Tim Harford: Trial, error and the God complex

Translator: Jhora Zakaryan Reviewer: Arpiné Grigoryan

It's the Second World War.

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմն է,

A German prison camp.

մի գերմանական համակենտոնացման ճամբարում

And this man,

այս մարդը՝

Archie Cochrane,

Արչի Կոքրեյնը,

is a prisoner of war and a doctor,

ռազմագերի է և բժիշկ,

and he has a problem.

և նա իր առջև ծառացած մի խնդիր ունի:

The problem is that the men under his care

Այն կայանում է նրանում, որ իր խնամքի տակ գտնվող մարդիկ

are suffering

տառապում են

from an excruciating and debilitating condition

տանջող ու թուլացնող մի վիճակից,

that Archie doesn't really understand.

որի պատճառը Արչին չի հասկանում:

The symptoms

Ախտանիշներն են`

are this horrible swelling up of fluids under the skin.

մաշկի տակ սարսափելի հեղուկի արտադրությունը:

But he doesn't know whether it's an infection, whether it's to do with malnutrition.

Նա գլուխ չի հանում, թե արդյոք դրա պատճառը վարակն է, թե թերսնուցումը:

He doesn't know how to cure it.

Նա չգիտի ինչպես կարելի է բուժել դա:

And he's operating in a hostile environment.

Եվ նա աշխատում է թշնամական միջավայրում:

And people do terrible things in wars.

Մարդիկ ահավոր բաների են ընդունակ պատերազմի ժամանակ:

The German camp guards, they've got bored.

Ճամբարի հսկիչ գերմանացիները ձանձրույթի պատճառով

They've taken to just firing into the prison camp at random

վերցնում ու սկում են կրակել ճամբարի բանտարկյալների վրա,

for fun.

զվարճանալու համար:

On one particular occasion,

Մասնավորապես, մի պատահարի ժամանակ

one of the guards threw a grenade into the prisoners' lavatory

հսկիչներից մեկը նռնակ է նետում բանտարկյալների պետքարան,

while it was full of prisoners.

երբ այն լցված է մարդկանցով:

He said he heard suspicious laughter.

Նա պատճառաբանում է, որ լսել է կասկածելի ծիծաղ...

And Archie Cochrane, as the camp doctor,

Եվ Արչի Կոքրեյնը, որպես ճամբարի բժիշկ,

was one of the first men in

առաջիններից էր,

to clear up the mess.

որ մաքրում էր արդյունքում առաջացածը:

And one more thing:

Եվ մի բան էլ.

Archie was suffering from this illness himself.

Արչին նույնպես տառապում էր վերը նշված հիվանդությունից:

So the situation seemed pretty desperate.

Իրավիճակը չափազանց հուսահատ էր թվում:

But Archie Cochrane

Բայց Արչի Կոքրեյնը

was a resourceful person.

հնարամիտ անձնավորություն էր:

He'd already smuggled vitamin C into the camp,

Նրան արդեն հաջողվել էր վիտամին C անցկացնել ճամբար

and now he managed

և նրան հաջողվեց

to get hold of supplies of marmite

ձեռք բերել սև շուկայի

on the black market.

մարմիտի պաշարներից:

Now some of you will be wondering what marmite is.

Ձեզանից ոմանք կմտածեն. «Ի՞նչ է մարմիտը»:

Marmite is a breakfast spread beloved of the British.

Մարմիտը բրիտանացիների կողմից սիրված նախաճաշի հաց է:

It looks like crude oil.

Այն կարծես չմշակված նավթ լինի

It tastes ...

և համը...

zesty.

շատ նրբաճաշակ է:

And importantly,

Եվ ամենակարևորը,

it's a rich source

այն վիտամին B12-ի

of vitamin B12.

հարուստ աղբյուր է:

So Archie splits the men under his care as best he can

Այսպիսով, Արչին, որքանով կարող էր, բաժանեց իր խնամքի տակ գտնվողներին

into two equal groups.

երկու հավասար խմբի:

He gives half of them vitamin C.

Նա սկսեց մի խմբին տալ վիտամին C,

He gives half of them vitamin B12.

իսկ երկրորդ խմբին՝ վիտամին B12:

He very carefully and meticulously notes his results

Արդյունքները նա խնամքով ու ամենայն մանրամասնությամբ հավաքեց

in an exercise book.

մի տետրի մեջ:

And after just a few days,

Եվ մի քանի օրից

it becomes clear

պարզվեց, որ

that whatever is causing this illness,

ինչ էլ լիներ հիվանդության պատճառը,

marmite is the cure.

մարմիտի միջոցով այն բուժվում էր:

So Cochrane then goes to the Germans who are running the prison camp.

Հետո Կոքրեյնը դիմեց գերմանացիներին, ովքեր ղեկավարում էին ճամբարը:

Now you've got to imagine at the moment --

Հիմա մի պահ մոռացեք այս լուսանկարը

forget this photo, imagine this guy

և պատկերացրեք այս մարդուն,

with this long ginger beard and this shock of red hair.

երկար շեկ մուրուքով և կարմրահեր մարդուն:

He hasn't been able to shave -- a sort of Billy Connolly figure.

