Tim Harford: Trial, error and the God complex

Tłumaczenie: Agata Leśnicka Korekta: Agata Osińska

It's the Second World War.

Jest druga wojna światowa,

A German prison camp.

niemiecki obóz więzienny,

And this man,

a ten człowiek,

Archie Cochrane,

Archie Cochrane,

is a prisoner of war and a doctor,

jest jeńcem wojennym i lekarzem

and he has a problem.

i ma problem.

The problem is that the men under his care

Problem polega na tym, że ludzie pod jego opieką

are suffering

cierpią na

from an excruciating and debilitating condition

dręczącą i wycieńczającą chorobę,

that Archie doesn't really understand.

której Archie nie rozumie.

The symptoms

Objawy

are this horrible swelling up of fluids under the skin.

to okropne wzbieranie płynów pod skórą.

But he doesn't know whether it's an infection, whether it's to do with malnutrition.

Ale on nie wie czy to infekcja, czy ma to związek z niedożywieniem.

He doesn't know how to cure it.

Nie wie jak to wyleczyć.

And he's operating in a hostile environment.

I działa we wrogim otoczeniu.

And people do terrible things in wars.

A ludzie robią straszne rzeczy podczas wojny.

The German camp guards, they've got bored.

Niemieccy strażnicy obozowi nudzili się.

They've taken to just firing into the prison camp at random

Zaczęli po prostu strzelać na oślep w kierunku obozu

for fun.

dla zabawy.

On one particular occasion,

Pewnego razu

one of the guards threw a grenade into the prisoners' lavatory

jeden ze strażników wrzucił granat do latryny dla więźniów,

while it was full of prisoners.

kiedy było ich tam pełno.

He said he heard suspicious laughter.

Powiedział, że słyszał podejrzany śmiech.

And Archie Cochrane, as the camp doctor,

I Archie Cochrane, jako obozowy lekarz,

was one of the first men in

był jednym z pierwszych,

to clear up the mess.

którzy mieli zrobić z tym porządek.

And one more thing:

I jeszcze jedno:

Archie was suffering from this illness himself.

Archie sam cierpiał z powodu tej choroby.

So the situation seemed pretty desperate.

Więc sytuacja wyglądała na dość beznadziejną.

But Archie Cochrane

Ale Archie Cochrane

was a resourceful person.

był zaradny.

He'd already smuggled vitamin C into the camp,

Już wcześniej przemycił witaminę C do obozu,

and now he managed

a teraz zdołał

to get hold of supplies of marmite

zdobyć zapasy marmite

on the black market.

na czarnym rynku.

Now some of you will be wondering what marmite is.

Teraz niektórzy z was będą się zastanawiać czym jest marmite.

Marmite is a breakfast spread beloved of the British.

Marmite to produkt do smarowania kanapek ukochany przez Brytyjczyków.

It looks like crude oil.

Wygląda jak ropa naftowa.

It tastes ...

Smakuje...

zesty.

pikantnie.

And importantly,

I co ważne,

it's a rich source

jest bogatym źródłem

of vitamin B12.

witaminy B12.

So Archie splits the men under his care as best he can

Więc Archie rozdziela ludzi pod swoją opieką najlepiej jak umie

into two equal groups.

na dwie równe grupy.

He gives half of them vitamin C.

Daje połowie z nich witaminę C.

He gives half of them vitamin B12.

Połowie z nich witaminę B12.

He very carefully and meticulously notes his results

Bardzo dokładnie i pieczołowicie odnotowuje swoje wyniki

in an exercise book.

w zeszycie.

And after just a few days,

I po zaledwie kilku dniach

it becomes clear

staje się jasne,

that whatever is causing this illness,

że cokolwiek nie spowodowało tego schorzenia,

marmite is the cure.

marmite jest lekarstwem.

So Cochrane then goes to the Germans who are running the prison camp.

Więc Cochrane idzie do Niemców, którzy prowadzą obóz jeniecki.

Now you've got to imagine at the moment --

Musicie to sobie wyobrazić -

forget this photo, imagine this guy

zapomnijcie o tej fotografii, wyobraźcie sobie tego gościa

with this long ginger beard and this shock of red hair.

z długą ryżą brodą i burzą rudych włosów.

