Margaret Heffernan: The dangers of "willful blindness"

Translator: Kaltrina Kusari Reviewer: Helena Bedalli

In the northwest corner of the United States,

Në cepin veriperëndimor të Shteteve të Bashkuara,

right up near the Canadian border,

afër kufirit me Kanadanë,

there's a little town called Libby, Montana,

gjendet një qytet i vogël i quajtur Libby në Montana,

and it's surrounded by pine trees and lakes

i rrethuar me pisha dhe liqene

and just amazing wildlife

dhe kafshë të egra të mrekullueshme

and these enormous trees that scream up into the sky.

dhe pisha të mrekullueshme që bërtasin drejt qiellit.

And in there is a little town called Libby,

Aty gjendet një qytet i quajtur Libby,

which I visited, which feels kind of lonely,

të cilin e vizitova, dhe i cili duket shumë i vetmuar,

a little isolated.

pak i izoluar.

And in Libby, Montana, there's a rather unusual woman

Në Libby, Montana, gjendet një grua e pazakontë

named Gayla Benefield.

e cila quhet Gayla Benefield.

She always felt a little bit of an outsider,

Ajo gjithmonë ndihej si e huaj,

although she's been there almost all her life,

edhe pse ka jetuar aty gjatë gjithë jetës së saj,

a woman of Russian extraction.

një grua me prejardhje Ruse.

She told me when she went to school,

Ajo më tha që kur shkoj në shkollë,

she was the only girl who ever chose

ishte e vetmja vajzë që zgjodhi të bëje

to do mechanical drawing.

vizatim teknik.

Later in life, she got a job going house to house

Më vonë në jetë, ajo morri një punë gjatë së cilës

reading utility meters -- gas meters, electricity meters.

shkonte në çdo shtëpi dhe lexonte matësit e shërbimeve - orën e gazit, elektrikut.

And she was doing the work in the middle of the day,

Ajo punonte në mesditë,

and one thing particularly caught her notice, which was,

dhe vërejti që në mes të ditës

in the middle of the day she met a lot of men

ajo takonte shumë meshkuj, mesoburra,

who were at home, middle aged, late middle aged,

të cilët qëndronin në shtëpi,

and a lot of them seemed to be on oxygen tanks.

dhe shumë prej tyre përdornin tanke oksigjeni.

It struck her as strange.

Kjo iu duk e çuditëshme.

Then, a few years later, her father died at the age of 59,

Disa vjet më vonë, babai i saj vdiq në moshën 59 vjec,

five days before he was due to receive his pension.

pesë ditë para se të dilte në pension.

He'd been a miner.

Ai ishte minator.

She thought he must just have been worn out by the work.

Ajo mendoi që ai ishte thjesht i rraskapitur nga puna.

But then a few years later, her mother died,

Pastaj, disa vite më vonë, vdiq nëna e saj

and that seemed stranger still,

dhe kjo ishte edhe më e çuditëshme,

because her mother came from a long line of people

sepse nëna e saj vinte nga breza të tere njerëzish

who just seemed to live forever.

që dukej sikur jetonin përgjithmonë.

In fact, Gayla's uncle is still alive to this day,

Në të vërtetë, xhaxhai i Gaylas është ende gjallë,

and learning how to waltz.

dhe po mëson si të vallëzoj vals.

It didn't make sense that Gayla's mother

Ishte e pashpjegueshme që nëna e Gaylas

should die so young.

vdiq aq e re.

It was an anomaly, and she kept puzzling over anomalies.

Ishte një anomali, dhe ajo gjithmonë mendonte rreth anomalive.

And as she did, other ones came to mind.

Ndërsa mendohej, filloi të kujtohej për disa gjëra.

