Mihaly Csikszentmihalyi: Flow, the secret to happiness

Tłumaczenie: Anna Ciszek Korekta: Joanna Stefanska

I grew up in Europe, and World War II caught me

Dorastałem w Europie, II wojna światowa

when I was between seven and 10 years old.

skończyła się, gdy miałem 10 lat.

And I realized how few of the grown-ups that I knew

Zdałem sobie sprawę, jak niewielu ze znanych mi dorosłych

were able to withstand the tragedies that the war visited on them --

potrafiło stawić czoła tragediom, które przyniosła im wojna --

how few of them could even resemble a normal, contented,

jak niewielu z nich potrafiło chociażby przypominać swoim zachowaniem normalne,

satisfied, happy life once their job, their home, their security

satysfakcjonujące, szczęśliwe życie, po tym, jak ich praca, dom, bezpieczeństwo,

was destroyed by the war.

zostały zniszczone przez wojnę.

So I became interested in understanding

Dlatego zapragnąłem zrozumieć,

what contributed to a life that was worth living.

co sprawia, że warto żyć.

And I tried, as a child, as a teenager, to read philosophy

Będąc dzieckiem, i jako nastolatek, próbowałem czytać o filozofii

and to get involved in art and religion and many other ways

i zająć się sztuką, religią oraz innymi działaniami,

that I could see as a possible answer to that question.

które postrzegałem jako możliwe odpowiedzi na moje pytanie.

And finally I ended up encountering psychology by chance.

W końcu przypadkowo natknąłem się na psychologię.

I was at a ski resort in Switzerland without any money

Przebywałem wtedy w kurorcie narciarskim w Szwajcarii, bez grosza

to actually enjoy myself, because the snow had melted and

i szansy na jakąkolwiek rozrywkę. Śnieg stopniał,

I didn't have money to go to a movie. But I found that on the --

nie miałem pieniędzy na kino, jednak

I read in the newspapers that there was to be a presentation

przeczytałem w gazecie, że szykował się jakiś wykład

by someone in a place that I'd seen in the center of Zurich,

gdzieś chyba w centrum Zurychu.

and it was about flying saucers [that] he was going to talk.

Ktoś miał mówić o latających talerzach.

And I thought, well, since I can't go to the movies,

Pomyślałem sobie: "Skoro nie mogę iść do kina,

at least I will go for free to listen to flying saucers.

to przynajmniej posłucham za darmo o latających talerzach".

And the man who talked at that evening lecture was very interesting.

Mężczyzna, który dawał tego wieczoru wykład, był bardzo interesujący.

Instead of talking about little green men,

Zamiast opowiadać o małych zielonych istotach,

he talked about how the psyche of the Europeans

mówił o tym, jak psychika Europejczyków została zniszczona

had been traumatized by the war, and now they're projecting

traumą wojny i jak teraz twierdzą, że widzą na niebie

flying saucers into the sky.

latające talerze…

He talked about how the mandalas of ancient Hindu religion

Opisywał, jak mandale w starożytnym hinduizmie

were kind of projected into the sky as an attempt to regain

były jakby kreślone na niebie przez ludzi, jako próba odzyskania

some sense of order after the chaos of war.

jakiegoś poczucia porządku po chaosie wojny.

And this seemed very interesting to me.

Wydało mi się to bardzo ciekawe

And I started reading his books after that lecture.

i po tym wykładzie zacząłem czytać jego książki.

And that was Carl Jung, whose name or work I had no idea about.

Mówcą był Carl Jung, którego osoba i twórczość były mi całkowicie nieznane.

Then I came to this country to study psychology

Potem przybyłem do tego oto kraju, aby studiować psychologię

and I started trying to understand the roots of happiness.

i rozpocząłem badania nad zrozumieniem źródła szczęścia.

This is a typical result that many people have presented,

Oto typowe wyniki, przedstawiane wielokrotnie

and there are many variations on it.

w różnych wersjach.

But this, for instance, shows that about 30 percent of the people

Ten przykład pokazuje, że około 30% ankietowanych

surveyed in the United States since 1956

w Stanach Zjednoczonych od 1965 roku

say that their life is very happy.

twierdzi, że wiodą szczęśliwe życie.

And that hasn't changed at all.

I nic się tu nie zmieniło.

