Margaret Heffernan: The dangers of "willful blindness"

Tłumaczenie: Anita Ulikowska Korekta: Rysia Wand

In the northwest corner of the United States,

W północno-zachodnim zakątku USA,

right up near the Canadian border,

zaraz przy granicy z Kanadą,

there's a little town called Libby, Montana,

znajduje się miasteczko Libby w stanie Montana.

and it's surrounded by pine trees and lakes

Otaczają je sosny i jeziora

and just amazing wildlife

oraz niesamowita dzika przyroda

and these enormous trees that scream up into the sky.

i ogromne drzewa pnące się aż do nieba.

And in there is a little town called Libby,

Właśnie tam jest miasteczko zwane Libby,

which I visited, which feels kind of lonely,

które odwiedziłam.

a little isolated.

To dość odosobnione miejsce.

And in Libby, Montana, there's a rather unusual woman

Mieszka tam niesamowita kobieta

named Gayla Benefield.

o imieniu Gayla Benefield.

She always felt a little bit of an outsider,

Zawsze czuła się trochę jak outsider,

although she's been there almost all her life,

mimo że spędziła tam prawie całe życie.

a woman of Russian extraction.

Jest z pochodzenia Rosjanką.

She told me when she went to school,

Powiedziała mi, że w szkole

she was the only girl who ever chose

jako jedyna dziewczynka

to do mechanical drawing.

chodziła na zajęcia z rysunku mechanicznego.

Later in life, she got a job going house to house

Później jej praca polegała na chodzeniu po domach

reading utility meters -- gas meters, electricity meters.

i odczytywaniu liczników gazu, energii elektrycznej.

And she was doing the work in the middle of the day,

Pracowała koło południa.

and one thing particularly caught her notice, which was,

Zaintrygowało ją, że w środku dnia

in the middle of the day she met a lot of men

zastawała w domach wielu mężczyzn,

who were at home, middle aged, late middle aged,

w średnim wieku i starszych.

and a lot of them seemed to be on oxygen tanks.

Wielu z nich korzystało z butli tlenowych.

It struck her as strange.

Wydało jej się to dziwne.

Then, a few years later, her father died at the age of 59,

Kilka lat później jej ojciec zmarł w wieku 59 lat,

five days before he was due to receive his pension.

pięć dni przed emeryturą.

He'd been a miner.

Był górnikiem.

She thought he must just have been worn out by the work.

Stwierdziła, że pewnie wykończyła go praca.

But then a few years later, her mother died,

Ale kilka lat później zmarła jej matka

and that seemed stranger still,

i wydało jej się to jeszcze dziwniejsze,

because her mother came from a long line of people

bo jej matka pochodziła z długiej linii ludzi,

who just seemed to live forever.

którzy wydawali się żyć wiecznie.

In fact, Gayla's uncle is still alive to this day,

Wujek Gayli żyje do dzisiaj

and learning how to waltz.

i uczy się walca.

It didn't make sense that Gayla's mother

Tak wczesna śmierć matki Gayli

should die so young.

nie miała sensu.

It was an anomaly, and she kept puzzling over anomalies.

Była to anomalia, a Gaylę intrygowały anomalie.

And as she did, other ones came to mind.

Wtedy przypomniała sobie także o innych.

She remembered, for example,

Na przykład o tym,

when her mother had broken a leg and went into the hospital,

że kiedy jej matka złamała nogę i poszła do szpitala,

and she had a lot of x-rays,

zrobiono jej dużo zdjęć rentgenowskich,

and two of them were leg x-rays, which made sense,

z czego dwa zdjęcia nogi, co miało sens,

but six of them were chest x-rays, which didn't.

ale sześć klatki piersiowej, co nie miało sensu.

She puzzled and puzzled over every piece

Zastanawiała się nad każdym elementem

of her life and her parents' life,

swojego życia i życia swoich rodziców,

trying to understand what she was seeing.

starając się zrozumieć, co to oznaczało.

She thought about her town.

Myślała o swoim mieście.

The town had a vermiculite mine in it.

W mieście znajdowała się kopalnia wermikulitu.

Vermiculite was used for soil conditioners,

Wermikulit wykorzystywano do środków użyźniających glebę,

to make plants grow faster and better.

aby rośliny rosły szybciej i lepiej.