She remembered, for example,

Ajo u kujtua që, për shembull,

when her mother had broken a leg and went into the hospital,

kur nëna e saj theu këmbën dhe u shtrua në spital,

and she had a lot of x-rays,

bëri shumë radioskopi,

and two of them were leg x-rays, which made sense,

dy prej të cilave ishin radioskopi të këmbëve, që kishte kuptim,

but six of them were chest x-rays, which didn't.

por gjashtë radioskopi të gjoksit, nuk i shpjegonte dot.

She puzzled and puzzled over every piece

Ajo vazhdoi të rremoje e rremoje për çdo detaj

of her life and her parents' life,

të jetës së saj dhe prindërve të saj,

trying to understand what she was seeing.

duke u munduar të kuptoje se çfarë po shihte.

She thought about her town.

Mendoi për qytetin e saj.

The town had a vermiculite mine in it.

Qyteti i saj kishte një minierë të vermiculitit.

Vermiculite was used for soil conditioners,

Vermiculiti përdorej për mirëmbajtjen e dheut,

to make plants grow faster and better.

që bimët të rriteshin më shpejtë dhe më mirë.

Vermiculite was used to insulate lofts,

Vermiculiti përdorej për të izoluar apartamentet,

huge amounts of it put under the roof

sasi të mëdha të vermiculitit vendoseshin nën cati

to keep houses warm during the long Montana winters.

për të mbarjtur shtëpitë të nxehta gjatë dimërave të gjatë të Montana.

Vermiculite was in the playground.

Vermiculiti ndodhej edhe në parqet e lojrave.

It was in the football ground.

Gjendej edhe në fushën e futbollit.

It was in the skating rink.

Gjendej edhe në ringun e patinazhit.

What she didn't learn until she started working this problem

Ajo që mësoi vetëm kur u përqëndrua në këtë problem

is vermiculite is a very toxic form of asbestos.

është që vermiculiti është një formë shumë e helmuese e asbestit.

When she figured out the puzzle,

Kur e kuptoi këtë,

she started telling everyone she could

ajo filloi tu tregonte të gjithëve

what had happened, what had been done to her parents

për atë që ndodhi, çfarë ju ndodhi prindërve të saj

and to the people that she saw on oxygen tanks

dhe njerëzve me tanke oksigjeni

at home in the afternoons.

që qëndronin në shtëpi gjatë ditës.

But she was really amazed.

Por, ajo u habit.

She thought, when everybody knows, they'll want to do something,

Ajo mendoi, kur të gjithë të kuptojnë këtë, ata do dëshirojnë të

bëjnë diçka, po askush nuk deshi të bënte gjë.

but actually nobody wanted to know.

In fact, she became so annoying

Në të vërtetë, ajo u bë aq e bezdisshme

as she kept insisting on telling this story

duke insistuar që duhet tu tregonte fqinjëve

to her neighbors, to her friends, to other people in the community,

shoqërisë, dhe njerëzve të tjerë në atë komunitet,

që eventualisht ata u mblodhën bashke

that eventually a bunch of them got together

dhe krijuan një afishe,

and they made a bumper sticker,

which they proudly displayed on their cars, which said,

të cilën e vendosën në makinat e tyre me krenari. Ajo thoshte:

"Yes, I'm from Libby, Montana,

"Po, jam nga Libby, Montana,

and no, I don't have asbestosis."

dhe jo, nuk kam asbestos."

But Gayla didn't stop. She kept doing research.

Por Gayla nuk ndaloi. Ajo vazhdoi të hulumtonte.

The advent of the Internet definitely helped her.

Ardhja e internetit e ndihmoj shumë atë.

She talked to anybody she could.

Ajo foli me këdo që kishte mundësi të fliste.

She argued and argued, and finally she struck lucky

Ajo argumentoi perseri dhe më në fund i ndriti fati

when a researcher came through town

kur një hulumtues erdhi në qytetin e saj

studying the history of mines in the area,

duke studiuar historinë e minierave të kësaj zone,

and she told him her story, and at first, of course,

dhe Gayla i tregoi për këtë, dhe në fillim

like everyone, he didn't believe her,

si çdo kush tjetër, ai nuk i besoi asaj,

but he went back to Seattle and he did his own research

por u kthye në Seattle dhe filloj hulumtimin e tij

dhe e kuptoi që ajo kishte të drejtë.

and he realized that she was right.