Նա սափրվելու հնարավորություն չուներ -- կարծես Բիլլի Կոնոլին լիներ:

Cochrane, he starts ranting at these Germans

Կոքրեյնը շոտլանդական ակցենտով

in this Scottish accent --

բլբլացրեց գերմանացիներին.

in fluent German, by the way, but in a Scottish accent --

նա հմտորեն խոսում էր գերմաներեն, բայց շոտլանդական ակցենտով --

and explains to them how German culture was the culture

և նա բացատրեց նրանց թե ինչպես է գերմանական մշակույթը

that gave Schiller and Goethe to the world.

տվել աշխարհին Շիլլեր և Գյոթե:

And he can't understand

Եվ նա չի հասկանում

how this barbarism can be tolerated,

ինչպես կարելի է թույլ տալ նման բարբարոսությունը:

and he vents his frustrations.

Հուսահատվելով,

And then he goes back to his quarters,

նա վերադառնում է իր բաժանմունք,

breaks down and weeps

կոտրված սրտով նա սկսում է ողբալ,

because he's convinced that the situation is hopeless.

հասկանալով, որ իրավիճակը անհուսալի է:

But a young German doctor

Բայց մի երիտասարդ գերմանացի բժիշկ

picks up Archie Cochrane's exercise book

վերցնում է Արչի Կոքրեյնի գրառումների տետրը

and says to his colleagues,

և ասում է իր կոլեգաներին.

"This evidence is incontrovertible.

«Սա անհերքելի ապացույց է:

If we don't supply vitamins to the prisoners,

Եթե մենք բանտարկյալներին չմատակարարենք վիտամիններ,

it's a war crime."

դա ռազմական հանցանք կլինի»:

And the next morning,

Եվ հաջորդ առավոտյան,

supplies of vitamin B12 are delivered to the camp,

B12 վիտամին են սկսում մատակարարել ճամբար,

and the prisoners begin to recover.

և բանտարկյալները սկսում են ապաքինվել:

Now I'm not telling you this story

Ես սա ձեզ չեմ պատմում նրա համար,

because I think Archie Cochrane is a dude,

որ ես կարծում եմ, թե Արչի Կոքրեյնը «տղամարդ տղա» է,

although Archie Cochrane is a dude.

չնայած՝ ես իրոք գտնում եմ, որ նա «տղամարդ տղա» է:

I'm not even telling you the story

Ես նույնիսկ չեմ պատմում ձեզ այս պատմությունը,

because I think we should be running

որ բոլորս սկսենք

more carefully controlled randomized trials

ավելի զգուշորեն կառավարվող պատահական փորձարկումներ անել

in all aspects of public policy,

հասարակական մեթոդիկայի բոլոր բնագավառներում,

although I think that would also be completely awesome.

չնայած՝ ես կարծում եմ, որ դա հոյակապ կլիներ:

I'm telling you this story

Ես պատմում եմ այս պատմությունը,

because Archie Cochrane, all his life,

որովհետև Արչի Կոքրեյնի ամբողջ կյանքը,

fought against a terrible affliction,

պայքար էր մի ահավոր հիվանդության դեմ:

and he realized it was debilitating to individuals

Եվ նա հասկացավ, որ դա թուլացնում էր անհատներին,

and it was corrosive to societies.

և քայքայում էր հասարակություններ:

And he had a name for it.

Եվ նա անվանեց այն

He called it the God complex.

Աստծո բարդույթ:

Now I can describe the symptoms of the God complex very, very easily.

Այժ, ես կարող եմ շատ, շատ պարզ բառերով նկարագրել Աստծո բարդույթի ախտանիշները:

So the symptoms of the complex

Այսպիսով, դրանք հետևյալն են՝

are, no matter how complicated the problem,

որքան էլ դժվարին լինի խնդիրը,

you have an absolutely overwhelming belief

դու բացառապես համոզված ես,

that you are infallibly right in your solution.

որ քո լուծումը անխուսափելիորեն ճիշտ է:

Now Archie was a doctor,

Արչին բժիշկ էր:

so he hung around with doctors a lot.

Պարզ է, նա շատ էր շփվում այլ բժիշկների հետ:

And doctors suffer from the God complex a lot.

Եվ բժիշկները նույնպես տառապում են Աստծո բարդույթով:

Now I'm an economist, I'm not a doctor,

Հիմա, ես տնտեսագետ եմ, ոչ թե բժիշկ,

but I see the God complex around me all the time

բայց ես ամենուր նկատում եմ Աստծո բարդույթը

in my fellow economists.

իմ ընկեր տնտեսագենտերի մոտ:

I see it in our business leaders.

Ես տեսնում եմ այն մեր բիզնես ղեկավարների մոտ:

I see it in the politicians we vote for --

Տեսնում եմ այն քաղաքական գործիչների մոտ, ում օգտին մենք քվեարկում ենք,

people who, in the face of an incredibly complicated world,

նրանք մարդիկ են, ով համայն բարդ աշխարհին

are nevertheless absolutely convinced

փորձում են համոզել,

that they understand the way that the world works.

