The mystery of motion sickness - Rose Eveleth

Translator: Muhammad L. Khidhr Reviewer: Daban Q. Jaff

Can you read in the car?

دەتوانی لە ناو ئۆتۆمبێل بخوێنێتەوە؟

If so, consider yourself pretty lucky.

ئەگەر وایە، خۆت بە بەخت هەژمار بکە.

For one-third of the population,

بۆ یەک لەسەر سێی دانیشتوان،

looking at a book while moving along in a car

سەیری پەرتووک دەکەن کاتێک بە ئۆتۆمبێل یان بە

or a boat or train or plane

کەشتی یان شەمەندەفەر و فرۆکە

quickly makes them sick to their stomach.

گەشت دەکەن خێرا گەدەیان تووشی ئازار دەبێت.

But why do we get motion sickness in the first place?

بەڵام ئایە بۆچی توشی گێژی جووڵە دەبین؟

Well, believe it or not, scientists aren't exactly sure.

باشە، باوڕ دەکەی یان نا، زاناکانییش بەتەواوی دڵنیا نین.

The most common theory has to do

دیارترین تیۆر ئەوەیە

with mismatched sensory signals.

کە ئاماژە هەستییەکان ناڕێک دەبن.

When you travel in a car, your body gets two different messages.

کاتێک لەناو سەیارە گەشت دەکەیت، لەشت دوو پەیامی جیاوازی پێ دەگات.

Your eyes are seeing the inside of a vehicle,

چاوەکانت ناو ئۆتۆمبێلەکە دەبینێت،

which doesn't seem to be moving.

کە وا دەردەکەوێت ناجوڵێت.

Meanwhile, your ear is telling your brain you're accelerating.

لە هەمان کاتدا، گوێیەکانت بە مێشکت دەڵێن کە مێشکت خێرا دەبێت.

Wait, your ear?

بوەستە، گوێچکەت؟

Your ear has another important function besides hearing.

گوێچکەت جگە لە بیستن ئەرکێکی تری هەیە.

In its innermost part lies a group of structures known as the vestibular system,

لە بەشی ناوەوەیدا کۆمەڵێک پێکهاتە هەیە کە پێی دەڵێن سیستەمی ژووریی،

which gives us our sense of balance and movement.

کە هەستی هاوسەنگی و جوڵەمان پێدەبەخشێت.

Inside there are three semicircular tubules

لەناویدا سێ لوولەکی نیوە بازنەیی هەنە

that can sense rotation, one for each dimension of space.

لە توانایاندایە هەست بە خولانەوە بکەن بۆ هەر یەک لە ڕەهەندەکانی.

And there are also two hair-lined sacks filled with fluid.

بۆشایی. و دوو کیسەی موو ئاساش هەن کە پڕن لە شلە.

When you move, the fluid shifts and tickles the hairs,

کە دەجوڵێیت، شلەکە جوڵە دەکات و ختوکەی مووەکان دەدەن،

بە مێشکت دەڵێن، کە ئایە تۆ بە ئاسۆیی یان ستوونی دەجوڵێیتەوە.

telling your brain if you're moving horizontally or vertically.

All this tells your body which direction you're moving in,

هەموو ئەمانە بە لەشت دەلێن بە کامە ئاڕاستەدا دەجوڵێیت،

how much you've accelerated, even at what angle.

چەندێک خێرا بوویتە، تەنانەت بە چ گۆشەیەک.

In a car,

لە ناو ئۆتۆمبێلێک،

your vestibular system correctly senses your movement,

سیستەمی ژووریت بە ڕێکی هەست بە جوڵەکانت دەکات،

but your eyes don't see it, especially when glued to a book.

بەڵام چاوەکانت نایبینن بەتایبەتی کە بە سەر پەرتوکەکەوە لکاون.

The opposite can happen.

دەکرێت پێچەوانە بێتەوە.

You're at the movies, and the camera makes a sweeping move.

تۆ سەیری فیلم دەکەیت، و کامێراکە جوڵەیەکی بەرفراوان دەکات.

This time, your eyes think you're moving

لەم کاتەدا چاوەکانت هەست دەکەن تۆ دەجوڵێیت

while your ear knows you're sitting still.

بەڵام گوێچکەت ئاگادارە کە تۆ هێشتا دانیشتویت.

But why does this conflicting information make us feel so terrible?

بەڵام بۆچی ئەو زانیارییە دژبەیەکە وادەکات هەست بە ناهەمواری بکەین؟

Scientists aren't sure,

زاناکان دڵنیا نین،

but they think there's an evolutionary explanation.

بەڵام وابیردەکەنەوە کە هۆکارێکی پەرەسەندنیانە هەیە.

Fast moving vehicles and video recordings

ئۆتۆمبێلە خێراکان و تۆمارە ڤیدیۆییەکان

have only existed in the last couple of centuries,

تەنها لە چەند سەدەیەکی ڕابردووەوە بوونیان هەیە،

a blink in evolutionary time.