So now she had an ally.

Tani ajo kishte një bashkëpuntor.

Nevertheless, people still didn't want to know.

Pa marrë parasysh, njerëzit nuk donin t'ja dinin.

They said things like, "Well, if it were really dangerous,

Ata thonin gjëra si, "Epo, nëse ishte me të vërtetë e rrezikshme,

someone would have told us."

dikush do na tregonte."

"If that's really why everyone was dying,

"Nëse kjo është arsyeja pse të gjithë po vdesin,

the doctors would have told us."

doktorët do të na tregonin."

Some of the guys used to very heavy jobs said,

Disa prej djemve që ishin mësuar me punë të vështira thonin,

"I don't want to be a victim.

"Nuk dua të jem viktimë.

I can't possibly be a victim, and anyway,

Nuk mund të jem viktime, dhe sidoqoftë,

every industry has its accidents."

çdo industri ka aksidentet e veta."

But still Gayla went on, and finally she succeeded

Por Gayla vazhdoi, dhe më në fund ajo pati sukses

in getting a federal agency to come to town

te sillte në qytet një agjensi federale

and to screen the inhabitants of the town --

per te skanuar banorët e qytetit --

15,000 people -- and what they discovered

15,000 njerëz -- dhe ata zbuluan

was that the town had a mortality rate

që qyteti kishte një shkallë të vdekshmërisë

80 times higher than anywhere in the United States.

80 herë më të lartë se ndonjë vend tjetër në SHBA.

That was in 2002, and even at that moment,

Kjo ndodhi në 2002, dhe bile, edhe në atë moment

no one raised their hand to say, "Gayla,

askush nuk e ngriti dorën të thoshte, " Gayla,

look in the playground where your grandchildren are playing.

shiko në parqet ku po luajnë nipërit e tuaj .

It's lined with vermiculite."

Është i shtruar me vermiculit."

This wasn't ignorance.

Kjo nuk ishte injorancë.

It was willful blindness.

Ishte një verbim i dëshirueshëm.

Willful blindness is a legal concept which means,

Verbim i dëshirueshëm është një koncept legal që do të thotë

if there's information that you could know and you should know

që nëse ka informata të cilat mund ti mësoni dhe të cilat duhet ti dini

but you somehow manage not to know,

por ju disi menaxhoni të mos e dini,

the law deems that you're willfully blind.

ligji thotë që ju jeni të verbër me dëshirë.

You have chosen not to know.

Ju keni zgjedhur të mos e dini.

There's a lot of willful blindness around these days.

Ka shumë verbim të dëshirueshëm këto ditë.

You can see willful blindness in banks,

Mund të shihni verbim të dëshirueshëm në banka,

when thousands of people sold mortgages to people

ku mijëra njerëz i shiten kredi per shtëpi njerezve

who couldn't afford them.

edhe pse ata nuk mund të përballonin ato.

You could see them in banks

Mund të shihni këtë në banka,

when interest rates were manipulated

kur normat e interesit u manipuluan

and everyone around knew what was going on,

dhe të gjithë e dinin se çfarë po ndodhte,

but everyone studiously ignored it.

por të gjithë e injoruan me qëllim.

You can see willful blindness in the Catholic Church,

Mund të shihni verbim të dëshirueshëm në Kishën Katolike,

where decades of child abuse went ignored.

ku dekada të abuzimit me fëmijët u injoruan.

You could see willful blindness

Mund të shihni verbim të dëshirueshëm

in the run-up to the Iraq War.

në periudhën e pas-luftës në Irak.

