Tim Harford: Trial, error and the God complex

Tim Harford: Phép thử, sai sót và God complex

Translator: Nguyen Thi Nu Reviewer: Ha Thu Hai

It's the Second World War.

Đó là Chiến Tranh Thế Giới Thứ 2

A German prison camp.

tại một trại tù binh ở Đức

And this man,

và người đàn ông này

Archie Cochrane,

Archie Cochrane

is a prisoner of war and a doctor,

là một tù binh chiến tranh đồng thời là bác sĩ,

and he has a problem.

và ông ấy gặp phải vấn đề.

The problem is that the men under his care

Đó là những người ông ta chăm sóc

are suffering

đang phải chịu đựng

from an excruciating and debilitating condition

trạng thái đau đớn và suy nhược

that Archie doesn't really understand.

mà Archie không thực sự hiểu được.

The symptoms

Triệu chứng ở đây

are this horrible swelling up of fluids under the skin.

là sự sưng phồng lên của những mô mềm dưới da.

But he doesn't know whether it's an infection, whether it's to do with malnutrition.

Nhưng ông ta không biết rằng đó là do bệnh truyền nhiễm hay thiếu chất dinh dưỡng.

He doesn't know how to cure it.

Ông ấy cũng không biết chữa trị nó như thế nào cả.

And he's operating in a hostile environment.

Và ông ta đang hoạt động trong nơi ở của kẻ địch.

And people do terrible things in wars.

Và người ta làm những điều tồi tệ trong chiến tranh.

The German camp guards, they've got bored.

Những tên lính canh gác người Đức, họ cảm thấy buồn chán.

They've taken to just firing into the prison camp at random

Họ xả súng vào trại tù nhân một cách ngẫu nhiên

for fun.

để giải trí.

On one particular occasion,

Trong một dịp nọ,

one of the guards threw a grenade into the prisoners' lavatory

Một trong những người lính gác đã ném một quả lựu đạn vào phòng vệ sinh của tù nhân

while it was full of prisoners.

trong khi tất cả họ đang ở đó.

He said he heard suspicious laughter.

Anh ta nói rằng đã nghe thấy giọng cười khả nghi.

And Archie Cochrane, as the camp doctor,

Và Archie Cochrane, với tư cách là bác sĩ của trại,

was one of the first men in

đã là một trong những người đầu tiên

to clear up the mess.

dọn dẹp đống lộn xộn.

And one more thing:

Chúng ta cũng nên biết thêm một điều là:

Archie was suffering from this illness himself.

chính Archie bản thân cũng đang phải trải qua căn bệnh này.

So the situation seemed pretty desperate.

Cho nên mọi chuyện có vẻ hơi tuyệt vọng.

But Archie Cochrane

Nhưng Archie Cochrane

was a resourceful person.

là một người có khả năng xoay xở tốt.

He'd already smuggled vitamin C into the camp,

Chính ông đã từng lén đưa vitamin C vào trong trại,

and now he managed

và bây giờ ông quyết định

to get hold of supplies of marmite

nắm giữ nguồn cung cấp marmite

on the black market.

trên thị trường chợ đen.

Now some of you will be wondering what marmite is.

Hẳn là bây giờ các bạn sẽ đang thắc mắc marmite là gì.

Marmite is a breakfast spread beloved of the British.

Thực ra nó là một loại bơ yêu thích cho bữa sáng của người Anh.

It looks like crude oil.

Nó nhìn giống như dầu thô.

It tastes ...

Và có vị ...

zesty.

kích thích.

And importantly,

Nhưng quan trọng hơn cả,

it's a rich source

đó là nguồn cung cấp dồi dào

of vitamin B12.

vitamin B12

So Archie splits the men under his care as best he can

Chính vì thế, Archie cố hết sức để chia những bệnh nhân

into two equal groups.

thành 2 nhóm bằng nhau.

He gives half of them vitamin C.

Ông đưa nhóm đầu tiên vitamin C.

He gives half of them vitamin B12.

B12 cho nhóm còn lại.

He very carefully and meticulously notes his results

Và rất cẩn thận, tỉ mỉ ghi chép kết quả

in an exercise book.

vào một cuốn sổ tay.

And after just a few days,

Chỉ vài ngày sau,

it becomes clear

mọi thứ đã dần sáng sủa

that whatever is causing this illness,

rằng cho dù cái gì gây ra căn bệnh đi chăng nữa,

marmite is the cure.

thì marmite chính là thuốc chữa.

So Cochrane then goes to the Germans who are running the prison camp.

Vì thế ngay sau đó Cochrane chạy đến gặp những người Đức đang quản lý nhà tù.

