What You Can Do to Prevent Alzheimer's | Lisa Genova | TED

Tłumaczenie: Agnieszka Cabanes Korekta: Olga Buczek

How many people here would like to live to be at least 80 years old?

Kto z was chciałby dożyć przynajmniej do osiemdziesiątki?

Yeah.

No tak.

I think we all have this hopeful expectation

Wszyscy mamy nadzieję,

of living into old age.

że dożyjemy starości.

Let's project out into the future,

Wyobraźmy sobie teraz przyszłość,

to your future "you's,"

nas samych w przyszłości.

and let's imagine that we're all 85.

Załóżmy, że wszyscy mamy po 85 lat.

Now, everyone look at two people.

Niech teraz każdy popatrzy na dwie osoby.

One of you probably has Alzheimer's disease.

Jedna z nich prawdopodobnie ma Alzheimera.

(Laughter)

(Śmiech)

Alright, alright.

W porządku.

And maybe you're thinking, "Well, it won't be me."

Może myślicie: "To nie będę ja".

Then, OK. You are a caregiver.

W takim razie będziecie opiekunem.

So --

Tak więc...

(Laughter)

(Śmiech)

so in some way,

więc w pewnym sensie

this terrifying disease is likely to affect us all.

ta przerażająca choroba będzie dotyczyć nas wszystkich.

Part of the fear around Alzheimer's stems from the sense

Strach przed Alzheimerem częściowo wynika z poczucia,

that there's nothing we can do about it.

że nie możemy się przed nim uchronić.

Despite decades of research, we still have no disease-modifying treatment

Mimo wieloletnich badań nadal nie ma skutecznej terapii

and no cure.

ani lekarstwa.

So if we're lucky enough to live long enough,

Jeśli będziemy mieć szczęście i dożyjemy starości,

Alzheimer's appears to be our brain's destiny.

nasz mózg prawdopodobnie czeka choroba Alzheimera.

But maybe it doesn't have to be.

A może jednak nie?

What if I told you we could change these statistics,

A gdybym wam powiedziała, że możemy zmienić statystyki,

literally change our brain's destiny,

dosłownie zmienić przeznaczenie mózgu,

without relying on a cure or advancements in medicine?

bez pomocy lekarstw ani postępów w medycynie?

Let's begin by looking at what we currently understand

Spójrzmy najpierw na neurologiczne podstawy

about the neuroscience of Alzheimer's.

choroby Alzheimera.

Here's a picture of two neurons connecting.

Widzimy tutaj połączenie między dwoma neuronami.

The point of connection, this space circled in red,

Miejsce połączenia zaznaczone na czerwono

is called the synapse.

nazywamy synapsą.

The synapse is where neurotransmitters are released.

W synapsie uwalniane są neuroprzekaźniki.

This is where signals are transmitted, where communication happens.

Tu przekazywane są sygnały i zachodzi komunikacja.

This is where we think, feel, see, hear, desire ...

To tu myślimy, czujemy, widzimy, słyszymy, pożądamy,,,

and remember.

i pamiętamy.

And the synapse is where Alzheimer's happens.

W synapsie powstaje też choroba Alzheimera.

Let's zoom in on the synapse

Spójrzmy na zbliżenie synapsy

and look at a cartoon representation of what's going on.

i rysunek wyjaśniający, co się dzieje.

During the business of communicating information,

W procesie przekazywania informacji

in addition to releasing neurotransmitters like glutamate into the synapse,

oprócz nauroprzekaźników jak glutaminian,

neurons also release a small peptide called amyloid beta.

neurony uwalniają także niewielkie białko zwane beta-amyloidem.

Normally, amyloid beta is cleared away metabolized by microglia,

Zwykle beta-amyloid jest usuwany przez mikrogleje,

the janitor cells of our brains.

komórki sprzątające w mózgu.

While the molecular causes of Alzheimer's are still debated,

Choć nadal trwaj dyskusja na temat molekularnych przyczyn choroby Alzheimera,

most neuroscientists believe that the disease begins

większość neurobiologów uważa, że początek choroby następuje,

when amyloid beta begins to accumulate.

gdy zaczyna odkładać się beta-amyloid.

