Sophal Ear: Escaping the Khmer Rouge

Tłumaczenie: Hanna Wywiol Korekta: Krystian Aparta

I normally teach courses on

Zazwyczaj prowadzę zajęcia

how to rebuild states after war.

o metodach odbudowy państw po wojnie.

But today I've got a personal story to share with you.

Ale dziś chciałbym się podzielić osobistą historią.

This is a picture of my family,

Oto zdjęcie mojej rodziny:

my four siblings -- my mom and I -- taken in 1977.

czworo mego rodzeństwa, moja mama i ja, w 1977 roku.

And we're actually Cambodians.

Jesteśmy Kambodżanami,

And this picture is taken in Vietnam.

a to zdjęcie zostało zrobione w Wietnamie.

So how did a Cambodian family end up in Vietnam in 1977?

Jak kambodżańska rodzina znalazła się w 1977 roku w Wietnamie?

Well to explain that, I've got a short video clip

Aby to zrozumieć, zobaczmy krótki film

to explain the Khmer Rouge regime

o reżimie Czerwonych Khmerów w latach 1975-1979.

during 1975 and 1979.

o reżimie Czerwonych Khmerów w latach 1975-1979.

Video: April 17th, 1975.

(Film) 17 kwietnia 1975.

The communist Khmer Rouge

Komunistyczni Czerwoni Khmerzy

enters Phnom Penh to liberate their people

wkraczają do Phnom Penh wyzwolić swój lud

from the encroaching conflict in Vietnam,

od konfliktu w Wietnamie

and American bombing campaigns.

i amerykańskich bombardowań.

Led by peasant-born Pol Pot,

Pod wodzą pochodzącego ze wsi Pol Pota,

the Khmer Rouge evacuates people to the countryside

Czerwoni Khmerzy przesiedlali ludność na wieś

in order to create a rural communist utopia,

w celu stworzenia wiejskiej utopii komunistycznej,

much like Mao Tse-tung's Cultural Revolution in China.

podobnie jak Mao Zedong w czasie Rewolucji Kulturalnej w Chinach.

The Khmer Rouge closes the doors to the outside world.

Czerwoni Khmerzy zamknęli drzwi przed światem zewnętrznym.

But after four years the grim truth seeps out.

Jednak po 4 latach wyszła na jaw ponura prawda:

In a country of only seven million people,

W kraju z ludnością zaledwie 7 milionów,

one and a half million were murdered by their own leaders,

półtora miliona zamordowali ich właśni przywódcy,

their bodies piled in the mass graves of the killing fields.

a ich ciała piętrzyły się w masowych grobach na polach śmierci.

Sophal Ear: So, notwithstanding the 1970s narration,

Sophal Ear: Jednak, pomimo wydarzeń lat 70.,

on April 17th 1975

17 kwietnia 1975

we lived in Phnom Penh.

mieszkaliśmy w Phnom Penh.

And my parents were told by the Khmer Rouge

Czerwoni Khmerzy kazali rodzicom ewakuować się z miasta

to evacuate the city because of impending American bombing for three days.

z powodu przewidywanych w ciągu 3 dni amerykańskich bombardowań.

And here is a picture of the Khmer Rouge.

Oto zdjęcie Czerwonych Khmerów.

They were young soldiers, typically child soldiers.

Byli młodymi żołnierzami, zazwyczaj jeszcze dziećmi.

And this is very normal now, of modern day conflict,

To bardzo typowe w czasach nowoczesnych konfliktów,

because they're easy to bring into wars.

gdyż łatwo można je wciągnąć w wojnę.

The reason that they gave about American bombing wasn't all that far off.

Amerykańskie bombardowania nie były nierealną przyczyną.

I mean, from 1965 to 1973 there were

W tym czasie, w latach 1965-1973,

more munitions that fell on Cambodia

w Kambodży było więcej sprzętu bojowego

than in all of World War II Japan,

niż w całej Japonii podczas II Wojny Światowej,

including the two nuclear bombs

wliczając dwie bomby atomowe z sierpnia 1945.

of August 1945.

wliczając dwie bomby atomowe z sierpnia 1945.

The Khmer Rouge didn't believe in money.

Czerwoni Khmerzy nie wierzyli w wartość pieniędzy,

So the equivalent of the Federal Reserve Bank

więc kambodżański odpowiednik Banku Centralnego

in Cambodia was bombed.

został zbombardowany.

But not just that, they actually banned money.

Ale to nie wszystko, w rzeczywistości zakazali używania pieniędzy.

I think it's the only precedent in which

Wydaje mi się, że to pierwszy raz w historii,

money has ever been stopped from being used.

gdy całkowicie zaprzestano używania pieniędzy.

And we know money is the root of all evil,

Wiemy, że pieniądze są źródłem wszelkiego zła,

but it didn't actually stop evil from happening in Cambodia, in fact.

ale w rzeczywistości to nie zatrzymało zła szerzącego się w Kambodży.

My family was moved from Phnom Penh to Pursat province.

Moja rodzina przeniosła się z Phnom Penh do prowincji Pursat.

This is a picture of what Pursat looks like.

Tak wygląda Pursat.

It's actually a very pretty area of Cambodia,

Szczerze mówiąc, to całkiem ładna część Kambodży,

where rice growing takes place.

gdzie uprawia się ryż.

And in fact they were forced to work the fields.

Zmuszono ich do pracy na polach.

So my father and mother ended up in

I tak moi rodzice wylądowali

a sort of concentration camp, labor camp.

w czymś w rodzaju obozu koncentracyjnego, obozu pracy.

