Itay Talgam: Lead like the great conductors

Tłumaczenie: Grzegorz Piekarczyk Korekta: Marcin Cwikla

The magical moment, the magical moment of conducting.

Magiczna chwila, magiczna chwila dyrygowania.

Which is, you go onto a stage. There is an orchestra sitting.

To kiedy wchodzisz na scenę, jest tam siedząca orkiestra.

They are all, you know, warming up and doing stuff.

Wszyscy tak, no wiecie, rozgrzewają się, stroją i tak dalej.

And I go on the podium.

Wchodzę wtedy na podium.

You know, this little office of the conductor.

Rozumiecie, małe biuro dyrygenta.

Or rather a cubicle, an open-space cubicle,

Albo raczej boks, bez ścianek,

with a lot of space.

z duża ilością przestrzeni.

And in front of all that noise,

I naprzeciw całego tego hałasu,

you do a very small gesture.

robisz malutki gest.

Something like this, not very pomp, not very sophisticated, this.

Coś takiego - niezbyt wyszukanego, niezbyt napuszonego, o "tak".

And suddenly, out of the chaos, order.

I nagle, z chaosu wyłania się porządek.

Noise becomes music.

Hałas staje się muzyką.

And this is fantastic. And it's so tempting

I to jest fantastyczne. I bardzo kuszące,

to think that it's all about me.

pomyśleć, że to wszystko dzięki mnie.

(Laughter)

(Śmiech)

All those great people here, virtuosos,

Wszyscy ci wspaniali ludzie, wirtuozi,

they make noise, they need me to do that.

hałasują, potrzebują, żebym zrobił "tak".

Not really. If it were that,

Wcale nie. Gdyby to na tym polegało,

I would just save you the talk,

oszczędziłbym wam wykładu,

and teach you the gesture.

a nauczył gestu.

So you could go out to the world

Moglibyście wtedy iść w świat,

and do this thing in whatever company or whatever you want,

zrobić "tak" w jakiejkolwiek firmie, czy gdziekolwiek chcecie

and you have perfect harmony. It doesn't work.

i osiągnąć idealną harmonię. To nie działa.

Let's look at the first video.

Spójrzmy na pierwszy film.

I hope you'll think it's a good example of harmony.

Mam nadzieję, że uznacie to za dobry przykład harmonii,

And then speak a little bit about how it comes about.

a potem powiem parę słów, o tym, skąd się to bierze.

(Music)

(Muzyka)

Was that nice?

Podobało Wam się?

So that was a sort of a success.

A więc był to swego rodzaju sukces.

Now, who should we thank for the success?

Ale komu powinniśmy podziękować za ten sukces?

I mean, obviously the orchestra musicians

To znaczy, oczywiście, muzykom,

playing beautifully,

którzy tak pięknie grają,

the Vienna Philharmonic Orchestra.

Filharmonicy Wiedeńscy.

They don't often even look at the conductor.

Właściwie nawet nie patrzą na dyrygenta.

Then you have the clapping audience, yeah,

Jest jeszcze klaszcząca publiczność,

actually taking part in doing the music.

faktycznie biorąca udział w tworzeniu muzyki.

You know Viennese audiences usually don't interfere with the music.

Wiecie, wiedeńska publiczność zwykle nie wtrąca się do muzyki.

This is the closest to an Oriental bellydancing feast

To najbliższe do orientalnego tańca brzucha,

that you will ever get in Vienna.

czego kiedykolwiek możecie doświadczyć w Wiedniu.

(Laughter)

(Śmiech)

Unlike, for example Israel, where audiences cough all the time.

W odróżnieniu od, na przykład, Izraela, gdzie publiczność cały czas kaszle.

You know, Arthur Rubinstein, the pianist, used to say

Wiecie, Artur Rubinstein, pianista, zwykł mawiać,

that, "Anywhere in the world, people that have the flu, they go to the doctor.

że "Gdziekolwiek na świecie, kiedy ludzie mają grypę, idą do lekarza.

In Tel Aviv they come to my concerts."

W Tel Awiwie przychodzą na moje koncerty."

(Laughter)

(Śmiech)

So that's a sort of a tradition.

To rodzaj tradycji.

But Viennese audiences do not do that.

