Renata Salecl: Our unhealthy obsession with choice

Renata Salect: Sağlıksız tercih takıntımız

Çeviri: Gülben Seber Gözden geçirme: Ramazan Şen

When I was preparing for this talk,

Bu konuşma için hazırlanırken,

I went to search for a couple of quotes

sizinle paylaşabileceğim bir kaç

that I can share with you.

söz araştırdım.

Good news: I found three

İyi haber: Özellikle sevdiğim

that I particularly liked,

3 tane buldum.

the first by Samuel Johnson, who said,

İlki Samuel Johnson'dan:

"When making your choice in life,

"Hayatta seçiminizi yaparken

do not forget to live,"

yaşamayı unutmayın."

the second by Aeschylus, who reminded us that

İkincisi Aeschylus'dan, bize şunu hatırlatıyor:

"happiness is a choice that requires effort,"

"Mutluluk çaba gerektiren bir seçimdir."

and the third is one by Groucho Marx

Ve üçüncüsü Groucho Marx'tan:

who said, "I wouldn't want to choose to belong

"Beni bir üyesi olarak görecek bir gruba

to any club that would have me as a member."

ait olmayı seçmek istemezdim."

Now, bad news:

Kötü haber:

I didn't know which one of these quotes

Bu sözlerden hangisini seçip sizinle

to choose and share with you.

paylaşacağımı bilmiyordum.

The sweet anxiety of choice.

Seçimin tatlı kaygısı.

In today's times of post-industrial capitalism,

Endüstriyel kapitalizm sonrasını yaşadığımız bu günlerde

choice, together with individual freedom

seçim, beraberinde kişisel özgürlükler

and the idea of self-making,

ve bireysel üretim fikri

has been elevated to an ideal.

ideal bir seviyeye yükseltildi.

Now, together with this, we also have a belief

Şimdi, bununla birlikte, sonsuz gelişmeye de

in endless progress.

inanıyoruz.

But the underside of this ideology

Fakat bu ideolojinin perde arkasında

has been an increase of anxiety,

kaygı artışı,

feelings of guilt,

suçluluk hissi,

feelings of being inadequate,

yetersiz olma hissi,

feeling that we are failing in our choices.

seçimlerimizde hata yapma hissi var.

Sadly, this ideology of individual choice

Maalesef bu kişisel tercih felsefesi bizi,

has prevented us from thinking about social changes.

sosyal değişiklikler hakkında düşünmekten alıkoyuyor.

It appears that this ideology was actually

Öyle görünüyor ki bu felsefe bizi,

very efficient in pacifying us

politik ve sosyal düşünürler olarak

as political and social thinkers.

pasivize etmek konusunda gerçekten etkiliydi.

Instead of making social critiques,

Sosyal eleştiriler yapmak yerine

we are more and more engaging in self-critique,

öz eleştiri yapmaya yöneliyoruz,

sometimes to the point of self-destruction.

bu bazen kendimizi imha noktasına varıyor.

Now, how come that ideology of choice

Peki tercih felsefesi,

is still so powerful,

çok fazla seçeneği olmayan

even among people who have

insanlarda bile hâlâ

not many things to choose among?

nasıl bu kadar güçlü olabiliyor?

How come that even people who are poor

Nasıl oluyor da gerçekten

very much still identify with the idea of choice,

fakir olan insanlar bile tercih fikrini

the kind of rational idea of choice

bizim kabul ettiğimiz makul tercih

which we embrace?

fikriyle özdeşleştirebiliyorlar?

Now, the ideology of choice is very successful

Bugünlerde, tercih felsefesi

in opening for us a space to think

düşlenen gelecek hakkında bize,

about some imagined future.

düşünme alanı açmakta oldukça başarılı.

Let me give you an example.

Size bir örnek vereyim.

My friend Manya,

Arkadaşım Manya

when she was a student at university in California,

Kaliforniya Üniversitesi'nde öğrenciyken

was earning money

bir araba galerisinde çalışarak

by working for a car dealer.

para kazanıyordu.