And it was at that time that my mother got word

Wówczas moja mama usłyszała od zarządcy komuny,

from the commune chief

Wówczas moja mama usłyszała od zarządcy komuny,

that the Vietnamese were actually asking

że Wietnamczycy proszą swoich obywateli o powrót do Wietnamu.

for their citizens to go back to Vietnam.

że Wietnamczycy proszą swoich obywateli o powrót do Wietnamu.

And she spoke some Vietnamese,

Mówiła trochę po wietnamsku,

as a child having grown up with Vietnamese friends.

bo w dzieciństwie miała wietnamskich przyjaciół.

And she decided, despite the advice of her neighbors,

Pomimo rad sąsiadów zadecydowała,

that she would take the chance

że skorzysta z okazji

and claim to be Vietnamese

i zadeklaruje, że jest Wietnamką,

so that we could have a chance to survive,

dzięki czemu będziemy mieć szansę na przetrwanie,

because at this point they're forcing everybody to work.

bo wtedy zmuszano wszystkich do pracy

And they're giving about --

i dawano im...

in a modern-day, caloric-restriction diet, I guess --

Coś, co przypomina współczesne diety głodówkowe,

they're giving porridge, with a few grains of rice.

kleik z kilkoma ziarenkami ryżu.

And at about this time actually

Mniej więcej wówczas

my father got very sick.

mój ojciec poważnie zachorował.

And he didn't speak Vietnamese.

Nie mówił po wietnamsku.

So he died actually, in January 1976.

Umarł w styczniu 1976 roku.

And it made it possible, in fact,

I to tak naprawdę umożliwiło nam

for us to take on this plan.

realizację tego planu.

So the Khmer Rouge took us

Czerwoni Khmerzy wzięli nas

from a place called Pursat to Kaoh Tiev,

z Pursat do Koh Tiev,

which is across from the border from Vietnam.

niedaleko granicy z Wietnamem,

And there they had a detention camp

gdzie był obóz dla internowanych,

where alleged Vietnamese would be tested, language tested.

w którym testowano językowo rzekomych Wietnamczyków.

And my mother's Vietnamese was so bad

Wietnamski mojej mamy był tak zły,

that to make our story more credible,

że aby uwiarygodnić naszą historię

she'd given all the boys and girls new Vietnamese names.

dała wszystkim dzieciom nowe wietnamskie imiona.

But she'd given the boys girls' names,

Ale dała chłopcom imiona żeńskie,

and the girls boys' names.

a dziewczynkom męskie.

And it wasn't until she met a Vietnamese lady

I dopiero pewna wietnamska kobieta

who told her this, and then tutored her for two days intensively,

powiedziała jej o tym, a potem intensywnie uczyła przez dwa dni,

that she was able to go into her exam

aby była w stanie zdać egzamin.

and -- you know, this was a moment of truth.

I to właśnie była chwila prawdy.

If she fails, we're all headed to the gallows;

Jeśli nie zda, czeka nas wszystkich powieszenie.

if she passes, we can leave to Vietnam.

Jeśli zda, możemy wyjechać do Wietnamu.

And she actually, of course -- I'm here, she passes.

Rzecz jasna, jestem teraz tutaj, więc zdała.

And we end up in Hong Ngu on the Vietnamese side.

Wylądowaliśmy w Hong Ngu po wietnamskiej stronie,

And then onwards to Chau Doc.

a następnie w Chau Doc.

And this is a picture of Hong Ngu, Vietnam today.

Tak wygląda obecnie Hong Ngu w Wietnamie.

A pretty idyllic place on the Mekong Delta.

Urocze, idylliczne miejsce w delcie Mekongu.

But for us it meant freedom.

Ale dla nas oznaczało ono wolność.

And freedom from persecution from the Khmer Rouge.

I wolność od prześladowań Czerwonych Khmerów.

Last year, the Khmer Rouge Tribunal,

W zeszłym roku, Trybunał do spraw Czerwonych Khmerów

which the U.N. is helping Cambodia take on,

prowadzony w Kambodży z pomocą ONZ,

started, and I decided that as a matter of record

rozpoczął działalność i postanowiłem, że dla potrzeb archiwów

I should file a Civil Complaint

powinienem wnieść skargę cywilną

with the Tribunal about my father's passing away.

do Trybunału, odnośnie śmierci ojca.

And I got word last month

I w zeszłym miesiącu dostałem odpowiedź,

that the complaint was officially accepted by the Khmer Rouge Tribunal.

że moja skarga została oficjalnie zaakceptowana przez Trybunał.

And it's for me a matter of justice for history, and accountability for the future,

Dla mnie to kwestia sprawiedliwości historycznej i odpowiedzialności za przyszłość,

because Cambodia remains a pretty lawless place, at times.

gdyż Kambodża wciąż bywa dość bezprawnym miejscem.

Five years ago my mother and I went back to Chau Doc.

Pięć lat temu powróciliśmy z matką do Chau Doc.

And she was able to return to a place

I mogła wrócić do miejsca,

that for her meant freedom, but also fear,

które dla niej oznaczało wolność, ale też strach.

because we had just come out of Cambodia.

gdyż ledwo wyjechaliśmy z Kambodży.

I'm happy, actually, today, to present her.

Jestem szczęśliwy, mogąc ją dzisiaj przedstawić.

She's here today with us in the audience.

Jest z nami dzisiaj na widowni.

Thank you mother.

Dziękuję, mamo.

(Applause)

(Brawa)