Sophal Ear: Escaping the Khmer Rouge

Translator: Armenuhy Hovakimyan Reviewer: Mariam Hovhannisian

I normally teach courses on

Ես որպես կանոն սովորեցնում եմ,

how to rebuild states after war.

թե ինչպես վերականգնել բնակավայրերը պատերազմից հետո:

But today I've got a personal story to share with you.

Բայց այսօր ես ուզում եմ կիսվել իմ անձնական պատմությամբ:

This is a picture of my family,

Սա 1977 թ. արված իմ ընտանեկան լուսանկարն է,

my four siblings -- my mom and I -- taken in 1977.

այնտեղ իմ չորս քույր և եղբայրներն են, մայրս և ես:

And we're actually Cambodians.

Մենք իրականում կամբոջացիներ ենք:

And this picture is taken in Vietnam.

Իսկ այս նկարը նկարվել է Վիետնամում:

So how did a Cambodian family end up in Vietnam in 1977?

Այսպիսով, ինչպե՞ս է կամբոջական ընտանիքը հայտնվել Վիետնամում 1977 թ.-ին:

Well to explain that, I've got a short video clip

Սա բացատրելու համար ես մի տեսանյութ եմ բերել,

to explain the Khmer Rouge regime

որպեսզի նկարագրեմ Կարմիր կհմերների ռեժիմը

during 1975 and 1979.

1975-1979 թթ. ընթացքում:

Video: April 17th, 1975.

Տեսանյութ. 1975թ. ապրիլի 17:

The communist Khmer Rouge

Կոմունիստական «Կարմիր կհմերներ» կուսակցությունը

enters Phnom Penh to liberate their people

մտնում է Պնոմպեն, որպեսզի ազատագրի իր ժողովրդին

from the encroaching conflict in Vietnam,

Վիետնամից եկող հակամարտությունից

and American bombing campaigns.

և ամերիկյան ռմբակոծություններից:

Led by peasant-born Pol Pot,

Առաջնորդվելով գյուղացի Փոլ Փոթի կողմից`

the Khmer Rouge evacuates people to the countryside

Կարմիր կհմերները էվակուացնում են մարդկանց գյուղական համայնքներ,

in order to create a rural communist utopia,

որպեսզի կառուցեն գյուղական կոմունիստական ուտոպիա,

much like Mao Tse-tung's Cultural Revolution in China.

ինչպես Մաո Ցզեդունի մշակութային հեղափոխությունը Չինաստանում:

The Khmer Rouge closes the doors to the outside world.

Կարմիր կհմերները փակեցին բոլոր դռները դեպի արտաքին աշխարհ:

But after four years the grim truth seeps out.

Բայց չորս տարի անց բացահայտվեց դառը ճշմարտությունը:

In a country of only seven million people,

Ընդամենը 7 միլիոն բնակչությամբ երկրում

one and a half million were murdered by their own leaders,

1.5 միլիոնը սպանվել էին իրենց առաջնորդների ձեռքերով,

their bodies piled in the mass graves of the killing fields.

նրանց դիերը թաղվել էին զանգվածային գնդակահարության վայրերի ընդհանուր գերեզմաններում:

Sophal Ear: So, notwithstanding the 1970s narration,

Սոֆալ Էար. «Չնայած 1970-ականների այսպիսի նկարագրությանը

on April 17th 1975

1975 թ. ապրիլի 17-ին

we lived in Phnom Penh.

մենք ապրում էինք Պնոմպենում:

And my parents were told by the Khmer Rouge

Եվ Կարմիր կհմերներն ասել էին իմ ծնողներին,

to evacuate the city because of impending American bombing for three days.

որ հեռանանք քաղաքից ամերիկյան եռօրյա ռմբակոծությունների պատճառով:

And here is a picture of the Khmer Rouge.

Ահա, Կարմիր կհմերների նկարը:

They were young soldiers, typically child soldiers.

Նրանք երիտասարդ զինվորներ էին: Գրեթե երեխաներ:

And this is very normal now, of modern day conflict,

Սա շատ սովորական է հիմա, ժամանակակից հակամարտությունների ժամանակ:

because they're easy to bring into wars.

Քանի որ շատ հեշտ է նրանց պատերազմի մեջ ներգրավելը:

The reason that they gave about American bombing wasn't all that far off.

