Charmian Gooch: Meet global corruption's hidden players

Tłumaczenie: A. Konstancja Wiszniewska Korekta: Rysia Wand

When we talk about corruption,

Gdy mowa o korupcji,

there are typical types of individuals that spring to mind.

przychodzi na myśl pewien typ ludzi,

There's the former Soviet megalomaniacs.

na przykład sowieccy megalomani

Saparmurat Niyazov, he was one of them.

pokroju Saparmurata Nijazowa.

Until his death in 2006,

Aż do swojej śmierci w 2006 roku

he was the all-powerful leader of Turkmenistan,

był wszechwładcą Turkmenistanu,

a Central Asian country rich in natural gas.

bogatego w gaz ziemny kraju centralnej Azji.

Now, he really loved to issue presidential decrees.

Uwielbiał wydawać prezydenckie dekrety.

And one renamed the months of the year

Dekretem zmienił nazwy miesięcy,

including after himself and his mother.

w tym na cześć siebie i swojej matki.

He spent millions of dollars

Wydał miliony dolarów

creating a bizarre personality cult,

na dziwaczny kult osobowości,

ukoronowany budową własnego

and his crowning glory was the building

12-metrowego złotego posągu,

of a 40-foot-high gold-plated statue of himself

który stał dumnie na głównym placu stolicy,

which stood proudly in the capital's central square

and rotated to follow the sun.

obracając się za słońcem.

He was a slightly unusual guy.

Nieco nietypowy gość.

And then there's that cliché,

Następny stereotyp:

the African dictator or minister or official.

afrykańscy dyktatorzy, ministrowie i urzędnicy.

There's Teodorín Obiang.

Weźmy Teodorína Obianga.

So his daddy is president for life of Equatorial Guinea,

Tatuś jest dożywotnim prezydentem Gwinei Równikowej,

a West African nation that has exported

państwa w zachodniej Afryce

billions of dollars of oil since the 1990s

od lat 90. eksportującego ropę wartą miliardy dolarów,

and yet has a truly appalling human rights record.

gdzie nadal nie dba się o prawa człowieka.

Ogromna większość ludności żyje w nędzy,

The vast majority of its people

are living in really miserable poverty

Ogromna większość ludności żyje w nędzy,

pomimo przychodu na osobę

despite an income per capita that's on a par

with that of Portugal.

takiego jak w Portugalii.

So Obiang junior, well, he buys himself

Obiang junior kupił sobie

a $30 million mansion in Malibu, California.

za 30 mln dolarów willę w Malibu w Kaliforni.

I've been up to its front gates.

Stałam pod jej bramami.

I can tell you it's a magnificent spread.

Wspaniała posiadłość.

He bought an €18 million art collection

Za 18 mln euro kupił kolekcję sztuki,

that used to belong to fashion designer Yves Saint Laurent,

która należała do projektanta Yvesa Saint Laurenta,

a stack of fabulous sports cars,

bajeczną kolekcję sportowych aut,

some costing a million dollars apiece --

niektórych w cenie miliona dolarów za sztukę,

oh, and a Gulfstream jet, too.

aha, jeszcze samolot odrzutowy Gulfstream.

Now get this:

A teraz najlepsze.

Until recently, he was earning an official monthly salary

Do niedawna jego oficjalna pensja wynosiła

of less than 7,000 dollars.

niespełna 7 tys. dolarów miesięcznie.

And there's Dan Etete.

Dalej mamy Dana Etete.

Well, he was the former oil minister of Nigeria

To były minister ds. zasobów ropy w Nigerii

under President Abacha,

za rządów prezydenta Sani Abacha.

and it just so happens he's a convicted money launderer too.

Był też skazany za pranie brudnych pieniędzy.

We've spent a great deal of time

Dużo czasu zabrało nam dochodzenie

investigating a $1 billion --

w sprawie wartej miliard dolarów,

that's right, a $1 billion —

tak, miliard dolarów,

oil deal that he was involved with,

transakcji naftowej, w której maczał palce,

and what we found was pretty shocking,

i zszokowało nas to, co odkryliśmy,

but more about that later.

ale o tym za chwilę.