Ale wiedeńska publiczność tego nie robi.

Here they go out of their regular, just to be part of that,

Tutaj, wychodzą poza swoje zwykłe zachowanie, aby stać się częścią tego,

to become part of the orchestra, and that's great.

aby stać się częścią orkiestry, i to jest wspaniałe.

You know, audiences like you, yeah,

Wiecie, publiczność taka jak wy,

make the event.

współtworzy wydarzenie.

But what about the conductor? What can you say

Ale co z dyrygentem? Jak możecie określić to,

the conductor was doing, actually?

co tak naprawdę robił dyrygent?

Um, he was happy.

Był szczęśliwy.

And I often show this to senior management.

Często pokazuję to ludziom na wysokich stanowiskach.

People get annoyed.

Denerwują się wtedy.

"You come to work. How come you're so happy?"

"Przychodzisz do pracy. Jak możesz być taki szczęśliwy?"

Something must be wrong there, yeah? But he's spreading happiness.

Coś tu musi być nie tak, prawda? Ale on promieniuje szczęściem.

And I think the happiness, the important thing is this happiness

I myślę, że to szczęście, co jest ważne, to szczęście

does not come from

nie pochodzi tylko z

only his own story and his joy of the music.

jego własnej historii, albo z jego radości muzyki.

The joy is about enabling other people's stories

Radość bierze się z umożliwienia historiom innych ludzi,

to be heard at the same time.

aby były słyszane w tym samym momencie.

You have the story of the orchestra as a professional body.

Jest historia orkiestry, jako profesjonalistów.

You have the story of the audience as a community. Yeah.

Jest historia publiczności, jako społeczności.

You have the stories of the individuals

Są historie pojedynczych ludzi,

in the orchestra and in the audience.

z orkiestry i z publiczności.

And then you have other stories, unseen.

I są jeszcze inne historie, niewidzialne.

People who build this wonderful concert hall.

Ludzi, którzy zbudowali tę wspaniałą salę koncertową.

People who made those Stradivarius, Amati, all those beautiful instruments.

Ludzi, którzy stworzyli te Stradivariusy, Amati, wszystkie te piękne instrumenty.

And all those stories are being heard at the same time.

I wszystkie te historie są słyszalne w tym samym momencie.

This is the true experience of a live concert.

To jest prawdziwe doświadczenie koncertu na żywo.

That's a reason to go out of home. Yeah?

To jest powód, żeby wyjść z domu, nieprawdaż?

And not all conductors do just that.

Ale nie wszyscy dyrygenci robią tylko to.

Let's see somebody else, a great conductor.

Obejrzyjmy kogoś innego, wielkiego dyrygenta,

Riccardo Muti, please.

Ricardo Muti, proszę.

(Music)

(Muzyka)

Yeah, that was very short, but you could see

Tak, to było bardzo krótkie. Ale mogliście zobaczyć,

it's a completely different figure. Right?

to zupełnie inna osobowość, prawda?

He's awesome. He's so commanding. Yeah?

Jest niesamowity. Jest taki władczy, prawda?

So clear. Maybe a little bit over-clear.

Aby wszystko było jasne, nawet zbytnio jasne.

Can we have a little demonstration? Would you be my orchestra for a second?

Zrobimy może małą prezentację? Czy będziecie przez chwilkę moją orkiestrą?

Can you sing, please, the first note of Don Giovanni?

Czy możecie, proszę, zaśpiewać pierwszą nutę z "Don Giovanniego"?

You have to sing "Aaaaaah," and I'll stop you.

Musicie śpiewać "Aaaaaaa", a ja was zatrzymam.

Okay? Ready?

W porządku? Gotowi?

Audience: ♫ Aaaaaaah ... ♫

Publiczność: ♫ Aaaaaa... ♫

Itay Talgam: Come on, with me. If you do it without me

Itay Talgam: No dalej, ze mną. Jeśli robicie to beze mnie,

I feel even more redundant than I already feel.

czuję się jeszcze bardziej zbędny niż wcześniej.

So please, wait for the conductor.

Więc proszę, poczekajcie na dyrygenta.

Now look at me. "Aaaaaah," and I stop you. Let's go.

Teraz spójrzcie na mnie. "Aaaaaaa", i was zatrzymam. Zaczynamy.