Ամերիկյան ռմբակոծությունների պատճառը այդքան էլ անհավանական չէր:

I mean, from 1965 to 1973 there were

Իրականում, 1956-1973 թթ. ընթացքում

more munitions that fell on Cambodia

Կամբոջայի վրա ավելի շատ զինամթերք է ընկել,

than in all of World War II Japan,

քան Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ` Ճապոնիայի վրա,

including the two nuclear bombs

ներառյալ 1945-ի օգոստոսի

of August 1945.

երկու ատոմային ռումբերը:

The Khmer Rouge didn't believe in money.

Կարմիր կհմերների համար փողը կարևոր չէր:

So the equivalent of the Federal Reserve Bank

Եվ, ահա, Դաշնային Պահուստային Բանկի համանման բանկը

in Cambodia was bombed.

Կամբոջայում ռմբակոծվեց:

But not just that, they actually banned money.

Բայց դա ամենը չէր. նրանք արգելեցին փողի օգտագործումը:

I think it's the only precedent in which

Կարծում եմ, սա առաջին դեպքն էր, երբ

money has ever been stopped from being used.

դրամը ամբողջովին հեռացվեց շրջանառությունից:

And we know money is the root of all evil,

Եվ մենք գիտենք, որ փողը չարի հիմքն է,

but it didn't actually stop evil from happening in Cambodia, in fact.

բայց սա իրականում չկանգնեցրեց չարության տարածումը Կամբոջայում:

My family was moved from Phnom Penh to Pursat province.

Իմ ընտանիքը Պնոմպենից տեղափոխվեց Փուրսաթ նահանգ:

This is a picture of what Pursat looks like.

Ահա, թե ինչպիսին էր Փուրսաթը:

It's actually a very pretty area of Cambodia,

Այն Կամբոջայի հրաշալի վայրերից մեկն է,

where rice growing takes place.

որտեղ բրինձ են աճեցնում:

And in fact they were forced to work the fields.

Եվ այդ պատճառով նրանց ստիպում էին աշխատել դաշտերում:

So my father and mother ended up in

Եվ հայրս ու մայրս ի վերջո հայտնվեցին

a sort of concentration camp, labor camp.

համակենտրոնացման ճամբարում` աշխատուժի ճամբարում:

And it was at that time that my mother got word

Եվ հենց այդ ժամանակ մայրս իրենց

from the commune chief

համակարգող ղեկավարից լսեց,

that the Vietnamese were actually asking

որ վիետնամցիները խնդրում են վերադարձնել

for their citizens to go back to Vietnam.

իրենց քաղաքացիներին Վիետնամ:

And she spoke some Vietnamese,

Նա մի փոքր տիրապետում էր վիետնամերենի,

as a child having grown up with Vietnamese friends.

քանի որ մեծացել էր վիետնամցի ընկերների շրջապատում:

And she decided, despite the advice of her neighbors,

Եվ նա որոշեց, ի հեճուկս իր հարևանների խորհուրդների,

that she would take the chance

որ ինքը պետք է օգտագործի այդ հնարավորությունը

and claim to be Vietnamese

և վիետնամցի ձևանա,

so that we could have a chance to survive,

որպեսզի մենք փրկվելու հնարավորություն ունենանք:

because at this point they're forcing everybody to work.

Քանի որ այդ ժամանակ նրանք բոլորին ստիպում էին աշխատել:

And they're giving about --

Եվ դրա փոխարեն տալիս էին,

in a modern-day, caloric-restriction diet, I guess --

ժամանակակից, ցածր կալորիականության սննդապահին համարժեք սնունդ. ենթադրում եմ`

they're giving porridge, with a few grains of rice.

տալիս էին շիլա` բրնձի մի քանի հատիկներով:

And at about this time actually

Եվ հենց այդ ժամանակ

my father got very sick.

հայրս հիվանդացավ:

And he didn't speak Vietnamese.

Ի հավելումն դրան, նա չէր խոսում վիետնամերեն:

So he died actually, in January 1976.

Այսպիսով, նա մահացավ 1976 թ. հունվարին:

And it made it possible, in fact,

Եվ հենց սա էլ հնարավոր դարձրեց

for us to take on this plan.

մեր մտածած ծրագրի իրականացումը:

So the Khmer Rouge took us

Այսպիսով, Կարմիր կհմերները տարան մեզ

from a place called Pursat to Kaoh Tiev,

Փուրսաթից դեպի Կոհ Թիվ:

which is across from the border from Vietnam.

