What happens during a heart attack? - Krishna Sudhir

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

Approximately 7 million people around the world die from heart attacks every year,

ساڵانە نزیکەی ٧ ملیۆن کەس لە جیهاندا بەهۆی جەڵتەی دڵەوە دەمرن، و

and cardiovascular disease,

هەروەها نەخۆشییەکانی تری دڵ و سووڕی خوێن،

which causes heart attacks and other problems like strokes,

کە دەبنە هۆی جەڵتەی دڵ و کێشەی تری وەک جەڵتەی مێشک،

is the world's leading killer.

ئەمانە هۆکاری سەرەکی مردنن لە جیهاندا.

So what causes a heart attack?

کەواتە چی دەبێتە هۆی جەڵتەی دڵ؟

Like all muscles, the heart needs oxygen,

وەک زۆربەی ماسوولکەکان، دڵ پێویستی بە ئۆکسجینە، و

and during a heart attack, it can't get enough.

لەکاتی جەڵتەی دڵدا، ئۆکسجینی پێویست وەرناگرێت.

Fatty deposits, or plaques,

نیشتوی چەوری، یان پەڵەیەکی چەوری،

develop on the walls of our coronary arteries.

پەرەدەستێنێت بە دیواری خوێنهێنەرەکانی دڵەوە.

Those are the vessels that supply oxygenated blood to the heart.

ئەوانە ئەو بۆریانەی خوێنن کە خوێنی ئۆکسجینکراو دەبەن بۆ دڵ.

These plaques grow as we age,

ئەم پەڵە چەورییانە لەگەڵ بەرەوپێشچوونی تەمەنمان گەشە دەکەن،

sometimes getting chunky,

هەندێک جار ئەستور دەبێت،

hardened,

ڕەق دەبێت،

or enflamed.

یان تووشی هەوکردن دەبێت.

Eventually, the plaques can turn into blockages.

دەرئەنجام، پەڵە چەورییەکان دەکرێت ببنە هۆی گرتن.

If one of the plaques ruptures or cracks,

ئەگەر پەڵەیەکی چەوری بدڕێت یان بقڵیشێت

a blood clot will form around it in minutes,

ئەوا لە چەند خوولەکێکدا خوێن بە چواردەورییەوە دەمەێت، و

and a partially closed artery can become completely blocked.

خوێنبەرەکەی بەشێکێ گیراوە دەکرێ بە تەواوەتی بگیرێت.

Blood flow is cut off to the cardiac muscle

چیتر خوێن بۆ ماسولکەکەی دڵ ناچێت و

and the oxygen-starved cells start to die within several minutes.

خانەکانی ئۆکسجینیان لێ بڕاوە لە ماوەی چەند خوولەکێکدا دەمرن.

This is a myocardial infarction,

ئەمە مردنی ماسولکەکانی دڵە،

or heart attack.

یان جەڵتەی دڵ.

Things can rapidly deteriorate in the absence of treatment.

لە ئەگەری نەبوونی چارەسەردا کێشەکان زۆر بەخێرایی خراپتر دەبن.

The injured muscle may not be able to pump blood as well,

ماسولکە لەکارکەوتووەکە لەوانەیە چیتر نەتوانێت پاڵ بەخوێنەوە بنێت، و

and its rhythm might be thrown off.

ریتمی لێدانیشی لەوانەیە بشێوێت.

In the worst case scenario, a heart attack can cause sudden death.

لە خراپترین ئەگەردا، جەڵتەی دڵ دەکرێ ببێتە مردنی لەناکاو. و

And how do you know that someone is having a heart attack?

بە چیدا بزانین کەسێک جەڵتەی دڵ لێیداوە؟

The most common symptom is chest pain

باوترین سکاڵای ئازاری سنگە

caused by the oxygen-deprived heart muscle.

کە بەهۆی بڕانی ئۆکسجینە لە ماسولکەکانی دڵ.

Patients describe it as crushing or vice-like.

نەخۆشەکان وەک ئازارێکی تێکشکێنەر وەسفی دەکەن.

It can radiate to the left arm,

دەکرێت بگوازرێتەوە بۆ قۆڵی چەپ،

jaw,

شەویلگەی خوارەوە،

back,

پشت،

or abdomen.

یان سک،

But it's not always as sudden and dramatic as it is in the movies.