He hasn't been able to shave -- a sort of Billy Connolly figure.

Nie mógł się ogolić - przypomina Billy'ego Connolly'ego.

Cochrane, he starts ranting at these Germans

Cochrane zaczyna tyradę przed Niemcami

in this Scottish accent --

ze swoim szkockim akcentem -

in fluent German, by the way, but in a Scottish accent --

płynnym niemieckim, tak przy okazji, ale ze szkockim akcentem -

and explains to them how German culture was the culture

i wyjaśnia im jak kultura niemiecka była tą,

that gave Schiller and Goethe to the world.

która dała światu Schillera i Goethego.

And he can't understand

I nie może zrozumieć

how this barbarism can be tolerated,

jak można tolerować takie barbarzyństwo.

and he vents his frustrations.

Daje upust swojej frustracji.

And then he goes back to his quarters,

A potem idzie do swojej kwatery,

breaks down and weeps

załamuje się i płacze

because he's convinced that the situation is hopeless.

ponieważ jest przekonany, że sytuacja jest beznadziejna.

But a young German doctor

Ale młody niemiecki lekarz

picks up Archie Cochrane's exercise book

podnosi zeszyt Archiego Cochrane'a

and says to his colleagues,

i mówi do swoich kolegów,

"This evidence is incontrovertible.

"Dowody są niezaprzeczalne.

If we don't supply vitamins to the prisoners,

Jeśli nie dostarczymy witamin więźniom,

it's a war crime."

będzie to zbrodnia wojenna."

And the next morning,

I następnego dnia

supplies of vitamin B12 are delivered to the camp,

zapasy witaminy B12 są dostarczane do obozu

and the prisoners begin to recover.

i więźniowie zaczynają zdrowieć.

Now I'm not telling you this story

Nie opowiadam wam tej historii

because I think Archie Cochrane is a dude,

dlatego, że myślę, że Archie Cochrane to jest gość,

although Archie Cochrane is a dude.

choć Archie Cochrane to jest gość.

I'm not even telling you the story

Nie opowiadam wam jej nawet

because I think we should be running

dlatego, że uważam, że powinniśmy prowadzić

more carefully controlled randomized trials

dokładniej kontrolowane randomizowane badania,

in all aspects of public policy,

we wszystkich aspektach porządku publicznego,

although I think that would also be completely awesome.

choć uważam, że to także byłoby naprawdę niesamowite.

I'm telling you this story

Opowiadam wam tą historię

because Archie Cochrane, all his life,

ponieważ Archie Cochrane, całe swoje życie,

fought against a terrible affliction,

zmagał się ze strasznym cierpieniem.

and he realized it was debilitating to individuals

I zdał sobie sprawę, że było ono wycieńczające dla jednostek

and it was corrosive to societies.

i zabójcze dla społeczeństw.

And he had a name for it.

I umiał to nazwać.

He called it the God complex.

Nazwał to kompleksem Boga.

Now I can describe the symptoms of the God complex very, very easily.

Mogę opisać objawy kompleksu Boga bardzo, bardzo łatwo.

So the symptoms of the complex

Objawy kompleksu są takie,

are, no matter how complicated the problem,

że bez względu na to jak skomplikowany jest problem,

you have an absolutely overwhelming belief

masz nieodparte wrażenie

that you are infallibly right in your solution.

że twoje rozwiązanie jest bezbłędne.

Now Archie was a doctor,

Archie był lekarzem.

so he hung around with doctors a lot.

Więc wiele przebywał z lekarzami.

And doctors suffer from the God complex a lot.

A wielu lekarzy cierpi na kompleks Boga.

Now I'm an economist, I'm not a doctor,

Jestem ekonomistą, nie lekarzem,

but I see the God complex around me all the time

ale widzę wokół siebie kompleks Boga cały czas

in my fellow economists.

u moich kolegów ekonomistów.

I see it in our business leaders.

Dostrzegam go u naszych liderów biznesu.