So it's easy to think that corruption happens

Łatwo pomyśleć,

że korupcja ma miejsce gdzieś "tam",

somewhere over there,

carried out by a bunch of greedy despots

z winy chciwych despotów

and individuals up to no good in countries

i nieuczciwych jednostek w krajach,

that we, personally, may know very little about

o których sami wiemy niewiele,

and feel really unconnected to

nijak nie czujemy się związani,

and unaffected by what might be going on.

i nie obchodzi nas, co się tam dzieje.

But does it just happen over there?

Ale czy faktycznie tak jest?

Well, at 22, I was very lucky.

W wieku 22 lat miałam wielkie szczęście.

My first job out of university

Od razu po studiach dostałam pracę

was investigating the illegal trade in African ivory.

przy dochodzeniu w sprawie nielegalnego handlu kością słoniową.

And that's how my relationship with corruption really began.

Tak zaczęła się moja przygoda z korupcją.

In 1993, with two friends who were colleagues,

W 1993 roku razem z dwoma kolegami,

Simon Taylor and Patrick Alley,

Simonem Taylorem i Patrickiem Alley,

we set up an organization called Global Witness.

założyliśmy organizację Global Witness.

Our first campaign was investigating the role

Nasza pierwsza kampania badała rolę

nielegalnego wyrębu i finansowania wojny w Kambodży.

of illegal logging in funding the war in Cambodia.

So a few years later, and it's now 1997,

Kilka lat później, rok 1997,

and I'm in Angola undercover investigating blood diamonds.

prowadzę w Angoli tajne dochodzenie w sprawie krwawych diamentów.

Perhaps you saw the film,

Być może widzieliście film,

the Hollywood film "Blood Diamond,"

hollywoodzki "Krwawy diament",

the one with Leonardo DiCaprio.

Well, some of that sprang from our work.

z Leonardo DiCaprio.

Częściowo zrodził się z naszej pracy.

Luanda, it was full of land mine victims

W Luandzie pełno było ofiar wypadków górniczych,

who were struggling to survive on the streets

usiłujących przetrwać na ulicach,

and war orphans living in sewers under the streets,

sierot wojennych żyjących w kanałach,

and a tiny, very wealthy elite

a do tego mała, bogata elita

who gossiped about shopping trips to Brazil and Portugal.

plotkująca o zakupach w Brazylii i Portugalii.

And it was a slightly crazy place.

Miejsce nieco szalone.

So I'm sitting in a hot and very stuffy hotel room

Siedzę więc w dusznym pokoju hotelowym

feeling just totally overwhelmed.

czując się całkowicie przytłoczona.

But it wasn't about blood diamonds.

Ale nie chodziło o krwawe diamenty.

Because I'd been speaking to lots of people there

Rozmawiałam z wieloma osobami,

who, well, they talked about a different problem:

które mówiły o innym problemie;

that of a massive web of corruption on a global scale

ogromnej sieci korupcji na skalę globalną

and millions of oil dollars going missing.

i znikających milionach dolarów za ropę.

And for what was then a very small organization

Dla małej kilkuosobowej organizacji

of just a few people,

trying to even begin to think how we might tackle that

jaką wówczas byliśmy,

wymyślenie, jak się do tego zabrać,

was an enormous challenge.

było ogromnym wyzwaniem.

And in the years that I've been,

Przez te lata

and we've all been campaigning and investigating,

naszych kampanii i dochodzeń

I've repeatedly seen that what makes corruption

wielokrotnie widziałam,

on a global, massive scale possible,

że korupcję na skalę światową umożliwia

well it isn't just greed or the misuse of power

nie tylko chciwość czy nadużycie władzy

or that nebulous phrase "weak governance."

lub coś pod niejasnym określeniem "słabego zarządzania."

I mean, yes, it's all of those,

To wszystko też ma znaczenie,

but corruption, it's made possible by the actions

ale korupcja staje się możliwa

of global facilitators.

w wyniku działań globalnych mediatorów.

So let's go back to some of those people I talked about earlier.

Wróćmy do osób, o których mówiłam wcześniej.