որ նրանք հասկանում են, ինչպես է աշխատում աշխարհը:

And you know, with the future billions that we've been hearing about,

Եվ գիտեք, հաշվի առնելով վաղվա բնակչության թվի միլիարդներով աճը,

the world is simply far too complex

աշխարհը պարզապես չափազանց բարդ է,

to understand in that way.

այդ եղանակով այն պատկերացնելու համար:

Well let me give you an example.

Լավ, եկեք մի օրինակ բերեմ:

Imagine for a moment

Մի պահ պատկերացրեք,

that, instead of Tim Harford in front of you,

որ Թիմ Հարֆորդի փոխարեն,

there was Hans Rosling presenting his graphs.

ձեր դիմաց կանգնած է Հանս Ռոսլինգը և ներկայացնում է իր գրաֆիկները:

You know Hans:

Դե գիտեք Հանսին,

the Mick Jagger of TED.

նա ասես TED-ի Միք Ջագերը լինի:

(Laughter)

(Ծիծաղ)

And he'd be showing you these amazing statistics,

Եվ նա ձեզ ցույց է տալիս հիանալի վիճակագրություն,

these amazing animations.

հիանալի անիմացիա:

And they are brilliant; it's wonderful work.

Նա փայլուն աշխատանք է արել:

But a typical Hans Rosling graph:

Բայց, մի պահ մտածեք,

think for a moment, not what it shows,

ոչ թե ինչ է մեզ ասում տիպիկ Հանս Ռոսլինգի գրաֆիկը,

but think instead about what it leaves out.

այլ մտածեք, թե այն ինչ է բաց թողնում:

So it'll show you GDP per capita,

Այն ձեզ ցույց կտա անձին բաժին ընկնող միջին սպառողական զամբյուղը,

population, longevity,

բնակչության թիվը, երկարակեցությունը,

that's about it.

և վերջ...

So three pieces of data for each country --

Ամեն երկրի համար ընդհամենը

three pieces of data.

տվյալների երեք կտոր:

Three pieces of data is nothing.

Տվյալների երեք կտորը իրենից ոչինչ չի ներկայացնում:

I mean, have a look at this graph.

Ուզում եմ ասել, նայե՛ք մի պահ այս գրաֆիկին:

This is produced by the physicist Cesar Hidalgo.

Սա ներկայացրել է ֆիզիկոս Սիզար Հիդալգոն:

He's at MIT.

Նա աշխատում է ՄՏԻ-ում:

Now you won't be able to understand a word of it,

Դժվար որևէ բան գլուխ հանեք սրանից,

but this is what it looks like.

բայց ասեմ, թե այն ինչ է իրենից ներկայացնում:

Cesar has trolled the database

Սիզարը հավաքել է ավելի քան

of over 5,000 different products,

5000 ապրանքատեսակի տվյալների բազա

and he's used techniques of network analysis

և օգտագործել է ցանցերի վերլուծության մեթոդները,

to interrogate this database

այս բազային հարցումներ անելու համար,

and to graph relationships between the different products.

որպեսզի դուրս բերի տարբեր ապրանքների միջև հարաբերությունները:

And it's wonderful, wonderful work.

Եվ իսկապես, հիասքանչ աշխատանք է:

You show all these interconnections, all these interrelations.

Տեսնում ենք բոլոր այս փոխկապակցվածությունները, բոլոր փոխհարաբերությունները:

And I think it'll be profoundly useful

Եվ կարծում եմ դա խորապես կօգնի

in understanding how it is that economies grow.

հասկանալ, թե ինչպես են աճում տնտեսությունները:

Brilliant work.

Փայլուն աշխատանք է:

Cesar and I tried to write a piece for The New York Times Magazine

Սիզարն ու ես փորձում էինք Նյու Յորք Թայմսի համար մի քանի տող գրել,

explaining how this works.

բացատրելու համար, թե ինչպես է սա աշխատում:

And what we learned

Եվ մենք հասկացանք,

is Cesar's work is far too good to explain

որ Սիզարի աշխատանքը չափազանց լավն է

in The New York Times Magazine.

Նյու Յորք Թայմսում բացատրելու համար:

Five thousand products --

Այնուամենայնիվ, 5000 տեսակ ապրանքը

that's still nothing.

դեռևս ոչինչ է:

Five thousand products --

5000 տեսակի ապրանք --

imagine counting every product category

պատկերացրեք, որ հաշվում ենք Սիզար Հիդալգոյի բազայում բերված

in Cesar Hidalgo's data.

յուրաքանչյուր ապրանքատեսակը:

Imagine you had one second

Պատկերացրեք, ամեն ապրանքատեսակը հաշվելուն

per product category.

հատկացնում ենք մեկ վայրկյան:

In about the length of this session,

Մոտ այս ելույթի ժամանակի ընթացքում

you would have counted all 5,000.

կարելի է հաշվել բոլոր 5000-ը:

Now imagine doing the same thing

Հիմա պատկերացրեք, նույնը անել

for every different type of product on sale in Walmart.

Wall Mart-ում վաճառվող բոլոր տեսակի ապրանքների հետ:

There are 100,000 there. It would take you all day.