Now you've got to imagine at the moment --

Và bây giờ bạn có thể tưởng tượng và thời điểm đó --

forget this photo, imagine this guy

quên tấm hình này đi, và tưởng tượng gã đàn ông này

with this long ginger beard and this shock of red hair.

với bộ râu quai nón và bộ tóc đỏ bù xù.

He hasn't been able to shave -- a sort of Billy Connolly figure.

Ông ấy không thể cạo râu -- một hình mẫu của Billy Connolly.

Cochrane, he starts ranting at these Germans

Cochrane bắt đầu huênh hoang với những người Đức

in this Scottish accent --

với giọng Scottish --

in fluent German, by the way, but in a Scottish accent --

trôi chảy bằng tiếng Đức, nhưng vẫn là giọng Scottish

and explains to them how German culture was the culture

và giải thích với họ cái cách mà nền văn hóa của người Đức đã là như vậy

that gave Schiller and Goethe to the world.

cái mà đã đưa Schiller và Goethe đến với thế giới.

And he can't understand

Và ông ta không thể hiểu rằng

how this barbarism can be tolerated,

làm sao những hành động man rợ này có thể được tha thứ.

and he vents his frustrations.

Sau khi trút hết sự thất vọng của mình.

And then he goes back to his quarters,

Ông ấy quay trở lại về nơi đóng quân của mình,

breaks down and weeps

suy sụp và khóc

because he's convinced that the situation is hopeless.

bởi vì ông ấy tin rằng mọi thứ đã trở nên vô vọng.

But a young German doctor

Nhưng một bác sĩ trẻ người Đức

picks up Archie Cochrane's exercise book

vô tình nhặt được quyển sổ ghi chép của Archie Cochrane

and says to his colleagues,

và nói với những đồng nghiệp của mình rằng,

"This evidence is incontrovertible.

"Bằng chứng này là không thể chối cãi được.

If we don't supply vitamins to the prisoners,

nếu chúng ta không cung cấp vitamin cho tù nhân,

it's a war crime."

thì đó đúng là một tội ác chiến tranh."

And the next morning,

Sáng hôm sau,

supplies of vitamin B12 are delivered to the camp,

Vitamin B12 đã đuợc chuyển tới trại,

and the prisoners begin to recover.

và những bệnh nhân bắt đầu hồi phục.

Now I'm not telling you this story

Tôi không kể các bạn câu chuyện này

because I think Archie Cochrane is a dude,

vì tôi nghĩ Archie Cochrane là một gã công tử bột

although Archie Cochrane is a dude.

mặc dù ông ấy chính là như vậy.

I'm not even telling you the story

Và tôi thậm chí cũng không kể cho các bạn nghe câu chuyện này

because I think we should be running

bởi vì tôi nghĩ chúng ta nên tiến hành

more carefully controlled randomized trials

những thí nghiệm ngẫu nhiên trong tầm kiểm soát một cách cẩn thận

in all aspects of public policy,

trong tất cả lĩnh vực của chính sách xã hội,

although I think that would also be completely awesome.

mặc dù tôi nghĩ điều đó hoàn toàn tuyệt vời.

I'm telling you this story

mà tôi kể cho các bạn nghe câu chuyện này

because Archie Cochrane, all his life,

bởi vì Archie Cochrane, cả cuộc đời ông ấy,

fought against a terrible affliction,

đấu tranh chống lại nỗi đau đớn.

and he realized it was debilitating to individuals

để rồi nhận ra rằng nó làm suy nhược cá thể

and it was corrosive to societies.

và hủy hoại cộng đồng.

And he had a name for it.

Và rồi đặt tên cho nó.

He called it the God complex.

Ông ấy gọi nó là God complex.

Now I can describe the symptoms of the God complex very, very easily.

Bây giờ tôi có thể diễn tả những triệu chứng của God complex một cách rất, rất dễ dàng.

So the symptoms of the complex

Những triệu chứng đó

are, no matter how complicated the problem,

là, cho dù vấn đề có phức tạp đến đâu đi chăng nữa,

you have an absolutely overwhelming belief

bạn chắc chắn phải có một niềm tin mãnh liệt

that you are infallibly right in your solution.

rằng bạn đúng một cách không thể sai về giải pháp của mình.

Now Archie was a doctor,

Archie đã từng là một bác sĩ.

so he hung around with doctors a lot.

Nên ông ấy qua lại với những bác sĩ khác rất nhiều.

And doctors suffer from the God complex a lot.

Và rất nhiều trong số bác sĩ cũng đều phải chịu đựng God complex.

Now I'm an economist, I'm not a doctor,

Tôi bây giờ là một nhà kinh tế học, không phải là bác sĩ,

but I see the God complex around me all the time

nhưng tôi lúc nào cũng có thể thấy được God complex xung quanh

in my fellow economists.

ở những đồng nghiệp của tôi.