Willful blindness exists on epic scales like those,

Verbimi i dëshirueshëm ekziston në masa të mëdha

and it also exists on very small scales,

dhe në masa të vogla,

in people's families, in people's homes and communities,

në familjet e njerëzve, në shtëpitë dhe shoqërite e njerëzve,

and particularly in organizations and institutions.

dhe sidomos në organizata dhe institucione.

Companies that have been studied for willful blindness

Kompanitë që janë studiuar për verbim të dëshirueshëm

can be asked questions like,

u jane bere pyetje si,

"Are there issues at work

"A ka probleme në punë për të cilat njerëzit

that people are afraid to raise?"

kanë frikë to flasin?"

And when academics have done studies like this

Kur akademikët bëjnë studime të tilla

of corporations in the United States,

të korporatave në SHBA,

what they find is 85 percent of people say yes.

ata gjejnë që 85% e njerëzve thonë po.

Eighty-five percent of people know there's a problem,

85% e njerëzve e dijnë që ka një problem,

but they won't say anything.

por nuk thonë asgjë.

And when I duplicated the research in Europe,

Kur e duplikova këtë studim në Evropë,

asking all the same questions,

dhe bëra të njejtat pyetje,

I found exactly the same number.

gjeta të njejtin numër.

Eighty-five percent. That's a lot of silence.

85%. Kjo do të thotë qe ka shumë qetësi.

It's a lot of blindness.

Ka shumë verbim.

And what's really interesting is that when I go to companies in Switzerland,

Është interesante që kur shkoj në kompani në Zvicër,

ata më thonë, "Ky është një problem i vecantë Zviceran."

they tell me, "This is a uniquely Swiss problem."

And when I go to Germany, they say, "Oh yes, this is the German disease."

Kur shkoj në Gjermani, ata thonë, "Oh, kjo është sëmundja Gjermane."

And when I go to companies in England, they say,

Kur shkoj në kompani në Angli, ata thonë

"Oh, yeah, the British are really bad at this."

"Oh, po, Britaniket s'janë të zotë per këtë gje."

And the truth is, this is a human problem.

E vërteta është që ky është një problem njerëzor.

We're all, under certain circumstances, willfully blind.

Të gjithë ne, në rrethana të caktuara, jemi të verbër me dëshirë.

What the research shows is that some people are blind

Hulumtimi tregon që disa njerëz verbohen për shkak të

out of fear. They're afraid of retaliation.

frikës. Ata frikesohen nga hakmarrja.

And some people are blind because they think, well,

Disa njerëz janë të verbër për shkak se mendojnjë

seeing anything is just futile.

që çfarëdo që shohin është e kotë.

Nothing's ever going to change.

Asgjë nuk do të ndryshoje.

If we make a protest, if we protest against the Iraq War,

Edhe nëse protestojmë kundër luftës në Irak,

nothing changes, so why bother?

asgjë nuk ndyshon kështu që s'kemi pse lodhemi.

Better not to see this stuff at all.

Më mirë të mos e shofim fare.

And the recurrent theme that I encounter all the time

Një temë të cilën e shoh shpesh herë

is people say, "Well, you know,

është që njerëzit thonë "Epo, njerëzit të cilët shohin

the people who do see, they're whistleblowers,

janë informatorë, dhe të gjithë

and we all know what happens to them."

e dimë se çfarë ju ndodh atyre."

So there's this profound mythology around whistleblowers

Ka një mitologji të thellë rreth informatorëve

which says, first of all, they're all crazy.

që thotë, së pari, ata të gjithë janë të çmendur.

But what I've found going around the world

Por ajo që kam kuptuar gjatë udhetimit nëpër botë

and talking to whistleblowers is, actually,

dhe duke folur me informatorë, është që

they're very loyal and quite often very conservative people.

ata janë shume besnike dhe shpesh njerëz shumë konservative.

