Which animal has the best eyesight? - Thomas W. Cronin

Translator: Shkak Nasradeen Mustafa Reviewer: Daban Q. Jaff

The animal kingdom boasts an incredible diversity of eyes.

شانشینی گیانەوەر شانازی بە هەمەچەشنی چاوەکان دەکات.

Some rotate independently, while others have squiggly-shaped pupils.

هەندێک سەربەخۆ دەسوڕێنەوە ئەوانی تر شێوەی جیایان هەیە.

Some have protective lids, others squirt blood.

هەندێک درێسی پاراستنیان هەیە هەندێکی تر خوێن دەمەیێنن.

But which creature has the best sight?

بەڵام کام بوونەوەر باشترین بینایی هەیە؟

Which sees best in the darkness?

کام لە تاریکیدا باشترین دەبینێت؟

Which sees the most detail?

کامە زۆرترین وردەکاری دەبینێت؟

Which animal sees the most color?

کام ئاژەڵ زۆرترین ڕەنگ دەبینێت؟

And finally, which detects motion the fastest?

وە لە کۆتایدا کام خێراترین جوڵە دەدۆزێتەوە؟

All eyes take in sensory stimuli in the form of waves of light.

هەموو چاوەکان هاندەری هەست وەردەگرن لە شێوەی شەپۆلی ڕووناکیدا.

To convert these into everything we see,

تا ئەمانە بگۆڕین بۆ هەموو ئەو شتانەی دەیبینین.

eyes focus incoming light onto photoreceptors.

چاوەکان تیشک دەخەنە سەر ڕووناکیی هاتوو بۆ وێنەگرەکان.

These cells translate light into neural signals

ئەم خانانە ڕووناکی وەردەگێڕن بۆ ناو هێمای دەماری،

and send them to the brain, where they’re finally processed.

دەیاننێرن بۆ مێشک، کە لە کۆتایدا چارەسەر دەکرێن.

The eyes that see best in darkness are those that capture

ئەو چاوانەی کە لە تاریکیدا باشترین دەبینن ئەوانەن کە دەسگیر دەکرێن

as much available light as possible.

تا ئەو ڕادەیەی کە ڕووناکی بەردەستە.

Colossal squids have soccer-ball-sized eyes—

سکویدەکانی کۆلۆسال تۆپی پێ، تۆپ و قەبارەی چاویان هەیە.

the largest known in existence.

گەورەترین ناسراو لە بووندایە.

These may help them spot the faint glow of sperm whales

ئەمانە لەوانەیە یارمەتیان بدەن بۆ شوێن درەوشانەوەی سپێرمی نەهەنگەکان

as they disturb light-producing organisms.

چونکە زیندەوەرەکانی بەرهەمهێنراوی ڕووناکی دەشێوێنن.

Some fish have eyes that are unique among vertebrates because they use mirrors.

هەندێک ماسی چاویان بێ هاوتان لەبەر ئەوەی ئاوێنە بەکاردێنن.

For the brownsnout spookfish,

بۆ ماسییە قاوەییە گ،

each eye has an upward-facing lens and a downward-pointing mirror

هەر چاوێک لێنزێکی بەرەو سەرەوەی هەیە و ئاوێنەیەکی بەرەوخوارەوە

composed of tiny crystal plates that efficiently gather light.

پێکهاتووە لە قاپێکی کریستاڵی بچووک کە بە شێوەیەکی کارا ڕووناکی کۆ دەکاتەوە.

They can see up and down simultaneously,

دەتوانن لە یەک کاتدا سەرەوە و خوارەوە ببینن.

and may perceive distinct shapes, even in the ocean’s depths.

ڕەنگە شێوە جیاکان دەربخرێ تەنانەت لە قوڵایی زەریاشدا.

Back on solid ground, arctic reindeer have adaptations

بگەڕێوە بۆ سەر زەوییە پتەوەکە، گۆزەری ئارکتیک گونجاندنی هەیە

to deal with months of darkness.

بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ مانگەکانی تاریکیدا.

The backs of reindeer eyes change color, from gold in summer to blue in winter.

پشتەکانی چاوی ئاسک ڕەنگ دەگۆڕن، لە زێڕەوە لە هاویندا بۆ شین لە زستاندا.

Their blue-backed eyes are about 1,000 times more sensitive to light.

چاوەکانی پشت شینەکان ١٠٠٠ جار هەستیارترە بۆ ڕووناکی.

This may allow reindeer to recognize important things in the snow

لەوانەیە ڕێگەیان پێبدات بۆ ناسینەوەی شتەکانی ناو بەفر

like urine and lichen.

وەک میز و لیکۆن.

When it comes to the sharpest vision, birds of prey soar above the competition.

کاتێک دێتە سەر تیژترین بینین، باڵندەی نێچیر دێتە پێشبڕکێکەوە.

To capture the most detail, an animal must have lots of photoreceptors in its eye,

بۆ گرتنی زۆرترین وردەکاری دەبێت ئاژەڵێک زۆر وێنەگر لە چاودا هەبێێ.

as well as increased visual processing power.

هەروەها زیادی کرد هێزی پرۆسەکردنی بینراو.

Raptors have an especially deep fovea—

ڕاپتۆرەکان فۆڤایەکی قووڵی تایبەتیان هەیە.

a depression in the back of their eye that fits more photoreceptors.

خەمۆکی لە پشتەوەی چاوەکانیان کە وێنەی زیاتر دەگونجێت.

So, Peregrine falcons have vision that’s more than twice as sharp as a human’s.