Whereas the personal income,

W tym samym czasie dochód,

on a scale that has been held constant to accommodate for inflation,

przedstawiony w stałej skali uwzględniającej inflację,

has more than doubled, almost tripled, in that period.

wzrósł w tym czasie ponad dwukrotnie, prawie potroił się.

But you find essentially the same results,

Jednak wyniki właściwie się nie zmieniły,

namely, that after a certain basic point -- which corresponds more or less

czyli po pewnym punkcie podstawowym, który odpowiada mniej więcej

to just a few 1,000 dollars above the minimum poverty level --

zaledwie kilku tysiącom dolarów powyżej dolnej granicy ubóstwa,

increases in material well-being don't seem to affect how happy people are.

poprawa sytuacji materialnej nie ma wpływu na poczucie szczęścia.

In fact, you can find that the lack of basic resources,

To prawda, że brak podstawowych środków do życia,

material resources, contributes to unhappiness,

środków materialnych powoduje poczucie nieszczęścia,

but the increase in material resources does not increase happiness.

jednak zwiększenie zasobów materialnych nie podwyższa poziomu szczęścia.

So my research has been focused more on --

W moich badaniach,

after finding out these things that actually corresponded

po odkryciu tych rzeczy, które właściwie zgadzają się

to my own experience, I tried to understand:

z moim własnym doświadczeniem, spróbowałem zrozumieć,

where -- in everyday life, in our normal experience --

kiedy w codziennym życiu, w normalnych doświadczeniach,

do we feel really happy?

czujemy się naprawdę szczęśliwi.

And to start

Na początku tych badań,

those studies about 40 years ago, I began to look at creative people --

około 40 lat temu, zacząłem się przyglądać kreatywnym ludziom --

first artists and scientists, and so forth -- trying to understand

najpierw artystom, potem naukowcom i tak dalej --

what made them feel that it was worth essentially spending their life

co sprawiło, że poczuli, że warto poświęcić swoje życie na robienie rzeczy,

doing things for which many of them didn't expect either fame or fortune,

za które wielu z nich nie spodziewało się uzyskać ani sławy, ani bogactwa,

but which made their life meaningful and worth doing.

które jednak nadały ich życiu znaczenie i wartość.

This was one of the leading composers of American music back in the '70s.

Oto jeden z najlepszych kompozytorów w Ameryce w latach 70-tych.

And the interview was 40 pages long.

Wywiad z nim ma 40 stron.

But this little excerpt is a very good summary

Jednak ten krótki cytat bardzo dobrze podsumowuje,

of what he was saying during the interview.

co powiedział w trakcie wywiadu.

And it describes how he feels when composing is going well.

Opisuje w nim swoje uczucia, gdy komponowanie dobrze mu szło.

And he says by describing it as an ecstatic state.

Określa je stanem ekstazy.

Now, "ecstasy" in Greek meant

Ekstaza, w języku greckim, znaczyła

simply to stand to the side of something.

tyle, co stać obok czegoś.

And then it became essentially an analogy for a mental state

Później stało się to analogią dla stanu umysłu,

where you feel that you are not doing your ordinary everyday routines.

w którym czujesz, że nie wykonujesz swoich zwyczajnych, codziennych zajęć.

So ecstasy is essentially a stepping into an alternative reality.

Tak więc ekstaza to zasadniczo przejście do alternatywnej rzeczywistości.

And it's interesting, if you think about it, how, when we think about

Jakby się nad tym zastanowić, to ciekawe, że gdy myślimy

the civilizations that we look up to as having been pinnacles of human achievement --

o cywilizacjach postrzeganych jako twórców największych osiągnięć ludzkości,

whether it's China, Greece, the Hindu civilization,

czy to będą Chiny, Grecja czy Indie,

or the Mayas, or Egyptians -- what we know about them

Majowie czy Egipcjanie, to co o nich wiemy

is really about their ecstasies, not about their everyday life.

dotyczy tak naprawdę ich ekstaz, a nie codziennego życia.

We know the temples they built, where people could come

Znamy ich świątynie, czyli miejsca, gdzie ludzie przychodzili,

to experience a different reality.

aby doświadczyć innej rzeczywistości.

We know about the circuses,

Wiemy o cyrkach,

the arenas, the theaters.

arenach, teatrach...