Այնտեղ 100,000 են վաճառում: Դա մի ամբողջ օր կտևեր:

Now imagine trying to count

Հիմա փորձենք հաշվել

every different specific product and service

մի մեծ տնտեսությունում

on sale in a major economy

առաջարկվող բոլոր տեսակի ապրանքներն ու ծառայությունները:

such as Tokyo, London or New York.

ինչպես օրինակ Տոկիոյի, Լոնդոնի կամ Նյու Յորքի...

It's even more difficult in Edinburgh

Ամեն ինչ դեռ ավելի բարդ է Էդինբուրգում

because you have to count all the whisky and the tartan.

որովհետև ստիպված կլինեիք հաշվել բոլոր տեսակի վիսկիներն ու ծածկոցները:

If you wanted to count every product and service

Եթե փորձենք հաշվել Նյու Յորքում առաջարկվող

on offer in New York --

բոլոր ապրանքներն ու ծառայությունները --

there are 10 billion of them --

այնտեղ դրանք 10 միլիարդ են,

it would take you 317 years.

մեզանից կպահանջվեր 317 տարի:

This is how complex the economy we've created is.

Ահա թե որքան բարդ է տնտեսությունը, որում մենք ապրում ենք:

And I'm just counting toasters here.

Եվ այն, ինչ մենք փորձում ենք անել, պարզապես խաղ է:

I'm not trying to solve the Middle East problem.

Մենք չենք փորձում լուծել Միջին Արևելքի խնդիրը:

The complexity here is unbelievable.

Բարդությունն այստեղ աներևակայելի է:

And just a piece of context --

Պարզապես համեմատելու համար --

the societies in which our brains evolved

այն հասարակությունները, որոնցում ձևավորվել է մարդկային ուղեղը,

had about 300 products and services.

ընդհամենը ունեին 300 ապրանք և ծառայություն:

You could count them in five minutes.

Դրանք կարելի է հաշվել հինգ րոպեում:

So this is the complexity of the world that surrounds us.

Սա է մեզ շրջապատող աշխարհի բարդությունը:

This perhaps is why

Գուցե սա է պատճառը,

we find the God complex so tempting.

որ Աստծո բարդույթը այսքան գրավիչ է թվում:

We tend to retreat and say, "We can draw a picture,

Մենք սովոր ենք ասել. «Կարող ենք պատկերել գծագրեր,

we can post some graphs,

հրապարակել ինչ-որ գրաֆիկներ,

we get it, we understand how this works."

մենք հասկանում ենք, թե ինչպես է ամեն ինչ աշխատում»:

And we don't.

Բայց ոչ:

We never do.

Մենք երբեք չենք հասկանում:

Now I'm not trying to deliver a nihilistic message here.

Ես չեմ փորձում հուսահատող նորություն ասել ձեզ:

I'm not trying to say we can't solve

Ես չեմ ասում, որ չենք կարող լուծել

complicated problems in a complicated world.

այս բարդ աշխարհի բարդ խնդիրները:

We clearly can.

Մենք իհարկե կարող ենք:

But the way we solve them

Բայց եղանակները, որով մենք դրանք լուծում ենք

is with humility --

մարդկային են --

to abandon the God complex

եթե մոռանանք Աստծո բարդույթի մասին,

and to actually use a problem-solving technique that works.

որպեսզի օգտագործենք խնդիրներ լուծելու միջոցներ, որոնք աշխատում են:

And we have a problem-solving technique that works.

Եվ մենք ստանում ենք աշխատող խնդիր լուծելու մեթոդներ:

Now you show me

Հիմա դուք ինձ ասեք

a successful complex system,

հաջողված համալիր համակարգ,

and I will show you a system

և ես ցույց կտամ մի համակարգ,

that has evolved through trial and error.

որ ձևավորվել է փորձարկման և ձախողման մեթոդով:

Here's an example.

Ահա մի օրինակ.

This baby was produced through trial and error.

Այս երեխան աշխարհ է եկել փորձարկման և ձախողման մեթոդով:

I realize that's an ambiguous statement.

Համաձայն եմ, կասկածելի պնդում եմ ասում:

Maybe I should clarify it.

Երևի պետք է պարզաբանեմ այն:

This baby is a human body: it evolved.

Այս երեխան մարդ էակ է՝ այն էվոլյուցիայի արդյունքում է ձևավորվել:

What is evolution?

Ի՞նչ է էվոլյուցիան:

Over millions of years, variation and selection,

Միլիոնավոր տարիներ տևող, շեղում և ընտրություն,

variation and selection --

շեղում և ընտրություն --

trial and error,

այն է՝ փորձարկում և ձախողում,

trial and error.

փորձարկում և ձախողում:

And it's not just biological systems

Եվ խոսքը միայն կենսաբանական համակարգերին չի վերաբերվում,

that produce miracles through trial and error.

որ հրաշքներ են կերտում փորձարկման և ձախողման մեթոդով:

You could use it in an industrial context.

Կարելի է նույնը հասկանալ արտադրության ենթատեքստում:

So let's say you wanted to make detergent.

Ենթադրենք ցանկանում եք մաքրող միջոց արտադրել:

Let's say you're Unilever

Ասենք, օրինակ դուք Unilever-ն եք

and you want to make detergent in a factory near Liverpool.

