What You Can Do to Prevent Alzheimer's | Lisa Genova | TED

Translator: Hồng Khánh Lê Reviewer: Nguyen Trang

How many people here would like to live to be at least 80 years old?

Bao nhiêu người ở đây mong ước sống ít nhất 80 tuổi?

Yeah.

Vâng.

I think we all have this hopeful expectation

Tôi nghĩ tất cả chúng ta đều hy vọng

of living into old age.

sống tới tuổi già.

Let's project out into the future,

Chúng ta hãy thử nhìn vào tương lai,

to your future "you's,"

vào tương lai của chính mình,

and let's imagine that we're all 85.

và hãy tưởng tượng rằng chúng ta đang ở tuổi 85.

Now, everyone look at two people.

Bây giờ, mỗi người hãy nhìn 2 người khác.

One of you probably has Alzheimer's disease.

Có thể là 1 trong 3 người đang bị Alzheimer.

(Laughter)

(Cười)

Alright, alright.

Ôi, được rồi.

And maybe you're thinking, "Well, it won't be me."

Và có thể bạn nghĩ: "Chắc là mình sẽ không bị đâu."

Then, OK. You are a caregiver.

Tốt thôi. Lúc đó bạn là người chăm sóc cho những người kia.

So --

Thế thì --

(Laughter)

(Cười)

so in some way,

dù theo cách nào,

this terrifying disease is likely to affect us all.

căn bệnh khủng khiếp này cũng ảnh hưởng đến tất cả chúng ta.

Part of the fear around Alzheimer's stems from the sense

Nỗi sợ hãi về bệnh Alzheimer phần nào bắt nguồn từ suy nghĩ

that there's nothing we can do about it.

là ta không thể làm gì được với nó.

Despite decades of research, we still have no disease-modifying treatment

Qua nhiều thập kỷ nghiên cứu, chúng ta vẫn chưa có cách điều trị làm suy giảm

and no cure.

hay phương án chữa bệnh.

So if we're lucky enough to live long enough,

Vậy nếu ta may mắn được sống đủ lâu,

Alzheimer's appears to be our brain's destiny.

thì não của ta khó tránh khỏi bệnh Alzheimer.

Nhưng có thể không phải như vậy.

But maybe it doesn't have to be.

Bạn nghĩ gì nếu tôi nói với bạn chúng ta có thể thay đổi được tỷ lệ mắc bệnh này,

What if I told you we could change these statistics,

literally change our brain's destiny,

thay đổi được số phận của bộ não theo nghĩa đen,

without relying on a cure or advancements in medicine?

không cần nhờ đến trị liệu hay tiến bộ y khoa?

Let's begin by looking at what we currently understand

Chúng ta hãy bắt đầu bằng cách nhìn lại điều chúng ta hiểu biết

about the neuroscience of Alzheimer's.

về khoa học thần kinh liên quan tới bệnh Alzheimer.

Here's a picture of two neurons connecting.

Đây là một bức tranh về 2 nơ ron đang kết nối.

The point of connection, this space circled in red,

Điểm kết nối, vùng khoanh mực đỏ,

is called the synapse.

được gọi là khớp thần kinh.

The synapse is where neurotransmitters are released.

Khớp thần kinh là nơi các chất dẫn truyền được giải phóng.

This is where signals are transmitted, where communication happens.

Đó là nơi tín hiệu được truyền đi, là nơi giao tiếp được thực hiện.

This is where we think, feel, see, hear, desire ...

Đó là nơi chúng ta suy nghĩ, cảm giác, nhìn thấy, nghe thấy, ham muốn ...

and remember.

và ghi nhớ.

And the synapse is where Alzheimer's happens.

Và khớp thần kinh là nơi bệnh Alzheimer xuất hiện.

Let's zoom in on the synapse

Hãy phóng to hình khớp thần kinh

and look at a cartoon representation of what's going on.

và hãy nhìn hình minh họa cho sự việc đang diễn ra.

