What makes the Great Wall of China so extraordinary - Megan Campisi and Pen-Pen Chen

Co sprawia, że Wielki Mur Chiński jest tak niezwykły - Megan Campisi i Pen-Pen Chen

Tłumaczenie: Patrycja Macyszyn Korekta: Kacper Borowiecki

A 13,000 mile dragon of earth and stone

21.000-kilometrowy smok z ziemi i kamienia

winds its way through the countryside of China

wije się przez krajobraz Chin wraz ze swoją historią

with a history almost as long and serpentine as the structure.

krętą prawie tak samo, jak jego struktura.

The Great Wall began as multiple walls of rammed earth

Wielki Mur na początku był wieloma murami z ubitej ziemi,

built by individual feudal states during the Chunqiu period

wybudowanymi przez państwa feudalne podczas okresu Chunqiu,

to protect against nomadic raiders north of China and each other.

by chronić przed koczowniczymi najeźdźcami z północy Chin i sobą samym.

When Emperor Qin Shi Huang unified the states in 221 BCE,

Kiedy Cesarz Qin Shi Huang zjednoczył Chiny w 221 roku p.n.e.,

the Tibetan Plateau and Pacific Ocean became natural barriers,

Wyżyna Tybetańska i Ocean Spokojny stały się naturalnymi granicami,

but the mountains in the north remained vulnerable

jednak góry na północy były podatne

to Mongol, Turkish, and Xiongnu invasions.

na inwazje Mongołów, Turków i Xiongnu.

To defend against them,

By móc się przed nimi bronić, cesarz rozbudował małe mury

the Emperor expanded the small walls built by his predecessors,

stworzone przez jego przodków - jedne łącząc, a inne wzmacniając.

connecting some and fortifying others.

As the structures grew from Lintao in the west

Powiększająca się struktura

od Lintao na zachodzie po Liaodong na wschodzie

to Liaodong in the east,

they collectively became known as The Long Wall.

została zbiorczo nazwana Długim Murem.

To accomplish this task,

Do wykonania zadania cesarz zaciągał żołnierzy i ludzi z okolic,

the Emperor enlisted soldiers and commoners,

nie zawsze dobrowolnie.

not always voluntarily.

Of the hundreds of thousands of builders recorded during the Qin Dynasty,

Wśród setek tysięcy budowlańców zarejestrowanych za czasów dynastii Qin

many were forcibly conscripted peasants

wielu to przymusowo wcieleni wieśniacy,

and others were criminals serving out sentences.

a pozostali to kryminaliści, odsiadujący w ten sposób wyrok.

Under the Han Dynasty, the wall grew longer still,

W trakcie dynastii Han mur wciąż rósł,

reaching 3700 miles,

osiągając długość 5954 kilometrów

and spanning from Dunhuang to the Bohai Sea.

i rozciągając się od Dunhuang po zatokę Pohaj.

Forced labor continued under the Han Emperor Han-Wudi ,

Pod przywódctwem cesarza Han Xuandi

and the walls reputation grew into a notorious place of suffering.

praca przymusowa była kontynuowana,

a mur miał reputację miejsca osławionego cierpieniem.

Poems and legends of the time told of laborers buried

Poematy i legendy tamtych czasów mówiły o robotnikach

in nearby mass graves,

pogrzebanych w pobliskich masowych grobach lub samym murze.

or even within the wall itself.

And while no human remains have been found inside,

Choć nie odnaleziono szczątków ludzkich w murach,

grave pits do indicate that many workers died

mogiły wskazują na fakt, że wielu robotników zginęło

from accidents, hunger and exhaustion.

w wypadkach, z głodu i wyczerpania.

The wall was formidable but not invincible.

Mur budził grozę, ale nie był niezwyciężony.

Both Genghis and his son Khublai Khan managed to surmount the wall

Zarówno Genghis i jego syn Khubali Khan

przezwyciężyli mur podczas inwazji mongołów w XIII wieku.

during the Mongol invasion of the 13th Century.

After the Ming dynasty gained control in 1368,

Po przejęciu władzy przez dynastię Ming w 1368 roku

they began to refortify and further consolidate the wall

rozpoczęły się prace re-fortyfikacyjne i umacniające mur,

using bricks and stones from local kilns.

używające cegieł i kamieni z lokalnych pieców.