I see it in the politicians we vote for --

Widzę to u polityków, na których głosujemy -

people who, in the face of an incredibly complicated world,

ludzie, którzy, w obliczu niezwykle skomplikowanego świata

are nevertheless absolutely convinced

są mimo to absolutnie przekonani,

that they understand the way that the world works.

że rozumieją jak działa świat.

And you know, with the future billions that we've been hearing about,

Biorąc pod uwagę przyszłe miliardy, o których słyszeliśmy,

the world is simply far too complex

świat jest po prostu zbyt skomplikowany

to understand in that way.

by go w taki sposób pojmować.

Well let me give you an example.

Podam wam przykład.

Imagine for a moment

Wyobraźcie sobie na chwilę,

that, instead of Tim Harford in front of you,

że zamiast Tima Harforda stoi przed wami

there was Hans Rosling presenting his graphs.

Hans Rosling i prezentuje swoje wykresy.

You know Hans:

Znacie Hansa:

the Mick Jagger of TED.

Mick Jagger TED'a.

(Laughter)

(Śmiech)

And he'd be showing you these amazing statistics,

I pokazywałby wam te niezwykłe statystyki,

these amazing animations.

te niezwykłe animacje.

And they are brilliant; it's wonderful work.

I one są błyskotliwe, to wspaniała praca.

But a typical Hans Rosling graph:

Ale typowy wykres Hansa Roslinga,

think for a moment, not what it shows,

pomyślcie przez chwilę nie o tym, co pokazuje,

but think instead about what it leaves out.

ale zamiast tego pomyślcie o tym, co pomija.

So it'll show you GDP per capita,

Więc pokaże wam PKB per capita,

population, longevity,

populację, długość życia

that's about it.

i tyle.

So three pieces of data for each country --

Więc trzy rodzaje danych dla każdego kraju -

three pieces of data.

trzy rodzaje informacji.

Three pieces of data is nothing.

Trzy rodzaje danych to nic.

I mean, have a look at this graph.

Spójrzcie na ten wykres.

This is produced by the physicist Cesar Hidalgo.

Stworzył go fizyk Cesar Hidalgo.

He's at MIT.

Jest z MIT.

Now you won't be able to understand a word of it,

Nie będziecie w stanie nic z tego zrozumieć,

but this is what it looks like.

ale tak to wygląda.

Cesar has trolled the database

Cesar zanalizował bazę danych

of over 5,000 different products,

przeszło 5000 różnych produktów

and he's used techniques of network analysis

i użył technik analizy sieciowej

to interrogate this database

by uzyskać dane z tej bazy

and to graph relationships between the different products.

i przedstawić graficznie relacje między poszczególnymi produktami.

And it's wonderful, wonderful work.

I to wspaniała, wspaniała praca.

You show all these interconnections, all these interrelations.

Pokazuje wszystkie te wzajemne powiązania

And I think it'll be profoundly useful

i myślę, że to będzie bardzo przydatne

in understanding how it is that economies grow.

w zrozumieniu na czym polega wzrost ekonomiczny.

Brilliant work.

Wspaniała praca.

Cesar and I tried to write a piece for The New York Times Magazine

Cesar i ja próbowaliśmy napisać artykuł dla New York Times Magazine

explaining how this works.

wyjaśniający jak to działa.

And what we learned

I dowiedzieliśmy się,

is Cesar's work is far too good to explain

że praca Cesara jest o wiele za dobra, by tłumaczyć ją

in The New York Times Magazine.

w New York Times Magazine.

Five thousand products --

5000 produktów -

that's still nothing.

to wciąż nic.

Five thousand products --

5000 produktów -

imagine counting every product category

wyobraźcie sobie odliczanie każdej kategorii produktów

in Cesar Hidalgo's data.

z danych Cesara Hidalgo.

Imagine you had one second

Wyobraźcie sobie, że wysłuchanie jednej kategorii

per product category.

zajmuje sekundę.

In about the length of this session,

W czasie tego wykładu

you would have counted all 5,000.

udałoby się odliczyć wszystkie 5000.