During the business of communicating information,

Trong quá trình trao đổi thông tin,

in addition to releasing neurotransmitters like glutamate into the synapse,

ngoài việc giải phóng chất dẫn truyền thần kinh như glutamate vào khớp thần kinh,

neurons also release a small peptide called amyloid beta.

nơ ron còn giải phóng một peptide nhỏ được gọi là amyloid beta.

Normally, amyloid beta is cleared away metabolized by microglia,

thông thường, amyloid beta chuyển thành năng lượng nhờ tế bào thần kinh microglia,

the janitor cells of our brains.

được gọi là tế bào giữ cổng của não.

While the molecular causes of Alzheimer's are still debated,

Trong khi những nguyên nhân gốc rễ của bệnh Alzheimer còn đang được tranh cãi,

most neuroscientists believe that the disease begins

phần lớn những nhà thần kinh học tin rằng bệnh này xuất hiện

when amyloid beta begins to accumulate.

khi amiloid beta bắt đầu tích tụ.

Too much is released, or not enough is cleared away,

Chúng quá nhiều hay không được xóa sạch,

and the synapse begins to pile up with amyloid beta.

và khớp thần kinh bắt đầu tích tụ chúng.

And when this happens, it binds to itself,

Và khi điều đó xảy ra, khớp bị dính lại,

forming sticky aggregates called amyloid plaques.

tạo ra những khối kết dính được gọi là những mảng amyloid.

How many people here are 40 years old or older?

Bao nhiêu người ở đây có tuổi từ 40 trở lên?

You're afraid to admit it now.

Đến lúc bạn lo sợ mảng amyloid rồi đấy.

This initial step into the disease,

Bước đầu tiên của căn bệnh,

this presence of amyloid plaques accumulating,

sự tích tụ của mảng amyloid,

can already be found in your brains.

có thể được tìm thấy trong não của bạn.

The only way we could be sure of this would be through a PET scan,

Để có thể biết chắc, ta chỉ có cách là dùng máy PET scan,

because at this point, you are blissfully unaware.

vì ở mức độ này, bạn hoàn toàn không nhận biết được.

You're not showing any impairments in memory, language, or cognition ...

Bạn chưa hề có dấu hiệu suy giảm trí nhớ, ngôn ngữ hay nhận thức ...

yet.

chưa đâu.

We think it takes at least 15 to 20 years of amyloid plaque accumulation

Chúng tôi nghĩ ít nhất phải 15 đến 20 năm tích tụ mảng amyloid

before it reaches a tipping point,

thì mới đến điểm bùng phát.

then triggering a molecular cascade

rồi đến kích hoạt tầng phân tử

that causes the clinical symptoms of the disease.

gây ra những triệu chứng lâm sàng của bệnh.

Prior to the tipping point,

Trước khi chạm điểm bùng phát,

your lapses in memory might include things like,

những lổ hổng trong trí nhớ có thể gồm những thứ như,

"Why did I come in this room?"

"Tại sao tôi đến phòng này nhỉ?"

or "Oh ... what's his name?"

hay là "Ôi ... tên anh ta là gì nhỉ?"

or "Where did I put my keys?"

hay là " Tôi để chìa khóa ở đâu rồi?"

Now, before you all start freaking out again,

Bây giờ, trước khi tất cả các bạn bắt đầu lo sợ,

because I know half of you did at least one of those in the last 24 hours --

vì tôi biết một nửa số trong các bạn đã ít nhất 1 lần bị như thế trong 24 giờ qua --

these are all normal kinds of forgetting.

Những lần quên như thế là bình thường.

In fact, I would argue that these examples

Thực ra, tôi sẽ nói rằng những ví dụ này

might not even involve your memory,

có thể thậm chí không liên quan gì đến trí nhớ của bạn,

because you didn't pay attention to where you put your keys

vì bạn đã không chú ý đến nơi mình để chìa khóa

in the first place.

lúc ban đầu.

After the tipping point,

Sau khi chạm mốc điểm bùng phát,

the glitches in memory, language and cognition are different.

những vấn đề về trí nhớ, ngôn ngữ và nhận thức thật sự đáng ngại.