These are the remains of civilizations and they are the places that people went

te pozostałości po cywilizacjach były miejscami, do których ludzie szli,

to experience life in a more concentrated, more ordered form.

by doświadczyć życia w bardziej skoncentrowanej i uporządkowanej formie.

Now, this man doesn't need to go to a place like this,

Wracając do kompozytora - on nie potrzebuje takich miejsc,

which is also -- this place, this arena, which is built

także takich jak to miejsce tutaj. Ta arena, zbudowana

like a Greek amphitheatre, is a place for ecstasy also.

na wzór greckiego amfiteatru, także jest miejscem ekstazy.

We are participating in a reality that is different

Uczestniczymy w rzeczywistości innej

from that of the everyday life that we're used to.

od codziennego życia, do którego jesteśmy przyzwyczajeni.

But this man doesn't need to go there.

Jednak ten człowiek nie potrzebuje takich miejsc.

He needs just a piece of paper where he can put down little marks,

Wystarcza mu kartka papieru, na której może umieszczać małe znaczki

and as he does that, he can imagine sounds

i gdy to robi, potrafi wyobrażać sobie dźwięki,

that had not existed before in that particular combination.

które nie istniały wcześniej w tej wyjątkowej konfiguracji.

So once he gets to that point of beginning to create,

Kiedy zaczyna tworzyć,

like Jennifer did in her improvisation,

podobnie jak Jennifer podczas improwizacji,

a new reality -- that is, a moment of ecstasy --

nową rzeczywistość, to jest to chwila ekstazy.

he enters that different reality.

Wkracza w inną rzeczywistość.

Now he says also that this is so intense an experience

Mówi, że jest to doświadczenie tak intensywne,

that it feels almost as if he didn't exist.

jakby on sam przestawał istnieć.

And that sounds like a kind of a romantic exaggeration.

Brzmi to jak jakaś romantyczna przesada,

But actually, our nervous system is incapable of processing

jednak w rzeczywistości nasz system nerwowy nie jest w stanie

more than about 110 bits of information per second.

przetwarzać więcej niż 110 bitów informacji na sekundę.

And in order to hear me and understand what I'm saying,

Żeby mnie słuchać i rozumieć, co mówię,

you need to process about 60 bits per second.

musicie przetwarzać około 60 bitów na sekundę.

That's why you can't hear more than two people.

Z tego powodu nie można słuchać więcej niż dwóch osób,

You can't understand more than two people talking to you.

ani zrozumieć, gdy do nas mówią.

Well, when you are really involved in this completely engaging process

Prawdziwe zaangażowanie w ten całkowicie pochłaniający proces

of creating something new, as this man is,

tworzenia czegoś nowego -- jak u tego kompozytora --

he doesn't have enough attention left over to monitor

nie pozostawia mu dość dużo uwagi, żeby monitorować,

how his body feels, or his problems at home.

co czuje jego ciało, czy myśleć o problemach w domu.

He can't feel even that he's hungry or tired.

Nie może nawet odczuwać głodu czy zmęczenia.

His body disappears,

Jego ciało znika,

his identity disappears from his consciousness,

jego własna tożsamość znika ze świadomości,

because he doesn't have enough attention, like none of us do,

bo nie posiada wystarczająco dużo uwagi,

to really do well something that requires a lot of concentration,

podobnie jak nikt z nas, aby robić dobrze coś, co wymaga dużej koncentracji,

and at the same time to feel that he exists.

i jednocześnie czuć, że istnieje.

So existence is temporarily suspended.

Istnienie więc zostaje tymczasowo zawieszone.

And he says that his hand seems to be moving by itself.

Opisuje on, że jego ręka wydaje się sama poruszać.

Now, I could look at my hand for two weeks, and I wouldn't feel

Ja oczywiście mógłbym wpatrywać się w swoją rękę przez dwa tygodnie

any awe or wonder, because I can't compose. (Laughter)

i nie odczułbym żadnego zdziwienia czy zdumienia, bo nie potrafię komponować.

So what it's telling you here

Pokazuje to,

is that obviously this automatic,

szczególnie w innych częściach wywiadu, że ów opisany, automatyczny

spontaneous process that he's describing can only happen to someone

i spontaniczny proces może się wydarzyć komuś

who is very well trained and who has developed technique.

o wysoce rozwiniętych umiejętnościach, kto stworzył własną technikę.

