What makes the Great Wall of China so extraordinary - Megan Campisi and Pen-Pen Chen

Translator: Bao Tran Ngoc Reviewer: Linh Ta

A 13,000 mile dragon of earth and stone

Một con rồng dài 13,000 dặm làm từ đất và đá

winds its way through the countryside of China

trải dài xuyên suốt đất nước Trung Hoa

with a history almost as long and serpentine as the structure.

và lịch sử của nó có lẽ cũng dài và phức tạp như chính kết cấu của mình.

The Great Wall began as multiple walls of rammed earth

Vạn Lý Trường Thành ban đầu chỉ là những bức tường đất nện

built by individual feudal states during the Chunqiu period

được xây bởi các nước phong kiến trong giai đoạn Xuân Thu Chiến Quốc

to protect against nomadic raiders north of China and each other.

để bảo vệ khỏi sự xâm lược từ những đoàn binh du mục phương Bắc và các nước khác.

When Emperor Qin Shi Huang unified the states in 221 BCE,

Khi Tần Thủy Hoàng thống nhất Trung Quốc vào năm 221 trước Công nguyên,

the Tibetan Plateau and Pacific Ocean became natural barriers,

Cao nguyên Tây Tạng và Thái Bình Dương trở thành rào chắn bảo vệ cho đại lục

but the mountains in the north remained vulnerable

nhưng quân Mông Cổ, Thổ Nhĩ Kỳ và Hung Nô

to Mongol, Turkish, and Xiongnu invasions.

vẫn có thể dễ dàng xâm lược từ vùng núi phía Bắc.

To defend against them,

Để có thể bảo vệ được lãnh thổ,

the Emperor expanded the small walls built by his predecessors,

Tần Thủy Hoàng đã mở rộng phạm vi của những bức tường đất nện,

connecting some and fortifying others.

đồng thời liên kết và gia cố chúng.

As the structures grew from Lintao in the west

Vậy là một quần thể kiến trúc kéo dài từ Lintao ở phía tây,

to Liaodong in the east,

kéo dài tới Liêu Đông ở phía đông,

they collectively became known as The Long Wall.

dần được biết đến dưới tên gọi "Trường Thành"

To accomplish this task,

Để hoàn thành nhiệm vụ trên,

the Emperor enlisted soldiers and commoners,

Tần Thủy Hoàng chiêu mộ cả tướng sĩ lẫn thường dân,

not always voluntarily.

và nhiều lúc là cưỡng ép họ.

Of the hundreds of thousands of builders recorded during the Qin Dynasty,

Trong hàng vạn người xây thành được ghi chép lại dưới thời Tần,

many were forcibly conscripted peasants

rất nhiều trong số đó là nông dân nghèo bị ép buộc

and others were criminals serving out sentences.

và các tù nhân bị lưu đày.

Under the Han Dynasty, the wall grew longer still,

Dưới thời Hán, Thành được kéo dài

reaching 3700 miles,

lên đến 3700 dặm

and spanning from Dunhuang to the Bohai Sea.

mở rộng từ Đôn Hoàng cho đến biển Bột Hải.

Forced labor continued under the Han Emperor Han-Wudi ,

Lao động xây thành tiếp tục bị ép buộc dưới thời nhà Hán (Hán Vũ Đế),

and the walls reputation grew into a notorious place of suffering.

Thành được biết đến như một nơi khủng khiếp đối với con người.

Poems and legends of the time told of laborers buried

Thơ ca và truyện đã kể rằng, vô số xác người đã được chôn

in nearby mass graves,

trong những ngôi mộ tập thể gần đó,

or even within the wall itself.

và thậm chí lẫn trong những bức tường.

And while no human remains have been found inside,

Mặc dù không tìm được xác người trong tường thành,

grave pits do indicate that many workers died

thì những nấm mồ cũng đủ chứng minh có rất nhiều người

from accidents, hunger and exhaustion.

đã chết vì tai nạn, vì đói và vì kiệt sức.

The wall was formidable but not invincible.

Tuy nhiên, Trường Thành đáng sợ chứ không bất bại.

Both Genghis and his son Khublai Khan managed to surmount the wall

Thành Cát Tư Hãn và con trai là Hốt Tất Liệt

during the Mongol invasion of the 13th Century.

đã đoạt được thành trong cuộc xâm lược ở thế kỷ 13.

After the Ming dynasty gained control in 1368,

Sau khi nhà Minh lên nắm quyền năm 1368,

they began to refortify and further consolidate the wall

Thành được gia cố lại và làm cho chắc chắn hơn

using bricks and stones from local kilns.

bằng gạch và đá từ các lò nung lân cận.