Audience: ♫ ... Aaaaaaaah ... ♫

Publiczność: ♫ Aaaaaa... ♫

(Laughter)

Śmiech

Itay Talgam: So we'll have a little chat later.

Itay Talgam: My utniemy sobie pogawędkę później.

(Laughter)

(Śmiech)

But ... There is a vacancy for a ...

Ale... Jest etat dla...

But -- (Laughter)

Ale -- (Śmiech)

-- you could see that you could stop an orchestra with a finger.

-- widzieliście, że można zatrzymać orkiestrę jednym palcem.

Now what does Riccardo Muti do? He does something like this ...

A co robi Ricardo Muti? Robi coś takiego...

(Laughter)

(Śmiech)

And then -- sort of -- (Laughter)

I wtedy -- coś w rodzaju -- (Śmiech)

So not only the instruction is clear,

Więc nie tylko polecenie jest jasne,

but also the sanction, what will happen if you don't do what I tell you.

ale też skutek, co się stanie, jeśli nie zrobicie tego, co wam każę.

(Laughter)

(Śmiech)

So, does it work? Yes, it works --

Więc, czy to działa? Owszem, działa --

to a certain point.

do pewnego momentu.

When Muti is asked, "Why do you conduct like this?"

Kiedy pyta się Mutiego, "Czemu dyrygujesz w ten sposób?',

He says, "I'm responsible."

odpowiada, "Jestem odpowiedzialny."

Responsible in front of him.

Odpowiedzialny przed nim.

No he doesn't really mean Him. He means Mozart,

Nie, tak naprawde nie ma na myśli Niego. Ma na myśli Mozarta,

which is -- (Laughter) -- like a third seat from the center.

który -- (Śmiech) -- siedzi jakieś trzy miejsca od środka.

(Laughter)

(Śmiech)

So he says, "If I'm --

Więc mówi, "Jeśli jestem --

(Applause)

(Oklaski)

if I'm responsible for Mozart,

Jeśli jestem odpowiedzialny przed Mozartem,

this is going to be the only story to be told.

to będzie jedyna opowiedziana historia.

It's Mozart as I, Riccardo Muti, understand it."

To Mozart taki, jakim ja, Ricardo Muti rozumie go."

And you know what happened to Muti?

I wiecie, co się stało z Mutim?

Three years ago he got a letter signed by

Trzy lata temu dostał list, podpisany przez

all 700 employees of La Scala,

wszystkich 700 pracowników La Scali,

musical employees, I mean the musicians,

muzycznych pracowników, mam na myśli muzyków,

saying, "You're a great conductor. We don't want to work with you. Please resign."

list mówiący: "Jesteś wielkim dyrygentem. Nie chcemy z Tobą pracować. Prosimy, złóż wymówienie."

(Laughter)

(Śmiech)

"Why? Because you don't let us develop.

"Czemu? Ponieważ nie pozwalasz nam się rozwijać.

You're using us as instruments, not as partners.

Używasz nas jak instrumentów, nie partnerów.

And our joy of music, etc., etc. ..."

A nasza radość z muzyki, itp., itd...."

So he had to resign. Isn't that nice?

Więc musiał zrezygnować. Czy to nie miłe?

(Laughter)

(Śmiech)

He's a nice guy. He's a really nice guy.

Jest miłym gościem. Jest naprawdę miłym gościem.

Well, can you do it with less control,

Cóż, czy da się to zrobić bez tak silnej kontroli,

or with a different kind of control?

albo z innym rodzajem kontroli?

Let's look at the next conductor, Richard Strauss.

Spójrzmy na następnego dyrygenta, Richarda Straussa.

(Music)

(Muzyka)

I'm afraid you'll get the feeling that I really picked on him because he's old.

Obawiam się, że macie wrażenie, że tak naprawdę wybrałem go, bo jest stary.

It's not true. When he was a young man

To nieprawda. Kiedy był młodym człowiekiem,

of about 30, he wrote what he called

około trzydziestki, napisał coś co nazwał

"The Ten Commandments for Conductors."

"Dziesięć przykazań dyrygenta".

The first one was: If you sweat by the end of the concert

Pierwsze brzmiało: Jeśli po koncercie jesteś spocony,

it means that you must have done something wrong.

to znaczy, że musiałeś zrobić coś źle.

