How do lungs work? - Emma Bryce

Translator: Daban Q Jaff Reviewer: Sarhand Rasul

Many of us have hundreds of things on our minds at any moment,

زۆربەمان لە ھەر چرکەساتێک مێشکمان بە ھەزار شت سەرقاڵە،

often struggling to keep track of everything we need to do.

ھەوڵ دەدەین بە ھەموو ئەو شتانەی کە پێویستە ئەنجامیان بدەین ڕابگەین.

But fortunately,

بەڵام بە خۆشحاڵیەوە،

there's one important thing we don't have to worry about remembering:

بەڵام شتێکی گرنگ ھەیە کە پێویست ناکات نیگەرانیی لەبیرکردنی بین:

breathing.

ھەناسەدان.

When you breathe, you transport oxygen to the body's cells to keep them working

کاتێک ھەناسە دەدەین، ئۆکسجین بۆ خانەکان دەگوازینەوە تا لە کار کردن بەردەوام بن

and clear your system of the carbon dioxide

و جەستە لە دوانەئۆکسید ی کاربۆن ڕزگار بکەین کە

that this work generates.

لە ئەنجامی کاری خانەکان درووست دەبێت.

Breathing, in other words, keeps the body alive.

ھەناسەدان ژیان بە جەستە دەبەخشێت.

So, how do we accomplish this crucial and complex task

کەواتە ئەم کارە گرنگ و ئاڵۆزە ئەنجام دەدەین

without even thinking about it?

بەبێ ئەوەی بیریشی لێ بکەینەوە؟

The answer lies in our body's respiratory system.

وەڵامی ئەم پرسیارە لە ناو کۆ ئەندامی ھەناسەدانی جەستە دایە.

Like any machinery, it consists of specialized components,

وەک گشت ئامێرێک، لەکۆمەڵێک پێکھاتەی تایبەت پێک دێت،

and requires a trigger to start functioning.

پێویستە بخرێتە کار تا ئیش بکات.

Here, the components are the structures and tissues making up the lungs,

ئەمانە پێکھاتە و شانە و ماسولکەکانی سییەکانن،

as well as the various other respiratory organs connected to them.

و لەگەڵ کۆمەڵێک ئەندامیتری ھەناسەدانی پەیوەست.

And to get this machine moving, we need the autonomic nervous system,

بۆ بەردەوامی دان بە ئیشی ئەم ئامێرە، پێویستمان بە کۆئەندامی دەمار ی خودکارھەیە،

our brain's unconscious control center for the vital functions.

کە بریتیە لە سێنتەری کۆنتڕۆڵی لانەستی مێشک.

As the body prepares to take in oxygen-rich air,

کاتێک جەستە ئامادەکاری دەکات بۆ ھەڵمژینی ھەوای پڕ ئۆکسجین،

this system sends a signal to the muscles around your lungs,

ئەم سیستەمە ئاماژە بۆ ماسولکەکانی دەوری سییەکان دەنێرێت

flattening the diaphragm

بۆ تەخت کردنی دەرچەکان

and contracting the intercostal muscles between your ribs

و خاو کردنەوەی ماسولکەکانی دەوری پەراسوەکان

to create more space for the lungs to expand.

بۆ درووست کردنی بۆشایی زیاتر بۆ فراوان بوونی سییەکان.

Air then wooshes into your nose and mouth,

ھەوا دەچێتە ناو لووت و دەمەوە،

through your trachea,

بۆ ناو سورێنچک،

and into the bronchi that split at the trachea's base,

بۆ ناو ڕێڕەوی جیابوونەوەی سورێنچک،

with one entering each lung.

دواتر بۆ ناو سیەکان.

Like tree branches, these small tubes divide into thousands of tinier passages

وەک لقەکانی درەخت، بۆریە بچووکەکان بە ھەزاران بۆریچکە و ڕێڕەو دابەش دەبن

called bronchioles.

پێی دەوترێت بۆڕیچکە.

It's tempting to think of the lungs as huge balloons,

دەکرێت سییەکان وەک میزڵدانێک بھێنینە بەر چاو،

but instead of being hollow, they're actually spongy inside,

بەڵام لە ناوەوە بەتاڵ نییە بەڵکو ئیسفەنجیە،

with the bronchioles running throughout the parenchyma tissue.

