Rob Harmon: How the market can keep streams flowing

Rob Harmon: Piyasa, derelerin akmaya devam etmesini nasıl sağlar?

Çeviri: Naz Beykan Gözden geçirme: osman oguz ahsen

This is a river.

Bu bir nehir.

Bu bir dere.

This is a stream.

This is a river.

Bu bir nehir.

Bu ülkenin her dört bir yanında oluyor.

This is happening all over the country.

There are tens of thousands of miles of dewatered streams in the United States.

Amerika Birleşik Devletleri'nde

on binlerce mil kurumuş dere var.

On this map, the colored areas represent water conflicts.

Bu haritada,

renkli alanlar su anlaşmazlıklarını temsil ediyor.

Similar problems are emerging in the East as well.

Benzer sorunlar doğuda da ortaya çıkıyor.

Nedenler eyaletten eyalete farklılaşsalar da,

The reasons vary state to state, but mostly in the details.

ama genelde detaylarda.

Sadece Montana'da 6.400 kilometre

There are 4,000 miles of dewatered streams in Montana alone.

kurumuş dere var.

They would ordinarily support fish and other wildlife.

Normalde balık ve diğer vahşi yaşamı desteklerler.

They're the veins of the ecosystem,

Ekosistemin damarlarıdırlar

ve genelde boş damarlardır.

and they're often empty veins.

Size bu derelerden

I want to tell you the story of just one of these streams,

sadece bir tanesinin hikayesini anlatmak istiyorum,

because it's an archetype for the larger story.

çünkü bu daha büyük bir hikayenin modeli.

This is Prickly Pear Creek.

Bu Prickly Pear Çayı.

It runs through a populated area from East Helena to Lake Helena.

Yoğun nüfuslu bir bölge içinden

Doğu Helena'dan Helena Gölü'ne akıyor.

Cutthroat, dere ve gökkuşağı alabalıkları dahil olmak üzere

It supports wild fish including cutthroat, brown and rainbow trout.

vahşi balıklara

yaşam ortamı sunuyor.

Nearly every year for more than a hundred years ...

Yüzyıldan fazla zamandır,

neredeyse her yıl

bu çay yazın böyle görünüyor.

it looked like this in the summer.

How did we get here?

Nasıl bu noktaya geldik?

Bu 1800'lerin sonunda

Well, it started back in the late 1800s

insanlar Montana gibi yerlere yerleşmeye başladıkları zaman başladı.

when people started settling in places like Montana.

In short, there was a lot of water and there weren't very many people.

Özetle, çok su vardı

ve çok da insan yoktu.

But as more people showed up wanting water,

Ama su isteyen daha çok insan ortaya çıktıkça

the folks who were there first got a little concerned,

oraya ilk gelmiş olanlar biraz endişelendiler,

and in 1865, Montana passed its first water law.

ve 1985'te Montana ilk su yasasını çıkardı.

Bu yasa temel olarak, dere kıyısındaki herkesin

It basically said, everybody near the stream can share in the stream.

dereyi paylaşabileceğini söylüyordu.

Oddly, a lot of people showed up wanting to share the stream,

Gariptir ki, dereyi paylaşmak isteyen pek çok insan ortaya çıktı

and the folks who were there first

ve oraya ilk gelmiş olanlar

got concerned enough to bring out their lawyers.

avukatlarını devreye sokacak kadar endişelendiler.

There were precedent-setting suits in 1870 and 1872,

1870 ve 1872'de

Prickly Pear Çayı'yla ilgili

both involving Prickly Pear Creek.

emsal teşkil davaları oldu.

1921'de

And in 1921,

the Montana Supreme Court ruled in a case involving Prickly Pear

Montana Temyiz Mahkemesi,

Prickly Pear'la ilgili bir davada

that the folks who were there first had the first, or "senior water rights."

oraya ilk gelmiş olanların

öncelikli ya da kıdemli su hakları olduğuna karar verdi.