Vermiculite was used to insulate lofts,

Wykorzystywano go także do izolowania poddaszy.

huge amounts of it put under the roof

Duże ilości umieszczano pod dachem,

to keep houses warm during the long Montana winters.

aby przygotować domy na długie zimy w Montanie.

Vermiculite was in the playground.

Wermikulit był też na placu zabaw.

It was in the football ground.

Na boisku.

It was in the skating rink.

Na lodowisku.

What she didn't learn until she started working this problem

Zanim zaczęła zajmować się tym problemem,

is vermiculite is a very toxic form of asbestos.

nie wiedziała, że wermikulit to mocno toksyczna odmiana azbestu.

When she figured out the puzzle,

Kiedy rozwiązała zagadkę,

she started telling everyone she could

zaczęła opowiadać, komu tylko mogła

what had happened, what had been done to her parents

o tym, co zrobiono jej rodzicom

and to the people that she saw on oxygen tanks

i ludziom z butlami tlenowymi,

at home in the afternoons.

którzy spędzali popołudnia w domach.

But she was really amazed.

Czekało ją zaskoczenie.

She thought, when everybody knows, they'll want to do something,

Sądziła, że gdy wieść się rozejdzie, ludzie zaczną działać,

ale właściwie nikt nie chciał wiedzieć.

but actually nobody wanted to know.

In fact, she became so annoying

Opowiadając cały czas tę historię,

as she kept insisting on telling this story

stała się tak nieznośna

to her neighbors, to her friends, to other people in the community,

dla sąsiadów, przyjaciół i znajomych,

że w końcu część z nich

that eventually a bunch of them got together

stworzyła naklejki na zderzaki,

and they made a bumper sticker,

which they proudly displayed on their cars, which said,

które z dumą przykleili na samochody:

"Yes, I'm from Libby, Montana,

"Tak, jestem z Libby w stanie Montana

and no, I don't have asbestosis."

i nie, nie choruję na pylicę azbestową".

But Gayla didn't stop. She kept doing research.

Ale Gayla nie przestała. Nadal prowadziła poszukiwania.

The advent of the Internet definitely helped her.

Narodziny Internetu na pewno pomogły.

She talked to anybody she could.

Rozmawiała, z kim tylko mogła.

She argued and argued, and finally she struck lucky

Walczyła, aż wreszcie jej się powiodło,

when a researcher came through town

gdy przez miasto przejeżdżał naukowiec,

studying the history of mines in the area,

badający historię okolicznych kopalni.

and she told him her story, and at first, of course,

Oczywiście na początku,

like everyone, he didn't believe her,

jak każdy, nie uwierzył jej.

but he went back to Seattle and he did his own research

Ale po powrocie do Seattle przeprowadził własne badania

i zrozumiał, że miała rację.

and he realized that she was right.

So now she had an ally.

Teraz miała sprzymierzeńca.

Nevertheless, people still didn't want to know.

Jednak ludzie nadal nie chcieli wiedzieć.

They said things like, "Well, if it were really dangerous,

Mówili na przykład: "Gdyby to było naprawdę groźne,

someone would have told us."

ktoś by nam powiedział".

"If that's really why everyone was dying,

"Gdyby to dlatego wszyscy umierali,

the doctors would have told us."

lekarze powiedzieliby nam o tym".

Some of the guys used to very heavy jobs said,

Mężczyźni nawykli do ciężkiej pracy mówili:

"I don't want to be a victim.

"Nie chcę być ofiarą.

I can't possibly be a victim, and anyway,

Nie jestem ofiarą i poza tym

every industry has its accidents."

w każdym przemyśle zdarzają się wypadki".

But still Gayla went on, and finally she succeeded

Gayla się nie poddała i w końcu odniosła sukces.

in getting a federal agency to come to town

Do miasta przyjechała agencja federalna

and to screen the inhabitants of the town --

i przebadała mieszkańców,

15,000 people -- and what they discovered

15 tys. ludzi, i odkryli,

was that the town had a mortality rate

że współczynnik śmiertelności

80 times higher than anywhere in the United States.

jest 80 razy wyższy niż w reszcie USA.

That was in 2002, and even at that moment,

To było w 2002 r. i nawet wówczas

no one raised their hand to say, "Gayla,

nikt nie próbował powiedzieć:

look in the playground where your grandchildren are playing.