Instead of eventually finding your keys in your coat pocket

Thay vì tìm thấy chìa khóa trong túi áo khoác

or on the table by the door,

hay trên bàn gần cửa,

you find them in the refrigerator,

bạn tìm thấy chúng ở trong tủ lạnh,

or you find them and you think,

hay là lúc tìm thấy chúng, bạn lại nghĩ,

"What are these for?"

"Mấy chìa khóa này để làm gì nhỉ?"

So what happens when amyloid plaques accumulate to this tipping point?

Vậy thì điều gì xảy ra khi mảng amyloid tích tụ đến điểm bùng phát?

Our microglia janitor cells become hyper-activated,

Tế bào gác cổng microglia của chúng ta trở nên bị kích hoạt quá mức,

releasing chemicals that cause inflammation and cellular damage.

giải phóng ra những chất hóa học làm cho tế bào bị viêm và hư hại.

We think they might actually start clearing away

Chúng tôi nghĩ có thể chúng đã bắt đầu tự phá hủy

the synapses themselves.

những khớp thần kinh.

A crucial neural transport protein called "tau" becomes hyperphosphorylated

Một protein thần kinh vận chuyển có tên gọi là "tau" bị phosphat hóa quá mức

and twists itself into something called "tangles,"

và tự xoắn lại trong cái được gọi là "thắt nơ,"

which choke off the neurons from the inside.

nó cô lập các nơ ron với bên ngoài.

By mid-stage Alzheimer's, we have massive inflammation and tangles

Ở giai đoạn giữa của bệnh Alzheimer, chúng ta có những chỗ bị viêm và bị rối

and all-out war at the synapse

và cuộc chiến toàn diện tại khớp thần kinh

and cell death.

và tế bào chết.

So if you were a scientist trying to cure this disease,

Vậy nếu bạn là một nhà khoa học đang cố gắng chữa trị bệnh này,

at what point would you ideally want to intervene?

ở điểm nào bạn muốn can thiệp?

Many scientists are betting big on the simplest solution:

Nhiều nhà khoa học đang đánh cược lớn trên giải pháp đơn giản nhất:

keep amyloid plaques from reaching that tipping point,

giữ cho mảng amyloid dưới điểm bùng phát,

which means that drug discovery is largely focused on developing a compound

có nghĩa là tìm ra một loại thuốc tập trung vào sự phát triển một hợp chất

that will prevent, eliminate, or reduce amyloid plaque accumulation.

có thể ngăn ngừa, loại bỏ hay giảm bớt sự tích tụ của mảng bám amyloid.

So the cure for Alzheimer's will likely be a preventative medicine.

Vậy việc chữa trị bệnh Alzheimer có thể dùng một loại thuốc ngăn ngừa.

We're going to have to take this pill before we reach that tipping point,

Chúng ta sẽ phải uống thuốc này trước khi chúng ta chạm điểm bùng phát,

before the cascade is triggered,

trước khi lớp mảng bám được kích hoạt,

before we start leaving our keys in the refrigerator.

trước khi chúng ta bắt đầu bỏ quên chìa khóa trong tủ lạnh.

We think this is why, to date, these kinds of drugs have failed

Chúng tôi nghĩ đó là lý do tại sao, đến nay, những loại thuốc này đã thất bại

in clinical trials --

trong thử nghiệm lâm sàng --

not because the science wasn't sound,

không phải vì khoa học yếu kém,

but because the people in these trials were already symptomatic.

mà vì người được thử nghiệm đã có triệu chứng thật sự rồi.

It was too late.

Đã quá trễ.

Think of amyloid plaques as a lit match.

Hãy xem mảng bám amyloid như mồi lửa.

At the tipping point, the match sets fire to the forest.

Tại thời điểm bùng phát, lửa đã bốc cháy trong rừng rồi.

Once the forest is ablaze,

Lúc đó khu rừng đã rực cháy,

it doesn't do any good to blow out the match.

không có gì thổi tắt nó được nữa.

You have to blow out the match before the forest catches fire.

Bạn phải thổi tắt ngay mồi lửa trước khi khu rừng bốc cháy.