և ուզում եք ստեղծել մաքրող միջոց Լիվերպուլի մոտ գտնվող գործարանում:

How do you do it?

Ինչպե՞ս դա կանեք:

Well you have this great big tank full of liquid detergent.

Լավ, ունեք մեծ տարողությամբ հեղուկ մաքրող միջոցի տարա:

You pump it at a high pressure through a nozzle.

Բարձր ճնշման տակ այն լցնելով փոքր քթիկով ֆլակոնի մեջ

You create a spray of detergent.

դուք կստանաք մաքրող միջոց-սփրեյ:

Then the spray dries. It turns into powder.

Ապա սփրեյը կչորացնեք: Կստանաք փոշի:

It falls to the floor.

Այն կլցվի հատակին:

You scoop it up. You put it in cardboard boxes.

Դուք կհավաքեք այն ու կլցնեք ստվարաթղթից տուփերի մեջ:

You sell it at a supermarket.

Կվաճառեք այն սուպերմարկետներում

You make lots of money.

ու մեծ եկամուտ կունենաք:

How do you design that nozzle?

Ինչպե՞ս կձևավորեք վերը նշված քթիկը:

It turns out to be very important.

Բանն այն է, որ դա շատ կարևոր է:

Now if you ascribe to the God complex,

Եթե վերագրեք դա Աստծո բարդույթին,

what you do is you find yourself a little God.

ինչպես կվարվեիք, եթե ձեզ մի պահ պատկերացնեիք որպես փոքրիկ աստված:

You find yourself a mathematician; you find yourself a physicist --

Մի մաթեմատիկոս կգտնեիք, մի ֆիզիկոս --

somebody who understands the dynamics of this fluid.

մի մարդու, ով կհասկանար հեղուկի դինամիկայի օրենքները:

And he will, or she will,

Եվ նա կհաշվարկեր

calculate the optimal design of the nozzle.

քթիկի համար օպտիմալ կառուցվածքը:

Now Unilever did this and it didn't work --

Իրականում Unilever-ն արեց դա և այն չաշխատեց.

too complicated.

փաստորեն, բարդ խնդիր ունենք:

Even this problem, too complicated.

Նույնիսկ այս խնդիրը շատ բարդ է:

But the geneticist Professor Steve Jones

Բայց գենետիկայի պրոֆեսոր Սթիվ Ջոնսը

describes how Unilever actually did solve this problem --

բացատրեց, թե ինչպես է Unilever-ը լուծել այս խնդիրը.

trial and error,

փորձարկման և ձախողման մեթոդով՝

variation and selection.

շեղման և ընտրության:

You take a nozzle

Վերցնում եք քթիկը

and you create 10 random variations on the nozzle.

և սարքում դրա տաս տարբեր տեսակ:

You try out all 10; you keep the one that works best.

Փորձում եք բոլոր տասը, և պահպանում ամենալավ աշխատողը:

You create 10 variations on that one.

Սարքում եք դրա տաս տարատեսակ:

You try out all 10. You keep the one that works best.

Փորձում եք բոլոր տասը: Վերցնում եք լավագույնը:

You try out 10 variations on that one.

Այժմ սարքում եք դրա տաս տարատեսակ:

You see how this works, right?

Պարզ է, ինչպես է սա աշխատում, այնպես չէ՞:

And after 45 generations,

Եվ 45 սերունդ հետո,

you have this incredible nozzle.

ունենք այս անհավատալի քթիկը:

It looks a bit like a chess piece --

այն նման է շախմատի քարի --

functions absolutely brilliantly.

ուղղակի հիանալի աշխատում է:

We have no idea

Մենք պատկերացում չունենք,

why it works,

թե ինչու է այն աշխատում.

no idea at all.

ընդհանրապես չունենք:

And the moment you step back from the God complex --

Եվ մի պահ մոռանանք Աստծո բարդույթի մասին --

let's just try to have a bunch of stuff;

եկեք փորձենք հավաքել տարբեր բաների մի կույտ,

let's have a systematic way of determining what's working and what's not --

եկեք ինչ-որ սիստեմատիկ կերպով որոշենք, ինչ՞ն է լավ աշխատում, և ինչը՝ ոչ:

you can solve your problem.

Սա անելով դուք կլուծեք ձեր խնդիրը:

Now this process of trial and error

Իրականում այս փորձարկումների և ձախողումների ընթացքը

is actually far more common in successful institutions

ավելի հաճախ է հանդիպում հաջողակ հաստատութուններում

than we care to recognize.

քան մենք պատկերացնում ենք:

And we've heard a lot about how economies function.

Եվ մենք շատ ենք լսել, թե ինչպես են աշխատում տնտեսությունները:

The U.S. economy is still the world's greatest economy.

ԱՄՆ տնտեսությունը դեռևս աշխարհի խոշորագույն տնտեսությունն է:

How did it become the world's greatest economy?

Ինչպե՞ս է այն դարձել աշխարհի խոշորագույն տնտեսությանը:

I could give you all kinds of facts and figures

Կարող եմ բերել ամենատարբեր փաստեր

about the U.S. economy,

ԱՄՆ էկոնոմիկայի վերաբերյալ,

but I think the most salient one is this:

բայց, կարծում եմ, դրանցից ամենաակնառուն հետևյալն է.

ten percent of American businesses

ամերիկացիների ձեռնարկած բիզնեսի 10 տոկոսը

disappear every year.