"Gayla, plac zabaw twoich wnuków

It's lined with vermiculite."

jest pokryty wermikulitem".

This wasn't ignorance.

To nie była ignorancja.

It was willful blindness.

To było celowe niedostrzeganie.

Willful blindness is a legal concept which means,

Celowe niedostrzeganie to pojęcie prawne, mówiące, że jeśli istnieją informacje,

if there's information that you could know and you should know

o których można i powinno się wiedzieć,

but you somehow manage not to know,

ale jakoś udaje się je zignorować,

the law deems that you're willfully blind.

prawo orzeka, że to działanie celowe.

You have chosen not to know.

Zdecydowaliście, że nie chcecie wiedzieć.

There's a lot of willful blindness around these days.

Obecnie często spotykamy się ze świadomym niedostrzeganiem.

You can see willful blindness in banks,

Widać to było w bankach,

when thousands of people sold mortgages to people

gdy tysiące ludzi sprzedało kredyty hipoteczne tysiącom innych,

who couldn't afford them.

których nie było na nie stać.

You could see them in banks

Widać to było w bankach,

when interest rates were manipulated

gdy manipulowano oprocentowaniem

and everyone around knew what was going on,

i wszyscy wokoło wiedzieli, co się dzieje,

but everyone studiously ignored it.

ale umyślnie to ignorowali.

You can see willful blindness in the Catholic Church,

Świadome niedostrzeganie widać w kościele katolickim,

where decades of child abuse went ignored.

gdzie przez lata ignorowano wykorzystywanie nieletnich.

You could see willful blindness

Świadome niedostrzeganie widać było

in the run-up to the Iraq War.

w okresie poprzedzającym wojnę w Iraku.

Willful blindness exists on epic scales like those,

Skala świadomego niedostrzegania może być ogromna,

and it also exists on very small scales,

albo bardzo mała,

in people's families, in people's homes and communities,

w rodzinach, w domach, w społecznościach,

and particularly in organizations and institutions.

a szczególnie w organizacjach i instytucjach.

Companies that have been studied for willful blindness

Firmom, które badano pod względem świadomego niedostrzegania,

can be asked questions like,

można zadać takie pytania jak:

"Are there issues at work

"Czy w pracy istnieją sprawy,

that people are afraid to raise?"

o których ludzie boją się mówić?".

And when academics have done studies like this

Gdy przeprowadzono takie badania

of corporations in the United States,

w amerykańskich korporacjach,

what they find is 85 percent of people say yes.

odkryto, że 85% odpowiada twierdząco.

Eighty-five percent of people know there's a problem,

85% wie, że istnieje problem,

but they won't say anything.

ale nic nie mówią.

And when I duplicated the research in Europe,

Gdy przeprowadziłam takie samo badanie w Europie,

asking all the same questions,

zadając takie same pytania,

I found exactly the same number.

wynik był taki sam.

Eighty-five percent. That's a lot of silence.

85%. To sporo milczenia.

It's a lot of blindness.

To sporo niedostrzegania.

And what's really interesting is that when I go to companies in Switzerland,

Co ciekawe, odwiedzając firmy w Szwajcarii,

słyszę: "To typowo szwajcarski problem".

they tell me, "This is a uniquely Swiss problem."

And when I go to Germany, they say, "Oh yes, this is the German disease."

W Niemczech: "Tak, to niemiecka choroba".

And when I go to companies in England, they say,

A w angielskich firmach:

"Oh, yeah, the British are really bad at this."

"Tak, Brytyjczycy w tym kuleją".

And the truth is, this is a human problem.

Prawda jest taka, że to problem ludzki.

We're all, under certain circumstances, willfully blind.

Wszyscy w pewnych sytuacjach świadomie ślepniemy.

What the research shows is that some people are blind

Badania pokazują, że niektórzy nie widzą,

out of fear. They're afraid of retaliation.

bo się boją. Boją się odwetu.

And some people are blind because they think, well,

Niektórzy nie widzą, bo uważają,

seeing anything is just futile.

że dostrzeganie czegokolwiek jest daremne.

Nothing's ever going to change.

Nic się nigdy nie zmieni.

If we make a protest, if we protest against the Iraq War,

Jeśli będziemy protestować przeciwko wojnie w Iraku,

nothing changes, so why bother?

nic się nie zmieni, więc po co sobie zawracać głowę?