I see it in our business leaders.

Tôi thấy nó ở những nhà kinh doanh của chúng ta.

I see it in the politicians we vote for --

Tôi thấy nó ở những nhà chính trị gia mà chúng ta bầu --

people who, in the face of an incredibly complicated world,

Những người mà, đối diện với thế giới siêu phức tạp,

are nevertheless absolutely convinced

nhưng bị thuyết phục tuyệt đối

that they understand the way that the world works.

rằng họ hiểu cách mà thế giới vận hành.

And you know, with the future billions that we've been hearing about,

Và bạn có biết, với cái tương lai hàng tỉ năm mà chúng ta vẫn nghe nói đến

the world is simply far too complex

thế giới đơn giản là quá phức tạp

to understand in that way.

để hiểu như thế.

Well let me give you an example.

Để tôi cho bạn một ví dụ.

Imagine for a moment

Hãy tưởng tượng một lúc

that, instead of Tim Harford in front of you,

rằng, thay vì Tim Harford đang trước mặt bạn,

there was Hans Rosling presenting his graphs.

mà là Hans Rosling đang thuyết trình về biểu đồ của anh ta .

You know Hans:

Bạn biết Hans chứ

the Mick Jagger of TED.

một Mick Jagger của TED.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And he'd be showing you these amazing statistics,

Và ông ấy có thể đưa ra những thống kê đầy ấn tượng,

these amazing animations.

những diễn xuất hoạt hình tuyệt vời.

And they are brilliant; it's wonderful work.

Và chúng đều phi thường, đó là thành quả thần kỳ.

But a typical Hans Rosling graph:

Nhưng một kiểu biểu đồ của Hans Rosling:

think for a moment, not what it shows,

hãy nghĩ một chút, đó không phải là cái mà nó đưa ra,

but think instead about what it leaves out.

nhưng thay vào đó hãy nghĩ về cái mà nó để lại.

So it'll show you GDP per capita,

Nó cho ta biết GDP,

population, longevity,

dân số, tuổi thọ,

that's about it.

đó chỉ là vậy.

So three pieces of data for each country --

Ba dữ liệu của mỗi quốc gia --

three pieces of data.

ba dữ liệu.

Three pieces of data is nothing.

Ba dữ liệu đó không là gì cả.

I mean, have a look at this graph.

Ý của tôi là, hãy nhìn vào biểu đồ này xem.

This is produced by the physicist Cesar Hidalgo.

Nó được làm bởi nhà vật lý học Cesar Hidalgo.

He's at MIT.

Ông ta đang ở MIT.

Now you won't be able to understand a word of it,

Và bạn sẽ không thể hiểu được thậm chí là 1 chút,

but this is what it looks like.

nhưng đó là cái cách mà nó xuất hiện.

Cesar has trolled the database

Cesar đã tạo ra cơ sở dữ liệu

of over 5,000 different products,

của hơn 5,000 sản phẩm khác nhau,

and he's used techniques of network analysis

và ông đã dùng kĩ thuật của hệ thống phân tích

to interrogate this database

để tìm hiểu cơ sở dữ liệu này

and to graph relationships between the different products.

và vẽ biểu đồ thể hiện mối quan hệ giữa những sản phẩm khác nhau.

And it's wonderful, wonderful work.

Và đó là một thành quả tuyệt vời.

You show all these interconnections, all these interrelations.

Bạn chỉ ra tất cả những mối quan hệ nối kết, tất cả những mối tương quan này.

And I think it'll be profoundly useful

Và tôi nghĩ nó hết sức hữu dụng

in understanding how it is that economies grow.

trong việc tìm hiểu cách mà nền kinh tế tăng trưởng.

Brilliant work.

Một thành quả lỗi lạc.

Cesar and I tried to write a piece for The New York Times Magazine

Cesar và tôi đã cố để viết một phần cho tờ New York Times

explaining how this works.

để giải thích cách mà nó vận hành.

And what we learned

Và những gì chúng tôi học được

is Cesar's work is far too good to explain

là thành quả của Cesar quá dễ để giải thích

in The New York Times Magazine.

trong tạp chí New York Times.

Five thousand products --

5,000 sản phẩm --

that's still nothing.

vẫn chưa là gì cả.

Five thousand products --

5,000 sản phẩm --

imagine counting every product category

tưởng tượng bạn đang đếm mỗi loại sản phẩm

in Cesar Hidalgo's data.

trong dữ liệu của Cesar Hidalgo.

Imagine you had one second

Tưởng tượng bạn có một giây

per product category.

cho mỗi loại sản phẩm.

In about the length of this session,

Trong khoảng thời gian đó,

you would have counted all 5,000.

bạn có lẽ đếm được hết 5,000.