ամեն տարի վերանում է:

That is a huge failure rate.

Սա ձախողումների հսկայական ցուցանիշ է:

It's far higher than the failure rate of, say, Americans.

Այն շատ ավելի բարձր է, քան, ասենք, հենց ամերիկացիների «ձախողման» ցուցանիշը:

Ten percent of Americans don't disappear every year.

Ամերիկացիների 10 տոկոսը չի վերանում ամեն տարի:

Which leads us to conclude

Ինչից մենք կարող ենք եզրակացնել,

American businesses fail faster than Americans,

որ ամերիկացիների բիզնեսները ավելի արագ են ձախողվում, քան հենց իրենք, ամերիկացիները,

and therefore American businesses are evolving faster than Americans.

հետևաբար ամերիկյան բիզնեսի էվոլյուցիան ավելի արագ է ընթանում, քան ամերիկացիներինը:

And eventually, they'll have evolved to such a high peak of perfection

Եվ դեպքերի բերումով, այն վերաճել է գերազանցության այնպիսի բարձր կետի,

that they will make us all their pets --

որ նրանք բոլորիս կդարձնեն իրենց ընտանի կենդանիները --

(Laughter)

(Ծիծաղ)

if, of course, they haven't already done so.

եթե, իհարկե, դեռ դա տեղի չի ունեցել:

I sometimes wonder.

Երբեմն ես մտածում եմ.

But it's this process of trial and error

Չէ որ փորձարկումների և ձախողումների պրոցեսն է

that explains this great divergence,

որ բացատրում է այս զգալի տարբերությունը,

this incredible performance of Western economies.

արևմտյան տնտեսությունների անհավանական արտադրողականությունը:

It didn't come because you put some incredibly smart person in charge.

Սրա իրականություն դառնալու պատճառը խելացի կառավարումը չէ:

It's come through trial and error.

Սա փորձարումների և ձախողումների արդյունք է:

Now I've been sort of banging on about this

Վերջին մի քանի ամիսը ես

for the last couple of months,

գլուխ էի ջարդում այս ամենի վերաբերյալ,

and people sometimes say to me,

և մարդիկ երբեմն հարցնում էին ինձ.

"Well Tim, it's kind of obvious.

«Լավ Թիմ, սա ակնհայտ է:

Obviously trial and error is very important.

Ակնհայտ է, որ փորձարկումներն ու ձախողումները կարևոր են:

Obviously experimentation is very important.

Ակնհայտ է, որ փորձելը կարևոր է:

Now why are you just wandering around saying this obvious thing?"

Ինչու՞ ես անընդհատ խոսում նրա մասին, ինչն ակնհայտ է»:

So I say, okay, fine.

Եվ ես ասում եմ, լավ:

You think it's obvious?

Դուք գտնում եք որ սա ակնհա՞յտ է:

I will admit it's obvious

Ես կասեմ, որ ակնհայտ է,

when schools

երբ դպրոցներում

start teaching children

երեխաներին սկսեն սովորեցնել,

that there are some problems that don't have a correct answer.

որ կան խնդիրներ, որոնք չունեն ճշգրիտ պատասխաններ:

Stop giving them lists of questions

Դադարեցրեք տալ նրանց հարցերի այնպիսի ցուցակներ,

every single one of which has an answer.

որոնցում յուրաքանչյուր հարց ունի պատասխան:

And there's an authority figure in the corner

Միշտ կգտնվի հեղինակավոր մեկը, նստած անկյունում,

behind the teacher's desk who knows all the answers.

ուսուցչի սեղանի հետևում, ով գիտի բոլոր հարցերի պատասխանները:

And if you can't find the answers,

Իսկ եթե մեկը չի կարող գտնել պատասխանը,

you must be lazy or stupid.

համարվում է ծույլ կամ հիմար:

When schools stop doing that all the time,

Երբ դպրոցները դադարեցնեն նման ձևով դասավանդելը,

I will admit that, yes,

ես կհամայաձնեմ, որ, այո,

it's obvious that trial and error is a good thing.

ակնհայտ է, որ փորձարկումն ու ձախողումը լավ բան է:

When a politician stands up

Երբ քաղաքական գործիչը կանգնում ու

campaigning for elected office

սկսում է քարոզել որևէ պաշտոնի ընտրվելու համար,

and says, "I want to fix our health system.

ասելով. «Ես ուզում եմ բարեկարգել մեր առողջապահության համակարգը:

I want to fix our education system.

Ուզում եմ բարեփոխել կրթական համակարգը:

I have no idea how to do it.

Չգիտեմ, թե ինչպես կարելի է անել դա:

I have half a dozen ideas.

Ահագին գաղափարներ ունենք:

We're going to test them out. They'll probably all fail.

Բոլորը կգործարկենք: Գուցե բոլորն էլ ձախողվեն:

Then we'll test some other ideas out.

Այդ դեպքում ուրիշ գաղափարներ կփորձարկենք:

We'll find some that work. We'll build on those.