Now, Manya, when she encountered

Manya tipik bir müşteri ile

the typical customer, would debate with him

karşılaştığı zaman onunla

about his lifestyle,

hayat tarzı,

how much he wants to spend,

arabaya ne kadar harcamak istediği,

how many children he has,

kaç çocuğu olduğu,

what does he need the car for?

arabaya neden ihtiyacı olduğu üzerine konuşurdu.

They would usually come to a good conclusion

Genellikle mükemmel arabanın hangisi olduğu konusunda

what would be a perfect car.

iyi bir sonuca varırlardı.

Now, before Manya's customer would go home

Müşteri eve gidip

and think things through,

herşeyi baştan sona düşünmeden önce

she would say to him,

Manya şunu söylerdi:

"The car that you are buying now is perfect,

"Şu an satın almak üzere olduğunuz araba mükemmel,

but in a few year's time,

fakat birkaç yıl içinde

when your kids will be already out of the house,

çocuklarınız evden ayrıldığında,

when you will have a little bit more money,

biraz daha fazla paranız olduğunda

that other car will be ideal.

diğer araba ideal olacak.

But what you are buying now is great."

Fakat şu anda almak üzere olduğunuz araba harika."

Now, the majority of Manya's customers

Manya'nın müşterilerinin çoğu

who came back the next day

ertesi gün geri geldiklerinde

bought that other car,

diğer arabayı satın aldılar.

the car they did not need,

İhtiyaçları olmayan

the car that cost far too much money.

çok daha pahalı olan arabayı.

Now, Manya became so successful in selling cars

Manya araba satmakta o kadar başarılı oldu ki

that soon she moved on to selling airplanes.

kısa zaman sonra uçak satma işine geçti.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

And knowing so much about the psychology of people

İnsanların psikolojisini iyi bilmesi

prepared her well for her current job,

bir çeşit psikanalist olan,

which is that of a psychoanalyst.

şimdiki işine iyi hazırladı.

Now, why were Manya's customers so irrational?

Peki, Manya'nın müşterileri neden bu kadar mantıksızdı?

Manya's success was that she was able

Manya'nın başarısı, onların

to open in their heads an image

kafalarını ideal gelecek

of an idealized future,

resmine açmış olmasıydı.

an image of themselves

Daha başarılı

when they are already more successful, freer,

ve daha özgür olan kendi resimleri.

and for them, choosing that other car

Ve onlar için diğer arabayı seçmek, sanki

was as if they are coming closer to this ideal

Manya olacakları önceden görmüş gibi,

in which it was as if Manya already saw them.

ideallerine daha da yaklaşmak demekti.

Now, we rarely make really totally rational choices.

Çok nadiren tamamen rasyonel seçimler yapıyoruz.

Choices are influenced by our unconscious,

Tercihler, kendi bilinçsizliğimizle

by our community.

toplumumuz tarafından etkileniyor.

We're often choosing

Çoğunlukla diğer insanların

by guessing, what would other people

seçimimiz hakkında ne düşüneceklerini

think about our choice?

tahmin ederek seçiyoruz.

Also we are choosing

Ayrıca diğer insanların

by looking at what others are choosing.

ne seçtiklerine bakarak seçiyoruz.

We're also guessing what is socially acceptable choice.

Aynı zamanda toplumda kabul görecek seçimi tahmin ediyoruz.

Now, because of this, we actually

Bu sebeple, örneğin araba alırken

even after we have already chosen,

seçtikten sonra bile

like bought a car,

arabalar hakkında durmadan

endlessly read reviews about cars,

incelemeler okuyoruz,

as if we still want to convince ourselves

doğru seçimi yaptığımıza kendimizi ikna

that we made the right choice.

etmek istermişiz gibi.

Now, choices are anxiety-provoking.

Seçimler endişeleri arttırıyorlar.