Now, they're all people we've investigated,

We wszystkich dochodzeniach

and they're all people who couldn't do what they do alone.

ci ludzie nie zrobiliby tego sami.

Take Obiang junior. Well, he didn't end up

Weźmy Obianga juniora. Nie zdobyłby

with high-end art and luxury houses without help.

eksluzywnych dzieł sztuki i luksusowych domów bez pomocy.

He did business with global banks.

Robił interesy z globalnymi bankami.

A bank in Paris held accounts of companies controlled by him,

Bank w Paryżu prowadził konta kontrolowanych przez niego spółek,

one of which was used to buy the art,

z których jedno posłużyło do zakupu dzieł sztuki.

and American banks, well, they funneled

Banki amerykańskie

73 million dollars into the States,

przelały 73 mln dolarów do Stanów,

some of which was used to buy that California mansion.

z których część wykorzystano na zakup rezydencji w Kaliforni.

And he didn't do all of this in his own name either.

Nawet nie posłużył się swoim nazwiskiem.

He used shell companies.

Używał spółek fasadowych.

He used one to buy the property, and another,

Przez jedną kupił nieruchomość,

which was in somebody else's name,

a kolejnej, zapisanej na kogoś innego,

to pay the huge bills it cost to run the place.

do płacenia ogromnych rachunków za utrzymanie nieruchomości.

And then there's Dan Etete.

Następnie mamy Dana Etete.

Well, when he was oil minister,

Jako minister przemysłu naftowego

he awarded an oil block now worth over a billion dollars

przyznał złoże ropy, warte obecnie ponad miliard dolarów,

firmie, pewnie zgadniecie,

to a company that, guess what, yeah,

he was the hidden owner of.

której był ukrytym właścicielem.

Now, it was then much later traded on

Następnie, dużo później,

with the kind assistance of the Nigerian government --

z życzliwą pomocą rządu Nigerii,

now I have to be careful what I say here —

muszę tu mówić ostrożnie,

to subsidiaries of Shell and the Italian Eni,

trafiło ono do spółek zależnych Shella i włoskiej Eni,

two of the biggest oil companies around.

największych dziś korporacji petrochemicznych.

So the reality is, is that the engine of corruption,

W rzeczywistości motor korupcji

well, it exists far beyond the shores of countries

istnieje poza granicami krajów takich jak

like Equatorial Guinea or Nigeria or Turkmenistan.

Gwinea Równikowa, Nigeria czy Turkmenistan.

This engine, well, it's driven

Ten motor napędzają pospołu

by our international banking system,

międzynarodowy system bankowości,

by the problem of anonymous shell companies,

problem anonimowych spółek fasadowych,

and by the secrecy that we have afforded

oraz dyskrecja, którą zapewniamy

big oil, gas and mining operations,

wielkim operacjom naftowym, gazowym i wydobywczym,

and, most of all, by the failure of our politicians

i zwłaszcza politycy niezdolni do podjęcia działań

to back up their rhetoric and do something

na poparcie słów i wprowadzenie

really meaningful and systemic to tackle this stuff.

sensownego i kompleksowego rozwiązania problemu.

Now let's take the banks first.

Zacznijmy od banków.

Well, it's not going to come as any surprise

Nie będzie niespodzianką, gdy powiem,

for me to tell you that banks accept dirty money,

że banki nie tylko przyjmują brudne pieniądze,

but they prioritize their profits in other destructive ways too.

mają też inne destruktywne sposoby priorytetyzowania zysków.

For example, in Sarawak, Malaysia.

Przykład z Sarawak w Malezji.

Now this region, it has just five percent

Ten region ma tylko

5% nienaruszonych lasów. Pięć procent.

of its forests left intact. Five percent.

So how did that happen?

Jak to się stało?