Ի վերջո կգտնենք աշխատունակ գաղափարները և կհենվենք դրանց վրա:

We'll get rid of the ones that don't." --

Մնացածից կհրաժարվենք»:

when a politician campaigns on that platform,

Երբ քաղաքական գործիչն իր քարոզչությունը վարի նման հարթակում,

and more importantly, when voters like you and me

և, որ առավել կարևոր է, երբ ինձ ու ձեզ նման ընտրողները

are willing to vote for that kind of politician,

ցանկանան իրենց ձայնը տալ նման գործչի օգտին,

then I will admit

այդ ժամանակ միայն ես կընդունեմ.

that it is obvious that trial and error works, and that -- thank you.

ակնհայտ է, որ փորձարկման ու ձախողման եղանակը գործում է... շնորհակալ եմ:

(Applause)

(Ծափահարություններ)

Until then, until then

Մինչ այդ, մինչ այդ

I'm going to keep banging on about trial and error

ես կշարունակեմ ձեր ականջները ցավացնել փորձարկումների և ձախողումների մասին,

and why we should abandon the God complex.

և այն մասին, որ մենք պետք է հրաժարվենք Աստծո բարդույթից:

Because it's so hard

Որովհետև շատ դժվար է

to admit our own fallibility.

ընդունել մեր խոցելիությունը:

It's so uncomfortable.

Շատ անհարմար է դա անելը:

And Archie Cochrane understood this as well as anybody.

Եվ Արչի Կոքրեյնը հասկացավ սա, առավել, քան որևէ մեկը:

There's this one trial he ran

Ահա ևս մի փորձարկում որ նա անցկացրեց

many years after World War II.

Երկրորդ համաշխարհայինից շատ տարիներ անց:

He wanted to test out

Նա ուզում էր փորձարկել,

the question of, where is it

թե որտե՞ղ պետք է պահել

that patients should recover

սրտային կաթվածներից վերականգնվող

from heart attacks?

հիվանդներին:

Should they recover in a specialized cardiac unit in hospital,

Արդյոք պետք է՞ նրանց պառկեցնել հիվանդանոցներում, հատուկ սրտաբանական բաժանմունքներում,

or should they recover at home?

թե՞ ավելի լավ է բուժումն անցկացնել տանը:

All the cardiac doctors tried to shut him down.

Բոլոր սրտաբան-բժիշկները փորձեցին կանգնեցնել նրան:

They had the God complex in spades.

Նրանցում արմատներ էր տարածել Աստծո բարդույթը:

They knew that their hospitals were the right place for patients,

Նրանք գտնում էին, որ հիվանդանոցը հիվանդներին բուժելու ճիշտ տեղն է:

and they knew it was very unethical

Նրանք գնտում էին, որ էթիկայից դուրս է

to run any kind of trial or experiment.

գործարկել որևէ փորձարկում կամ փորձ:

Nevertheless, Archie managed to get permission to do this.

Ամեն դեպքում, Արչին ստացավ սա անելու թույլտվություն:

He ran his trial.

Նա անցկացրեց փորձը:

And after the trial had been running for a little while,

Փորձը սկսելուց որոշ ժամանակ անց

he gathered together all his colleagues

նա մի սեղանի շուրջ հավաքեց

around his table,

իր գործընկերներին

and he said, "Well, gentlemen,

և ասաց. «Լավ, ջենթլմեններ,

we have some preliminary results.

մենք որոշ նախնական տվյալներ ունենք:

They're not statistically significant.

Դրանք մեծ վիճակագրական նշանակություն չունեն:

But we have something.

Բայց ինչ-որ բան ունենք:

And it turns out that you're right and I'm wrong.

Եվ պարզվում է՝ դուք ճիշտ եք, ես սխալվում էի:

It is dangerous for patients

Հիվանդների համար շատ վտանգավոր է

to recover from heart attacks at home.

սրտի կաթվածից վերականգնվել տանը:

They should be in hospital."

Նրանց պետք է պահել հիվանդանոցում»:

And there's this uproar, and all the doctors start pounding the table

Բժիշկները պոռթկացին, սկսեցին հարվածել սեղանին

and saying, "We always said you were unethical, Archie.

և ասել, «Մենք միշտ ասում էինք, որ դու էթիկա չունես, Արչի:

You're killing people with your clinical trials. You need to shut it down now.

Դու սպանում ես մարդկանց քո կլինիկական փորձարկումներով: Պետք է վերջ տաս դրանց:

Shut it down at once."

Միանգամայն վերջ դնես այս ամենին:

And there's this huge hubbub.

Ժխոր է տիրում սեղանի շուրջ:

Archie lets it die down.

Արչին սպասում է, մինչև ամեն ինչ հանդարտվի:

And then he says, "Well that's very interesting, gentlemen,

Ապա նա ասում է. «Շատ հետաքրքիր բան եք ասում, ջենթլմեններ,

because when I gave you the table of results,

որովհետև, երբ ձեզ հանձնեցի արդյունքները,

I swapped the two columns around.