These senior water rights are key.

Bu öncelikli su hakları kilit nokta.

Sorun şu ki şu an Batı'nın dört bir yanında

The problem is that all over the West now it looks like this.

bu, böyle görünüyor.

Some of these creeks have claims

Bu çayların bazıları üzerinde

for 50 to 100 times more water than is actually in the stream.

dere yatağında mevcut olan sudan

50 ile 100 kat daha fazla hak iddiası var.

And the senior water rights holders, if they don't use their water right,

Öncelikli su haklarını elinde bulunduranlar,

su haklarını kullanmazlarsa,

they risk losing their water right --

su haklarını ve onla gelen ekonomik değeri

kaybetme riskine giriyorlar.

along with the economic value that goes with it.

Bu nedenle, korumaya yönelik onları teşvik edici bir şeyleri yok.

So they have no incentive to conserve.

So it's not just about the number of people;

Yani bu sadece kaç insan olduğuyla ilgili değil,

the system itself creates a disincentive to conserve

sistemin kendisi, korumaktan cayılmasına yol açıyor,

çünkü su hakkınızı, eğer kullanmazsanız, kaybedebilirsiniz.

because you can lose your water right if you don't use it.

So after decades of lawsuits and 140 years, now, of experience,

Yani on yıllar süren davalardan

ve 140 yıllık deneyimden sonra, şimdi

we still have this.

elimizde hâlâ bu var.

Bu bozuk bir sistem.

It's a broken system.

There's a disincentive to conserve,

Burada korumaktan caydırma var,

because if you don't use your water right, you can lose your water right.

çünkü, eğer su hakkınızı kullanmazsanız,

su hakkınızı yitirebilirsiniz.

And I'm sure you all know, this has created significant conflicts

Eminim ki hepiniz biliyorsunuz, bu tarımsal ve çevreci topluluklar arasında

between the agricultural and environmental communities.

kayda değer anlaşmazlıklara yol açtı.

OK, now I'm going to change gears here.

Tamam. Bu noktada konuyu değiştireceğim.

Çoğunuzun, şunu bilmek hoşuna gidecektir ki

Most of you will be happy to know that the rest of the presentation's free ...

sunumun geri kalanı bedava.

(Laughter)

Bazılarınızın da şunu bilmek hoşuna gidecektir ki sunum birayla ilgili.

and some of you'll be happy to know that it involves beer.

(Laughter)

(Kahkaha)

There's another thing happening around the country,

Ülkenin dört bir yanında olan bir şey daha var.

Şirketler su ayak izleri hakkında

which is that companies are starting to get concerned

endişelenmeye başladılar.

about their water footprint.

They're concerned about securing an adequate supply of water,

Yeterli su temin etmek konusunda kaygılılar,

they're trying to be really efficient with their water use,

su kullanımlarında olabildiğince verimli olmaya çalışıyorlar,

and they're concerned about how their water use

ve su kullanımlarının marka imajlarını nasıl etkilediğiyle

affects the image of their brand.

ilgili olarak endişeleniyorlar.

Well, it's a national problem,

Tabi, bu ulusal bir sorun,

but I'm going to tell you another story from Montana ...

ama size Montana'dan başka bir hikaye anlatacağım

and it involves beer.

ve bu birayla ilgili.

I bet you didn't know, it takes about 5 pints of water

Bahse girerim ki bir litre bira yapmak için

to make a pint of beer.

5 litre su harcandığını bilmiyorsunuzdur.

If you include all the drain,

Tüm boşa akmaları hesaba katarsanız,

it takes more than a hundred pints of water to make a pint of beer.

bir litre bira için yüz litre su gerekiyor.

Şimdi, Montana'daki bira üreticileri

Now the brewers in Montana

have already done a lot to reduce their water consumption,

zaten su tüketimlerini azaltmak için

epey çok şey yaptılar,

but they still use millions of gallons of water.

ama yine de milyonlarca litre su kullanıyorlar.