Too much is released, or not enough is cleared away,

W wyniku zbyt dużego uwalniania lub niewystarczającego usuwania

and the synapse begins to pile up with amyloid beta.

beta-amyloid gromadzi się w synapsie,

And when this happens, it binds to itself,

a następnie wiąże,

forming sticky aggregates called amyloid plaques.

tworząc kleiste struktury zwane blaszkami amyloidowymi.

How many people here are 40 years old or older?

Kto z was ma 40 lat lub więcej?

You're afraid to admit it now.

Teraz boicie się przyznać.

This initial step into the disease,

Ten pierwszy krok w kierunku choroby,

this presence of amyloid plaques accumulating,

narastanie blaszek amyloidowych,

can already be found in your brains.

już zachodzi w waszych mózgach.

The only way we could be sure of this would be through a PET scan,

Jedynym sposobem, by się o tym przekonać jest badanie PET,

because at this point, you are blissfully unaware.

ponieważ na tym etapie nie macie tego świadomości.

You're not showing any impairments in memory, language, or cognition ...

Nie macie problemów z pamięcią, mową czy procesami poznawczymi...

yet.

Na razie.

We think it takes at least 15 to 20 years of amyloid plaque accumulation

Sądzimy, że dopiero po 15-20 latach odkładania się blaszek amyloidowych

before it reaches a tipping point,

przekroczony zostaje punkt krytyczny,

then triggering a molecular cascade

co wywołuje lawinę zmian molekularnych

that causes the clinical symptoms of the disease.

i wystąpienie klinicznych objawów choroby.

Prior to the tipping point,

Przed osiągnięciem punktu krytycznego

your lapses in memory might include things like,

możecie czasem zapominać,

"Why did I come in this room?"

po co przyszliście do danego pokoju,

or "Oh ... what's his name?"

albo jak się ktoś nazywa,

or "Where did I put my keys?"

albo gdzie położyliście klucze.

Now, before you all start freaking out again,

Zanim znów wszyscy wpadniecie w panikę,

because I know half of you did at least one of those in the last 24 hours --

bo połowa z was w ciągu ostatniej doby zapomniała minimum jednej z tych rzeczy...

these are all normal kinds of forgetting.

takie zapominanie jest normalne.

In fact, I would argue that these examples

Powiedziałabym nawet, że podane przykłady

might not even involve your memory,

mogą nie mieć związku z pamięcią,

because you didn't pay attention to where you put your keys

bo po prostu nie zwracaliście uwagi,

in the first place.

gdzie kładliście klucze.

After the tipping point,

Po przekroczeniu punktu krytycznego

the glitches in memory, language and cognition are different.

zaburzenia pamięci, mowy i rozpoznawania wyglądają inaczej.

Instead of eventually finding your keys in your coat pocket

Nie znajdujecie kluczy w kieszeni płaszcza

or on the table by the door,

czy na stoliku przy drzwiach,

you find them in the refrigerator,

tylko w lodówce,

or you find them and you think,

albo znajdujecie je i zastanawiacie się,

"What are these for?"

do czego one służą.

So what happens when amyloid plaques accumulate to this tipping point?

Co dzieje się, gdy blaszki amyloidowe osiągają ten punkt krytyczny?

Our microglia janitor cells become hyper-activated,

Mikrogleje, komórki sprzątające, nadmiernie się aktywizują

releasing chemicals that cause inflammation and cellular damage.

i uwalniają substancje wywołujące stan zapalny i uszkodzenia komórki.

We think they might actually start clearing away

Sądzimy, że mogą nawet zacząć usuwać

the synapses themselves.

same synapsy.

A crucial neural transport protein called "tau" becomes hyperphosphorylated

Odpowiedzialne za transport w neuronach białko tau ulega nadmiernej fosforylacji

and twists itself into something called "tangles,"

i zwija się w tzw. "splątki",

which choke off the neurons from the inside.

które dławią neurony od środka.

By mid-stage Alzheimer's, we have massive inflammation and tangles

W środkowej fazie Alzheimera mamy duży stan zapalny i splątki,

and all-out war at the synapse

otwartą wojnę w synapsie

and cell death.

i śmierć komórek.