They are linked to risks, losses.

hayli tahmin edilmeyen ölçüde

They are highly unpredictable.

kayıp ve risk içeriyorlar.

Now, because of this,

Bu sebeple,

people have now more and more problems

hiç bir şey seçmediklerinden

that they are not choosing anything.

insanlar şimdi daha çok soruna sahipler.

Not long ago, I was at a wedding reception,

Yakın zamanda bir düğüne katıldım,

and I met a young, beautiful woman

genç ve güzel bir kadınla karşılaştım

who immediately started telling me about her anxiety over choice.

bana hemen seçimi ile kaygısını anlatmaya başladı.

She said to me, "I needed one month

Bana: "Giyeceğim elbiseye karar vermek için

to decide which dress to wear."

bir aya ihtiyacım var." dedi.

Then she said, "For weeks I was researching

Sonra: "Bir gece kalmak için

which hotel to stay for this one night.

haftalardır otel araştırıyorum." dedi.

And now, I need to choose a sperm donor."

"Ve şimdi bir sperm donörü seçmem gerekecek."

(Laughter)

(Gülüşmeler)

I looked at this woman in shock.

Kadına şok içinde baktım.

"Sperm donor? What's the rush?"

"Sperm donörü mü? Acelen ne?"

She said, "I'm turning 40 at the end of this year,

"Bu yılın sonunda 40 yaşına giriyorum

and I've been so bad in choosing men in my life."

ve hayatıma giren erkekleri seçmekte çok kötüyüm."

Now choice, because it's linked to risk,

Şimdi, seçim riske bağlı olduğundan

is anxiety-provoking,

endişeyi arttırıyor

and it was already the famous

ve ünlü Danimarkalı filozof

Danish philosopher Søren Kierkegaard

Søren Kierkegaard'ın belirttiği gibi,

who pointed out that anxiety

duyduğumuz bu endişe

is linked to the possibility of possibility.

ihtimalin ihtimali ile bağlantılıdır.

Now, we think today that we can prevent these risks.

Bugün, riskleri önleyebileceğimizi düşünüyoruz.

We have endless market analysis,

Sonsuz pazar analizlerimiz

projections of the future earnings.

gelecek kazançlarımızın projeleri var.

Even with market, which is about chance,

Şansa dayalı ve afaki olan piyasada bile

randomness, we think we can predict rationally

işleri mantıkla değerlendirip nereye gittiğini

where it's going.

tahmin edebileceğimizi düşünürüz.

Now, chance is actually becoming very traumatic.

Olasılık gerçekte çok sarsıcı oluyor.

Last year, my friend Bernard Harcourt

Geçen yıl, Chicago Üniversitesinden arkadaşım

at the University of Chicago organized an event,

Bernard Harcourt bir etkinlik organize etti,

a conference on the idea of chance.

tercih fikri üzerine bir konfrerans.

He and I were together on the panel,

Birlikte panele katıldık ve

and just before delivering our papers —

konuşma içeriklerini dağıtmadan önce

we didn't know each other's papers —

-birbirimizin konuşma içeriğini bilmiyorduk-

we decided to take chance seriously.

bu fırsatı değerlendimeye karar verdik.

So we informed our audience

Bu yüzden seyicimizi de bilgilendirdik

that what they will just now hear

şimdi duyacaklarının

will be a random paper,

rastgele bir konuşma içeriği olacağını,

a mixture of the two papers

iki içeriğin karışımınından oluşacağını

which we didn't know what each was writing.

birbirimizin içeriğini bilmediğimizi söyledik.

Now, we delivered the conference in such a way.

Bu şekilde konferansa devam ettik

Bernard read his first paragraph,

Bernard kendisinin ilk paragrafını okudu,

I read my first paragraph,

ben ilk paragrafımı okudum,

Bernard read his second paragraph,

Bernard ikinci paragrafını okudu,

I read my second paragraph,

ben ikinci paragrafımı okudum

in this way towards the end of our papers.

ve bu elimizdeki kağıtlar bitene kadar devam etti.