And it has become a kind of a truism in the study of creativity

Jest to pewnego rodzaju truizm w badaniach nad kreatywnością,

that you can't be creating anything with less than 10 years

że nie można stworzyć niczego, nie mając za sobą co najmniej 10 lat

of technical-knowledge immersion in a particular field.

zanurzenia się w wiedzę techniczną z danej dziedziny.

Whether it's mathematics or music, it takes that long

Czy będzie to matematyka czy muzyka -- potrzeba tak długiego czasu,

to be able to begin to change something in a way that it's better

aby być w stanie zmienić coś tak, by stało się lepsze

than what was there before.

niż wcześniej.

Now, when that happens,

Kiedy do tego dochodzi,

he says the music just flows out.

jak mówi, muzyka płynie sama.

And because all of these people I started interviewing --

Zainspirowany tymi wszystkimi osobami, zacząłem przeprowadzać wywiady.

this was an interview which is over 30 years old --

Ten wywiad ma ponad 30 lat.

so many of the people described this as a spontaneous flow

Tak wielu rozmówców opisywało to, jako spontaniczne płynięcie z prądem,

that I called this type of experience the "flow experience."

że nazwałem ten rodzaj doświadczenia "doświadczeniem przepływu".

And it happens in different realms.

Występuje ono w różnych sferach.

For instance, a poet describes it in this form.

Poeta opisuje je w takiej formie.

This is by a student of mine who interviewed

Zapisał to jeden z moich studentów, który przeprowadził wywiady

some of the leading writers and poets in the United States.

z kilkoma wiodącymi pisarzami i poetami w Stanach.

And it describes the same effortless, spontaneous feeling

Mamy tu do czynienia z tym samym mimowolnym i spontanicznym uczuciem,

that you get when you enter into this ecstatic state.

doświadczanym przy przechodzeniu do ekstatycznego stanu.

This poet describes it as opening a door that floats in the sky --

Ten poeta opisuje je jako otwieranie drzwi, które unoszą się do nieba -

a very similar description to what Albert Einstein gave

obraz bardzo podobny do tego, jak Albert Einstein

as to how he imagined the forces of relativity,

wyobrażał sobie oddziaływanie sił względności,

when he was struggling with trying to understand how it worked.

gdy zmagał się ze zrozumieniem zasad ich działania.

But it happens in other activities.

To samo widzimy także w innych dziedzinach.

For instance, this is another student of mine,

Moja kolejna studentka,

Susan Jackson from Australia, who did work

Susan Jackson z Australii, pracowała

with some of the leading athletes in the world.

z kilkoma najlepszymi sportowcami na świecie.

And you see here in this description of an Olympic skater,

W wyświetlonym opisie pewnego łyżwiarza widzimy

the same essential description of the phenomenology

zasadniczo ten sam opis fenomenologii

of the inner state of the person.

wewnętrznego stanu osoby.

You don't think; it goes automatically,

Nie myślisz, rzeczy dzieją się automatycznie,

if you merge yourself with the music, and so forth.

stajesz się jednym z muzyką, i tym podobne.

It happens also, actually, in the most recent book I wrote,

Zdarza się to także innym. W mojej najnowszej książce,

called "Good Business," where I interviewed some of the CEOs

zatytułowanej "Good Business", zamieściłem wywiady z dyrektorami generalnymi,

who had been nominated by their peers as being both very successful

wskazanymi przez swoich współpracowników, jako łączący sukces zawodowy

and very ethical, very socially responsible.

z bardzo etycznym i odpowiedzialnym postępowaniem.

You see that these people define success

Owi dyrektorzy zdefiniowali sukces,

as something that helps others and at the same time

jako coś, co pomaga innym i jednocześnie

makes you feel happy as you are working at it.

daje ci uczucie szczęścia, gdy nad tym pracujesz.

And like all of these successful and responsible CEOs say,

Każdy z tych utalentowanych i odpowiedzialnych dyrektorów podkreślał,

you can't have just one of these things be successful

że tylko jedna tych rzeczy to za mało, aby odnieść sukces

if you want a meaningful and successful job.

i mieć pracę, w której można się spełnić.

Anita Roddick is another one of these CEOs we interviewed.

Anita Roddick to jeden z dyrektorów cytowanych w książce.

She is the founder of Body Shop,

Jest założycielką sklepu Body Shop,

the natural cosmetics king.

króla wśród kosmetyków naturalnych.