I mean, there's water in beer.

Demek istediğim, biranın içinde su var.

So what can they do about this remaining water footprint

Peki ekosistem üzerinde

ciddi etkileri olabilecek

that can have serious effects on the ecosystem?

bu geriye kalan su ayak izi hakkında

ne yapabilirler?

These ecosystems are really important

Ekosistemler Montanalı bira üreticileri ve müsterileri

to the Montana brewers and their customers.

için çok önemliler.

After all, there's a strong correlation between water and fishing,

Ne de olsa, su ve balıkçılık arasında

güçlü bir ilişki var;

and for some, there's a strong correlation between fishing and beer.

ve bazıları için balıkçılık ve bira arasında

güçlü bir ilişki var.

(Laughter)

(Kahkaha)

So the Montana brewers and their customers are concerned

Bu yüzden Montanalı bira üreticileri ve müşterileri endişeliler,

and they're looking for some way to address the problem.

ve sorunu çözecek bir yol arıyorlar.

So how can they address this remaining water footprint?

Peki bu kalan su ayak izi sorununu nasıl çözebilirler?

Prickly Pear'ı hatırlayın.

Remember Prickly Pear.

Up until now, business water stewardship

Şimdiye kadar,

şirketlerin su yönetimi

has been limited to measuring and reducing,

ölçme ve azaltmayla sınırlı kaldı

ve biz bir sonraki adımı öneriyoruz ki bu

and we're suggesting that the next step is to restore.

eski haline getime.

Prickly Pear'ı hatırlayın.

Remember Prickly Pear.

It's a broken system.

Bu bozuk bir sistem.

You've got a disincentive to conserve,

Korumaktan caydırılıyorsunuz,

because if you don't use your water right, you risk losing your water right.

çünkü su hakkınızı kullanmazsanız, su hakkınızı kaybetme riskine giriyorsunuz.

Well, we decided to connect these two worlds --

İşte, bu iki dünyayı birbirine bağlamaya kadar verdik:

su ayak izleriyle

the world of the companies with their water footprints

şirketlerin dünyasını

and the world of the farmers

ve bu derelerdeki öncelikli su haklarıyla

with their senior water rights on these creeks.

çiftçilerin dünyasını.

In some states,

Bazı eyaletlerde,

senior water rights holders can leave their water in the stream

öncelikli su hakları olanlar

sularını başkalarından hukuksal olarak koruyarak

while legally protecting it from others,

ve su haklarını sürdürmeye devam ederek

dere yatağında bırakabiliyorlar.

and maintaining their water right.

Ne de olsa,

After all, it is their water right,

bu onların su hakkı,

and if they want to use that water right to help the fish grow in the stream,

ve eğer bu hakkı

deredeki balıkların büyümesi için kullanmak isterlerse,

it's their right to do so.

bunu yapmaya hakları var.

But they have no incentive to do so.

Ama bunu yapmaya onları teşvik edici bir şeyleri yok.

Bu nedenle, yerel su vakıflarıyla çalışarak

So, working with local water trusts, we created an incentive to do so.

bunu yapmaya özendirici bir teşvik yarattık.

We pay them to leave their water in stream.

Onlara suyu derede bırakmaları için para veriyoruz.

Burada olan o.

That's what's happening here.

This individual has made the choice and is closing this water diversion,

Bu birey seçimini yaptı

ve suyu dereye bırakarak

leaving the water in the stream.

yönünü değiştiren seti kapatıyor.

He doesn't lose the water right,

Su hakkını kaybetmiyor,

he just chooses to apply that right, or some portion of it,

sadece bu hakkı ya da bir kısmını

toprak yerine dereye

to the stream, instead of to the land.

yönlendirmeyi seçiyor.