Now imagine doing the same thing

Teraz wyobraźcie sobie robienie tej samej rzeczy

for every different type of product on sale in Walmart.

dla każdego rodzaju produktu w Walmarcie.

There are 100,000 there. It would take you all day.

Jest ich tam 100000. Zabrałoby wam to cały dzień.

Now imagine trying to count

Teraz wyobraźcie sobie, że staracie się policzyć

every different specific product and service

każdy odrębny produkt i usługę

on sale in a major economy

na sprzedaż w dużym mieście

such as Tokyo, London or New York.

jak Tokio, Londyn lub Nowy Jork.

It's even more difficult in Edinburgh

Jest to jeszcze trudniejsze w Edynburgu

because you have to count all the whisky and the tartan.

ponieważ trzeba policzyć całą whisky i tartan.

If you wanted to count every product and service

Gdybyście chcieli policzyć każdy produkt i usługę

on offer in New York --

oferowane w Nowym Jorku -

there are 10 billion of them --

jest ich 10 miliardów -

it would take you 317 years.

zajęłoby to 317 lat.

This is how complex the economy we've created is.

Oto jak złożona jest stworzona przez nas ekonomia.

And I'm just counting toasters here.

A ja tu liczę tylko tostery.

I'm not trying to solve the Middle East problem.

Nie staram się rozwiązać konfliktu na Bliskim Wschodzie.

The complexity here is unbelievable.

Ta złożoność jest niewiarygodna.

And just a piece of context --

I dodam tylko trochę kontekstu -

the societies in which our brains evolved

społeczności, w których ewoluował nasz mózg

had about 300 products and services.

miały około 300 produktów i usług.

You could count them in five minutes.

Moglibyście je wyliczyć w pięć minut.

So this is the complexity of the world that surrounds us.

Więc taka jest złożoność świata, który nas otacza.

This perhaps is why

To pewnie dlatego

we find the God complex so tempting.

kompleks Boga jest dla nas tak kuszący.

We tend to retreat and say, "We can draw a picture,

Mamy tendencję do wycofywania się i mówienia: "Możemy narysować obrazek,

we can post some graphs,

zamieścić jakieś wykresy,

we get it, we understand how this works."

mamy to, rozumiemy jak to działa."

And we don't.

I nie rozumiemy.

We never do.

Nigdy.

Now I'm not trying to deliver a nihilistic message here.

Nie staram się tu szerzyć nihilizmu.

I'm not trying to say we can't solve

Nie chcę powiedzieć, że nie możemy rozwiązać

complicated problems in a complicated world.

skomplikowanych problemów w złożonym świecie.

We clearly can.

Oczywiście możemy.

But the way we solve them

Ale sposób ich rozwiązywania

is with humility --

to pokora -

to abandon the God complex

odrzucenie kompleksu Boga

and to actually use a problem-solving technique that works.

i rzeczywiste używanie techniki rozwiązywania problemów, która jest skuteczna.

And we have a problem-solving technique that works.

A mamy technikę rozwiązywania problemów, która jest skuteczna.

Now you show me

Pokażcie mi teraz

a successful complex system,

udany system złożony,

and I will show you a system

a ja wam pokażę system,

that has evolved through trial and error.

który ewoluował metodą prób i błędów.

Here's an example.

Oto przykład.

This baby was produced through trial and error.

To dziecko zostało stworzone metodą prób i błędów.

I realize that's an ambiguous statement.

Zdaję sobie sprawę, że jest to dość niejasne stwierdzenie.

Maybe I should clarify it.

Może powinienem to wyjaśnić.

This baby is a human body: it evolved.

To dziecko to ludzkie ciało; ono ewoluowało.

What is evolution?

Czym jest ewolucja?

Over millions of years, variation and selection,

Przez miliony lat, zmienność i selekcja,

variation and selection --

zmienność i selekcja -

trial and error,

próby i błędy,

trial and error.

próby i błędy.

And it's not just biological systems

Ale nie tylko systemy biologiczne

that produce miracles through trial and error.

tworzą cuda metodą prób i błędów.

You could use it in an industrial context.

Można by tego użyć w kontekście przemysłowym.