Now imagine doing the same thing

Bây giờ hãy tưởng tượng bạn làm điều tương tự

for every different type of product on sale in Walmart.

cho mỗi loại sản phẩm bày bán khác nhau ở Walmart.

There are 100,000 there. It would take you all day.

Có khoảng 100,000 loại. Bạn sẽ tốn cả ngày.

Now imagine trying to count

Bây giờ hãy tưởng tượng để đếm

every different specific product and service

mỗi sản phẩm và dịch vụ khác nhau

on sale in a major economy

đang được bán ở một nền kinh tế lớn

such as Tokyo, London or New York.

như Tokyo, London hay New York.

It's even more difficult in Edinburgh

Nó thậm chí còn khó hơn ở Edinburgh

because you have to count all the whisky and the tartan.

bởi vì bạn phải đếm tất cả whisky và vải tartan.

If you wanted to count every product and service

Nếu bạn muốn đếm từng sản phảm và dịch vụ

on offer in New York --

được yêu cầu ở New York --

there are 10 billion of them --

nó là 10 tỉ --

it would take you 317 years.

điều này sẽ khiến bạn tốn 317 năm.

This is how complex the economy we've created is.

Và đó là sự phức tạp của nền kinh tế mà chúng ta đã tạo nên.

And I'm just counting toasters here.

Và tôi chỉ mới đang đếm những lò nướng bánh ở đây.

I'm not trying to solve the Middle East problem.

Chứ chưa thử để giải quyết vấn đề ở Trung Đông.

The complexity here is unbelievable.

Sự phức tạp ở đây là không thể tin được.

And just a piece of context --

Và đó mới chỉ là 1 phần nhỏ của bối cảnh này --

the societies in which our brains evolved

cái xã hội mà bộ não của chúng ta mở ra

had about 300 products and services.

có khoảng 300 sản phẩm và dịch vụ.

You could count them in five minutes.

Bạn có thể đếm chúng trong vòng 5 phút.

So this is the complexity of the world that surrounds us.

Và điều này chính là sự phức tạp của thế giới quanh chúng ta.

This perhaps is why

Có lẽ đó là lý do tại sao

we find the God complex so tempting.

chúng ta thấy rằng God complex quá cám dỗ.

We tend to retreat and say, "We can draw a picture,

Chúng ta có xu hướng rút lui và nói rằng, "Chúng tôi có thể vẽ một bức tranh,

we can post some graphs,

vài biểu đồ,

we get it, we understand how this works."

và hiểu nó, chúng tôi đã hiểu nó vận hành thế nào."

And we don't.

Chúng ta không hiểu.

We never do.

Không bao giờ hiểu.

Now I'm not trying to deliver a nihilistic message here.

Tôi không có gắng để truyền tải một thông điệp vô hình ở đây.

I'm not trying to say we can't solve

Và tôi cũng không nói rằng chúng ta không thể giải quyết

complicated problems in a complicated world.

những vấn đề phức tạp trong cái thế giới phức tạp này.

We clearly can.

Rõ ràng là chúng ta có thể.

But the way we solve them

Nhưng cái cách để giải quyết chúng

is with humility --

là với sự nhún nhường --

to abandon the God complex

để loại bỏ đi God complex

and to actually use a problem-solving technique that works.

và sử dụng những kỹ thuật giải quyết vấn đề hiệu quả.

And we have a problem-solving technique that works.

Và chúng ta có một giải pháp sẽ có hiệu quả.

Now you show me

Bây giờ các bạn hãy cho tôi xem

a successful complex system,

một hệ thống phức tạp thành công,

and I will show you a system

và tôi sẽ cho các bạn thấy một hệ thống

that has evolved through trial and error.

mà được rút ra từ phép thử và sai sót.

Here's an example.

Đây là một ví dụ.

This baby was produced through trial and error.

Đứa bé này là sản phẩm của phép thử và sai sót.

I realize that's an ambiguous statement.

Tôi nhận ra rằng đó là một phát biểu tối nghĩa.

Maybe I should clarify it.

Có lẽ tôi nên làm rõ điều này.

This baby is a human body: it evolved.

Đứa bé này là một cơ thể con người: nó đã tiến hóa.

What is evolution?

Sự tiến hóa ở đây là gì?

Over millions of years, variation and selection,

Sau hàng triệu năm, đa dạng và chọn lọc,

variation and selection --

đa dạng và chọn lọc --

trial and error,

thử và sai sót,

trial and error.

thử và sai sót.

And it's not just biological systems

Và nó không chỉ là hệ thống sinh học

that produce miracles through trial and error.

mà tạo ra phép màu qua phép thử và sai sót.

You could use it in an industrial context.

Bạn có thể dùng nó trong một bối cảnh công nghiệp.

So let's say you wanted to make detergent.