That's the first one. The fourth one you'll like better.

To jest pierwsze. Bardziej spodoba wam się czwarte.

It says: Never look at the trombones --

Brzmi: Nigdy nie patrz na puzonistów --

it only encourages them.

to ich tylko ośmiela.

(Laughter)

(Śmiech)

So, the whole idea is really to let

Więc, cała idea to tak naprawdę pozwolić

it happen by itself.

by wszystko samo się działo.

Do not interfere.

Nie wtrącać się.

But how does it happen? Did you see

Ale jak to się dzieje? Czy widzieliście

him turning pages in the score?

jak przewraca strony partytury?

Now, either he is senile,

Albo jest już zniedołężniały,

and doesn't remember his own music, because he wrote the music.

i nie pamięta swojej własnej muzyki, bo to on napisał tę muzykę,

Or he is actually transferring a very strong message to them, saying,

albo tak naprawdę wysyła im bardzo silną wiadomość:

"Come on guys. You have to play by the book.

"Panowie, musicie grać według nut.

So it's not about my story. It's not about your story.

Tu nie chodzi o moją historię. Nie chodzi o waszą historię.

It's only the execution of the written music,

To tylko wykonanie zapisanej muzyki,

no interpretation."

bez interpretowania."

Interpretation is the real story of the performer.

Interpretacja to prawdziwa historia wykonawcy.

So, no, he doesn't want that. That's a different kind of control.

Więc nie, tego nie chce. To inny rodzaj kontroli.

Let's see another super-conductor,

Obejrzyjmy innego super-dyrygenta,

a German super-conductor. Herbert von Karajan, please.

niemieckiego super-dyrygenta. Herbert von Karajan, proszę.

(Music)

(Muzyka)

What's different? Did you see the eyes? Closed.

Co tu jest inaczej? Czy widzieliście jego oczy? Zamknięte.

Did you see the hands?

Czy widzieliście ręce?

Did you see this kind of movement? Let me conduct you. Twice.

Widzieliście taki ruch? Pozwólcie mi dyrygować wami, dwa razy.

Once like a Muti, and you'll -- (Claps) -- clap, just once.

Raz jak Muti, a wy -- (Klaszcze) -- klaśniecie, tylko raz.

And then like Karajan. Let's see what happens. Okay?

A potem jak Karajan. Zobaczmy, co się stanie. Ok?

Like Muti. You ready? Because Muti ...

Jak Muti. Jesteście gotowi? Bo Muti...

(Laughter) Okay? Ready? Let's do it.

(Śmiech) Ok? Gotowi? Zróbmy to.

Audience: (Claps)

Publiczność: (Klaszcze)

Itay Talgam: Hmm ... again.

Itay Talgam: Hmm... Jeszcze raz.

Audience: (Claps)

Publiczność: (Klaszcze)

Itay Talgam: Good. Now like a Karajan. Since you're already trained,

Itay Talgam: Dobrze. Teraz, jak Karajan. Skoro już jesteście wyszkoleni,

let me concentrate, close my eyes. Come, come.

pozwólcie mi się skoncentrować, zamknąć oczy.

Audience: (Claps) (Laughter)

Publiczność: (Klaszcze) (Śmiech)

Itay Talgam: Why not together? (Laughter)

Itay Talgam: Czemu nie wszyscy razem? (Śmiech)

Because you didn't know when to play.

Bo nie wiedzieliście, kiedy grać.

Now I can tell you, even the Berlin Philharmonic

Teraz mogę wam powiedzieć, nawet Filharmonicy Berlińscy

doesn't know when to play.

nie wiedzą kiedy grać.

(Laughter)

(Śmiech)

But I'll tell you how they do it. No cynicism.

Ale powiem wam, jak to robią. Bez cynizmu.

This is a German orchestra, yes?

To niemiecka orkiestra, tak?

They look at Karajan. And then they look at each other.

Patrzą na Karajana. A potem patrzą na siebie nawzajem.

(Laughter)

(Śmiech)

"Do you understand what this guy wants?"

"Rozumiecie, czego ten facet chce?"

