The mystery of motion sickness - Rose Eveleth

Bí ẩn về bệnh say tàu xe - Rose Eveleth

Translator: nguyen hieu Reviewer: Nhu PHAM

Can you read in the car?

Bạn có thể đọc khi đang đi xe?

If so, consider yourself pretty lucky.

Nếu vậy, có thể xem bạn là người khá may mắn.

For one-third of the population,

Khoảng một phần ba dân số,

looking at a book while moving along in a car

việc đọc sách trong khi di chuyển trên ôtô

or a boat or train or plane

trên thuyền

trên tàu

hoặc trên máy bay

nhanh chóng làm họ cảm thấy buồn nôn.

quickly makes them sick to their stomach.

Nhưng do đâu mà chúng ta lại bị say tàu xe ?

But why do we get motion sickness in the first place?

Well, believe it or not, scientists aren't exactly sure.

À, tin hay không thì

các nhà khoa học cũng chưa rõ tại sao.

The most common theory has to do

Khái niệm phổ biến nhất

with mismatched sensory signals.

là do sự sai lệnh tín hiệu giữa các giác quan.

When you travel in a car, your body gets two different messages.

Khi di chuyển bằng ôtô,

cơ thể bạn nhận được hai thông tin rất khác nhau.

Your eyes are seeing the inside of a vehicle,

Mắt bạn đang nhìn thấy bên trong xe,

which doesn't seem to be moving.

dường như không hề chuyển động.

Trong khi đó, tai bạn lại nói với não bộ rằng

Meanwhile, your ear is telling your brain you're accelerating.

bạn đang tăng tốc

Wait, your ear?

Đợi đã, tai bạn ư ?

Your ear has another important function besides hearing.

Đúng vậy, thực ra

tai có một chức năng quan trọng khác ngoài nghe.

In its innermost part lies a group of structures known as the vestibular system,

Một nhóm cấu trúc nằm sâu bên trong tai

được biết đến là hệ thống tiền đình,

bộ phận mang lại cho chúng ta cảm nhận về sự cân bằng và chuyển động.

which gives us our sense of balance and movement.

Bên trong đó, có ba ống nhỏ hình bán nguyệt

Inside there are three semicircular tubules

có khả năng cảm nhận được chuyển động xoay,

that can sense rotation, one for each dimension of space.

mỗi ống cho một chiều không gian.

Và còn có hai khối mảnh như sợi tóc

And there are also two hair-lined sacks filled with fluid.

chứa đầy dịch lỏng.

Khi bạn di chuyển,

When you move, the fluid shifts and tickles the hairs,

khối chất lỏng thay đổi và kích thích các sợi lông,

báo cho não bộ biết

bạn đang chuyển động theo phương ngang

telling your brain if you're moving horizontally or vertically.

hay dọc.

All this tells your body which direction you're moving in,

Kết hợp tất cả những thứ đó lại,

cơ thể bạn có thể cảm nhận được

hướng chuyển động,

how much you've accelerated, even at what angle.

gia tốc của chuyển động,

và cả góc của chuyển động nữa.

Vậy nên, khi đang ở trong ôtô,

In a car,

hệ thống tiền đình cảm nhận đúng về chuyển động của bạn,

your vestibular system correctly senses your movement,

nhưng mắt bạn lại không thấy vậy,

but your eyes don't see it, especially when glued to a book.

đặc biệt là khi bạn đang dán mắt vào trang sách.

Cũng có thể xảy ra chuyện ngược lại.

The opposite can happen.

Khi đang ngồi yên trong rạp chiếu phim

You're at the movies, and the camera makes a sweeping move.

và camera tạo những chuyển động nhanh trên màn hình rộng.

Lần này mắt bạn

This time, your eyes think you're moving

lại nghĩ rằng cơ thể đang chuyển động

trong khi tai bạn biết rằng bạn vẫn đang ngồi im.

while your ear knows you're sitting still.

Nhưng tại sao sự mâu thuẫn thông tin này

But why does this conflicting information make us feel so terrible?

lại khiến chúng ta cảm thấy khổ sở đến vậy?

Các nhà khoa học cũng không biết chắc về nó,

Scientists aren't sure,

nhưng họ cho rằng đó là lời giải thích cho sự tiến hoá.

but they think there's an evolutionary explanation.