Now, you will be surprised

Şimdi şaşıracaksınız.

that a majority of our audience

Dinleyicilerimizin çoğu,

did not think that what they'd just listened to

karışık içerikten oluşan bir konuşma

was a completely random paper.

dinlemediklerini düşünüyordu.

They couldn't believe that

Otorite pozisyonundan konuşan

speaking from the position of authority

bizim gibi iki profesörün

like two professors we were,

böyle bir riski alabileceğimize

we would take chance seriously.

gerçekten inanamadılar.

They thought we prepared the papers together

Bizim konuşmaları beraber hazırladığımızı

and were just joking that it's random.

karışık olduklarına dair şaka yaptığımızı düşünüyorlardı.

Now, we live in times with a lot of information,

Bugün, çok fazla bilginin aktığı zamanlarda yaşıyoruz,

big data,

büyük veri,

a lot of knowledge about the insides of our bodies.

vücutlarımızda dolaşan bir sürü bilgi.

We decoded our genome.

DNA'mızı çözdük.

We know about our brains more than before.

Beyinlerimiz hakkında her zamankinden daha çok şey biliyoruz.

But surprisingly, people are more and more

Fakat şaşırtıcı bir şekilde, insanlar

turning a blind eye in front of this knowledge.

bilgiye çok daha kör bakıyorlar.

Ignorance and denial are on the rise.

Cehalet ve yalanlama yükselişte.

Now, in regard to the current economic crisis,

Yaşanan ekonomik krizlere bağlı olarak,

we think that we will just wake up again

yeniden uyanacağımızı ve

and everything will be the same as before,

her şeyin eskisi gibi olacağını,

and no political or social changes are needed.

politik ya da sosyal değişime ihtiyaç duymayacağımızı düşünüyoruz.

In regard to ecological crisis,

Ekolojik kriz konusunda

we think nothing needs to be done just now,

şu anda hiçbir şey yapılmasına gerek olmadığını ya da

or others need to act before us.

diğerlerinin bizden önce hareket edeceğini düşünüyoruz.

Or even when ecological crisis already happens,

Ya da ekolojik kriz olduğunda,

like a catastrophe in Fukushima,

Fukushima felaketinde olduğu gibi,

often we have people living in the same environment

genellikle aynı çevrede

aynı miktar bilgiyle yaşıyan insanlarımız var

with the same amount of information,

and half of them will be anxious about radiation

ve onların yarısı radrasyon konusunda endişelenecek

and half of them will ignore it.

diğer yarısı ise önemsemeyecek.

Now, psychoanalysts know very well

Psikanalistler, insanların

that people surprisingly don't have

bilgi için ihtiraslı olmadığını

passion for knowledge

ama cehalet için

but passion for ignorance.

ihtiraslı olduğunu çok iyi biliyorlar.

Now, what does that mean?

Peki, bu ne demek?

Let's say when we are facing

Ölümcül bir hastalıkla karşı karşıya

a life-threatening illness,

olduğumuzu düşünelim,

a lot of people don't want to know that.

bir çok insan bunu bilmek istemez.

They'd rather prefer denying the illness,

Daha çok hastalığı inkar etmeyi tercih ederler

which is why it's not so wise to inform them

dolayısıyla sormadıkları sürece

if they don't ask.

bilgilendirmek akıllıca değil.

Surprisingly, research shows that sometimes

Şaşırtıcı bir şekilde, araştırmalar bazen

people who deny their illness

hastalığını inkar eden insanların

live longer than those who are rationally choosing

rasyonel bir şekilde en iyi tedaviyi seçenlerden

the best treatment.

daha uzun yaşadıklarını gösteriyor.

Now, this ignorance, however,

Şimdi, bu cehalet, malesef,

is not very helpful on the level of the social.

sosyal seviyede pek yardımcı değil.

When we are ignorant about where we are heading,

Nereye gitiğimizin farkına varmadığımız zaman

a lot of social damage can be caused.

fazlasıyla sosyal bir zarar ortaya çıkar.