Averaging 23 feet high and 21 feet wide,

Średnio wysoki na 7 metrów i szeroki na 6.4 metra mur,

the walls 5500 miles were punctuated by watchtowers.

który miał długość 8851 kilometrów

był od czasu do czasu przerywany wieżami strażniczymi.

When raiders were sighted,

Gdy zauważono najeźdźców, sygnał w postaci ognia i dymu

fire and smoke signals traveled between towers

wędrował od wieży do wieży do momentu, gdy dotarło wsparcie.

until reinforcements arrived.

Small openings along the wall let archers fire on invaders,

Otwory wzdłuż muru pozwalały łucznikom

strzelać ogniem do najeźdźców,

while larger ones were used to drop stones and more.

natomiast większych otworów używano do zrzucania większych ładunków.

But even this new and improved wall was not enough.

Jednak nawet ulepszony i nowy mur nie był wystarczający.

In 1644, northern Manchu clans overthrew the Ming

W 1644 roku klan Manchu obalił dynastię Ming,

tworząc dynastię Qing, władającą także Mongolią.

to establish the Qing dynasty,

incorporating Mongolia as well,

Thus, for the second time,

W ten sposób Chiny po raz drugi

China was ruled by the very people the wall had tried to keep out.

były rządzone przez ludzi, których mur miał trzymać z daleka.

With the empire's borders now extending beyond the Great Wall,

Wraz z nowymi granicami cesarstwa, które sięgały poza Wielki Mur

the fortifications lost their purpose.

fortyfikacja stała się niepotrzebna.

And without regular reinforcement, the wall fell into disrepair,

Mur popadł w ruinę bez regularnego wzmacniania,

rammed earth eroded,

staranowana ziemia została zniszczona w procesie erozji,

while brick and stone were plundered for building materials.

a cegły i kamienie splądrowano jako materiały budowlane.

But its job wasn't finished.

Jednak to nie koniec.

During World War II,

Podczas II wojny światowej

China used sections for defense against Japanese invasion,

Chiny wykorzystały odcinki muru

do obrony przed inwazją Japonii.

and some parts are still rumored to be used for military training.

Mówi się, że niektóre części muru

wciąż są wykorzystywane do treningów wojskowych.

But the Wall's main purpose today is cultural.

Jednak dziś mur pełni funkcje kulturowe.

As one of the largest man-made structures on Earth,

Jako jedna z największych budowli stworzonych przez człowieka,

it was granted UNESCO World Heritage Status in 1987.

mur otrzymał miano Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1987 roku.

Originally built to keep people out of China,

Choć Wielki Mur pierwotnie wybudowano,

the Great Wall now welcomes millions of visitors each year.

aby chronić Chiny przed obcymi, dziś przyjmuje miliony turystów.

In fact, the influx of tourists has caused the wall to deteriorate,

W zasadzie napływ turystów spowodował pogorszenie się stanu muru,

leading the Chinese government to launch preservation initiatives.

co zmusiło chiński rząd do podjęcia decyzji o konserwacji muru.

It's also often acclaimed as the only man-made structure visible from space.

Często mówi się, że mur jest jedyną budowlą ludzką

widzianą z kosmosu.

Unfortunately, that's not at all true.

Niestety nie do końca jest to prawda.

In low Earth orbit, all sorts of structures,

Z niskiej orbity okołoziemskiej wszystkie budowle,

like bridges, highways and airports are visible,

takie jak mosty, autostrady czy lotniska są widoczne,

and the Great Wall is only barely discernible.

a Wielki Mur jest ledwo zauważalny.

From the moon, it doesn't stand a chance.

Natomiast z Księżyca nie da się zobaczyć muru.

But regardless, it's the Earth we should be studying it from

Bez względu na to powinniśmy badać mur z pozycji Ziemi,

because new sections are still discovered every few years,

ponieważ każdego roku odkrywamy nowe części muru,

branching off from the main body

które rozgałęziają się od części głównej

and expanding this remarkable monument to human achievement.

i poszerzają wspaniały pomnik ludzkich osiągnięć.