Because he's the senior water-rights holder,

Çünkü o öncelikli bir su hakkına sahip,

suyu deredeki diğer kullanıcılardan koruyabilir.

he can protect the water from other users in the stream.

Tamam mı?

OK?

He gets paid to leave the water in the stream.

Ona suyu derede bırakması için para ödeniyor.

Bu adam dereyi terk eden

This guy's measuring the water that this leaves in the stream.

suyu ölçüyor.

We then take the measured water,

Sonra bu ölçülmüş suyu alıyoruz,

we divide it into thousand-gallon increments.

bin galonluk artışlara bölüyoruz.

Each increment gets a serial number and a certificate,

Her artışın bir seri numarası ve sertifikası oluyor.

Sonra bira üreticileri ve diğerleri

and then the brewers and others buy those certificates

bu tahrip olmuş ekosistemlere

as a way to return water to these degraded ecosystems.

suyu döndürmenin yolu olarak

bu sertifikaları alıyorlar.

The brewers pay to restore water to the stream.

Bira üreticileri dereye suyu geri kazandırmak için

para ödüyor.

It provides a simple, inexpensive and measurable way

Bu, suyu bu tahrip olmuş ekosistemlere döndürmek için

basit, ucuz ve ölçülebilir

bir yöntem sağlıyor.

to return water to these degraded ecosystems,

while giving farmers an economic choice

Bir yandan da çiftçilere ekonomik bir seçenek sunuyor

and giving businesses concerned about their water footprints

ve su ayak izleri konusunda endişeli şirketlere

an easy way to deal with them.

bu sorunla başa çıkmak için kolay bir yol sağlıyor.

After 140 years of conflict and 100 years of dry streams,

140 yıl süren anlaşmazlıklardan

ve 100 yıllardır kuru derelerden sonra

a circumstance that litigation and regulation has not solved,

davaların ve yasaların çözemediği

bir duruma,

bir piyasa bazlı, gönüllü alıcı, gönüllü satıcı

we put together a market-based, willing buyer, willing seller solution --

çözümü oluşturduk -

davaları gerektirmeyen bir çözüm.

a solution that does not require litigation.

It's about giving folks concerned about their water footprints

Su ayak izleri konusunda kaygılananlara

bu tahrip olmuş ekosistemlerde

a real opportunity to put water where it's critically needed,

hayati önem taşıyan noktalara

suyu koyabilmeleri için

gerçek bir fırsat vermek.

into these degraded ecosystems,

while at the same time providing farmers a meaningful economic choice

Aynı zamanda,

çiftçilere

sularını nasıl kullanıldığına dair

about how their water is used.

anlamlı bir ekonomik seçenek sunmak.

These transactions create allies, not enemies.

Bu etkileşimler müttefikler yaratırlar, düşmanlar değil.

They connect people rather than dividing them.

İnsanları bölmektense birbirlerine bağlarlar.

And they provide needed economic support for rural communities.

Kırsal toplulukların ihtiyacı olan ekonomik desteği sağlarlar.

En önemlisi, bu işe yarıyor.

And most importantly, it's working.

We've returned more than four billion gallons of water to degraded ecosystems.

Tahrip olmuş ekosistemlere

on beş milyar litreden fazla suyu geri kazandırdık.

Öncelikli su hakları olanlarla

We've connected senior water-rights holders

Montana'daki bira üreticileriyle,

with brewers in Montana,

with hotels and tea companies in Oregon,

Oregon'daki oteller ve çay şirketleriyle,

and with high-tech companies that use a lot of water in the Southwest.

ve Southwest'teki çok su kullanan yüksek teknoloji ürünü şirketleriyle bağladık.

And when we make these connections,

Bu bağlantıları kurduğumuzda,

we can and we do turn this ...

yapabildiğimiz ve yaptığımız

şunu buna döndürmek.

into this.

(Applause)

Çok teşekkür ederim.

Thank you very much.

(Applause)

(Alkış)