Now, on top of facing ignorance,

Şu anda cahillikle yüzleşmenin üstünde

we are also facing today

bir çeşit aşikarlık ile

some kind of an obviousness.

karşı karşıyayız.

Now, it was French philosopher

Fransız filozof, Louis Althusser,

Louis Althusser who pointed out

bu felsefe faaliyetlerinin

that ideology functions in such a way

bir şekilde aşikarlık maskesi

that it creates a veil of obviousness.

yarattığına işaret etti.

Before we do any social critique,

Sosyal eleştiri yapmadan önce

it is necessary really to lift that veil of obviousness

bu aşikarlık maskesini kaldırmak

and to think through a little bit differently.

ve biraz farklı düşünmek gerekir.

If we go back to this ideology

Bireysel mantıklı seçim felsefesine

of individual, rational choice

geri dönersek

we often embrace,

bu aşikarlığı kaldırmanın ve

it's necessary precisely here

biraz daha farklı düşünmenin

to lift this obviousness

kesinlikle gerekli olduğunu

and to think a little bit differently.

genelde kabul ederiz.

Now for me, a question often is

Beraberinde başka bir soru;

why we still embrace this idea of a self-made man

insanın kendi yarattığı ve güvendiği

on which capitalism relied from its beginning?

kapitalizm fikrini hâlâ nasıl kabul ediyoruz?

Why do we think that we are really such masters

Niçin, kayıp ve risklerimiz olmadan

of our lives that we can rationally

en ideal ve en mantıklı tercihleri

make the best ideal choices,

yapabilecek kadar usta

that we don't accept losses and risks?

olduğumuzu düşünüyoruz?

And for me, it's very shocking to see sometimes very poor people,

Ve benim için şok edici şeylerden biri mesela,

for example, not supporting the idea

zenginlerin daha fazla vergilendirilmesi fikrinin

of the rich being taxed more.

bir çok fakir insan tarafından desteklenmemesi.

Quite often here they still identify

Burada çoğu zaman bir çeşit piyango

with a certain kind of a lottery mentality.

mentalitesi ile değerlendiriliyor.

Okay, maybe they don't think that they will make it

Belki bunu gelecekte apacaklarını düşünmüyorlar

in the future, but maybe they think,

my son might become the next Bill Gates.

belki oğullarının bir sonraki

Bill Gates olacağını düşünüyorlar.

And who would want to tax one's son?

Ve kim çocuğunu vergilendirmek ister?

Or, a question for me is also,

Bir başka sorum da:

why would people who have no health insurance

Sağlık sigortası olmayan insanlar

not embrace universal healthcare?

neden evrensel sağlık bakımını kabul etmezler?

Sometimes they don't embrace it,

Bazen tercih fikrini tanımlarken

again identifying with the idea of choice,

onu kabul etmezler

but they have nothing to choose from.

fakat seçim yapacak birşeyleri yoktur.

Now, Margaret Thatcher famously said

Margareth Thatcher'ın meşhur sözünde:

that there is nothing like a society.

"Toplum diye bir şey yoktur." der.

Society doesn't exist, it is only individuals

Toplum değil, bireyler

and their families.

ve aileleri mevcuttur.

Sadly, this ideology still functions very well,

Maalesef ki bu ideoloji çok iyi işliyor,

which is why people who are poor might feel

bu yüzden fakir insanlar

ashamed for their poverty.

fakirliğinden dolayı utanıyor olabilir.

We might endlessly feel guilty that we are

Doğru tercihleri yapmadığımızdan dolayı

not making the right choices,

kendimizi sonsuz suçlu hissedip

and that's why we didn't succeed.

bu yüzden başaramadığımızı düşünebiliriz.

We are anxious that we are not good enough.

Yeterince iyi olmadığımız için endişeliyiz.

That's why we work very hard,

Bu yüzden iş yerimizde

long hours at the workplace

uzun süreler, sıkı çalışırız

and equally long hours on remaking ourselves.

ve kendimizi de aynı şekilde uzun süre değerlendiririz.