بۆریچکەکان بە ناو ماسولکەکان تێپەڕ دەبن.

At the end of each bronchiole is a little air sack called an alveolus,

لە کۆتایی گشی بۆریچکەکان بەرگێکی ھەوایی ھەیە،

wrapped in capillaries full of red blood cells

بە مولووکەلی خوێن داپێشراوە و پڕە لە خڕۆکە سورەکان

containing special proteins called hemoglobin.

کە پڕۆتینی تایبەتی ھەیە بە ناوی ھیمۆگڵۆبین.

The air you've breathed in fills these sacks,

ئەو ھەوایەی ھەڵدەمژرێت بەرگە ھەواییەکان پڕ دەکات،

causing the lungs to inflate.

کە وا دەکات سییەکان ھەڵبئاوسێت.

Here is where the vital exchange occurs.

لەم شوێنە ئەم ئاڵوگۆڕە ڕوو دەدات.

At this point, the capillaries are packed with carbon dioxide,

لەم خاڵەدا، بەرگە ھەواییەکان پڕ لە دوانە ئۆکسیدی کاربۆن،

and the air sacks are full of oxygen.

و ئەو ھەواییەی کە دێت پڕ لە ئۆکسجینە.

But due to the basic process of diffusion,

بەڵام بەھۆی بنچینەی تێكەڵ بوونی گازەکان،

the molecules of each gas want to move to a place

گشت گەردیلە گازەکان ئارەزووی چوونە شوێنێک دەکان

where there's a lower concentration of their kind.

کە چڕیەکانیان لە چڕی گەردیلەکان کەمترە.

So as oxygen crosses over to the capillaries,

بۆیە کاتێک ئۆکسجین دەچێتە ناو مولوولەکانی خوێن،

the hemoglobin grabs it up,

ھیمۆگڵۆبین ڕایان دەکێشێت،

while the carbon dioxide is unloaded into the lungs.

لە کاتێکدا دوانە ئۆکسیدی کاربۆن دوور دەخرێتەوە لە سییەکان.

The oxygen-rich hemoglobin is then transported throughout the body

ھیمۆگڵۆبینی پڕ ئۆکسجین بە ناو ئەندامەکانی جەستە گەشت دەکات

via the bloodstream.

لە ڕێگەی تێپەڕبوونی خوێنەوە.

But what do our lungs do with all that carbon dioxide?

بەڵام سییەکانمان چی لەم دوانە ئۆکسیدی کاربۆنە دەکات؟

Exhale it, of course.

بێ گومان، دەردەدرێت.

The autonomic nervous system kicks in again,

سیستەمی خودکاری مێشک ئەم ئیشە دەکات،

causing the diaphragm to ball up,

بەرگە ھەواییەکان ھەڵدەئاوسێت،

and the intercostal muscles to relax,

ماسولکەکانی ھێور دەبنەوە،

making the chest cavities smaller and forcing the lungs to compress.

وا دەکات بۆشاییەکان بچووک دەبێتەوە و سییەکان فشار درووست دەکەن.

The carbon dioxide-rich air is expelled, and the cycle begins again.

ھەوایی پڕ لە دوانەئۆکسیدی کاربۆن دەردەدرێت و سوڕەکە دووبارە دەبێتەوە.

So that's how these spongy organs keep our bodies efficiently supplied with air.

بەم شێوەیە ئەندامە ئیسفەنجیەکانی جەستەمان ھەوا بۆ جەستە دابین دەکات.

Lungs inhale and exhale between 15 and 25 times a minute,

سییەکان لە شێست چرکەدا، نزیکەی ١٥ بۆ ٢٥ جار ھەناسە دەدات و دەداتەوە،

which amounts to an incredible 10,000 liters of air each day.

کە بە شێوەیەکی سەرسورھێنەر دەکات دە ھەزار لیتر ھەوا لە ڕۆژێکدا.

That's a lot of work, but don't sweat it.

ئەمە کارێکی سەر سوڕھێنەرە، بەڵام نیگەران مەبە.

Your lungs and your autonomic nervous system

سییەکان و سیستەمی خودکاری مێشک

have got it covered.

ئەم ئیشە دەکەن.