Vì vậy hãy nói rằng bạn muốn tạo chất tẩy rửa.

Let's say you're Unilever

Hãy nói bạn là Unilever

and you want to make detergent in a factory near Liverpool.

và bạn muốn làm sạch một nhà máy ở gần Liverpool.

How do you do it?

Bạn làm điều đó như thế nào?

Well you have this great big tank full of liquid detergent.

Bây giờ bạn có một thùng lớn này chứa đầy chất tẩy dạng lỏng.

You pump it at a high pressure through a nozzle.

Bạn bơm nó bằng một cái vòi dưới một áp suất cao.

You create a spray of detergent.

Và tạo ra bình phun thuốc tẩy.

Then the spray dries. It turns into powder.

Sau khi bình phun khô đi, nó sẽ đọng lại thành bột.

It falls to the floor.

Chúng rơi xuống sàn nhà.

You scoop it up. You put it in cardboard boxes.

Bạn bốc nó lên. Và bạn đặt nó vào những cái thùng các-tông.

You sell it at a supermarket.

Bạn bán nó tại siêu thị.

You make lots of money.

Kiếm thật nhiều tiền.

How do you design that nozzle?

Làm cách nào bạn thiết kế cái vòi đó?

It turns out to be very important.

Điều đó trở nên rất quan trọng.

Now if you ascribe to the God complex,

Bây giờ nếu bạn đổ tại cho God complex,

what you do is you find yourself a little God.

cái mà bạn làm là bạn thấy mình là một vị thần nhỏ.

You find yourself a mathematician; you find yourself a physicist --

Bạn phát hiện ra bản thân mình là nhà toán học, bạn phát hiện ra mình là nhà vật lý --

somebody who understands the dynamics of this fluid.

ai đó hiểu được động lực của chất lỏng này.

And he will, or she will,

Và anh ta hoặc cô ấy sẽ,

calculate the optimal design of the nozzle.

tính toán hình dáng tốt nhất của chiếc vòi.

Now Unilever did this and it didn't work --

Và bây giờ Unilever đã làm điều đó và nó không hoạt động --

too complicated.

quá phức tạp.

Even this problem, too complicated.

Thậm chí vấn đề này, quá phức tạp.

But the geneticist Professor Steve Jones

Nhưng giáo sư di truyền học Steve Jones

describes how Unilever actually did solve this problem --

đã mô tả cái cách mà Unilever thực sự đã giải quyết vấn đề này --

trial and error,

phép thử và sai sót,

variation and selection.

đa dạng và chọn lọc.

You take a nozzle

Bạn lấy một cái vòi

and you create 10 random variations on the nozzle.

và tạo 10 kiểu dáng ngẫu nhiên từ chiếc vòi đó

You try out all 10; you keep the one that works best.

Bạn thử hết tất cả 10 cái, rồi giữ lại cái hoạt động tốt nhất.

You create 10 variations on that one.

Bạn tạo 10 cái khác nhau từ cái vòi đó.

You try out all 10. You keep the one that works best.

Thử hết 10. Bạn giữ lại cái hoạt động tốt nhất.

You try out 10 variations on that one.

Bạn thử hết 10 cái khác nhau từ cái cái đó

You see how this works, right?

Bạn thấy cách mà nó hoạt động, đúng không.

And after 45 generations,

Và sau 45 thế hệ,

you have this incredible nozzle.

bạn sẽ có chiếc vòi không thể tin được.

It looks a bit like a chess piece --

Nó trông giống ô cờ một chút --

functions absolutely brilliantly.

hoạt động tuyệt đối phi thường.

We have no idea

Chúng ta không có một chút ý kiến nào

why it works,

về việc tại sao nó lại hoạt động,

no idea at all.

không một chút nào.

And the moment you step back from the God complex --

Và khoảnh khác mà bạn lùi lại một bước từ God complex --

let's just try to have a bunch of stuff;

hãy thử tạo cho mình một đống việc,

let's have a systematic way of determining what's working and what's not --

và hãy dùng một cách có hệ thống để quyết định xem cái nào hoạt động và cái nào không --

you can solve your problem.

bạn có thể giải quyết vấn đề của bạn.

Now this process of trial and error

Bây giờ quá trình phép thử và sai sót

is actually far more common in successful institutions

quả thực phổ biến hơn cả trong những tổ chức thành công

than we care to recognize.

hơn là chúng ta quan tâm để nhận ra.

And we've heard a lot about how economies function.

Và chúng ta đã được nghe nhiều về cái cách mà những nền kinh tế hoạt động.

The U.S. economy is still the world's greatest economy.

Nền kinh tế Mỹ vẫn là nền kinh tế lớn nhất thế giới.

How did it become the world's greatest economy?