Even before scientists sort this out,

Nếu các nhà khoa học thông báo

this information is actually really good news for us,

thì thông tin này cũng thực sự tốt cho chúng ta,

because it turns out that the way we live can influence the accumulation

vì hóa ra cách chúng ta sống có thể ảnh hưởng đến việc tích tụ

of amyloid plaques.

các mảng bám amyloid.

Và như vậy có những thứ chúng ta có thể làm

And so there are things we can do

to keep us from reaching that tipping point.

để giữ cho chúng ta tránh được những nguy cơ.

Let's picture your risk of Alzheimer's as a see-saw scale.

Hãy xem những nguy cơ bệnh Alzheimer như cái bập bênh.

We're going to pile risk factors on one arm,

Chúng ta đang tích tụ những tác nhân gây hại ở một bên,

and when that arm hits the floor, you are symptomatic

và khi bên đó đi xuống đụng đất, thì bạn đã có các triệu chứng rồi

and diagnosed with Alzheimer's.

và bị chuẩn đoán là mắc bệnh Alzheimer.

Let's imagine you're 50 years old.

Hãy tưởng tượng bạn 50 tuổi.

You're not a spring chicken anymore,

Bạn không còn trẻ trung nữa,

so you've accumulated some amyloid plaques with age.

vậy là bạn đã tích tụ ít nhiều mảng bám amyloid rồi.

Your scale is tipped a little bit.

Cái bập bênh của bạn đã nghiêng rồi đấy.

Now let's look at your DNA.

Bây giờ hãy nhìn ADN của bạn.

We've all inherited our genes from our moms and our dads.

Tất cả chúng ta thừa hưởng gen từ bố và mẹ.

Some of these genes will increase our risk and some will decrease it.

Một vài gen này có nhiều nguy cơ và một vài gen có ít nguy cơ hơn.

If you're like Alice in "Still Alice,"

Nếu bạn như Alice trong phim "Still Alice,"

you've inherited a rare genetic mutation that cranks out amyloid beta,

bạn có đột biến gen hiếm bắt đầu khởi động amyloid beta,

and this alone will tip your scale arm to the ground.

và chỉ như thế thôi bập bênh của bạn sẽ nghiêng xuống đụng đất.

But for most of us, the genes we inherit will only tip the arm a bit.

Nhưng phần lớn chúng ta, gen mà chúng ta thừa hưởng sẽ chỉ tác động một ít thôi.

For example, APOE4 is a gene variant that increases amyloid,

Ví dụ, gen APOE4 là một biến thể gen làm tăng amyloid,

but you can inherit a copy of APOE4 from mom and dad

nhưng bạn có thể thừa hưởng một bản sao APOE4 từ bố và mẹ

and still never get Alzheimer's,

và sẽ không bao giờ bị Alzheimer,

which means that for most of us,

nghĩa là phần lớn chúng ta,

our DNA alone does not determine whether we get Alzheimer's.

ADN của chúng ta không quyết định liệu chúng ta có bị Alzheimer hay không.

So what does?

Vậy thì cái gì?

We can't do anything about getting older or the genes we've inherited.

Ta không thể làm gì để bớt già đi hay để xử lý những gen thừa hưởng.

So far, we haven't changed our brain's destiny.

Cho đến nay, chúng ta chưa thay đổi được số mệnh của bộ não.

What about sleep?

Còn giấc ngủ thì sao?

In slow-wave deep sleep, our glial cells rinse cerebral spinal fluid

Trong giấc ngủ sâu, tế bào thần kinh đệm làm sạch sẽ dịch não tủy

throughout our brains,

trong toàn bộ não,

clearing away metabolic waste that accumulated in our synapses

làm sạch chất bài tiết đã tích tụ trong các khớp thần kinh

while we were awake.

khi ta thức.

Deep sleep is like a power cleanse for the brain.

Giấc ngủ sâu như là một chất tẩy rửa mạnh của bộ não.

But what happens if you shortchange yourself on sleep?

Nhưng điều gì xảy ra nếu bạn thiếu ngủ?

Many scientists believe

Nhiều nhà khoa học tin rằng

that poor sleep hygiene might actually be a predictor of Alzheimer's.

chế độ ngủ không đủ có thể là một dự báo của bệnh Alzheimer.