And after doing that,

A po zrobieniu tego,

they really look at each other, and the first players of the orchestra

naprawdę patrzą na siebie, i pierwsi muzycy orkiestry

lead the whole ensemble in playing together.

prowadzą cały zespół we wspólnej grze.

And when Karajan is asked about it

A kiedy Karajan jest o to pytany,

he actually says, "Yes, the worst damage

faktycznie odpowiada "Tak, najgorsze,

I can do to my orchestra

co mogę zrobić mojej orkiestrze,

is to give them a clear instruction.

to dać im jasne instrukcje.

Because that would

Ponieważ to

prevent the ensemble, the listening to each other

zniszczyłoby wspólnotę, słuchanie siebie nawzajem,

that is needed for an orchestra."

które jest niezbędne w orkiestrze."

Now that's great. What about the eyes?

I to jest wspaniałe. A co z oczami?

Why are the eyes closed?

Czemu oczy są zamknięte?

There is a wonderful story about Karajan conducting in London.

Jest taka wspaniała historia o Karajanie dyrygującym w Londynie.

And he cues in a flute player like this.

Wskazuje na flecistę o tak.

The guy has no idea what to do. (Laughter)

Facet nie ma pojęcia, co robić. (Śmiech)

"Maestro, with all due respect, when should I start?"

"Maestro, z całym szacunkiem, kiedy mam zacząć?"

What do you think Karajan's reply was? When should I start?

Jak myślicie, jaka była odpowiedź Karajana? Kiedy powinienem zacząć?

Oh yeah. He says, "You start when you can't stand it anymore."

O tak. Powiedział: "Zacznij, kiedy nie będziesz mógł tego dłużej znieść."

(Laughter)

(Śmiech)

Meaning that you know you have no authority to change anything.

To znaczy, że wiesz, że nie masz prawa nic zmienić.

It's my music. The real music is only in Karajan's head.

To moja muzyka. Prawdziwa muzyka jest tylko w głowie Karajana.

And you have to guess my mind. So you are under tremendous pressure

I musicie zgadywać moje myśli. Więc jesteście pod olbrzymią presją,

because I don't give you instruction,

ponieważ nie daję wam wskazówek

and yet, you have to guess my mind.

a mimo to, musicie czytać mi w myślach.

So it's a different kind of, a very spiritual but yet

Więc to inny rodzaj, bardzo duchowej, ale mimo to

very firm control.

bardzo ścisłej kontroli.

Can we do it in another way? Of course we can. Let's go back

Czy można zrobić to inaczej? Oczywiście, że można. Wróćmy

to the first conductor we've seen:

do pierwszego dyrygenta, którego widzieliśmy,

Carlos Kleiber, his name. Next video, please.

nazywa się Carlos Kleiber. Następny film, proszę.

(Music)

(Muzyka)

(Laughter) Yeah.

(Śmiech) Tak.

Well, it is different. But isn't that controlling in the same way?

Cóż, to jest inne. Ale czy nie jest to kontrolowanie w taki sam sposób?

No, it's not, because he is not telling them what to do.

Nie, to nie to. Ponieważ on nie mówi im, co mają robić.

When he does this, it's not,

Kiedy robi tak, to nie znaczy

"Take your Stradivarius and like Jimi Hendrix,

"Weź swojego Stradivariusa i, jak Jimi Hendrix,

smash it on the floor." It's not that.

rozbij go o podłogę." To nie to.

He says, "This is the gesture of the music.

Mówi: "To jest gest muzyki.

I'm opening a space for you

Otwieram dla was przestrzeń,

to put in another layer

żeby stworzyć kolejną warstwę

of interpretation."

interpretacji."

That is another story.

To inna historia.

But how does it really work together

Ale jak to naprawdę działa,

if it doesn't give them instructions?

skoro nie daje im instrukcji?

It's like being on a rollercoaster. Yeah?

To jak jazda rollercoasterem.

You're not really given any instructions,

Nie dają Ci żadnych instrukcji,

but the forces of the process itself keep you in place.

ale siły samego procesu trzymają Cię w miejscu.

That's what he does.

To właśnie to, co on robi.

The interesting thing is of course the rollercoaster does not really exist.

Co interesujące, to oczywiście to, że ten rollercoaster naprawdę nie istnieje.

It's not a physical thing. It's in the players' heads.