بەڵام هەمووکات وەک هی ناو فلیمەکان لەناکاو یان دراماتیکی نابێت.

Some people experience nausea

هەندێک کەس هێڵنجیان دەبێت

or shortness of breath.

یان هەناسە توندیان دەبێت.

Symptoms may be less prominent in women and the elderly.

سکاڵاکان لە ژنان و بەتەمەنەکاندا لەوانەیە ئەوەندە قورس نەبن.

For them, weakness and tiredness may be the main signal.

بۆ ئەوان، لاوازی و ماندوێتی ئاماژەی سەرەکییە.

And surprisingly, in many people,

بەشێوەیەکی سەرسوڕهێنەریش، لە زۆر کەسدا،

especially those with diabetes, which affects the nerves that carry pain,

بەتایبەتی ئەوانەی شەکرەیان هەیەکە کاردەکاتە، سەر دەمارەکانی هەستکردن بە ئازار،

a heart attack may be silent.

جەڵتەی دڵ لەوانەیە هیچ سکاڵایەک درووست نەکات.

If you think that someone might be having a heart attack,

ئەگەر هەستکرد کەسێک لەوانەیە جەڵتەی دڵ لێیابێت،

the most important thing is to respond quickly.

گرنگترین شت ئەوەیە کاردانەوەت خێرابێت.

If you have access to emergency medical services, call them.

ئەگەر خزمەتگوزاری تەندروستی بەپەلەت بۆ بەردەستبێت، پەیوەندیان پێوەکە.

They're the fastest way to get to a hospital.

ئەوانە خێراترین ڕێگەن بۆ گەشتن بە نەخۆشخانە.

Taking aspirin, which thins the blood,

خواردنی ئەسپیرین، کە خوێن ڕووندەکاتەوە، و

and nitroglycerin, which opens up the artery,

نایترۆگلیسیرین، کە خوێنبەرەکە دەکاتەوە،

can help keep the heart attack from getting worse.

دەتوانێت یارمەتیدەربێت لەوەی نەهێڵێت جەڵتەکە خراپتر ببێت.

In the emergency room, doctors can diagnose a heart attack.

لە ژووری فریاکەوتن، پزیشکان دەتوانن جەڵتەی دڵ بناسنەوە.

They commonly use an electrocardiogram

زۆربەیکات هێڵکاری دڵ بەکاردەهێنن

to measure the heart's electrical activity

بۆ سەیرکردنی چالاکی کارەبایی دڵ و

and a blood test to assess heart muscle damage.

پشکنینێکی خوێن بۆ هەڵسەنگاندنی زیانەکەی بە ماسولکەی دڵ گەشتووە.

The patient is then taken to a high-tech cardiac suite

دواتر نەخۆشەکە دەبرێت بۆ شوێنێک کە تەکنەلۆجیای بەرزتری لێیە

where tests are done to locate the blockages.

کە لەوێ پشکنینی تری بۆ دەکرێت بۆ دیاریکردنی شوێنی گیرانەکان.

Cardiologists can reopen the blocked artery

پزیشکیانی دڵ دەتوانن خوێنبەرە گیراوەکە بکەنەوە

by inflating it with a balloon in a procedure called an angioplasty.

بە پڕهەواکردنی بالۆنێک لە پرۆسیجەرێکدا کە پێی دەوترێت فراوانکردن بە بالۆن.

Frequently, they also insert a metal or polymer stent

زۆرجاریش، کانزایەک یان شەبەکەیەکی بۆ دادەنێن

that will hold the artery open.

کە خوێنبەرەکە بە کراوەیی بهێڵێتەوە.

More extensive blockages might require coronary artery bypass surgery.

گیرانەکانی لەوە قورسترن لەوانەیە پێویستی بە نەشتەرگەری پەڕاندنی گیرانەکە بێت.

Using a piece of vein or artery from another part of the body,

بە بەکارهێنانی خوێنهێنەرێک یان خوێنبەری بەشێکی تری لەش،

heart surgeons can reroute blood flow around the blockage.

نەشتەرگەرەکانی دڵ دەتوانن سوڕی خوێنەکە بگەیننە شوێنی دوای گیرانەکە.