So if you were a scientist trying to cure this disease,

Gdybyście byli naukowcami próbującymi wyleczyć tę chorobę,

at what point would you ideally want to intervene?

który moment byłby najlepszy na interwencję?

Many scientists are betting big on the simplest solution:

Wielu naukowców stawia na najprostsze rozwiązanie.

keep amyloid plaques from reaching that tipping point,

Trzeba zapobiec osiągnięciu przez blaszki amyloidowe punktu krytycznego,

which means that drug discovery is largely focused on developing a compound

co oznacza, że badania skupiają się na poszukiwaniu związku chemicznego,

that will prevent, eliminate, or reduce amyloid plaque accumulation.

który będzie zapobiegał, eliminował lub redukował ich gromadzenie się.

So the cure for Alzheimer's will likely be a preventative medicine.

Lekarstwo na Alzheimera prawdopodobnie będzie działać zapobiegawczo.

We're going to have to take this pill before we reach that tipping point,

Będziemy zażywać je zanim osiągniemy punkt krytyczny,

before the cascade is triggered,

zanim nastąpi lawina zmian,

before we start leaving our keys in the refrigerator.

zanim zaczniemy wkładać klucze do lodówki.

We think this is why, to date, these kinds of drugs have failed

Sądzimy, że to dlatego, jak na razie, ten rodzaj leków nie przeszedł

in clinical trials --

testów klinicznych...

not because the science wasn't sound,

Nie z powodu błędnych podstaw naukowych,

but because the people in these trials were already symptomatic.

ale dlatego, że u osób badanych już występowały objawy.

It was too late.

Było za późno.

Think of amyloid plaques as a lit match.

Wyobraźcie sobie, że blaszki amyloidowe to zapalona zapałka.

At the tipping point, the match sets fire to the forest.

W punkcie krytycznym zapałka podpala las.

Once the forest is ablaze,

Kiedy las już płonie,

it doesn't do any good to blow out the match.

zdmuchnięcie zapałki nic nie zmieni.

You have to blow out the match before the forest catches fire.

Trzeba ją zgasić zanim zapali się las.

Even before scientists sort this out,

Jeszcze zanim naukowcy rozwiążą problem,

this information is actually really good news for us,

ta informacja to dobra wiadomość dla nas,

because it turns out that the way we live can influence the accumulation

ponieważ nasz tryb życia może wpływać na gromadzenie się

of amyloid plaques.

blaszek amyloidowych.

And so there are things we can do

Są rzeczy, które możemy robić

to keep us from reaching that tipping point.

żeby nie osiągnąć punktu krytycznego.

Let's picture your risk of Alzheimer's as a see-saw scale.

Wyobraźmy sobie ryzyko Alzheimera jako wagę z szalkami.

We're going to pile risk factors on one arm,

Na jednej szalce umieśćmy czynniki ryzyka.

and when that arm hits the floor, you are symptomatic

Gdy dotknie podłogi, będzie to oznaczać

and diagnosed with Alzheimer's.

wystąpienie symptomów i diagnozę.

Let's imagine you're 50 years old.

Wyobraźmy sobie, że macie 50 lat.

You're not a spring chicken anymore,

Nie jesteście już pierwszej młodości,

so you've accumulated some amyloid plaques with age.

więc nagromadziliście z wiekiem trochę blaszek amyloidowych.

Your scale is tipped a little bit.

Waga przechyla się nieco.

Now let's look at your DNA.

Spójrzmy teraz na wasze DNA.

We've all inherited our genes from our moms and our dads.

Wszyscy odziedziczyliśmy geny od rodziców.

Some of these genes will increase our risk and some will decrease it.

Niektóre z nich zwiększą ryzyko, inne je zmniejszą.

If you're like Alice in "Still Alice,"

Jeśli jesteście jak Alicja z "Motyla",

you've inherited a rare genetic mutation that cranks out amyloid beta,

macie rzadką mutację genetyczną, która wywołuje masowe uwalnianie beta-amyloidu.

and this alone will tip your scale arm to the ground.

Samo to wystarczy, by przechylić ramię wagi aż do ziemi.

But for most of us, the genes we inherit will only tip the arm a bit.

Ale w przypadku większości z nas, geny przechylą wagę tylko trochę.