Well, because an elite and its facilitators

Elity i ich pomocnicy

have been making millions of dollars

zarabiają miliony dolarów

from supporting logging on an industrial scale

popierając wieloletni wyrąb lasu na skalę przemysłową

for many years.

popierając wieloletni wyrąb lasu na skalę przemysłową

So we sent an undercover investigator in

Wysłaliśmy tam tajnego badacza,

to secretly film meetings with members of the ruling elite,

żeby potajemnie nakręcił film ze spotkań z elitą rządzącą.

and the resulting footage, well, it made some people very angry,

Uzyskany materiał rozzłościł parę osób,

and you can see that on YouTube,

co można obejrzeć na YouTube,

but it proved what we had long suspected,

ale potwierdził coś, co już dawno podejrzewaliśmy.

because it showed how the state's chief minister,

Film pokazał, jak główny minister państwa,

despite his later denials,

mimo późniejszych zaprzeczeń,

used his control over land and forest licenses

korzystał z uprawnień do przyznawania zezwoleń na użytkowanie gruntów i lasów,

aby wzbogacić siebie i swoją rodzinę.

to enrich himself and his family.

And HSBC, well, we know that HSBC bankrolled

Wiemy, że bank HSBC finansował

największe firmy wyrębu w regionie,

the region's largest logging companies

that were responsible for some of that destruction

odpowiedzialne za część zniszczeń

in Sarawak and elsewhere.

w regionie Sarawak i nie tylko.

The bank violated its own sustainability policies in the process,

Bank pogwałcił własną politykę zrównoważonego rozwoju,

but it earned around 130 million dollars.

ale zarobił około 130 mln dolarów.

Now shortly after our exposé,

Wkrótce po naszej demaskatorskiej publikacji

very shortly after our exposé earlier this year,

w tym roku,

the bank announced a policy review on this.

bank ogłosił rewizję polityki w tej sprawie.

And is this progress? Maybe,

Czy to jest postęp? Może,

but we're going to be keeping a very close eye

ale będziemy bacznie przyglądać się sprawie.

on that case.

ale będziemy bacznie przyglądać się sprawie.

And then there's the problem of anonymous shell companies.

Jest też problem anonimowych spółek fasadowych.

Well, we've all heard about what they are, I think,

Wszyscy wiemy, czym one są,

and we all know they're used quite a bit

i że dość często wykorzystują je

by people and companies who are trying to avoid

osoby i spółki próbujące uniknąć

paying their proper dues to society,

płacenia społeczeństwu swoich powinności,

also known as taxes.

znanych również jako podatki.

But what doesn't usually come to light

Zazwyczaj nie wychodzi na jaw

is how shell companies are used to steal

rola spółek fasadowych w kradzieży

huge sums of money, transformational sums of money,

ogromnych, transformacyjnych sum pieniędzy

from poor countries.

z biednych krajów.

In virtually every case of corruption that we've investigated,

W każdym badanym przypadku korupcji

shell companies have appeared,

pojawiają się spółki fasadowe,

and sometimes it's been impossible to find out

i czasami nie da się odkryć,

who is really involved in the deal.

kto naprawdę uczestniczył w transakcji.

A recent study by the World Bank

Niedawne badanie przeprowadzone przez Bank Światowy

looked at 200 cases of corruption.

przyjrzało się 200 przypadkom korupcji.

It found that over 70 percent of those cases

W ponad 70% przypadków

had used anonymous shell companies,

użyto anonimowych spółek fasadowych,

totaling almost 56 billion dollars.

na sumę prawie 56 mld dolarów.

Now many of these companies were in America

Wiele z tych spółek mieści się w Ameryce

or the United Kingdom,

lub Zjednoczonym Królestwie,

its overseas territories and Crown dependencies,

lub terytoriach podległych koronie brytyjskiej,

and so it's not just an offshore problem,

więc to nie tylko problem daleki,

it's an on-shore one too.

ale również lokalny.

You see, shell companies, they're central

Spółki fasadowe mają kluczowe znaczenie

to the secret deals which may benefit wealthy elites

w sekretnych transakcjach korzystnych dla bogatych elit,

rather than ordinary citizens.

a nie zwykłych obywateli.

One striking recent case that we've investigated

We frapującej sprawie jaką niedawno badaliśmy,

is how the government in the Democratic Republic of Congo

rząd Demokratycznej Republiki Konga

sold off a series of valuable, state-owned mining assets

sprzedał państwowy pakiet cennych aktywów górniczych

to shell companies in the British Virgin Islands.

spółkom fasadowym z Brytyjskich Wysp Dziewiczych.