These procedures reestablish circulation to the cardiac muscle,

ئەم پرۆسیجەرانە دەتوانێت سوڕی خوێن بگەیەنێتەوە بە ماسولکەکەی دڵ،

restoring heart function.

کرداری دڵ دەگەڕێنێتەوە.

Heart attack treatment is advancing,

چارەسەری جەڵتەی دڵ لە بەرەوپێشچووندایە،

but prevention is vital.

بەڵام گرنگترین شت ڕێگەلێگرتنە.

Genetics and lifestyle factors both affect your risk.

بۆماوەیی و کاریگەرییەکانی شێوازی ژیان هەردووکیان مەترسی دروست دەکەن.

And the good news is that you can change your lifestyle.

هەواڵە خۆشەکەش ئەوەیە دەتوانیت شێوازی ژیانت بگۆڕیت.

Exercise, a healthy diet, and weight loss

وەرزش، خواردنێکی تەندروست و کەمکردنەوەی کێشی لەش

all lower the risk of heart attacks,

هەمووی مەترسی جەڵتەکانی دڵ کەمدەکاتەوە،

whether you've had one before or not.

ئەگەر پێشتر جەڵتە لێی دابێتی یان نا.

Doctors recommend exercising a few times a week,

پزیشکەکان پێشنیاری ئەوە دەکەن هەفتەی چەند جارێک وەرزش بکەیت،

doing both aerobic activity and strength training.

وەرزشی ئەیرۆبیک و وەرزشی بەهێزکردنیش.

A heart-healthy diet is low in sugar and saturated fats,

خواردنی تەندروست بۆ دڵ خواردنێکە شەکر و چەوری تێرکراوی کەمبێت،

which are both linked to heart disease.

کە هەردووکیان پەیوەندیدارن بە جەڵتەی دڵەوە.

So what should you eat?

کەواتە دەبێ چی بخۆیت؟

Lots of fiber from vegetables,

بڕێکی زۆری ڕیشاڵی ناو سەوزەکان،

chicken and fish instead of red meat,

مریشک و ماسی لەجیاتی گۆشتی سور،

whole grains and nuts like walnuts and almonds

گەنم و چەرەس وەک گوێز و بایەم

all seem to be beneficial.

هەمووی پێدەچێت سوودبەخش بێت.

A good diet and exercise plan can also keep your weight in a healthy range,

خواردنێکی تەندروست و پلانی وەرزشکردن دەتوانێت کێشی لەش لە مەودایەکی تەندروستا بهێڵێتەوە

which will lower your heart attack risk as well.

کە ئەوەش مەترسی تووشبوون بە جەڵتەی دڵ کەمتر دەکاتەوە.

And of course, medications can also help prevent heart attacks.

وە بێگومان، دەرمانەکانیش دەتوانن ڕێگری بکەن لە جەڵتەی دڵ.

Doctors often prescribe low-dose aspirin, for example,

پزیشکەکان زۆر جەر بڕێکی زۆر کەم ئەسپرین دەنوسن،

particularly for patients who've already had a heart attack

بەتایبەتی بۆ ئەوانەی کە پێشتر جەڵتەی دڵ لێیداون و

and for those known to be at high risk.

ئەوانەش کە دەزانرێت مەترسیان زۆرە.

And drugs that help manage risk factors,

هەروەها دەرمانەکانی دەتوانن هۆکارەکانی مەترسی کەمکەنەوە

like high blood pressure, cholesterol, and diabetes,

وەک بەرزی پەستانی خوێن، کۆلیسترۆڵ و شەکرە،

will make heart attacks less likely, too.

ئەگەری جەڵتەی دڵ کەمتر دەکەنەوە.

Heart attacks may be common, but they don't have to be inevitable.

لەوانەیە جەڵتەی دڵ بڵاوبێت، بەڵام دەکرێت خۆمانی لێلابەین.

A healthy diet,

خواردنێکی تەندروست،

avoiding tobacco use,

دوورکەوتنەوە لە جگەرە،

staying fit,

لەشێکی ڕێک، و

and enjoying plenty of sleep and lots of laughter

چێژبینین لە خەوی باش و پێکەنینی زۆر

all go a long way in making sure your body's most important muscle

هەمووی دڵنیادەبێتەوە لەوەی گرنگترین ماسولکەی لەشت

keeps on beating.

بەردەوامبێت لە لێدان.