They're hugely dedicated to the institutions that they work for,

Ata janë të dedikuar për institucionet për të cilat punojnë,

and the reason that they speak up,

dhe aryeja që ata flasin

the reason they insist on seeing,

dhe insistojnë që të shohin,

is because they care so much about the institution

është sepse kujdesen për institucionin

and want to keep it healthy.

dhe dëshirojnë ti mbajnë të shëndetshëm.

And the other thing that people often say

Gjëja tjetër që njerëzit e thonë shpesh

about whistleblowers is, "Well, there's no point,

për informatorët është "Epo, nuk ka kuptim sepse

because you see what happens to them.

e shohim se çfarë ju ndodh.

They are crushed.

Ata shtypen.

Nobody would want to go through something like that."

Askush nuk dëshiron të kaloje nëpër një gjë të tillë."

And yet, when I talk to whistleblowers,

Por kur flas me informatorët,

the recurrent tone that I hear is pride.

unë dëgjoj një tingëllim krenarie.

I think of Joe Darby.

Mendoj për Joe Darby.

We all remember the photographs of Abu Ghraib,

Të gjithë i mbajmë mend fotografitë e Abu Gharib,

which so shocked the world and showed the kind of war

të cilat tronditën botën dhe treguan llojin e

that was being fought in Iraq.

luftës që po luftohej në Irak.

But I wonder who remembers Joe Darby,

Por pyes veten se kush e mban në mend Joe Darby,

the very obedient, good soldier

ushtarin e dëgjueshëm dhe të mirë

who found those photographs and handed them in.

i cili i gjeti këto fotografi dhe i dorëzoi.

And he said, "You know, I'm not the kind of guy

Ai tha "E dini, nuk jam lloji i djalit që i tradhëton të tjerët

to rat people out, but some things just cross the line.

por disa gjëra i kalojnë limitet.

Ignorance is bliss, they say,

Të gjithë thonë që injoranca është lumturi,

but you can't put up with things like this."

por ju nuk mund të duroni gjëra të tilla."

I talked to Steve Bolsin, a British doctor,

Fola me Steve Bolsin, një doktor Britanik,

who fought for five years to draw attention

i cili luftoi për 5 vjet për të drejtuar vëmendjen

to a dangerous surgeon who was killing babies.

tek një kirurg i rrezikshëm që po vriste bebe.

And I asked him why he did it, and he said,

E pyeta se pse e bëri këtë, dhe ai tha,

"Well, it was really my daughter who prompted me to do it.

"Epo, ishte vajza ime që më nxiti ta bëj këtë.

She came up to me one night, and she just said,

Një natë, mu afrua dhe tha

'Dad, you can't let the kids die.'"

Baba, nuk mund të lejosh që bebet të vdesin."

Or I think of Cynthia Thomas,

Apo mendoj për Cynthia Thomas,

a really loyal army daughter and army wife,

një grua dhe bijë besnike ushtarakesh

who, as she saw her friends and relations

e cila, kur i pa shokët dhe të afërmit e saj

coming back from the Iraq War, was so shocked

duke u kthyer nga lufta në Irak, ishte aq e tronditur

by their mental condition

nga gjendja e tyre mendore

and the refusal of the military to recognize and acknowledge

dhe refuzimi i ushtrisë për të njohur dhe për të pranuar

post-traumatic stress syndrome

sindromën e stresit post-traumatik

that she set up a cafe in the middle of a military town

sa që hapi një kafe në mes të qytetit ushtarak

to give them legal, psychological and medical assistance.

për të dhuruar ndihme ligjore, psikologjike dhe mjekësore.

And she said to me, she said, "You know, Margaret,

Ajo më tha: "Margaret,

I always used to say I didn't know what I wanted to be

unë gjithmonë thosha që nuk di se çfarë dua të jem kur

when I grow up.

të rritem.

But I've found myself in this cause,

Por tani që merrem me këtë çështje,

and I'll never be the same."

s'do jem kurrë më e njejta."