For example, APOE4 is a gene variant that increases amyloid,

Na przykład gen APOE4 zwiększa uwalnianie amyloidu,

but you can inherit a copy of APOE4 from mom and dad

ale można go odziedziczyć od rodziców

and still never get Alzheimer's,

i nigdy nie zachorować na Alzheimera.

which means that for most of us,

Oznacza to, że dla większości z nas

our DNA alone does not determine whether we get Alzheimer's.

zachorowanie na Alzheimera nie zależy tylko od naszego DNA.

So what does?

Od czego więc zależy?

We can't do anything about getting older or the genes we've inherited.

Nie mamy wpływu na starzenie ani na odziedziczone geny.

So far, we haven't changed our brain's destiny.

Jak na razie nie zmieniliśmy przeznaczenia naszego mózgu.

What about sleep?

A sen?

In slow-wave deep sleep, our glial cells rinse cerebral spinal fluid

Podczas wolnofalowego głębokiego snu komórki glejowe przepłukują mózg

throughout our brains,

płynem mózgowo-rdzeniowym

clearing away metabolic waste that accumulated in our synapses

usuwając metabolity, które nagromadziły się w synapsach,

while we were awake.

gdy byliśmy aktywni.

Deep sleep is like a power cleanse for the brain.

Głęboki sen działa jak intensywne oczyszczanie mózgu.

But what happens if you shortchange yourself on sleep?

Co dzieje się, gdy za mało śpimy?

Many scientists believe

Wielu naukowców uważa,

that poor sleep hygiene might actually be a predictor of Alzheimer's.

że niewłaściwa higiena snu może prowadzić do Alzheimera.

A single night of sleep deprivation leads to an increase in amyloid beta.

Już po jednej bezsennej nocy zwiększa się poziom beta-amyloidu.

And amyloid accumulation has been shown to disrupt sleep,

Z kolei nagromadzenie amyloidu powoduje zaburzenia snu,

which in turn causes more amyloid to accumulate.

co z sprawia, że gromadzi się go jeszcze więcej.

And so now we have this positive feedback loop

Mamy do czynienia ze sprzężeniem zwrotnym dodatnim,

that's going to accelerate the tipping of that scale.

które przyspieszy przechylenie szali.

What else?

Co jeszcze?

Cardiovascular health.

Stan układu krążenia.

High blood pressure, diabetes, obesity, smoking, high cholesterol,

Udowodniono, że nadciśnienie, cukrzyca, otyłość, palenie, wysoki cholesterol,

have all been shown to increase our risk of developing Alzheimer's.

wszystko to zwiększa ryzyko zachorowania na Alzheimera.

Some autopsy studies have shown

Badania post mortem wykazały,

that as many as 80 percent of people with Alzheimer's

że aż 80 procent chorych na Alzheimera

also had cardiovascular disease.

miało również jakąś chorobę układu krążenia.

Aerobic exercise has been shown in many studies to decrease amyloid beta

Badania na zwierzętach pokazały, że ćwiczenia aerobowe

in animal models of the disease.

zmniejszają ilość beta-amyloidu.

So a heart-healthy Mediterranean lifestyle and diet

Zdrowy dla serca styl życia i śródziemnomorska dieta

can help to counter the tipping of this scale.

mogą stanowić przeciwwagę dla czynników ryzyka.

So there are many things we can do

Wiele można zrobić,

to prevent or delay the onset of Alzheimer's.

by zapobiec lub opóźnić wystąpienie Alzheimera.

But let's say you haven't done any of them.

Ale powiedzmy, że nic nie zrobiliście.

Let's say you're 65;

Powiedzmy, że macie 65 lat,

there's Alzheimer's in your family, so you've likely inherited a gene or two

w rodzinie były przypadki zachorowania, więc jesteście obciążeni genetycznie,

that tips your scale arm a bit;

co przechyla trochę wagę.

you've been burning the candle at both ends for years;

Od lat za dużo pracujecie i za mało śpicie,

you love bacon;

kochacie bekon,

and you don't run unless someone's chasing you.

biegacie tylko wtedy, gdy ktoś was goni.

(Laughter)

(Śmiech)

Let's imagine that your amyloid plaques have reached that tipping point.