Làm cách nào mà nó trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới?

I could give you all kinds of facts and figures

Tôi có thể đưa cho các bạn đủ loại số liệu và sự kiện

about the U.S. economy,

về nền kinh tế Mỹ,

but I think the most salient one is this:

nhưng tôi nghĩ cái dễ thấy nhất là:

ten percent of American businesses

10% của những công ty tập đoàn Mỹ

disappear every year.

biến mất hằng năm.

That is a huge failure rate.

Đó là một tỉ lệ thất bại khổng lồ.

It's far higher than the failure rate of, say, Americans.

Phải nói là nó cao hơn rất nhiều so với tỉ lệ thất bại của người Mỹ.

Ten percent of Americans don't disappear every year.

10% người Mỹ không biến mất mỗi năm.

Which leads us to conclude

Điều đó dẫn chúng ta đến kết luận

American businesses fail faster than Americans,

Các công ty Mỹ đi xuống nhanh hơn cả người Mỹ,

and therefore American businesses are evolving faster than Americans.

và vì vậy họ phát triển nhanh hơn người Mỹ.

And eventually, they'll have evolved to such a high peak of perfection

Để rồi cuối cùng, họ đã phát triển đến đỉnh cao của sự hoàn mỹ

that they will make us all their pets --

mà họ sẽ khiến chúng ta thành những con vật cưng --

(Laughter)

(Tiếng cười)

if, of course, they haven't already done so.

dĩ nhiên là nếu họ không làm như vậy.

I sometimes wonder.

Đôi lúc tôi vẫn băn khoăn.

But it's this process of trial and error

Nhưng đó là quá trình của phép thử và sai sót

that explains this great divergence,

giải thích cho sự phân kỳ tuyệt vời này,

this incredible performance of Western economies.

thành quả phi thường này của các nền kinh tế phương Tây.

It didn't come because you put some incredibly smart person in charge.

Nó đã không đến vì lý do bạn bỏ vào đó những con người thông minh tuyệt đỉnh để đảm nhiệm.

It's come through trial and error.

Nó tới thông qua phép thử và sai sót.

Now I've been sort of banging on about this

Bây giờ tôi có vẻ nói nhiều về điều này

for the last couple of months,

trong vài tháng qua

and people sometimes say to me,

và mọi người thỉnh thoảng nói với tôi,

"Well Tim, it's kind of obvious.

"Tim à, điều đó là hiển nhiên.

Obviously trial and error is very important.

Rõ ràng là phép thử và sai sót rất quan trọng.

Obviously experimentation is very important.

Thí nghiệm hiển nhiên là rất quan trọng.

Now why are you just wandering around saying this obvious thing?"

Tại sao bạn cứ phải nói quanh quẩn về những điều rất hiển nhiên này?"

So I say, okay, fine.

Vì vậy tôi nói, được, ổn thôi.

You think it's obvious?

Bạn nghĩ nó rõ ràng?

I will admit it's obvious

Tôi sẽ thừa nhận nó rõ ràng

when schools

Khi trường học

start teaching children

bắt đầu dạy những đứa trẻ

that there are some problems that don't have a correct answer.

rằng có những vấn đề không có một câu trả lời chính xác

Stop giving them lists of questions

Hãy dừng việc đưa cho chúng danh sách những câu hỏi

every single one of which has an answer.

mà mỗi câu đều có một câu trả lời.

And there's an authority figure in the corner

Và có một người thông thái ở trong góc

behind the teacher's desk who knows all the answers.

đằng sau bàn giáo viên và biết tất cả đáp án.

And if you can't find the answers,

Và nếu bạn không thể tìm ra câu trả lời,

you must be lazy or stupid.

rõ ràng là bạn lười biếng hoặc ngu ngốc.

When schools stop doing that all the time,

Khi nào trường học dừng làm thế trong mọi lúc,

I will admit that, yes,

tôi sẽ thừa nhận rằng, đúng vậy,

it's obvious that trial and error is a good thing.

nó quá rõ ràng để thấy phép thử và sai sót là một điều tốt.

When a politician stands up

Khi một nhà chính trị gia đứng dậy

campaigning for elected office

vận động cho văn phòng bầu cử

and says, "I want to fix our health system.

và nói, "Tôi muốn chỉnh sửa lại hệ thống chăm sóc sức khỏe của chúng ta.

I want to fix our education system.

Tôi muốn chỉnh sửa lại hệ thống giáo dục của chúng ta.

I have no idea how to do it.

Tôi chẳng có biết sẽ thực hiện điều đó như thế nào.

I have half a dozen ideas.

Tôi có một nửa tá ý tưởng.

We're going to test them out. They'll probably all fail.

Chúng ta sẽ thử nghiệm chúng. Và tất cả có lẽ sẽ thất bại.