So let's say you wanted to make detergent.

Więc powiedzmy, że chcieliście wyprodukować detergent.

Let's say you're Unilever

Powiedzmy, że jesteście Unileverem

and you want to make detergent in a factory near Liverpool.

i chcecie wyprodukować detergent w fabryce niedaleko Liverpoolu.

How do you do it?

Jak to robicie?

Well you have this great big tank full of liquid detergent.

Macie ogromny zbiornik z płynnym detergentem.

You pump it at a high pressure through a nozzle.

Pompujecie go pod dużym ciśnieniem przez dyszę.

You create a spray of detergent.

I tworzycie mgiełkę z detergentu.

Then the spray dries. It turns into powder.

Potem mgiełka wysycha. Zmienia się w proszek.

It falls to the floor.

Spada na ziemię.

You scoop it up. You put it in cardboard boxes.

Zagarniacie go i pakujecie do kartonowych pudełek.

You sell it at a supermarket.

Sprzedajecie go w supermarketach.

You make lots of money.

Zarabiacie krocie.

How do you design that nozzle?

Jak projektujecie tą dyszę?

It turns out to be very important.

Okazuje się to bardzo ważne.

Now if you ascribe to the God complex,

Teraz jeśli przypisać to do kompleksu Boga,

what you do is you find yourself a little God.

znajdujecie sobie małego Boga.

You find yourself a mathematician; you find yourself a physicist --

Znajdujecie matematyka, fizyka -

somebody who understands the dynamics of this fluid.

kogoś, kto rozumie dynamikę tego płynu.

And he will, or she will,

I on, lub ona,

calculate the optimal design of the nozzle.

zaprojektuje optymalny kształt dyszy.

Now Unilever did this and it didn't work --

Unilever tak postąpił i nie podziałało -

too complicated.

było zbyt skomplikowane.

Even this problem, too complicated.

Nawet taki problem - zbyt skomplikowany.

But the geneticist Professor Steve Jones

Ale profesor genetyki, Steve Jones

describes how Unilever actually did solve this problem --

opisuje jak Unilever w rzeczywistości rozwiązał ten problem -

trial and error,

próby i błędy,

variation and selection.

wariacja i selekcja.

You take a nozzle

Bierzecie dyszę

and you create 10 random variations on the nozzle.

i tworzycie 10 losowych wariacji tej dyszy.

You try out all 10; you keep the one that works best.

Wypróbowujecie wszystkie 10, zatrzymujecie tą, która działa najlepiej.

You create 10 variations on that one.

Tworzycie 10 wariacji tej dyszy.

You try out all 10. You keep the one that works best.

Wypróbowujecie wszystkie 10. Zatrzymujecie tą, która działa najlepiej.

You try out 10 variations on that one.

Wypróbowujecie 10 jej wariacji.

You see how this works, right?

Widzicie jak to działa, tak?

And after 45 generations,

I po 45 etapach

you have this incredible nozzle.

macie tą niezwykłą dyszę.

It looks a bit like a chess piece --

Wygląda trochę jak figura w szachach

functions absolutely brilliantly.

i działa absolutnie świetnie.

We have no idea

Nie wiemy

why it works,

dlaczego działa.

no idea at all.

Nie wiemy w ogóle.

And the moment you step back from the God complex --

I w chwili, kiedy cofamy się od kompleksu Boga,

let's just try to have a bunch of stuff;

próbując zebrać po trochu różnych obiektów,

let's have a systematic way of determining what's working and what's not --

mając sposób systematycznego określania, co działa, a co nie -

you can solve your problem.

możemy rozwiązać problem.

Now this process of trial and error

Ten proces prób i błędów

is actually far more common in successful institutions

jest w rzeczywistości bardziej powszechny w instytucjach odnoszących sukcesy

than we care to recognize.

niż chcielibyśmy to przyznać.

And we've heard a lot about how economies function.

I słyszeliśmy wiele o tym, jak działają ekonomie.

The U.S. economy is still the world's greatest economy.

Ekonomia Stanów Zjednoczonych wciąż jest największą na świecie.

How did it become the world's greatest economy?

