How do lungs work? - Emma Bryce

Translator: azhen kakamad Reviewer: Wafa Idrees

Many of us have hundreds of things on our minds at any moment,

زۆرێک لە ئێمە لە هەر ساتێکدا سەدان شت لە مێشکماندایە،

زۆرجار خەبات دەکەین بۆ ئەوەی ئاگاداری هەموو ئەو کارانە بین کە پێویستە بیکەین.

often struggling to keep track of everything we need to do.

But fortunately,

بەڵام خۆشبەختانە،

there's one important thing we don't have to worry about remembering:

شتێکی گرنگ هەیە کە نابێت خەمی ئەوەمان هەبێت لەبیری بکەین:

breathing.

هەناسەدان. کاتێک هەناسە دەدەیت،

When you breathe, you transport oxygen to the body's cells to keep them working

ئۆکسجین دەگوازیتەوە بۆ خانەکانی لەش بۆ ئەوەی بەردەوام بن لە کارکردن

و سیستەمەکەت لە دووەم ئۆکسیدی کاربۆن پاک بکەرەوە

and clear your system of the carbon dioxide

that this work generates.

کە ئەم کارە دروستی دەکات.

هەناسەدان، بە واتایەکی تر، جەستە بە زیندووی دەهێڵێتەوە.

Breathing, in other words, keeps the body alive.

So, how do we accomplish this crucial and complex task

کەواتە، چۆن ئەم ئەرکە گرنگ و ئاڵۆزە بە ئەنجام بگەیەنین؟

without even thinking about it?

The answer lies in our body's respiratory system.

وەڵامەکەی لە سیستەمی هەناسەدانی جەستەماندایە.

Like any machinery, it consists of specialized components,

وەک هەر ئامێرێک، پێکهاتووە لە پێکهاتەی تایبەتمەند،

و پێویستی بە تریگەرێک هەیە بۆ دەستپێکردنی کارکردن.

and requires a trigger to start functioning.

Here, the components are the structures and tissues making up the lungs,

لێرەدا پێکهاتەکان بریتین لەو پێکهاتە و شانانەی کە سییەکان پێکدەهێنن،

as well as the various other respiratory organs connected to them.

هەروەها ئەندامە جۆراوجۆرەکانی تری هەناسەدان کە بەوانەوە بەستراوەتەوە.

And to get this machine moving, we need the autonomic nervous system,

و بۆ ئەوەی ئەم ئامێرە بجوڵێت، پێویستمان بە سیستەمی دەماری ئۆتۆنۆمی هەیە،

our brain's unconscious control center for the vital functions.

ناوەندی کۆنترۆڵکردنی بێویژدانی مێشکمان بۆ ئەرکە گرنگەکان.

As the body prepares to take in oxygen-rich air,

لەگەڵ ئامادەکارییەکانی جەستە بۆ وەرگرتنی هەوای دەوڵەمەند بە ئۆکسجین،

this system sends a signal to the muscles around your lungs,

ئەم سیستەمە نیشانەیەک دەنێرێت بۆ ماسولکەکانی دەوروبەری سییەکانت،

flattening the diaphragm

سینگی تەختکردن بکا

and contracting the intercostal muscles between your ribs

و گرژکردنی ماسولکەکانی نێوان بڕبڕەکانی پشت لە نێوان بڕبڕەکانت

تا شوێنی زیاتر بۆ سییەکان دروست بکات بۆ فراوانبوون.

to create more space for the lungs to expand.

پاشان هەوا دەچێتە لووت و دەمتەوە، لە ڕێگەی بۆری هەناسەتەوە،

Air then wooshes into your nose and mouth,

through your trachea,

و بۆ ناو بۆرییەکانی هەناسە کە لە بنی لوولەی هەناسەدا دابەش دەبن،

and into the bronchi that split at the trachea's base,

with one entering each lung.

لەگەڵ ئەوەی یەکێکیان دەچێتە ناو هەر سییەکەوە.

Like tree branches, these small tubes divide into thousands of tinier passages

دابەش دەبن بەسەر هەزاران ڕێڕەوی بچووکتردا کە پێیان دەوترێت بۆرییەکانی هەناسە.

called bronchioles.