It's kind of a passion that comes

To rodzaj pasji, która wypływa

from doing the best and having flow while you're working.

z robienia czegoś najlepszego i doświadczania uskrzydlenia podczas pracy.

This is an interesting little quote from Masaru Ibuka,

A to interesujący, krótki cytat z Masaru Ibuki,

who was at that time starting out Sony without any money,

który w tamtym czasie rozkręcał firmę Sony -- bez pieniędzy,

without a product -- they didn't have a product,

bez produktu -- nie mieli pomysłu na produkt,

they didn't have anything, but they had an idea.

nie mieli niczego, oprócz jednej idei.

And the idea he had was to establish a place of work where engineers

Ideą tą było stworzenie miejsca pracy, gdzie inżynierowie

can feel the joy of technological innovation,

będą mogli odczuć radość tworzenia technologicznych innowacji,

be aware of their mission to society and work to their heart's content.

wypełniać swoją misję wobec społeczeństwa i osiągnąć pełną satysfakcję z pracy.

I couldn't improve on this as a good example

Nie mógłbym dodać nic więcej do tego doskonałego przykładu,

of how flow enters the workplace.

jak wprowadzić stan przepływu do miejsca pracy.

Now, when we do studies --

Podczas naszych badań

we have, with other colleagues around the world,

wraz z innymi psychologami z całego świata

done over 8,000 interviews of people -- from Dominican monks,

przeprowadziliśmy ponad 8000 wywiadów z różnymi ludźmi -- od braci dominikanów

to blind nuns, to Himalayan climbers, to Navajo shepherds --

i niewidomych zakonnic, przez wspinaczy w Himalajach do pasterzy Nawaho --

who enjoy their work.

którzy lubili swoją pracę.

And regardless of the culture,

Niezależnie od kultury,

regardless of education or whatever, there are these seven conditions

niezależnie od wykształcenia czy czegokolwiek innego, jest siedem oznak

that seem to be there when a person is in flow.

występujących, gdy osoba znajduje się w stanie przepływu.

There's this focus that, once it becomes intense,

Koncentracja, która staje się tak intensywna,

leads to a sense of ecstasy, a sense of clarity:

że prowadzi do uczucia ekstazy, daje pełne zrozumienie,

you know exactly what you want to do from one moment to the other;

wiesz dokładnie co chcesz robić między jedną chwilą a drugą,

you get immediate feedback.

natychmiastowo otrzymujesz informacje zwrotne.

You know that what you need to do

Wiesz, że to co masz zrobić

is possible to do, even though difficult,

jest możliwe, nawet jeśli jest trudne,

and sense of time disappears, you forget yourself,

i znika poczucie czasu, zapominasz o sobie,

you feel part of something larger.

czujesz się częścią czegoś większego.

And once the conditions are present,

Kiedy powyższe warunki zaistnieją razem,

what you are doing becomes worth doing for its own sake.

to co robisz staje się celem samo w sobie.

In our studies, we represent the everyday life of people in this simple scheme.

W naszych badaniach przedstawiamy codzienne ludzkie życie używając tego prostego schematu.

And we can measure this very precisely, actually,

Okazuje się, że możemy to zmierzyć bardzo dokładnie,

because we give people electronic pagers that go off 10 times a day,

ponieważ rozdajemy pagery, na które wysyłamy wiadomości 10 razy dziennie,

and whenever they go off you say what you're doing, how you feel,

i za każdym razem osoba mówi, co robi, jak się czuje,

where you are, what you're thinking about.

gdzie jest i o czym myśli.

And two things that we measure is the amount of challenge

My zaś mierzymy dwie rzeczy: poziom trudności

people experience at that moment and the amount of skill

doświadczany w tym momencie oraz ocenę

that they feel they have at that moment.

własnego poziomu umiejętności w danej chwili.

So for each person we can establish an average,

Tak więc dla każdej osoby możemy ustalić średnią,

which is the center of the diagram.

która stanowi środek schematu.

That would be your mean level of challenge and skill,

Jest to średni poziom trudności i umiejętności,

which will be different from that of anybody else.

unikalny dla tej konkretnej osoby.

But you have a kind of a set point there, which would be in the middle.

Przy czym każdy ma pewien stały punkt, mniej więcej na środku.