Jak do tego doszło?

I could give you all kinds of facts and figures

Mógłbym wam podać wiele faktów i liczb

about the U.S. economy,

o ekonomii Stanów Zjednoczonych,

but I think the most salient one is this:

ale najbardziej uderzającym jest to:

ten percent of American businesses

10% biznesów amerykańskich

disappear every year.

znika co roku.

That is a huge failure rate.

To duży odsetek niepowodzeń.

It's far higher than the failure rate of, say, Americans.

Jest znacznie większy niż odsetek niepowodzeń, powiedzmy, Amerykanów.

Ten percent of Americans don't disappear every year.

10% Amerykanów nie znika co roku.

Which leads us to conclude

Co prowadzi nas do wniosku,

American businesses fail faster than Americans,

że amerykańskie biznesy ponoszą porażki szybciej niż Amerykanie

and therefore American businesses are evolving faster than Americans.

i dlatego amerykańskie biznesy ewoluują szybciej niż Amerykanie.

And eventually, they'll have evolved to such a high peak of perfection

I w końcu ewoluują do takiej perfekcji,

that they will make us all their pets --

że wszystkich nas ujarzmią -

(Laughter)

(Śmiech)

if, of course, they haven't already done so.

o ile, oczywiście, już tego nie zrobiły.

I sometimes wonder.

Czasem się nad tym zastanawiam.

But it's this process of trial and error

Ale to ten proces prób i błędów

that explains this great divergence,

wyjaśnia tak wielką różnorodność,

this incredible performance of Western economies.

te niewiarygodne postępy zachodnich ekonomii.

It didn't come because you put some incredibly smart person in charge.

Nie stało się tak dlatego, że jakaś bardzo mądra osoba tym kierowała.

It's come through trial and error.

Doszło do tego przez próby i błędy.

Now I've been sort of banging on about this

Gadam o tym

for the last couple of months,

przez ostatnie kilka miesięcy

and people sometimes say to me,

i ludzie czasem mi mówią:

"Well Tim, it's kind of obvious.

"Wiesz, Tim, to dość oczywiste.

Obviously trial and error is very important.

Oczywiście próby i błędy są bardzo ważne.

Obviously experimentation is very important.

Oczywiście eksperymentowanie jest bardzo ważne.

Now why are you just wandering around saying this obvious thing?"

Dlaczego chodzisz i powtarzasz tę oczywistość?"

So I say, okay, fine.

Więc mówię: W porządku.

You think it's obvious?

Uważacie, że to oczywiste?

I will admit it's obvious

Przyznam, że to oczywiste,

when schools

kiedy szkoły

start teaching children

zaczną uczyć dzieci,

that there are some problems that don't have a correct answer.

że są takie problemy, na które nie ma właściwej odpowiedzi.

Stop giving them lists of questions

Pzestaną dawać im listy pytań,

every single one of which has an answer.

z których każde ma odpowiedź.

And there's an authority figure in the corner

A w kącie, za biurkiem nauczyciela siedzi

behind the teacher's desk who knows all the answers.

autorytet, który zna wszystkie odpowiedzi.

And if you can't find the answers,

I jeśli nie możesz znaleźć odpowiedzi,

you must be lazy or stupid.

musisz być leniwy albo głupi.

When schools stop doing that all the time,

Kiedy szkoły przestaną wciąż tak postępować,

I will admit that, yes,

wtedy przyznam, że tak,

it's obvious that trial and error is a good thing.

to oczywiste, że próby i błędy są dobrą rzeczą.

When a politician stands up

Kiedy polityk wstanie

campaigning for elected office

podczas kampanii wyborczej

and says, "I want to fix our health system.

i powie: "Chcę naprawić nasz system ochrony zdrowia.

I want to fix our education system.

Chcę naprawić nas system edukacji.

I have no idea how to do it.

Nie mam pojęcia jak to zrobić.

I have half a dozen ideas.

Mam pół tuzina idei.

We're going to test them out. They'll probably all fail.

Wypróbujemy je. Prawdopodobnie wszystkie zawiodą.

Then we'll test some other ideas out.