Better not to see this stuff at all.

Lepiej w ogóle tego nie widzieć.

And the recurrent theme that I encounter all the time

To, z czym ciągle się spotykam,

is people say, "Well, you know,

to ludzie mówiący:

the people who do see, they're whistleblowers,

"Ludzie, którzy widzą, to demaskatorzy,

and we all know what happens to them."

a wszyscy wiemy, jak kończą demaskatorzy".

So there's this profound mythology around whistleblowers

Istnieje pewien głęboko zakorzeniony mit,

which says, first of all, they're all crazy.

że demaskatorzy to przede wszystkim szaleńcy.

But what I've found going around the world

Ale podróżując po świecie

and talking to whistleblowers is, actually,

i rozmawiając z demaskatorami, odkryłam,

they're very loyal and quite often very conservative people.

że tak naprawdę to bardzo lojalni i często konserwatywni ludzie.

They're hugely dedicated to the institutions that they work for,

Są bardzo oddani instytucjom, dla których pracują.

and the reason that they speak up,

Mówią głośno o problemach

the reason they insist on seeing,

i nie unikają widzenia,

is because they care so much about the institution

ponieważ dbają o instytucję

and want to keep it healthy.

i chcą, by była zdrowa.

And the other thing that people often say

O demaskatorach mówi się też często:

about whistleblowers is, "Well, there's no point,

"To nie ma sensu,

because you see what happens to them.

bo widzimy, jak kończą.

They are crushed.

Zostają zmiażdżeni.

Nobody would want to go through something like that."

Nikt nie chce przez to przechodzić".

And yet, when I talk to whistleblowers,

A jednak, gdy rozmawiam z demaskatorami,

the recurrent tone that I hear is pride.

wielokrotnie słyszę w ich głosie dumę.

I think of Joe Darby.

Przychodzi mi na myśl Joe Darby.

We all remember the photographs of Abu Ghraib,

Wszyscy pamiętamy zdjęcia z Abu Ghurajbu,

which so shocked the world and showed the kind of war

które zszokowały świat i pokazały,

that was being fought in Iraq.

jaka wojna ma miejsce w Iraku.

But I wonder who remembers Joe Darby,

Zastanawiam się jednak, kto pamięta Joe Darby'ego,

the very obedient, good soldier

bardzo posłusznego, dobrego żołnierza,

who found those photographs and handed them in.

który znalazł te zdjęcia i pokazał światu.

And he said, "You know, I'm not the kind of guy

Powiedział: "Nie jestem donosicielem,

to rat people out, but some things just cross the line.

ale niektóre rzeczy idą za daleko".

Ignorance is bliss, they say,

Podobno niewiedza to błogosławieństwo,

but you can't put up with things like this."

ale nie można pozwalać na takie rzeczy".

I talked to Steve Bolsin, a British doctor,

Rozmawiałam ze Stevem Bolsinem, lekarzem z Wielkiej Brytanii,

who fought for five years to draw attention

który przez pięć lat walczył, aby zwrócić uwagę

to a dangerous surgeon who was killing babies.

na niebezpiecznego chirurga, który zabijał niemowlęta.

And I asked him why he did it, and he said,

Zapytałam go, czemu to robił, i odpowiedział:

"Well, it was really my daughter who prompted me to do it.

"Skłoniła mnie do tego córka.

She came up to me one night, and she just said,

Powiedziała mi raz:

'Dad, you can't let the kids die.'"

'Tato, nie możesz dać tym dzieciom umrzeć".

Or I think of Cynthia Thomas,

Myślę o Cynthii Thomas,

a really loyal army daughter and army wife,

lojalnej córce i żonie wojskowego.

who, as she saw her friends and relations

Gdy zobaczyła przyjaciół i krewnych

coming back from the Iraq War, was so shocked

po powrocie z wojny w Iraku, była tak zszokowana

by their mental condition

ich stanem psychicznym

and the refusal of the military to recognize and acknowledge

i odmową uznania przez wojskowych

post-traumatic stress syndrome

zespołu stresu pourazowego,

that she set up a cafe in the middle of a military town

że założyła kafejkę w centrum garnizonu,

to give them legal, psychological and medical assistance.

by udzielać im pomocy prawnej, psychologicznej i medycznej.