A single night of sleep deprivation leads to an increase in amyloid beta.

Một đêm mất ngủ có thể làm tăng lượng amyloid beta.

And amyloid accumulation has been shown to disrupt sleep,

Và sự tích tụ amyloid được chứng minh là phá giấc ngủ,

which in turn causes more amyloid to accumulate.

điều đó lại càng làm tăng sự tích tụ amyloid.

And so now we have this positive feedback loop

Vậy, bây giờ chúng ta rơi vào cái vòng lặp tăng thêm

that's going to accelerate the tipping of that scale.

nó càng làm tăng rối loạn hệ thống.

What else?

Cái gì nữa?

Cardiovascular health.

Sức khỏe tim mạch.

High blood pressure, diabetes, obesity, smoking, high cholesterol,

Huyết áp cao, tiểu đường, béo phì, thuốc lá, cholesterol cao,

have all been shown to increase our risk of developing Alzheimer's.

tất cả làm tăng nguy cơ phát triển bệnh Alzheimer.

Some autopsy studies have shown

Những nghiên cứu trên tử thi cho thấy

that as many as 80 percent of people with Alzheimer's

80% người bệnh Alzheimer

also had cardiovascular disease.

có bệnh tim mạch.

Aerobic exercise has been shown in many studies to decrease amyloid beta

Trong nhiều nghiên cứu, bài tập aerobic được cho là có thể làm giảm amyloid beta

trong các mẫu động vật được dùng để nghiên cứu về căn bệnh.

in animal models of the disease.

So a heart-healthy Mediterranean lifestyle and diet

Vậy một lối sống và chế độ ăn Địa Trung Hải có lợi cho tim

can help to counter the tipping of this scale.

có thể giúp hạn chế độ lệch bập bênh.

Vậy có nhiều thứ mà ta có thể làm

So there are many things we can do

to prevent or delay the onset of Alzheimer's.

để phòng ngừa hay làm chậm sự tấn công của bệnh Alzheimer.

But let's say you haven't done any of them.

Nhưng giả sử bạn chưa làm gì cả.

Let's say you're 65;

Ta tưởng tượng bạn 65 tuổi;

there's Alzheimer's in your family, so you've likely inherited a gene or two

có người bệnh Alzheimer trong gia đình mình, vậy bạn có thể có 1 hoặc 2 gen

that tips your scale arm a bit;

có thể đè cái bập bênh của bạn xuống;

you've been burning the candle at both ends for years;

bạn đang đốt cây nến cả ở hai đầu nhiều năm rồi;

you love bacon;

bạn thích thịt lợn muối;

and you don't run unless someone's chasing you.

và bạn không chịu chạy bộ trừ khi bị ai đó rượt đuổi.

(Laughter)

(Cười)

Let's imagine that your amyloid plaques have reached that tipping point.

Chúng ta hãy tưởng tượng các mảng amyloid đạt đến điểm bùng phát.

Your scale arm has crashed to the floor.

Chiếc bập bênh của bạn đã đập xuống đất.

You've tripped the cascade,

Bạn như bị rơi vào dòng thác,

setting fire to the forest,

bạn đã châm lửa cháy rừng,

causing inflammation, tangles, and cell death.

đó là sự viêm, rối và làm chết tế bào.

You should be symptomatic for Alzheimer's.

Bạn có lẽ đã có những triệu chứng của bệnh Alzheimer.

You should be having trouble finding words and keys

Bạn có những vấn đề khi tìm từ để nói hay tìm chìa khóa

and remembering what I said at the beginning of this talk.

và khó nhớ điều tôi nói lúc đầu của buổi thuyết trình này.

But you might not be.

Nhưng bạn có thể không bị như thế.

There's one more thing you can do to protect yourself

Có nhiều cách để bạn có thể làm để bảo vệ mình

from experiencing the symptoms of Alzheimer's,

để tránh những triệu chứng Alzheimer,

even if you have the full-blown disease pathology ablaze in your brain.

ngay cả khi bạn bị bệnh thật sự, căn bệnh đang hoành hành trong não bạn.