Potem wypróbujemy inne pomysły.

We'll find some that work. We'll build on those.

Znajdziemy takie, które są skuteczne. Będziemy na nich bazować.

We'll get rid of the ones that don't." --

Pozbędziemy się tych nieskutecznych."

when a politician campaigns on that platform,

Kiedy polityk będzie tak prowadził swoją kampanię,

and more importantly, when voters like you and me

a co ważniejsze, kiedy głosujący jak ty i ja

are willing to vote for that kind of politician,

będą chcieli głosować na takiego polityka,

then I will admit

wówczas przyznam,

that it is obvious that trial and error works, and that -- thank you.

że to oczywiste, że próby i błędy działają i że to... Dziękuję.

(Applause)

(Oklaski)

Until then, until then

Do tego czasu

I'm going to keep banging on about trial and error

będę gadał o próbach i błędach

and why we should abandon the God complex.

i tym dlaczego powinniśmy porzucić kompleks Boga.

Because it's so hard

Ponieważ tak trudno

to admit our own fallibility.

jest się nam przyznać do własnej omylności.

It's so uncomfortable.

To takie niewygodne.

And Archie Cochrane understood this as well as anybody.

I Archie Cochrane bardzo dobrze to rozumiał.

There's this one trial he ran

Jest takie jedno badanie, które przeprowadził

many years after World War II.

wiele lat po drugiej wojnie światowej.

He wanted to test out

Chciał sprawdzić

the question of, where is it

kwestię tego, gdzie

that patients should recover

pacjent powinien zdrowieć

from heart attacks?

po ataku serca?

Should they recover in a specialized cardiac unit in hospital,

Czy powinien dochodzić do zdrowia na specjalistycznym szpitalnym oddziale kardiologicznym,

or should they recover at home?

czy w domu?

All the cardiac doctors tried to shut him down.

Wszyscy kardiolodzy chcieli go uciszyć.

They had the God complex in spades.

Mieli bardzo rozwinięty kompleks Boga.

They knew that their hospitals were the right place for patients,

Wiedzieli, że ich szpitale są właściwym miejscem dla pacjentów.

and they knew it was very unethical

I wiedzieli, że to bardzo nieetyczne

to run any kind of trial or experiment.

przeprowadzać jakiekolwiek badanie czy eksperyment.

Nevertheless, Archie managed to get permission to do this.

Jednak Archiemu udało się zdobyć pozwolenie na zrobienie tego.

He ran his trial.

Przeprowadził to badanie.

And after the trial had been running for a little while,

A po projekcie, który realizował przez jakiś czas,

he gathered together all his colleagues

zebrał wszystkich swoich kolegów razem

around his table,

wokół swojego stołu

and he said, "Well, gentlemen,

i powiedział: "Panowie,

we have some preliminary results.

mamy pewne wyniki wstępne.

They're not statistically significant.

Nie są one statystycznie znaczące.

But we have something.

Ale to już coś.

And it turns out that you're right and I'm wrong.

I okazuje się, że wy macie rację, a ja się mylę.

It is dangerous for patients

Dochodzenie do zdrowia po zawale serca w domu

to recover from heart attacks at home.

jest niebezpieczne dla pacjentów.

They should be in hospital."

Powinni być w szpitalu."

And there's this uproar, and all the doctors start pounding the table

I powstaje wrzawa, a wszyscy lekarze uderzają w stół

and saying, "We always said you were unethical, Archie.

i mówią: "Zawsze ci mówiliśmy, że jesteś nieetyczny, Archie.

You're killing people with your clinical trials. You need to shut it down now.

Zabijasz ludzi swoimi badaniami klinicznymi. Powinieneś teraz przestać.

Shut it down at once."

Przestań natychmiast."

And there's this huge hubbub.

I powstaje ogromny zgiełk.

Archie lets it die down.

Archie pozwala mu ucichnąć.

And then he says, "Well that's very interesting, gentlemen,

I wówczas mówi: "To bardzo interesujące, panowie,

because when I gave you the table of results,

ponieważ kiedy pokazałem wam tabelę z wynikami,

I swapped the two columns around.

zamieniłem miejscami te dwie kolumny.