որը սահմանակից էր Վիետնամին:

And there they had a detention camp

Այնտեղ կար մի կալանավայր,

where alleged Vietnamese would be tested, language tested.

որտեղ ենթադրյալ վիետնամցիները ենթարկվում էին թեստավորման` լեզվի թեստ էին անցնում:

And my mother's Vietnamese was so bad

Իսկ մայրս այնքան վատ էր խոսում վիետնամերեն,

that to make our story more credible,

որ մեր պատմությունը ավելի իրական դարձնելու համար,

she'd given all the boys and girls new Vietnamese names.

նա բոլոր տղաներին ու աղջիկներին նոր վիետնամական անուններ տվեց:

But she'd given the boys girls' names,

Բայց նա տղաներին տվել էր աղջկա անուններ,

and the girls boys' names.

իսկ աղջիկներին` տղայի:

And it wasn't until she met a Vietnamese lady

Այսպես ապրեցինք, մինչև մայրս հանդիպեց մի վիետնամցի օրիորդի,

who told her this, and then tutored her for two days intensively,

ով ասաց այդ սխալի մասին, և մի քանի օր ինտենսիվ պարապմունքներ անցկացրեց մորս հետ,

that she was able to go into her exam

որպեսզի նա կարողանար հանձնել քննությունը,

and -- you know, this was a moment of truth.

և, գիտեք, սա ճշմարտության պահն էր:

If she fails, we're all headed to the gallows;

Եթե նա չանցներ քննությունը, մեզ բոլորիս կգլխատեին:

if she passes, we can leave to Vietnam.

Եթե հանձներ, մենք կմեկնեինք Վիետնամ:

And she actually, of course -- I'm here, she passes.

Եվ իհարկե, քանի որ ես այսօր այստեղ եմ, նա հանձնեց քննությունը:

And we end up in Hong Ngu on the Vietnamese side.

Եվ մենք հայտվեցինք Վիետնամի Հոնգ Նյու բնակավայրում:

And then onwards to Chau Doc.

Ապա տեղափոխվեցինք Չաու Դոք:

And this is a picture of Hong Ngu, Vietnam today.

Ահա, սա Վիետնամում Հոնգ Նյու բնակավայրի ներկայիս նկարն է:

A pretty idyllic place on the Mekong Delta.

Մի հրաշալի վայր Մեկոնգի դելտայի վրա:

But for us it meant freedom.

Բայց մեզ համար այն ազատություն էր նշանակում:

And freedom from persecution from the Khmer Rouge.

Ազատություն Կարմիր կհմերների հետապնդումներից:

Last year, the Khmer Rouge Tribunal,

Անցյալ տարի սկսվեց Կարմիր կհմերների դեմ դատավարությունը,

which the U.N. is helping Cambodia take on,

որի իրականացման հարցում Կամբոջային օգնում է ՄԱԿ-ը,

started, and I decided that as a matter of record

և ես որոշեցի, որ այժմ այն պահն է,

I should file a Civil Complaint

երբ պետք է հայց ներկայացնել դատարան

with the Tribunal about my father's passing away.

հորս մահվան վերաբերյալ:

And I got word last month

Անցյալ ամիս ինձ հայտնեցին,

that the complaint was officially accepted by the Khmer Rouge Tribunal.

որ իմ հայցը պաշտոնապես ընդունվել է դատարանի կողմից:

And it's for me a matter of justice for history, and accountability for the future,

Սա ինձ համար պատմական արդարության վերականգման և ապագայի նկատմամբ պատասխանատվության ձևավորման հարց է,

because Cambodia remains a pretty lawless place, at times.

քանի որ Կամբոջան դեռևս մնում է բավականին անօրեն երկիր:

Five years ago my mother and I went back to Chau Doc.

Հինգ տարի առաջ ես ու մայրս գնացինք Չաու Դոք:

And she was able to return to a place

Եվ նա կարողացավ վերադառնալ այն տեղը,

that for her meant freedom, but also fear,

որը նրա համար ազատություն էր, բայց նաև վախ,

because we had just come out of Cambodia.

քանի որ մենք հենց նոր էինք եկել Կամբոջայից:

I'm happy, actually, today, to present her.

Այսօր ես ուրախ եմ նրան այստեղ ներկայացնել:

She's here today with us in the audience.

Նա այսօր մեզ հետ է, այս լսարանում:

Thank you mother.

Շնորհակալ եմ, մա´յրս:

(Applause)

(Ծափահարություններ)