It has to do with neural plasticity and cognitive reserve.

Đó là phải luyện tập thần kinh và rèn luyện nhận thức.

Remember, the experience of having Alzheimer's

Hãy nhớ rằng, bệnh Alzheimer

is ultimately a result of losing synapses.

là hậu quả của việc mất khớp thần kinh.

The average brain has over a hundred trillion synapses,

Bộ não trung bình có trên 100 tỷ khớp thần kinh,

which is fantastic; we've got a lot to work with.

thậy kỳ diệu; chúng ta có nhiều thứ để làm.

And this isn't a static number.

Và đây không phải là con số cố định.

We gain and lose synapses all the time,

Chúng ta luôn có thể có được nhiều hơn hay mất dần các khớp đó,

through a process called neural plasticity.

thông qua quá trình được gọi là luyện tập thần kinh.

Every time we learn something new,

Khi bạn học bất cứ điều gì mới,

we are creating and strengthening new neural connections,

bạn đang tạo ra và làm mạnh mẽ những kết nối thần kinh,

new synapses.

những khớp thần kinh.

In the Nun Study,

Trong nghiên cứu Nữ tu -Nun Study

678 nuns, all over the age of 75 when the study began,

khi nghiên cứu bắt đầu, 678 nữ tu, tất cả trên 75 tuổi,

were followed for more than two decades.

được theo dõi trên 20 năm.

They were regularly given physical checkups and cognitive tests,

Họ được kiểm tra thường xuyên về thể lực và khả năng nhận thức,

and when they died, their brains were all donated for autopsy.

và khi họ chết, não của họ được hiến tặng để khám nghiệm y học.

In some of these brains, scientists discovered something surprising.

Trong số não đó, các nhà khoa học đã tìm ra nhiều điều ngạc nhiên.

Despite the presence of plaques and tangles and brain shrinkage --

Thay vì có những mảng bám, chỗ bị rối và mất số lượng --

what appeared to be unquestionable Alzheimer's --

điều có vẻ luôn xảy ra với người bệnh Alzheimer --

the nuns who had belonged to these brains showed no signs

những những bộ não của những nữ tu này không có dấu hiệu

of having the disease while they were alive.

của bệnh khi họ còn sống.

How can this be?

Làm sao có thể như thế được?

We think it's because these nuns had a high level of cognitive reserve,

Chúng ta nghĩ đó là vì những nữ tu có mức độ luyện tập nhận thức cao,

which is a way of saying that they had more functional synapses.

nói theo cách khác đó là họ có nhiều khớp thần kinh hoạt động.

People who have more years of formal education,

Người có nhiều thời gian học tập

who have a high degree of literacy,

sẽ có trình học vấn cao,

who engage regularly in mentally stimulating activities,

sẽ thường xuyên tham gia các hoạt động vận dụng trí não,

all have more cognitive reserve.

tất cả những hoạt động đó là là việc rèn luyện nhận thức.

They have an abundance and a redundancy in neural connections.

Họ có nhiều và đôi khi rất thừa thãi những kết nối thần kinh.

So even if they have a disease like Alzheimer's

Thậm chí trong trường hợp họ có bệnh như Alzheimer

compromising some of their synapses,

làm tổn hại đến một số khớp thần kinh,

they've got many extra backup connections,

thì họ vẫn còn nhiều kết nối dự phòng,

and this buffers them from noticing that anything is amiss.

và phần này bảo vệ họ khỏi bị những nhầm lẫn.

Let's imagine a simplified example.

Hãy tưởng tượng một ví dụ đơn giản.

Let's say you only know one thing about a subject.

Giả sử bạn chỉ biết một việc về một chủ đề.

Let's say it's about me.

Chủ đề về tôi chẳng hạn.

You know that Lisa Genova wrote "Still Alice,"

Bạn biết Lisa Genova viết tác phẩm "Still Aice,"

and that's the only thing you know about me.

và đó là thứ duy nhất bạn biết về tôi.

You have that single neural connection,

Bạn chỉ có 1 kết nối thần kinh,

that one synapse.

bạn chỉ có 1 khớp thần kinh.