کەواتە، فالکۆنەکان بینینێکیان هەیە زیاتر لە دوو ئەوەندەی تیژ وەک مرۆڤ.

They’re able to zero in on a rabbit from more than three kilometers away.

دەتوانن سفر ببینن لە ڕاکردنی کەروێشکێک زیاتر لە سێ کیلۆمەترەوە.

When crowning the creature with the best color vision,

لە کاتی تاجەکێشانی بوونەوەرەکە بە باشترین بینینی ڕەنگەوە،

the picture gets complicated.

وێنەکە ئاڵۆز دەبێت.

Different photoreceptors are sensitive to specific waves of light,

وێنەگرە جیاوازەکان هەستیارن بۆ شەپۆلە تایبەتەکانی ڕووناکی،

meaning the colors we see are largely determined

واتە ئەو ڕەنگانەی دەیبینین تا ڕادەیەکی زۆر دیاری دەکرێت

by what kinds of photoreceptors we have.

بە چ جۆرە وێنەگرێک کە هەمانە.

Presumably, the more types of color photoreceptors an animal has,

گریمانە، زیاتر جۆری ڕەنگ وێنەگرەکان ئاژەڵێک هەیە،

the better its color vision.

بینینی رەنگەکەی باشتر بێت.

Dogs have just two types.

سەگەکان تەنها دوو جۆریان هەیە.

Humans have three.

مرۆڤ سێیان هەیە.

And we are far outdone by some birds, fishes, and insects.

زۆر دوورین لە هەندێک باڵندە و ماسی و مێروو.

Bluebottle butterflies have at least 15 types of photoreceptors.

پەپوولەی بلوبۆت بەلایەنی کەمەوە 15 جۆری وێنەگری هەیە.

Seven of them are attuned to distinct blues and greens,

حەوت لەوان بەخشراون بۆ شین و سەوزە جیاکراوەکان

which researchers think might help them track each other during high-speed chases.

توێژەران پێیان وایە لەوانەیە دوابکەون لە ڕاکردنی خێرا.

Mantis shrimp have a whopping 16 kinds of photoreceptors,

میگوی مانتیس فڕینێکی 16 جۆر وێنەگری هەیە،

with five reserved just for the ultraviolet, or UV, spectrum,

لەگەڵ پێنج پارێزراو تەنها بۆ سەرووی بنەوشەیی، یان یو ڤی، شەبەنگی،

which humans can’t see.

کە مرۆڤ ناتوانێت بیبینێت.

But experiments suggest that the mantis shrimp’s ability

بەڵام تاقیکردنەوەکان پێشنیار دەکەن کە توانای میگوی مانتیس

to discriminate between colors is more limited than you might expect.

بۆ جیاکردنەوەی نێوان ڕەنگەکان سنوردارترە لەوەی کە تۆ پێشبینی دەکەیت.

Exactly how they use their complex eyes is a mystery.

ڕێک چۆن چاوی ئاڵۆزیان بەکاردێنن ئەمە نهێنییە.

Meanwhile, with just four kinds of color photoreceptors,

لە هەمان کاتدا، تەنها بە چوار جۆرەوە لە وێنەگرەکانی ڕەنگ.

goldfish actually excel at discerning subtle differences in shades.

ماسی زێڕین بەرز دەبێتەوە بە جیاوازی ورد لە سێبەرەکانیان.

Finally, insects have mastered the ability to see the world... on the fly.

دواجار مێروەکان توانایان هەیە بۆ بینینی جیهان، لەکلتی فڕین.

The fastest motion vision requires photoreceptors

خێراترین دیمەنی جوڵە پێویستی بە وێنەگر هەیە

that quickly sense changes in light,

کە بە خێرایی هەست بە گۆڕانکاری دەکات لە ڕووناکیدا.

and a brain that rapidly processes the information.

وە مێشکێک کە بە خێرایی زانیاریەکان چارەسەر دەکات.

A movie shot at 24 frames per second gives us the perception

فیلمێک لە ٢٤ چوارچێوە لە چرکەیەکدا بیرۆکەیەکمان دەداتێ.

of near seamless motion.

لە نزیک جووڵەی بێ درز.

But insects would see a slideshow.

بەڵام مێروەکان سلایدشۆ دەبینن.

Fly photoreceptors register changes 10 times faster than we do,

هەڵفڕینی وێنەکان گۆڕانکاری تۆماردەکەن ١٠ جار خێراتر لەوەی کە دەیکەین.

making them especially hard to catch.

بە تایبەتی قورسیان دەکات بۆ گرتنیان.

These animals have some of the best vision we know of,

ئەو ئاژەڵانە هەندێکیان باشترین بینین هەیە کە ئێمە دەیزانین.

but there's no winner across the board.

بەڵام هیچ براوەیەک لە ناو بۆردەکەدا نییە.

Each category has different top contenders because vision requires tradeoffs.

هەر پۆلێک پێشبڕکێکاری جیاوازی هەیە چونکە بینین پێویستی بە کارامەیی هەیە.

So, some eyes are highly specialized,

کەواتە، هەندێک چاو زۆر تایبەتمەندن،

while others, like ours, perform decently in many categories.

لە کاتێکدا ئەوانی تر، وەک ئێمە چەندین جۆریان هەیە.

From eyes the size of soccer balls to those that see in UV—

لەو چاوانەوە قەبارەی تۆپی پێ بۆ ئەوانەی کە لە یو ڤیدا دەیبینن.

the ways of looking at the world are as varied as the life forms in it.

ڕێگاکانی سەیرکردنی جیهان وەک شێوەی ژیان جیاوازن.