Wyobraźmy sobie, że blaszki amyloidowe osiągnęły punkt krytyczny.

Your scale arm has crashed to the floor.

Szalka na wadze uderzyła o podłogę.

You've tripped the cascade,

Wywołaliście lawinę,

setting fire to the forest,

podpaliliście las,

causing inflammation, tangles, and cell death.

powodując stan zapalny, splątki i śmierć komórek.

You should be symptomatic for Alzheimer's.

Powinniście mieć objawy Alzheimera.

You should be having trouble finding words and keys

Powinniście mieć trudności ze znalezieniem właściwych słów i kluczy

and remembering what I said at the beginning of this talk.

i przypomnieniem sobie, co powiedziałam na początku tego wystąpienia.

But you might not be.

Ale tak nie musi być.

There's one more thing you can do to protect yourself

Można zrobić jeszcze jedno, by uchronić się

from experiencing the symptoms of Alzheimer's,

przed wystąpieniem objawów Alzheimera,

even if you have the full-blown disease pathology ablaze in your brain.

nawet w przypadku pełnych zmian patologicznych w mózgu.

It has to do with neural plasticity and cognitive reserve.

Jest to związane z neuroplastycznością i zasobami poznawczymi.

Remember, the experience of having Alzheimer's

Pamiętajcie, wystąpienie Alzheimera

is ultimately a result of losing synapses.

jest wynikiem utraty połączeń synaptycznych.

The average brain has over a hundred trillion synapses,

Przeciętny mózg ma ponad sto bilionów synaps.

which is fantastic; we've got a lot to work with.

To świetnie, mamy czym pracować.

And this isn't a static number.

Liczba ta nie jest stała.

We gain and lose synapses all the time,

Synapsy powstają i giną cały czas

through a process called neural plasticity.

w procesie zwanym neuroplastycznością.

Every time we learn something new,

Za każdym razem, gdy się czegoś uczymy,

we are creating and strengthening new neural connections,

tworzymy i wzmacniamy nowe połączenia nerwowe,

new synapses.

nowe synapsy.

In the Nun Study,

W pewnym badaniu 678 zakonnic,

678 nuns, all over the age of 75 when the study began,

wszystkie w wieku ponad 75 lat na jego początku,

were followed for more than two decades.

przez ponad dwie dekady

They were regularly given physical checkups and cognitive tests,

poddawane były regularnym badaniom fizycznym i testom umysłowym.

and when they died, their brains were all donated for autopsy.

Wszystkie wyraziły zgodę, by po śmierci przeprowadzić sekcję ich mózgu.

In some of these brains, scientists discovered something surprising.

W niektórych z nich naukowcy okryli coś zaskakującego.

Despite the presence of plaques and tangles and brain shrinkage --

Pomimo obecności blaszek, splątków i zmniejszenia się mózgu,

what appeared to be unquestionable Alzheimer's --

niewątpliwych objawów Alzheimera,

the nuns who had belonged to these brains showed no signs

u zakonnic, do których mózgi te należały, nie zaobserwowano żadnych objawów

of having the disease while they were alive.

choroby Alzheimera za ich życia.

How can this be?

Jak to możliwe?

We think it's because these nuns had a high level of cognitive reserve,

Uważamy, że zakonnice te miały duże zasoby poznawcze,

which is a way of saying that they had more functional synapses.

czyli miały więcej funkcjonalnych synaps.

People who have more years of formal education,

Ludzie mający za sobą więcej lat nauki,

who have a high degree of literacy,

mający wysokie kompetencje językowe,

who engage regularly in mentally stimulating activities,

regularnie pobudzający umysł do aktywności

all have more cognitive reserve.

mają większe zasoby poznawcze.

They have an abundance and a redundancy in neural connections.

Mają mnogość, a nawet zapas połączeń nerwowych.

So even if they have a disease like Alzheimer's

Nawet gdy choroba taka jak Alzheimer

compromising some of their synapses,

niszczy część ich synaps,

they've got many extra backup connections,

mają wiele rezerwowych połączeń,

and this buffers them from noticing that anything is amiss.

co sprawia, że nawet nie zauważamy, że nie wszystko działa jak należy.