If we know what that set point is,

Poznanie tego punktu

we can predict fairly accurately when you will be in flow,

pozwala dość skutecznie przewidzieć, kiedy nastąpi przepływ,

and it will be when your challenges are higher than average

a będzie to, gdy trudności będą większe niż średnie

and skills are higher than average.

i umiejętności będą większe niż średnie.

And you may be doing things very differently from other people,

Różne osoby mogą wykonywać bardzo różne rzeczy,

but for everyone that flow channel, that area there,

jednak dla wszystkich kanał przepływu, o tutaj,

will be when you are doing what you really like to do --

powstanie podczas robienia czegoś, co się naprawdę lubi --

play the piano, be with your best friend, perhaps work,

gry na pianinie, rozmowy z najlepszym przyjacielem, może podczas pracy,

if work is what provides flow for you.

jeśli praca zapewnia ci wejście w stan przepływu.

And then the other areas become less and less positive.

Pozostałe obszary stają się coraz mniej pozytywne.

Arousal is still good because you are over-challenged there.

Pobudzenie jest dobre, bo gdy poziom trudności jest znacznie podwyższony,

Your skills are not quite as high as they should be,

a umiejętności nie są wystarczająco duże,

but you can move into flow fairly easily

można w miarę łatwo przejść do stanu przepływu

by just developing a little more skill.

zwiększając odrobinę swoje umiejętności.

So, arousal is the area where most people learn from,

Tak więc pobudzenie to obszar, w którym najwięcej osób się uczy,

because that's where they're pushed beyond their comfort zone

ponieważ znajdują się poza strefą komfortu

and to enter that -- going back to flow --

i aby wejść lub wrócić do stanu przepływu --

then they develop higher skills.

rozwijają swoje umiejętności.

Control is also a good place to be,

Poczucie kontroli to także dobry obszar,

because there you feel comfortable, but not very excited.

czujemy się w nim komfortowo, choć bez większego entuzjazmu.

It's not very challenging any more.

Sytuacja nie jest już wymagająca.

And if you want to enter flow from control,

Aby przejść z obszaru kontroli do przepływu,

you have to increase the challenges.

potrzeba zwiększyć poziom trudności.

So those two are ideal and complementary areas

Są to więc doskonałe i uzupełniające się obszary,

from which flow is easy to go into.

z których łatwo można przejść w stan przepływu.

The other combinations of challenge and skill

Pozostałe konfiguracje trudności i umiejętności

become progressively less optimal.

stają się stopniowo coraz mniej optymalne.

Relaxation is fine -- you still feel OK.

Odprężenie jest w porządku -- nadal czujemy się OK.

Boredom begins to be very aversive

Znudzenie zaczyna już być bardzo awersyjne,

and apathy becomes very negative:

zaś apatia jest bardzo negatywna --

you don't feel that you're doing anything,

masz poczucie, że nic nie robisz,

you don't use your skills, there's no challenge.

nie wykorzystujesz swoich umiejętności, nie ma wyzwania.

Unfortunately, a lot of people's experience is in apathy.

Niestety, bardzo wiele osób doświadcza apatii.

The largest single contributor to that experience

Najczęstszym czynnikiem wywołującym ją

is watching television; the next one is being in the bathroom, sitting.

jest oglądanie telewizji, kolejny to siedzenie w łazience.

Even though sometimes watching television

I mimo, że nawet czasami przy oglądaniu telewizji

about seven to eight percent of the time is in flow,

około siedem do ośmiu procent czasu to stan przepływu,

but that's when you choose a program you really want to watch

jednak tylko wtedy, gdy wybierzemy program, który naprawdę chcemy oglądać

and you get feedback from it.

i dostarczy nam on pożądanych informacji.

So the question we are trying to address -- and I'm way over time --

Pytanie, na które próbujemy znaleźć odpowiedź -- już znacznie przekroczyłem swój czas --

is how to put more and more of everyday life in that flow channel.

to jak przenosić coraz więcej codziennego życia do stanu przepływu.

And that is the kind of challenge that we're trying to understand.

To właśnie staramy się zrozumieć.

And some of you obviously know how to do that spontaneously

Oczywiście, niektórzy z was wiedzą spontanicznie jak to robić,

without any advice, but unfortunately a lot of people don't.

bez żadnej pomocy, jednak niestety wielu ludzi nie wie.

And that's what our mandate is, in a way, to do.

I to właśnie motywuje nas do badań.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)