Then we'll test some other ideas out.

Sau đó chúng ta lại thử nghiệm một vài ý tưởng khác.

We'll find some that work. We'll build on those.

Chúng ta sẽ tìm ra cái gì đó hiệu quả. Và sẽ xây dựng dựa trên đó.

We'll get rid of the ones that don't." --

Chúng ta sẽ loại bỏ những cái mà không hiệu quả.

when a politician campaigns on that platform,

Khi một nhà chính trị vận động trên nền tảng đó,

and more importantly, when voters like you and me

và quan trọng hơn cả, khi những người bầu cử như bạn và tôi

are willing to vote for that kind of politician,

sẵn sàng bỏ phiếu cho kiểu chính trị gia như vậy,

then I will admit

thì khi đó tôi sẽ thừa nhận

that it is obvious that trial and error works, and that -- thank you.

rằng nó quá rõ ràng để phép thử và sai sót vận hành, và như thế - cảm ơn.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

Until then, until then

Cho tới lúc đó, cho tới lúc đó

I'm going to keep banging on about trial and error

Tôi sẽ vẫn nói về phép thử và sai sót

and why we should abandon the God complex.

và tại sao chúng ta nên loại bỏ God complex.

Because it's so hard

Bởi vì thật khó

to admit our own fallibility.

để thừa nhận khả năng gây ra sai lầm của chính chúng ta.

It's so uncomfortable.

Điều đó thật khó chịu.

And Archie Cochrane understood this as well as anybody.

Và Archie Cochrane đã hiểu điều đó cũng như ai khác.

There's this one trial he ran

Đây là phép thử mà ông ấy đã làm

many years after World War II.

nhiều năm sau Chiến Tranh Thế Giới Thứ 2

He wanted to test out

Ông ấy muốn thử nó

the question of, where is it

và câu hỏi là, nó đâu rồi

that patients should recover

những người bệnh nhân đó nên bình phục

from heart attacks?

từ những cơn đau tim?

Should they recover in a specialized cardiac unit in hospital,

Liệu họ nên bình phục trong một phòng đặc trị về tim tại bệnh viện,

or should they recover at home?

hay họ nên bình phục tại nhà?

All the cardiac doctors tried to shut him down.

Tất cả những bác sĩ tim đều cố gắng để bắt ông ấy im lặng.

They had the God complex in spades.

Họ đều có God complex.

They knew that their hospitals were the right place for patients,

Họ biết rằng bệnh viện của họ là nơi tốt cho những bệnh nhân.

and they knew it was very unethical

Và họ biết điều đó là trái với đạo đức

to run any kind of trial or experiment.

để tiến hành bất kì phép thử hay thí nghiệm nào.

Nevertheless, Archie managed to get permission to do this.

Tuy nhiên, Archie đã sắp xếp để có sự cho phép làm điều này.

He ran his trial.

Ông ấy đã tiến hành phép thử của mình.

And after the trial had been running for a little while,

Và sau khi thí nghiệm được vận hành một thời gian,

he gathered together all his colleagues

ông ấy tập hợp tất cả đồng nghiệp của mình lại

around his table,

quanh bàn làm việc của mình,

and he said, "Well, gentlemen,

và nói, "vâng, thưa các ngài,

we have some preliminary results.

chúng ta có một vài kết quả sơ bộ.

They're not statistically significant.

Chúng không có ý nghĩa về mặt thống kê.

But we have something.

Nhưng chúng ta có thứ này.

And it turns out that you're right and I'm wrong.

Hóa ra là các bạn đúng và tôi sai.

It is dangerous for patients

Điều đó nguy hiểm cho những bệnh nhân

to recover from heart attacks at home.

để hồi phục từ những cơn đau tim tại nhà.

They should be in hospital."

Họ nên ở bệnh viện."

And there's this uproar, and all the doctors start pounding the table

Mọi người ồn lên, và các bác sĩ bắt đầu đập bàn

and saying, "We always said you were unethical, Archie.

và nói, "Chúng tôi đã luôn nói ông là trái với đạo đức, Arichie.

You're killing people with your clinical trials. You need to shut it down now.

Ông giết những con người đó với những thử nghiệm lâm sàn. Ông cần phải dừng điều đó lại ngay lập tức.

Shut it down at once."

Dừng nó lại ngay bây giờ"

And there's this huge hubbub.

Và có một sự náo loạn.

Archie lets it die down.

Archie để đám đông lặng xuống.

And then he says, "Well that's very interesting, gentlemen,

Và rồi ông ta lại nói, "Quả thực điều đó rất thú vị, thưa quý ông,

because when I gave you the table of results,

bởi vì khi thôi đưa ra bảng kết quả,

I swapped the two columns around.