Let's imagine a simplified example.

Weźmy uproszczony przykład.

Let's say you only know one thing about a subject.

Powiedzmy, że wiecie tylko jedną rzecz na jakiś temat.

Let's say it's about me.

Na przykład o mnie.

You know that Lisa Genova wrote "Still Alice,"

Wiecie, że Lisa Genova napisała "Motyla"

and that's the only thing you know about me.

i to wszystko.

You have that single neural connection,

Macie tylko jedno połączenie nerwowe,

that one synapse.

tylko jedną synapsę.

Now imagine you have Alzheimer's.

Wyobraźcie sobie, że macie Alzheimera,

You have plaques and tangles and inflammation

blaszki, splątki, stan zapalny,

and microglia devouring that synapse.

a mikrogleje pożerają tę synapsę.

Now when someone asks you, "Hey, who wrote 'Still Alice?'"

Gdy ktoś zapyta was, kto napisał "Motyla",

you can't remember,

nie pamiętacie,

because that synapse is either failing or gone.

bo synapsa albo nie działa prawidłowo, albo już nie istnieje.

You've forgotten me forever.

Zapomnieliście o mnie na zawsze.

But what if you had learned more about me?

Ale gdybyście wiedzieli o mnie więcej?

Let's say you learned four things about me.

Powiedzmy, że wiecie o mnie cztery rzeczy.

Now imagine you have Alzheimer's,

Wyobraźcie sobie, że macie Alzheimera

and three of those synapses are damaged or destroyed.

i trzy synapsy zostały uszkodzone lub całkowicie zniszczone.

You still have a way to detour the wreckage.

Nadal macie sposób, by obejść zniszczenia.

You can still remember my name.

Nadal pamiętacie, jak się nazywam.

So we can be resilient to the presence of Alzheimer's pathology

Możemy być odporni na patologiczne zmiany

through the recruitment of yet-undamaged pathways.

poprzez tworzenie nowych, niezniszczonych połączeń.

And we create these pathways, this cognitive reserve,

Połączenia te, czyli nasze zasoby poznawcze powstają,

by learning new things.

gdy uczymy się nowych rzeczy.

Ideally, we want these new things to be as rich in meaning as possible,

Najlepiej, gdy te nowe rzeczy są bogate w znaczenie,

recruiting sight and sound and associations and emotion.

gdy angażują wzrok i słuch, skojarzenia i emocje.

So this really doesn't mean doing crossword puzzles.

Nie chodzi o rozwiązywanie krzyżówek.

You don't want to simply retrieve information you've already learned,

Nie chodzi o przywoływanie znanych juz informacji,

because this is like traveling down old, familiar streets,

bo to przypomina spacer znaną ulicą,

cruising neighborhoods you already know.

w znanym otoczeniu.

You want to pave new neural roads.

Chcemy wydeptać nowe ścieżki dla neuronów.

Building an Alzheimer's-resistant brain

Ochrona mózgu przed Alzheimerem

means learning to speak Italian,

to nauka włoskiego,

meeting new friends,

poznanie nowych przyjaciół,

reading a book,

czytanie książki,

or listening to a great TED Talk.

wysłuchanie świetnej prelekcji TED.

And if, despite all of this, you are someday diagnosed with Alzheimer's,

A jeśli, mimo wszystko, któregoś dnia okaże się, że mamy Alzheimera,

there are three lessons I've learned from my grandmother

są trzy rzeczy, których nauczyłam się od swojej babci

and the dozens of people I've come to know living with this disease.

i dziesiątek osób, które poznałam, żyjących z tą chorobą.

Diagnosis doesn't mean you're dying tomorrow.

Diagnoza nie oznacza, że jutro umrzecie.

Keep living.

Żyjcie dalej.

You won't lose your emotional memory.

Nie stracicie pamięci emocjonalnej.

You'll still be able to understand love and joy.

Nadal będziecie mogli odczuwać miłość i radość.

You might not remember what I said five minutes ago,

Być może zapomnicie, co powiedziałam 5 minut temu,

but you'll remember how I made you feel.

ale będziecie pamiętać, jakie emocje to wywołało.

And you are more than what you can remember.

Jesteście nie tylko tym, co pamiętacie.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)