Averaging 23 feet high and 21 feet wide,

Với chiều cao khoảng 23 feet, bề rộng khoảng 21 feet

the walls 5500 miles were punctuated by watchtowers.

dọc 5500 dặm chiều dài Thành là những tháp canh.

When raiders were sighted,

Khi phát hiện quân xâm lược,

fire and smoke signals traveled between towers

tín hiệu lửa và khói sẽ truyền từ tháp này qua tháp khác

until reinforcements arrived.

cho đến khi quân tiếp viện có mặt.

Small openings along the wall let archers fire on invaders,

Những lỗ nhỏ trên tường thành dùng để bắn tên lửa vào địch

while larger ones were used to drop stones and more.

những lỗ lớn hơn dùng để thả đá và các thứ khác xuống.

But even this new and improved wall was not enough.

Nhưng cho dù đã được cải tiến, sức phòng vệ của Thành vẫn chưa đủ.

In 1644, northern Manchu clans overthrew the Ming

Năm 1644, quân Mãn Châu tiêu diệt nhà Minh

to establish the Qing dynasty,

và thành lập triều Thanh,

incorporating Mongolia as well,

đồng thời hợp tác với người Mãn (Mông Cổ).

Thus, for the second time,

Vậy là lần thứ hai, Trung Quốc

China was ruled by the very people the wall had tried to keep out.

bị cai trì bởi những người mà lẽ ra phải bị giữ ngoài Thành.

With the empire's borders now extending beyond the Great Wall,

Vì lãnh thổ đã vượt quá phạm vi bảo vệ của Thành,

the fortifications lost their purpose.

việc củng cố Thành trở thành vô nghĩa.

And without regular reinforcement, the wall fell into disrepair,

Không có quân chi viện thường trực, Thành dần thành đống đổ nát

rammed earth eroded,

đất nện bị xói mòn,

while brick and stone were plundered for building materials.

gạch và đá thì bị cướp để làm vật liệu xây dựng.

But its job wasn't finished.

Song, Vạn Lý Trường Thành vẫn phải tiếp tục tồn tại.

During World War II,

Trong Thế chiến thứ 2,

China used sections for defense against Japanese invasion,

Trung Quốc đã sử dụng nhiều đoạn làm phòng tuyến chống Nhật,

and some parts are still rumored to be used for military training.

nhiều người còn cho rằng một số phần của Thành được dùng để huấn luyện quân đội.

But the Wall's main purpose today is cultural.

Tuy nhiên, giá trị chính của nó hiện nay là văn hóa.

As one of the largest man-made structures on Earth,

Vạn Lý Trường Thành là một trong những công trình nhân tạo lớn nhất thế giới

it was granted UNESCO World Heritage Status in 1987.

được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới năm 1987

Originally built to keep people out of China,

Được xây dựng để bảo vệ Trung Quốc khỏi các dân tộc khác

the Great Wall now welcomes millions of visitors each year.

Vạn Lý Trường Thành hiện nay đón hơn 1 triệu lượt tham quan mỗi năm.

In fact, the influx of tourists has caused the wall to deteriorate,

Tuy nhiên, quá nhiều du khách đã khiến Thành có hiện tượng hư hại

leading the Chinese government to launch preservation initiatives.

nên chính phủ Trung Quốc đã bắt đầu các biện pháp bảo tồn.

It's also often acclaimed as the only man-made structure visible from space.

Người ta cho rằng Vạn Lý Trường Thành là công trình duy nhất trên Trái Đất nhìn

Unfortunately, that's not at all true.

thấy được từ không gian. Cái này không đúng đâu nghen!

In low Earth orbit, all sorts of structures,

Từ quỹ đạo Trái Đất, tất cả các công trình

like bridges, highways and airports are visible,

như cầu, đường, sân bay đều nhìn thấy được,

and the Great Wall is only barely discernible.

Vạn Lý Trường Thành chỉ vừa đủ cho mắt thường trông thấy.

From the moon, it doesn't stand a chance.

Nhưng nếu nhìn từ mặt trăng thì chả thấy được gì đâu!

But regardless, it's the Earth we should be studying it from

Dù sao thì chúng ta vẫn nên nghiên cứu Vạn Lý Trường Thành từ mặt đất thôi.

because new sections are still discovered every few years,

Cứ vài năm, một đoạn thành mới tách khỏi phần Thành chính

branching off from the main body

lại được phát hiện

and expanding this remarkable monument to human achievement.

và mở rộng thêm công trình vĩ đại này của loài người.