چاوتروکاندنێکە لە کاتی پەرەسەندن.

For most of our history, there wasn't that much

بۆ زۆرینەی مێژوومان، ئەوەندە شتی وا نەبووە

that could cause this sensory mix-up,

کە وا بکات هەستەوەرەکانمان تێکەڵ ببن،

except for poisons.

جگە لە ژەهرەکان.

And because poisons are not the best thing for survival,

و لەبەرئەوەی ژەهرەکان باشترین شتانێک نین بۆ مانەوە لەژیان،

our bodies evolved a direct but unpleasant way

لاشەمان بە ڕاستەوخۆیی پەرەیسەندووە بەڵام بە ڕێگەیەکی خۆش نا.

to get rid of what we ate that was causing the confusion.

بۆ وازهێننان لەوەی دەیخۆین سەرلێ تێکدانی دروست دەکرد.

It's a pretty reasonable theory, but it leaves things unexplained,

ئەوە تیۆرێکی زۆر قایلکەرە بەڵام کۆمەڵێک شت بێ ڕوونکردنەوە جێدەهێڵێت،

like why women are more affected by motion sickness than men,

وەک بۆ ئافرەت زیاتر تووشی کاریگەری گێژی جوڵە دەبن لە پیاوان،

or why passengers get more nauseous than drivers.

یان بۆ سەرنشینەکان زیاتر لە شۆفێرەکان دڵیانتێکهەڵ دێت.

Another theory suggests that the cause is more about

تیۆرێکی دیکە پێشنیاری ئەوە دەکات کە زیاتر هۆکارەکەی

the way some unfamiliar situations

ئەوەیە هەندێک دۆخی نەناسراو قورسی

make it harder to maintain our natural body posture.

دەکات کە بتوانین زاڵ بن بەسەر ڕەفتاری ئاسایی لاشەمان.

Studies show that being immersed in water or just changing your stance

توێژینەوەکان دەریدەخەن کە کاتێک لە ناو ئاوداین یان جوڵەکانمان دەگۆڕین

can greatly reduce the effects of motion sickness.

بە ڕێژەیەکی بەرچاو کاریگەریی گێژی جوڵە کەمدەکاتەوە

But we don't really know what's going on.

بەڵام لە ڕاستیدا نازانین چی ڕوودەدات.

We know the more common remedies for car queasiness --

ئێمە چارەسەرە باوەکان دەزانین بۆ دڵ تێکهەڵاتنی ئۆتۆمبێل،

looking at the horizon, over-the-counter pills, chewing gum,

سەیرکردنی ئاسۆ، دەرمانی سەر کەوانتەر، جوینی بنێشت،

but none are totally reliable

بەڵام هیچیان پشت پێبەستراو نین.

nor can they handle intense motion sickness

یان ناتوانن چارەسەری گێژی جوڵەیەکی توند بکەن

and sometimes the stakes are far higher than just not being bored

و هەندێک کات کێشەکە زۆر گەورەترە وەک لەوەی تەنها بێزار بیت

لە گەشتێکی دوور و درێژ.

during a long car ride.

At NASA, where astronauts are hurled into space at 17,000 miles per hour,

لە ناسا کاتێک ئاسمانەوانەکان بەرەو بۆشایی دەڕۆن بە ٧هەزار میل لە کاتژمێرێک،

motion sickness is a serious problem.

گێژی جوڵە کێشەیەکی مەترسیدارە. جیا لە

In addition to researching the latest space-age technologies,

دواییین توێژینەوەکان دەربارەی تەکنەلۆژیاکانی سەردەمی بۆشایی،

NASA also spends a lot of time

ناسا کاتێکی زۆریش تەرخان دەکات

figuring out how to keep astronauts from vomiting up their space rations.

بۆ تێگەیشتن لەوەی چۆن ئاسمانەوانەکان بپارێزیت لە ڕشانەوە و ئامادەکردنی خواردن.

Like understanding the mysteries of sleep or curing the common cold,

وەکو تێگەیشتن لە نهێنییەکانی خەوتن یان چارەسەکردنی سەرمابوونی باو،

motion sickness is one of those seemingly simple problems that,

گێژی جوڵە یەکێکە لەو کێشانەی کە وا دیارە سادە بێت، لەگەڵ ئەو

despite amazing scientific progress, we still know very little about.

هەموو پیشکەوتنە زانستییە سەرنجڕاکێشە ئێمە هێشتا کەمی لەبارەوە دەزانین.

Perhaps one day the exact cause of motion sickness will be found,

لەوانەیە ڕۆژێک ڕاستی هۆکارەکەی گێژی جووڵە بدۆزینەوە،

and with it, a completely effective way to prevent it,

و لەگەڵ ئەوەشدام ڕێگەیەکی زۆر کاریگەر بۆ خۆپاراستن لێی

but that day is still on the horizon.

دەدۆزینەوە بەڵام ئەو ڕۆژە هێشتا لە ئاسۆدایە.