We all enjoy so many freedoms today,

Të gjithë ne kënaqemi me disa liri të sotme,

hard-won freedoms:

liri për të cilat luftuam:

the freedom to write and publish without fear of censorship,

liria për të shkruar dhe publikuar pa frikë të censurimit,

a freedom that wasn't here the last time I came to Hungary;

një liri që nuk ishte këtu heren e fundit që erdha në Hungari.

a freedom to vote, which women in particular

Liria për të votuar, për të cilën sidomos femrat

had to fight so hard for;

u deshën të luftonin aq shume.

the freedom for people of different ethnicities and cultures

Liria e njerëzve të etniciteteve dhe kulturave të ndryshme

and sexual orientation to live the way that they want.

dhe të orientimit seksual të ndryshëm për të jetuar ashtu sic kanë dëshirë.

But freedom doesn't exist if you don't use it,

Por liria nuk ekziston nëse nuk e përdor atë,

and what whistleblowers do,

dhe informatorët, dhe njerëzit

and what people like Gayla Benefield do

si Gayla Benefiled

is they use the freedom that they have.

i përdorin liritë që ata kanë.

And what they're very prepared to do is recognize

Ata janë shumë të përgatitur të kuptojnë që

that yes, this is going to be an argument,

do të debatojnë, dhe

and yes I'm going to have a lot of rows

do të kenë probleme me fqinjët

with my neighbors and my colleagues and my friends,

dhe kolegët dhe shoqëri,

but I'm going to become very good at this conflict.

por do të bëhen shumë të aftë në këtë konflikt.

I'm going to take on the naysayers,

Do të debatoj me kundërshtarët sepse

because they'll make my argument better and stronger.

ata e forcojnë argumentin tim.

I can collaborate with my opponents

Do të bashkëpunoj me kundërshtarët e mi

to become better at what I do.

në mënyrë që të përmisoj atë që bëj.

These are people of immense persistence,

Këta janë njerëz që këmbëngulin,

incredible patience, and an absolute determination

kanë durim, dhe një vendosmëri që të mos

not to be blind and not to be silent.

verbohen dhe të mos heshtin.

When I went to Libby, Montana,

Kur shkova në Libby, Montana,

I visited the asbestosis clinic

vizitova një klinkë të asbestozës

that Gayla Benefield brought into being,

të cilën e krijoi Gazla Benefield.

a place where at first some of the people

Është një vend ku në fillim disa njerëz

who wanted help and needed medical attention

të cilët dëshironin ndihmë përdornin

went in the back door

derën e pasme

because they didn't want to acknowledge

sepse ata nuk dëshironin të pranonin

that she'd been right.

që ajo kishte të drejtë.

I sat in a diner, and I watched

U ula në një restaurant dhe shikova

as trucks drove up and down the highway,

kamionët që po vozisnin në autostradë,

carting away the earth out of gardens

dhe po bartnin dheun e oborreve

and replacing it with fresh, uncontaminated soil.

duke e zëvendësuar atë me dhe të freskët dhe të pakontaminuar.

I took my 12-year-old daughter with me,

E solla edhe vajzën time 12 vjeçare me vete,

because I really wanted her to meet Gayla.

sepse dëshiroja që ajo të takoje Gaylan.

And she said, "Why? What's the big deal?"

Ajo tha "Pse? Ç'është aq speciale?

I said, "She's not a movie star,

I thashe: "Ajo nuk është yll kinemaje,

and she's not a celebrity, and she's not an expert,

dhe nuk është e famshme, ajo nuk është një ekspert,

and Gayla's the first person who'd say

dhe Gayla është personi i parë që do thoshte

she's not a saint.

se ajo nuk është e shenjtë.

The really important thing about Gayla

Gjëja e rëndësishme për Gayla

is she is ordinary.

është që ajo është e zakonshme.

She's like you, and she's like me.

Ajo është si ti, dhe si unë.

She had freedom, and she was ready to use it."

Ajo kishte liri, dhe ishte e përgatitur ta përdorte."

Thank you very much.

Shumë faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)