Now imagine you have Alzheimer's.

Bây giờ, tưởng tượng bạn bị bệnh Alzheimer.

You have plaques and tangles and inflammation

Bạn có những mảng bám, tế bào bị rối và bị viêm

and microglia devouring that synapse.

và microglia phá khớp thần kinh đó.

Now when someone asks you, "Hey, who wrote 'Still Alice?'"

Khi ai đó hỏi bạn, "Ê, ai viết "Still Alice?"

you can't remember,

bạn không thể nhớ,

because that synapse is either failing or gone.

vì khớp thần kinh đó đã bị yếu hoặc chết rồi.

You've forgotten me forever.

Bạn quên tôi mãi mãi.

But what if you had learned more about me?

Nhưng điều gì xảy ra nếu bạn biết nhiều thứ về tôi?

Let's say you learned four things about me.

Ví dụ bạn biết 4 thứ về tôi.

Now imagine you have Alzheimer's,

Hãy tưởng tượng bạn bị Alzheimer,

and three of those synapses are damaged or destroyed.

và 3 khớp thần kinh bị tổn hại hay phá hỏng.

You still have a way to detour the wreckage.

Bạn vẫn còn một con đường vòng qua đống đổ nát để tìm ra tôi.

You can still remember my name.

Bạn vẫn có thể nhớ tên tôi.

So we can be resilient to the presence of Alzheimer's pathology

Vậy chúng ta có thể trụ được dù có bệnh Alzheimer

through the recruitment of yet-undamaged pathways.

nhờ vào những lối đi chưa bị ảnh hưởng.

And we create these pathways, this cognitive reserve,

Và chúng ta tạo ra những lối đi này, đó là việc luyện tập nhận thức,

by learning new things.

bằng cách học những điều mới lạ.

Ideally, we want these new things to be as rich in meaning as possible,

Lý tưởng, chúng ta ưa những thứ mới lạ phải phong phú nhất có thể,

recruiting sight and sound and associations and emotion.

bao gồm cả cảnh vật, âm thanh, quan hệ và cảm xúc.

So this really doesn't mean doing crossword puzzles.

Vậy điều đó không có nghĩa là chơi bảng ghép chữ.

You don't want to simply retrieve information you've already learned,

Bạn không muốn đơn giản lấy lại những thông tin mà bạn đã học,

because this is like traveling down old, familiar streets,

vì đó như là phải đi du lịch ở những những con đường cũ, quen thuộc

cruising neighborhoods you already know.

tìm những mối quan hệ hàng xóm mà bạn đã biết rồi.

You want to pave new neural roads.

Bạn muốn khám phá những con đường thần kinh mới.

Building an Alzheimer's-resistant brain

Việc xây dựng bộ não chống lại bệnh Alzheimer

means learning to speak Italian,

có nghĩa là học nói tiếng Ý,

meeting new friends,

gặp bạn bè mới,

reading a book,

đọc sách,

or listening to a great TED Talk.

hay nghe những bài TED tuyệt vời.

And if, despite all of this, you are someday diagnosed with Alzheimer's,

Dù đã làm hết những điều đó, nếu một ngày bạn bị chuẩn đoán mắc Alzheimer,

there are three lessons I've learned from my grandmother

có ba bài học mà tôi biết từ bà của tôi

and the dozens of people I've come to know living with this disease.

và hàng chục người mà tôi biết họ sống với căn bệnh này.

Diagnosis doesn't mean you're dying tomorrow.

Chuẩn đoán không nói bạn chết vào ngày mai.

Keep living.

Hãy cố sống.

You won't lose your emotional memory.

Bạn sẽ không mất trí nhớ cảm xúc.

You'll still be able to understand love and joy.

Bạn vẫn có thể hiểu tình yêu và vui thú.

You might not remember what I said five minutes ago,

Bạn có thể không nhớ điều tôi nói cách đây 5 phút,

but you'll remember how I made you feel.

nhưng bạn vẫn nhớ được cảm giác mà tôi tạo ra cho bạn.

And you are more than what you can remember.

Và bạn luôn quan trọng hơn điều mà bạn nhớ được.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)