It turns out your hospitals are killing people,

Okazuje się, że wasze szpitale zabijają ludzi,

and they should be at home.

którzy powinni być w domu.

Would you like to close down the trial now,

Chcielibyście teraz zamknąć badanie,

or should we wait until we have robust results?"

czy poczekać aż będziemy mieli solidne wyniki?"

Tumbleweed

W pomieszczeniu

rolls through the meeting room.

aż się kotłuje.

But Cochrane would do that kind of thing.

Cochrane naprawdę zrobił coś takiego.

And the reason he would do that kind of thing

I przyczyną, dla której to zrobił

is because he understood

jest to, że rozumiał,

it feels so much better

iż znacznie lepiej

to stand there and say,

jest tam stanąć i powiedzieć

"Here in my own little world,

"To mój mały świat,

I am a god, I understand everything.

jestem bogiem, wszystko rozumiem.

I do not want to have my opinions challenged.

Nie chcę żeby ktoś podważał moje wnioski.

I do not want to have my conclusions tested."

Nie chcę by ktoś sprawdzał moje wnioski."

It feels so much more comfortable

Jest znacznie wygodniej

simply to lay down the law.

po prostu ustanawiać prawo.

Cochrane understood

Cochrane rozumiał,

that uncertainty, that fallibility,

że niepewność, omylność,

that being challenged, they hurt.

podważanie opinii bolą.

And you sometimes need to be shocked out of that.

A czasem trzeba się uwolnić od takiego myślenia.

Now I'm not going to pretend that this is easy.

Nie będę udawał, że to proste.

It isn't easy.

To nie jest proste.

It's incredibly painful.

To niezwykle bolesne.

And since I started talking about this subject

I od czasu, kiedy zacząłem mówić na ten temat

and researching this subject,

i robić o nim badania,

I've been really haunted by something

prześladowało mnie coś, co

a Japanese mathematician said on the subject.

powiedział o tym japoński matematyk.

So shortly after the war,

Więc krótko po wojnie

this young man, Yutaka Taniyama,

ten młody człowiek, Yutaka Taniyama,

developed this amazing conjecture

opracował to niezwykłe przypuszczenie

called the Taniyama-Shimura Conjecture.

zwane Przypuszczeniem Taniyama-Shimura.

It turned out to be absolutely instrumental

Okazało się ono niezwykle pomocne

many decades later

wiele dziesiątek lat później

in proving Fermat's Last Theorem.

w dowodzeniu Ostatniego Twierdzenia Fermata.

In fact, it turns out it's equivalent

W rzeczywistości okazuje się ono tak znaczące,

to proving Fermat's Last Theorem.

jak samo dowiedzenie Ostatniego Twierdzenia Fermata.

You prove one, you prove the other.

Jeśli dowiedziesz jednego z nich, dowiedziesz i drugiego.

But it was always a conjecture.

Ale zawsze było to przypuszczenie.

Taniyama tried and tried and tried

Taniyama próbował i próbował, i próbował

and he could never prove that it was true.

i nigdy nie mógł dowieść jego prawdy.

And shortly before his 30th birthday in 1958,

I krótko przed swoimi 30-stymi urodzinami w 1958 roku,

Yutaka Taniyama killed himself.

Yutaka Taniyama się zabił.

His friend, Goro Shimura --

Jego przyjaciel, Goro Shimura -

who worked on the mathematics with him --

który pracował z nim nad równaniami -

many decades later, reflected on Taniyama's life.

wiele dziesiątek lat później wspominał życie Taniyamy.

He said,

Powiedział,

"He was not a very careful person

"On nie był zbyt ostrożną osobą

as a mathematician.

jako matematyk.

He made a lot of mistakes.

Popełniał wiele błędów.

But he made mistakes in a good direction.

Ale robił je w dobrym kierunku.

I tried to emulate him,

Chciałem go naśladować,

but I realized

ale zdałem sobie sprawę,

it is very difficult

że jest bardzo trudno

to make good mistakes."

popełniać dobre błędy."

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Oklaski)