Tôi đã hoán đổi hai cột lại với nhau.

It turns out your hospitals are killing people,

Và điều này thành ra chính bệnh viện của các ông mới đang giết chết mọi người,

and they should be at home.

và họ đáng lẽ ra nên ở nhà.

Would you like to close down the trial now,

Các ông muốn dừng những thử nghiệm ngay lập tức,

or should we wait until we have robust results?"

hay chúng ta nên đợi cho đến khi có những kết quả chính xác hơn?"

Tumbleweed

Sự trầm lắng

rolls through the meeting room.

chạy khắp căn phòng họp.

But Cochrane would do that kind of thing.

Nhưng Cochrane phải làm việc đó.

And the reason he would do that kind of thing

Và lý do để ông ấy làm cái việc như vậy

is because he understood

là vì ông ấy hiểu

it feels so much better

sẽ cảm thấy tốt hơn rất nhiều

to stand there and say,

khi đứng đó và nói rằng,

"Here in my own little world,

"Đây là thế giới nhỏ bé của tôi,

I am a god, I understand everything.

Tôi là chúa, tôi hiểu mọi thứ.

I do not want to have my opinions challenged.

Tôi không muốn những quan điểm của tôi được thử thách.

I do not want to have my conclusions tested."

Tôi không muốn những kết luận của tôi được kiểm tra."

It feels so much more comfortable

Điều đó cảm thấy thoải mái hơn hẳn

simply to lay down the law.

đơn giản là hãy bỏ đi những luật lệ.

Cochrane understood

Cochrane hiểu rằng

that uncertainty, that fallibility,

sự không chắc chắn đó, sai lầm đó,

that being challenged, they hurt.

mà đang được thử thách, họ sẽ bị tổn thương.

And you sometimes need to be shocked out of that.

Và thỉnh thoảng bạn cần phải sốc vì điều đó.

Now I'm not going to pretend that this is easy.

Bây giờ tôi sẽ không giả bộ mà nói rằng điều này là dễ dàng.

It isn't easy.

Nó không dễ.

It's incredibly painful.

Thậm chí còn rất đau đớn.

And since I started talking about this subject

Và từ khi tôi bắt đầu nói về chủ đề này

and researching this subject,

và tìm hiểu nó,

I've been really haunted by something

Tôi thực sự bị ám ảnh bởi cái gì đó

a Japanese mathematician said on the subject.

một nhà toán học người Nhật Bản đã nói về chủ đề này.

So shortly after the war,

Một thời gian ngắn sau chiến tranh,

this young man, Yutaka Taniyama,

người đàn ông trẻ này, Yutaka Taniyama,

developed this amazing conjecture

đã phát triển sự phỏng đoán phi thường này

called the Taniyama-Shimura Conjecture.

gọi là sự phỏng đoán Taniyama-Shimura

It turned out to be absolutely instrumental

Hóa ra nó đã trở thành công cụ thực sự

many decades later

cho nhiều thập kỉ sau này

in proving Fermat's Last Theorem.

trong việc chứng minh định lý cuối cùng của Fermat.

In fact, it turns out it's equivalent

Thực tế, nó thành ra là tương đương

to proving Fermat's Last Theorem.

với việc chứng minh học thuyết cuối cùng của Fermat.

You prove one, you prove the other.

Bạn chứng minh cái này, bạn chứng minh cái khác.

But it was always a conjecture.

Nhưng nó vẫn luôn là một sự phỏng đoán.

Taniyama tried and tried and tried

Taniyama đã cố, cố và cố

and he could never prove that it was true.

và ông ấy đã không bao giờ có thể chứng minh nó là đúng.

And shortly before his 30th birthday in 1958,

Không lâu sau sinh nhật lần thứ 30 của ông vào năm 1958,

Yutaka Taniyama killed himself.

Yutaka Taniyama đã tự tử.

His friend, Goro Shimura --

Bạn của ông ấy, Goro Shimura --

who worked on the mathematics with him --

người cùng làm việc với ông ấy --

many decades later, reflected on Taniyama's life.

một vài thập kỉ sau, dựa trên cuộc đời của Taniyama.

He said,

Ông ấy nói,

"He was not a very careful person

"Anh ta không phải là một con người cẩn thận

as a mathematician.

dưới tư cách là một nhà toán học.

He made a lot of mistakes.

Anh ta phạm rất nhiều lỗi.

But he made mistakes in a good direction.

Nhưng anh ta lại phạm những lỗi đó theo một hướng đi tốt.

I tried to emulate him,

Tôi luôn cố để cạnh tranh với anh ta,

but I realized

nhưng tôi nhận ra rằng

it is very difficult

điều đó rất là khó

to make good mistakes."

để phạm phải một lỗi tốt."

Thank you.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)