Now, when we are anxious over choices,

Tercihlerimizle ilgili endişemiz olduğunda

sometimes we easily give our power of choice away.

bazen kolaylıkla tercih gücümüzü teperiz

We identify with the guru

Kendimizi bize ne yapacağımızı söyleyen

who tells us what to do,

self-help therapist,

guru ya da terapistle

tanımlarız

or we embrace a totalitarian leader

ya da tercihlerle ilgili

who appears to have no doubts about choices,

şüphesi yok gibi görünen, az çok bilen

who sort of knows.

totaliter lideri kabul ederiz.

Now, often people ask me,

İnsanlar bana sık sık soruyor:

"What did you learn by studying choice?"

"Seçenek çalışırken ne öğrendiniz?"

And there is an important message that I did learn.

Ki öğrendiğim önemli bir mesaj var.

When thinking about choices,

Seçimleri düşünürken

I stopped taking choices too seriously, personally.

kişisel olarak seçimleri çok ciddiye almayı bıraktım.

First, I realized a lot of choice I make

İlk olarak, yaptığım birçok tercihin mantıklı olmadığının

is not rational.

farkına vardım.

It's linked to my unconscious,

Bilinçaltıma bağlı olan

my guesses of what others are choosing,

diğerlerinin ne seçtiğine dair tahminlerim

or what is a socially embraced choice.

veya toplumca kabul edilmiş tercihler.

I also embrace the idea

Ayrıca bireysel seçimleri düşünmenin

that we should go beyond

ötesine geçmemiz gerektiği fikrini

thinking about individual choices,

kabul ediyorum,

that it's very important to rethink social choices,

ki bu sosyal tercihleri yeniden düşünme açısından önemli,

since this ideology of individual choice has pacified us.

lakin bireysel seçim ideolojisi bizleri pasifleştirdi.

It really prevented us to think about social change.

Sosyal değişimi düşünmemize gerçekten engel oldu.

We spend so much time choosing things for ourselves

Kendimiz için bir şeyler seçerken çok fazla vakit harcarız

and barely reflect on

ve yapabileceğimiz müşterek seçimlere

communal choices we can make.

çok az kafa yorarız.

Now, we should not forget that choice

Unutmamalıyız ki, tercih

is always linked to change.

her zaman değişime bağlıdır.

We can make individual changes,

Bireysel değişiklikler yapabiliriz

but we can make social changes.

fakat sosyal değişiklikler de yapabiliriz.

We can choose to have more wolves.

Daha çok kurtlarımızın olmasını seçebiliriz.

We can choose to change our environment

Daha çok arımız olsun diye

to have more bees.

çevremizi değiştirmeyi seçebiliriz.

We can choose to have different rating agencies.

Farklı derecendirme kuruluşları seçebiliriz.

We can choose to control corporations

Şirketlerin bizi kontrol etmesine izin vermek yerine

instead of allowing corporations to control us.

biz şirketleri kontrol edebiliriz.

We have a possibility to make changes.

Değişiklik yapma ihtimalimiz var.

Now, I started with a quote from Samuel Johnson,

Konuşmama, hayatta seçim yaparken

who said that when we make choice in life,

yaşamayı unutmayın diyen Samuel Johnson'ın

we shouldn't forget to live.

sözüyle başlamıştım.

Finally, you can see

Son olarak, gördüğünüz gibi

I did have a choice

konferansıma

to choose one of the three quotes

başlamak istediğim

with which I wanted to start my lecture.

3 sözden birini seçme tercihim vardı.

I did have a choice,

Bir tercihim vardı,

such as nations, as people,

uluslar gibi, insanlar gibi.

we have choices too to rethink

Gelecekte nasıl bir toplumda

in what kind of society we want to live in the future.

yaşamak istediğimiz düşüncesini yeniden düşünmek için de tercihlerimiz var.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)