကြောင့်

it was granted UNESCO World Heritage Status in 1987.

၁၉၈၇ မှာ UNESCO ကမ္ဘာ့ အမွေအနှစ်စာရင်းဝင်ခဲ့တယ်။

Originally built to keep people out of China,

မူလက လူတွေကို တရုတ်ပြည်ကို ဝင်မလာအောင် ဆောက်ခဲ့တဲ့

the Great Wall now welcomes millions of visitors each year.

မဟာတံတိုင်းဟာ အခုတော့ နှစ်စဉ် သန်းချီတဲ့ လူတွေကို ကြိုဆိုနေတယ်။

In fact, the influx of tourists has caused the wall to deteriorate,

တကယ်ကျတော့ ကမ္ဘာလှည့်ခရီးသည် စုံပြုံကျမှုက တံတိုင်းကို ယိုယွင်းစေတယ်။

leading the Chinese government to launch preservation initiatives.

တရုတ်အစိုးရကို တားဆီးရေး ပဏာမ ခြေလှမ်းတွေ စတင်ဖြစ်စေခဲ့တယ်။

It's also often acclaimed as the only man-made structure visible from space.

ဒါက အာကာသကနေ မြင်နိုင်တဲ့ တစ်ခုတည်းသော လူလုပ် အဆောက်အအုံလို့ မကြာခဏ ဆိုကြသေးတယ်။

Unfortunately, that's not at all true.

ဖြစ်ချင်တော့ ဒါအကုန်လုံး မမှန်ဘူး။

In low Earth orbit, all sorts of structures,

ကမ္ဘာဂြိုဟ် ပတ်လမ်းနိမ့်တဲ့ နေရာမှ တံတားတွေ၊

like bridges, highways and airports are visible,

အဝေးပြေးလမ်းတွေနဲ့လေဆိပ်တွေလို အဆောက်အအုံမျိုးစုံဟာ မြင်နိုင်ပြီး

and the Great Wall is only barely discernible.

မဟာတံတိုင်းကတော့ သိသာမြင်သာနိုင်ရုံပါ။

From the moon, it doesn't stand a chance.

လပေါ်ကနေဆိုရင် မြင်ဖို့ အခွင့်အလမ်း မရှိပါ။

But regardless, it's the Earth we should be studying it from

ဒါပေမဲ့၊ ဘယ်လိုပဲဖြစ်ဖြစ် ၎င်း လေ့လာသင့်တာက ကမ္ဘာမြေကြီးကနေပါ။

because new sections are still discovered every few years,

အကြောင်းက အပိုင်းအခြားသစ်တွေက နှစ်အနည်းငယ်တိုင်း ရှာဖွေတွေ့ရှိနေလို့ပါ။

branching off from the main body

ပင်ပ ကိုယ်ထည်ကနေ ဖြာထွက်လာရင်း

and expanding this remarkable monument to human achievement.

ဒီထူးခြားတဲ့ အဆောက်အအုံကို လူသားရဲ့ အောင်မြင်မှုဆီ တိုးချဲ့မြှင့်ပေးနေလို့ပါ။