To nie jest coś materialnego. To dzieje się w głowach muzyków.

And that's what makes them into partners.

I to właśnie czyni z nich partnerów.

You have the plan in your head.

Masz plan w swojej głowie.

You know what to do, even though Kleiber is not conducting you.

Wiesz, co robić, nawet jeśli Kleiber Tobą nie dyryguje.

But here and there and that. You know what to do.

Ale tu i tam i to. Wiesz co robić.

And you become a partner building the rollercoaster,

Stajesz się partnerem w budowaniu tego rollercoastera,

yeah, with sound,

tak, z dźwiękiem,

as you actually take the ride.

jak tylko faktycznie wsiądziesz na przejażdżke.

This is very exciting for those players.

To jest bardzo ekscytujące dla tych muzyków.

They do need to go to a sanatorium for two weeks, later.

Muszą potem jechać do sanatorium na dwa tygodnie.

(Laughter)

(Śmiech)

It is very tiring. Yeah?

To bardzo męczące, prawda?

But it's the best music making, like this.

Ale to najlepszy sposób tworzenia muzyki, właśnie tak.

But of course it's not only about motivation

Ale oczywiście nie chodzi tylko o motywację

and giving them a lot of physical energy.

i dawanie im fizycznej energii.

You also have to be very professional.

Trzeba też być bardzo profesjonalnym.

And look again at this Kleiber.

I spójrzcie na to jeszcze raz, Kleiber.

Can we have the next video, quickly?

Czy możemy szybko prosić o następny film?

You'll see what happens when there is a mistake.

Zobaczycie co się stanie, kiedy ktoś popełni błąd.

(Music) Again you see the beautiful body language.

(Muzyka) Znowu, widzicie ten piękny język ciała.

(Music)

(Muzyka)

And now there is a trumpet player who

I teraz, mamy trębacza, który

does something not exactly the way it should be done.

robi coś nie do końca tak, jak powinien.

Go along with the video. Look.

Kontynuujmy film. Patrzcie.

See, second time for the same player.

Widzicie, drugi raz dla tego samego muzyka.

(Laughter) And now the third time for the same player.

(Śmiech) I teraz, trzeci raz dla tego samego muzyka.

(Laughter)

(Śmiech)

"Wait for me after the concert.

"Poczekaj na mnie po koncercie

I have a short notice to give you."

mam dla Ciebie krótkie ostrzeżenie."

You know, when it's needed, the authority is there. It's very important.

Wiecie, kiedy jest potrzebna, władza tam jest. To bardzo ważne.

But authority is not enough to make people your partners.

Ale władza nie wystarczy, żeby uczynić z ludzi waszych partnerów.

Let's see the next video, please. See what happens here.

Obejrzyjmy kolejny film. Zobaczcie, co dzieje się tutaj.

You might be surprised having seen Kleiber

Możecie być zaskoczeni, widząc Kleibera

as such a hyperactive guy.

jako tak hiperaktywnego.

He's conducting Mozart.

Dyryguje Mozarta.

(Music)

(Muzyka)

The whole orchestra is playing.

Cała orkiestra gra.

(Music)

(Muzyka)

Now something else.

Teraz, coś innego.

(Music)

(Muzyka)

See? He is there 100 percent,

Widzicie? Jest tam w stu procentach,

but not commanding, not telling what to do.

ale nie rozkazuje, nie mówi, co robić.

Rather enjoying what the soloist is doing.

Raczej, cieszy się tym, co robi solista.

(Music)

(Muzyka)

Another solo now. See what you can pick up from this.

Teraz inne solo. Zobaczmy, co z tego wyłapiecie.

(Music)

(Muzyka)

Look at the eyes.

Spójrzcie na oczy.

Okay. You see that?

Ok, widzicie to?

First of all, it's a kind of a compliment we all like to get.

Po pierwsze, to rodzaj komplementu jaki wszyscy lubimy dostać.

It's not feedback. It's an "Mmmm ..." Yeah, it comes from here.

To nie opinia. To "Mmmm..." Tak, to pochodzi stąd.

So that's a good thing.

Więc, to dobra rzecz.

And the second thing is

A po drugie,

it's about actually being in control,

tu chodzi o kontrolę,

but in a very special way.

ale w bardzo charakterystyczny sposób.