ես տեղերով փոխել էի աղյուսակի երկու սյուները:

It turns out your hospitals are killing people,

Բանից պարզվում է, որ ձեր հիվանդանոցներն են սպանում մարդկանց,

and they should be at home.

և նրանց պետք է բուժել տանը:

Would you like to close down the trial now,

Դուք հիմա է՞լ եք գտնում, որ արժե կանգնեցնել փորձարկումը,

or should we wait until we have robust results?"

թե՞ կուզենայիք սպասել, մինչև կունենանք ավելի ցայտուն արդյունք»

Tumbleweed

Փսփսոցները

rolls through the meeting room.

տարածվում են հանդիպման սենյակում:

But Cochrane would do that kind of thing.

Բայց Կոքրեյնը պատճառ ուներ նման կերպ վարվելու:

And the reason he would do that kind of thing

Եվ պատճառն այն էր, որ նա դա արեց,

is because he understood

որովհետև հասկանում էր՝

it feels so much better

շատ ավելի լավ է

to stand there and say,

կանգնել այնտեղ և ասել.

"Here in my own little world,

«Այստեղ, իմ փոքրիկ աշխարհում

I am a god, I understand everything.

ես եմ աստվածը, ես հասկանում եմ ամեն ինչ:

I do not want to have my opinions challenged.

Չեմ ուզում, որ որևէ մեկը կասկածի տակ դնի իմ կարծիքը:

I do not want to have my conclusions tested."

Չեմ ուզում, որ իմ եզրակացությունները փորձության ենթարկեն»:

It feels so much more comfortable

Թվում է, թե ավելի հարմար է

simply to lay down the law.

պարզապես հաշտվել այդ օրենքի հետ:

Cochrane understood

Կոքրեյնը հասկանում էր,

that uncertainty, that fallibility,

որ գիտակցելով իրենց անճշտությունը, խոցելիությունը,

that being challenged, they hurt.

հայտնվելով մրցակցության մեջ, նրանք կարող են վնաս պատճառել:

And you sometimes need to be shocked out of that.

Եվ երբեմն պետք է հեռու մնաս դրանից:

Now I'm not going to pretend that this is easy.

Ես չեմ փորձում ձևացնել, որ դա անելը դյուրին է:

It isn't easy.

Դա հեշտ չէ:

It's incredibly painful.

Դա անչափ դժվար է:

And since I started talking about this subject

Եվ, քանի որ ես սկսեցի խոսել այս թեմայից,

and researching this subject,

այն ուսումնասիրելու ընթացքում,

I've been really haunted by something

ինձ անընդհատ մի միտք էր հետապնդում,

a Japanese mathematician said on the subject.

որն արտահայտել է թեմայի շուրջ մի ճապոնացի մաթեմատիկոս:

So shortly after the war,

Պատերազմից կարճ ժամանակ անց,

this young man, Yutaka Taniyama,

երիտասարդ Յուտակա Տանիյաման

developed this amazing conjecture

զարգացրեց այն հիանալի վարկածը,

called the Taniyama-Shimura Conjecture.

որն անվանեցին Տանիյամա-Շիմուրայի վարկած:

It turned out to be absolutely instrumental

Պարզվեց, որ այն շատ օգտակար կլինի

many decades later

տարիներ անց

in proving Fermat's Last Theorem.

Ֆերմայի վերջին թեորեմը ապացուցելու ժամանակ:

In fact, it turns out it's equivalent

Փաստորեն, այն առաջարկում է Ֆերմայի թեորեմի ապացույցի

to proving Fermat's Last Theorem.

համարժեք տարբերակը:

You prove one, you prove the other.

Եթե ապացուցես մեկը, ապացուցած կլինես և մյուսը:

But it was always a conjecture.

Բայց դա միշտ վարկած է եղել:

Taniyama tried and tried and tried

Տանիյաման փորձել, փորձել ու փորձել է

and he could never prove that it was true.

և նրան երբեք չի հաջողվել ապացուցել, որ այն ճիշտ է:

And shortly before his 30th birthday in 1958,

1958-ին, իր 30-ամյակի տարեդարձից ոչ շատ անց,

Yutaka Taniyama killed himself.

Յուտակա Տանիյաման ինքնասպան է լինում:

His friend, Goro Shimura --

Նրա ընկեր՝ Գորո Շիմուրան,

who worked on the mathematics with him --

ով նրա հետ զբաղվել է մաթեմատիկայով,

many decades later, reflected on Taniyama's life.

տարիներ անց հետևյալ կարծիքն է հայտնել Տանիյամայի կյանքի մասին:

He said,

Նա ասել է.

"He was not a very careful person

«Որպես մաթեմատիկոս նա

as a mathematician.

այնքան էլ զգույշ մարդ չէր:

He made a lot of mistakes.

Նա շատ սխալներ էր անում:

But he made mistakes in a good direction.

Բայց նա սխալներն անում էր ճիշտ ուղղվածությամբ:

I tried to emulate him,

Ես փորձել եմ կրկնօրինակել նրան,

but I realized

բայց հասկացել եմ,

it is very difficult

որ շատ դժվար է

to make good mistakes."

լավ սխալներ անելը»:

Thank you.

Շնորհակալ եմ:

(Applause)

(Ծափահարություններ)