And she said to me, she said, "You know, Margaret,

Powiedziała mi: "Wiesz, Margaret,

I always used to say I didn't know what I wanted to be

kiedyś mówiłam, że nie wiem,

when I grow up.

kim chcę zostać, gdy dorosnę.

But I've found myself in this cause,

Ale odnalazłam siebie w tej sprawie

and I'll never be the same."

i już nigdy nie będę taka sama".

We all enjoy so many freedoms today,

Obecnie cieszymy się wieloma

hard-won freedoms:

ciężko zdobytymi swobodami:

the freedom to write and publish without fear of censorship,

wolność pisania i publikowania bez obawy cenzury,

a freedom that wasn't here the last time I came to Hungary;

czego nie było na Węgrzech podczas mojej ostatniej wizyty.

a freedom to vote, which women in particular

Swoboda głosowania, o którą szczególnie kobiety

had to fight so hard for;

musiały ciężko walczyć.

the freedom for people of different ethnicities and cultures

Swobody dla ludzi o różnych narodowościach, kulturach

and sexual orientation to live the way that they want.

i orientacji seksualnej do życia w wybrany sposób.

But freedom doesn't exist if you don't use it,

Ale swoboda nie istnieje, jeżeli się z niej nie korzysta.

and what whistleblowers do,

Dlatego demaskatorzy

and what people like Gayla Benefield do

i ludzie tacy jak Gayla Benefield

is they use the freedom that they have.

korzystają ze swoich swobód.

And what they're very prepared to do is recognize

I są gotowi przyznać,

that yes, this is going to be an argument,

że owszem, dojdzie do sporu

and yes I'm going to have a lot of rows

i dojdzie do spięć

with my neighbors and my colleagues and my friends,

z sąsiadami, znajomymi z pracy i przyjaciółmi,

but I'm going to become very good at this conflict.

ale nabiorę wprawy w tym konflikcie.

I'm going to take on the naysayers,

Stawię czoła pesymistom,

because they'll make my argument better and stronger.

bo to da mi lepsze i silniejsze argumenty.

I can collaborate with my opponents

Mogę współpracować z oponentami,

to become better at what I do.

by stać się lepsza w tym, co robię.

These are people of immense persistence,

To ludzie o ogromnej wytrwałości,

incredible patience, and an absolute determination

niesamowitej cierpliwości i wielkiej determinacji,

not to be blind and not to be silent.

aby widzieć i mówić.

When I went to Libby, Montana,

W Libby w stanie Montana

I visited the asbestosis clinic

odwiedziłam klinikę leczenia pylicy azbestowej

that Gayla Benefield brought into being,

założoną przez Gaylę Benefield,

a place where at first some of the people

miejsce, do którego na początku

who wanted help and needed medical attention

ludzie szukający pomocy i opieki medycznej

went in the back door

wchodzili tylnymi drzwiami,

because they didn't want to acknowledge

bo nie chcieli przyznać,

that she'd been right.

że miała rację.

I sat in a diner, and I watched

Siedziałam w restauracji i patrzyłam

as trucks drove up and down the highway,

na ciężarówki na autostradzie,

carting away the earth out of gardens

wywożące ziemię z ogrodów,

and replacing it with fresh, uncontaminated soil.

by wymienić ją na nową, niezanieczyszczoną glebę.

I took my 12-year-old daughter with me,

Zabrałam ze sobą 12-letnią córkę,

because I really wanted her to meet Gayla.

bo bardzo chciałam, żeby poznała Gaylę.

And she said, "Why? What's the big deal?"

Spytała "Dlaczego to tak ważne?".

I said, "She's not a movie star,

Odpowiedziałam: "Nie jest gwiazdą filmową,

and she's not a celebrity, and she's not an expert,

ani celebrytką, ani ekspertem

and Gayla's the first person who'd say

i sama Gayla przyznałaby,

she's not a saint.

że nie jest świętą.

The really important thing about Gayla

U Gayli ważne jest to,

is she is ordinary.

że jest zwykła.

She's like you, and she's like me.

Jest taka, jak ty czy ja.

She had freedom, and she was ready to use it."

Miała swobodę i gotowość, by z niej skorzystać".

Thank you very much.

Bardzo dziękuję.

(Applause)

(Brawa)