وەسوەسەیە کە بیر لە سییەکان بکەیتەوە وەک باڵۆنێکی زەبەلاح،

It's tempting to think of the lungs as huge balloons,

بەڵام لەبری ئەوەی کون بن، لە ڕاستیدا لەناوەوە ئیسفەنجین، لەگەڵ بۆرییەکانی

but instead of being hollow, they're actually spongy inside,

هەناسە کە بە درێژایی شانەکانی پارانشیمادا دەڕۆن. لە کۆتایی هەر بۆرییەکانی هەناسەدا

with the bronchioles running throughout the parenchyma tissue.

At the end of each bronchiole is a little air sack called an alveolus,

کیسەیەکی بچووکی هەوا هەیە کە پێی دەوترێت کۆئەندامی هەناسە،

wrapped in capillaries full of red blood cells

لە ناو موولوولەکانی پڕ لە خڕۆکە سوورەکانی خوێندا پێچراوەتەوە

containing special proteins called hemoglobin.

کە پڕۆتینی تایبەتی تێدایە پێی دەوترێت هیمۆگلۆبین.

The air you've breathed in fills these sacks,

ئەو هەوایە کە هەڵتمژیوە ئەم کیسانە پڕ دەکات،

causing the lungs to inflate.

دەبێتە هۆی هەڵئاوسانی سییەکان.

Here is where the vital exchange occurs.

لێرەدایە کە ئاڵوگۆڕی ژیانی ڕوودەدات.

لەم خاڵەدا، موولوولەکان پر دەبن لە دووەم ئۆکسیدی کاربۆن،

At this point, the capillaries are packed with carbon dioxide,

and the air sacks are full of oxygen.

و کیسی هەوا پڕە لە ئۆکسجین.

But due to the basic process of diffusion,

بەڵام بەهۆی پڕۆسەی بنەڕەتی بڵاوبوونەوە،

the molecules of each gas want to move to a place

مۆلیکولەکانی هەر گازەیەک دەیانەوێت بچنە شوێنێک

where there's a lower concentration of their kind.

کە تێیدا چڕبوونەوەیەکی کەمتر لە جۆری خۆیان هەیە.

بە جۆرێک کە ئۆکسجین دەپەڕێتەوە بۆ موولوولەکان،

So as oxygen crosses over to the capillaries,

the hemoglobin grabs it up,

هیمۆگلۆبینەکە دەیگرێت،

while the carbon dioxide is unloaded into the lungs.

لە کاتێکدا دووەم ئۆکسیدی دادەبەزێت بۆ ناو سییەکان.

پاشان هیمۆگلۆبینی دەوڵەمەند بە ئۆکسجین دەگوازرێتەوە بۆ سەرتاسەری جەستە

The oxygen-rich hemoglobin is then transported throughout the body

via the bloodstream.

لەڕێگەی سووڕی خوێنەوە.

بەڵام سییەکانمان چی بەو هەموو دووەم ئۆکسیدی کاربۆن دەکەن؟

But what do our lungs do with all that carbon dioxide?

Exhale it, of course.

بێگومان هەناسەی دەدەنەوە.

The autonomic nervous system kicks in again,

کۆئەندامی دەماری ئۆتۆنۆمی جارێ دی دەست پێدەکاتەوە، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی

causing the diaphragm to ball up,

کە دایافڕاگمەکە بێتە سەرەوە، و ماسولکەکانی نێوان بڕبڕەکان ئارام ببنەوە،

and the intercostal muscles to relax,

making the chest cavities smaller and forcing the lungs to compress.

بچووکردنەوەی بۆشاییەکانی سنگ و ناچارکردنی سییەکان بۆ پاڵەپەستۆکردن.

The carbon dioxide-rich air is expelled, and the cycle begins again.

So that's how these spongy organs keep our bodies efficiently supplied with air.

Lungs inhale and exhale between 15 and 25 times a minute,

سییەکان لە خولەکێکدا لە نێوان ١٥- بۆ ٢٥ جار هەناسە وەردەگرن و دەدەنەوە،

which amounts to an incredible 10,000 liters of air each day.

کە دەکاتە ١٠.٠٠٠ لیتر هەوای باوەڕپێنەکراو لە ڕۆژێکدا.

That's a lot of work, but don't sweat it.

ئەوە کارێکی زۆرە، بەڵام ئارەقەی مەکە.

سییەکانت و سیستەمی دەماری ئۆتۆنۆمی

Your lungs and your autonomic nervous system

have got it covered.

داپۆشراون.