Như bạn biết đấy, phương tiện di chuyển nhanh và công nghệ ghi hình

Fast moving vehicles and video recordings

chỉ mới xuất hiện vài thế kỷ nay,

have only existed in the last couple of centuries,

chỉ là nháy mắt trong quá trình tiến hoá.

a blink in evolutionary time.

Trong hầu hết lịch sử loài người,

For most of our history, there wasn't that much

không có nhiều thứ

that could cause this sensory mix-up,

có thể gây ra những kiểu xáo trộn cảm nhận như vậy

except for poisons.

ngoại trừ chất độc.

And because poisons are not the best thing for survival,

Bởi các chất độc

là thứ không tốt cho việc duy trì sự sống,

nên cơ thể phát ra một mệnh lệnh trực tiếp

our bodies evolved a direct but unpleasant way

nhưng không mấy dễ chịu

để tống khứ tất cả mọi thứ mà chúng ta đã ăn vào

to get rid of what we ate that was causing the confusion.

và gây ra rối loạn.

It's a pretty reasonable theory, but it leaves things unexplained,

Lý thuyết này có vẻ khá thuyết phục,

nhưng để lại rất nhiều điều còn chưa thể giải thích

như tại sao phụ nữ lại dễ bị tác động hơn

like why women are more affected by motion sickness than men,

bởi say tàu xe hơn đàn ông,

hay tại sao hành khách hay bị nôn

or why passengers get more nauseous than drivers.

hơn tài xế.

Một giả thuyết khác cho rằng

Another theory suggests that the cause is more about

nguyên nhân có thể phần nhiều do

the way some unfamiliar situations

các kiểu hoàn cảnh lạ

làm cho cơ thể khó duy trì

make it harder to maintain our natural body posture.

được tư thế tự nhiên.

Studies show that being immersed in water or just changing your stance

Những nghiên cứu đã cho thấy

rằng ngâm mình trong nước

hay chỉ là thay đổi tư thế

có thể giảm đáng kể các tác động

can greatly reduce the effects of motion sickness.

của say tàu xe.

But we don't really know what's going on.

Nhưng, một lần nữa, chúng ta không thực sự hiểu được điều gì đang xảy ra

We know the more common remedies for car queasiness --

Chúng ta đều biết vài phương pháp phổ biến

để chống say xe --

looking at the horizon, over-the-counter pills, chewing gum,

nhìn xa về phía đường chân trời,

nhai kẹo cao su,

uống vài viên thuốc chống say --

nhưng không có phương pháp nào là hoàn toàn chắc chắn

but none are totally reliable

nor can they handle intense motion sickness

cũng như chúng không thể giải quyết được

tình trạng say xe cường độ mạnh

and sometimes the stakes are far higher than just not being bored

và đôi khi tình cảnh

trở lên rất căng thẳng hơn nhiều so với việc cảm thấy nhàm chán

trong suốt một chuyến xe đường dài.

during a long car ride.

Tại NASA, khi các nhà du hành bị phóng mạnh vào không gian vào không gian

At NASA, where astronauts are hurled into space at 17,000 miles per hour,

ở vận tốc 27,000 km/h,

motion sickness is a serious problem.

việc bị say trở thành vấn đề nghiêm trọng.

In addition to researching the latest space-age technologies,

Vậy, cần thêm những nghiên cứu

công nghệ mới nhất trong kỷ nguyên vũ trụ,

NASA also spends a lot of time

NASA đã dành rất nhiều thời gian

figuring out how to keep astronauts from vomiting up their space rations.

cố tìm cách

giúp các nhà du hành tránh khỏi nôn mửa

họ đã được chuẩn bị kỹ lưỡng khẩu phần ăn.

Like understanding the mysteries of sleep or curing the common cold,

Giống như việc tìm hiểu bí ẩn của giấc ngủ

hay chữa trị cảm lạnh,

motion sickness is one of those seemingly simple problems that,

say tàu xe vẫn còn là một trong những vấn đề

nghe có vẻ đơn giản,

despite amazing scientific progress, we still know very little about.

dù có tiến bộ khoa học tuyệt vời,

chúng ta vẫn còn hiểu biết rất ít về nó.

Perhaps one day the exact cause of motion sickness will be found,

Có lẽ một ngày nào đó nguyên nhân chính xác

của say tàu xe sẽ được tìm ra,

and with it, a completely effective way to prevent it,

và cùng với nó,

là một phương pháp hiệu quả để ngăn chặn chứng bệnh này,

but that day is still on the horizon.

nhưng ngày đó vẫn còn ở phía chân trời xa xôi.