When Kleiber does -- did you see the eyes,

Kiedy Kleiber -- widzieliście te oczy,

going from here? (Singing)

uciekające stąd ? (Śpiew)

You know what happens? Gravitation is no more.

Wiecie co się stało ? Grawitacja przestała działać.

Kleiber not only creates a process,

Kleiber nie tylko tworzy proces,

but also creates the conditions in the world

ale również warunki w świecie,

in which this process takes place.

w którym ten proces się odbywa.

So again, the oboe player

Znowu, oboista

is completely autonomous

jest zupełnie niezależny,

and therefore happy and proud of his work,

i dzięki temu szczęśliwy i dumny ze swojej pracy,

and creative and all of that.

twórczy i tak dalej.

And the level in which Kleiber is in control is in a different level.

A poziom, na którym Kleiber go kontroluje, to zupełnie inny poziom.

So control is no longer a zero-sum game.

Więc kontrola nie musi być grą o sumie zerowej.

You have this control. You have this control. And all you put together,

Masz tę kontrolę. Masz te kontrolę. I wszystko co łączysz,

in partnership, brings about the best music.

w partnerstwie, daje najlepszą muzykę.

So Kleiber is about process.

Więc Kleiberowi chodzi o proces.

Kleiber is about conditions in the world.

Chodzi mu o warunki w świecie.

But you need to have process and content to create the meaning.

Ale aby stworzyć znaczenie, potrzebny jest proces i treść.

Lenny Bernstein, my own personal maestro.

Lenny Bernstein, mój osobisty mistrz,

Since he was a great teacher,

jako że był wspaniałym nauczycielem,

Lenny Bernstein always started from the meaning. Look at this, please.

Lenny Bernstein zawsze zaczynał od treści. Spójrzcie na to proszę.

(Music)

(Muzyka)

Do you remember the face of Muti, at the beginning?

Czy pamiętacie twarz Mutiego, na początku?

Well he had a wonderful expression, but only one.

Cóż, miał wspaniały wyraz twarzy, ale tylko jeden.

(Laughter)

(Śmiech)

Did you see Lenny's face?

Czy widzieliście twarz Lenny'ego?

You know why? Because the meaning of the music is pain.

Wiecie dlaczego? Ponieważ treścią tej muzyki jest ból.

And you're playing a painful sound.

Grasz bolesny dźwięk.

And you look at Lenny and he's suffering.

I patrzysz na Lenny'ego, a on cierpi.

But not in a way that you want to stop.

Ale nie w ten sposób, który sprawia że chcesz przestać.

It's suffering, like, enjoying himself in a Jewish way, as they say.

To cierpienie, jak to mówią, jest jak cieszenie się w Żydowski sposób.

(Laughter)

(Śmiech)

But you can see the music on his face.

Ale możecie zobaczyć muzykę w jego twarzy.

You can see the baton left his hand. No more baton.

Widzicie, że wyjął batutę z ręki. Nie ma już batuty.

Now it's about you, the player,

Teraz chodzi o Ciebie, muzyka,

telling the story.

opowiadającego historię.

Now it's a reversed thing. You're telling the story. And you're telling the story.

I to jest teraz odwrotna rzecz. Ty opowiadasz historię, i Ty opowiadasz historię.

And even briefly, you become the storyteller

I choćby na chwilę, to Ty opowiadasz historię,

to which the community, the whole community, listens to.

którą cała społeczność słucha.

And Bernstein enables that. Isn't that wonderful?

Bernstein właśnie to umożliwia. Czy to nie wspaniałe?

Now, if you are doing all the things we talked about, together,

Teraz, kiedy zrobisz wszystkie te rzeczy o których mówiliśmy, razem,

and maybe some others,

i może jeszcze jakieś inne,

you can get to this wonderful point of doing without doing.

dochodzisz do tego wspaniałego punktu, robienia bez robienia.

And for the last video, I think this is simply the best title.

Myślę, że to jest najlepszy tytuł dla ostatniego video.

My friend Peter says,

Mój przyjaciel Peter mówił,

"If you love something, give it away." So, please.

"Kiedy coś kochasz, podziel się tym." Więc, prosze.

(Music)

(Muzyka)

(Applause)

(Oklaski)