So we spoke to sources in country,

Rozmawialiśmy ze źródłami w kraju,

trawled through company documents and other information

przejrzeliśmy dokumenty firmowe i inne informacje

trying to piece together a really true picture of the deal.

próbując poskładać prawdziwy obraz transakcji.

And we were alarmed to find that these shell companies

Przeraziło nas odkrycie, że te spółki fasadowe

had quickly flipped many of the assets on

szybko przerzuciły wiele aktywów dalej,

for huge profits to major international mining companies

za ogromne zyski, do międzynarodowych firm przemysłu wydobywczego

listed in London.

zarejestrowanych w Londynie.

Now, the Africa Progress Panel, led by Kofi Annan,

Według organizacji Africa Progress Panel kierowanej przez Kofiego Annana,

they've calculated that Congo may have lost

Kongo straciło na tych transakcjach

more than 1.3 billion dollars from these deals.

ponad 1,3 mld dolarów.

That's almost twice

To prawie dwa razy tyle, ile wynosi roczny budżet

the country's annual health and education budget combined.

ochrony zdrowia i edukacji państwa.

And will the people of Congo, will they ever get their money back?

Czy lud Konga kiedykolwiek odzyska swoje pieniądze?

Well, the answer to that question,

Odpowiedź na to pytanie,

and who was really involved and what really happened,

oraz kto był zamieszany i co naprawdę się stało,

well that's going to probably remain locked away

prawdopodobnie pozostanie zamknięta

in the secretive company registries of the British Virgin Islands

w tajnych księgach firm Brytyjskich Wysp Dziewiczych czy im podobnych,

and elsewhere unless we all do something about it.

chyba że sami coś z tym zrobimy.

And how about the oil, gas and mining companies?

A ropa, gaz i przedsiębiorstwa górnicze?

Okay, maybe it's a bit of a cliché to talk about them.

Może truizmem jest mówić o tym,

Corruption in that sector, no surprise.

bo korupcja w tym sektorze nikogo nie dziwi.

There's corruption everywhere, so why focus on that sector?

Korupcja jest wszędzie, więc po co skupiać się na tym sektorze?

Well, because there's a lot at stake.

Ponieważ gra idzie o nie byle co.

In 2011, natural resource exports

W 2011 roku eksport zasobów naturalnych

outweighed aid flows by almost 19 to one

przewyższał pomoc zagraniczną w proporcji 19:1

in Africa, Asia and Latin America. Nineteen to one.

w Afryce, Azji i Ameryce Łacińskiej. Dziewiętnaście do jednego.

Now that's a hell of a lot of schools and universities

To strasznie dużo szkół, uniwersytetów,

and hospitals and business startups,

szpitali oraz nowych przedsiębiorstw,

many of which haven't materialized and never will

które nie powstały i nigdy nie powstaną,

because some of that money has simply been stolen away.

ponieważ rozkradziono część pieniędzy.

Now let's go back to the oil and mining companies,

Wróćmy do ropy i przedsiębiorstw górniczych,

and let's go back to Dan Etete and that $1 billion deal.

i do Dana Etete oraz transakcji za 1 mld dolarów.

And now forgive me, I'm going to read the next bit

Wybaczcie, teraz będę czytać z kartki,

because it's a very live issue, and our lawyers

bo to paląca kwestia.

have been through this in some detail

Nasi prawnicy przyjrzeli się jej dokładnie

and they want me to get it right.

i muszę przedstawić ją odpowiednio.

Now, on the surface, the deal appeared straightforward.

Z pozoru transakcja była prosta.

Subsidiaries of Shell and Eni

Spółki zależne Shella i Eni

paid the Nigerian government for the block.

zapłaciły rządowi Nigerii za złoża.

The Nigerian government transferred

Rząd Nigerii przekazał

precisely the same amount, to the very dollar,

taką samą kwotę, co do dolara,

to an account earmarked for a shell company

na konto przeznaczone dla spółki fasadowej,

której ukrytym właścicielem był Etete.

whose hidden owner was Etete.

Now, that's not bad going for a convicted money launderer.

Nieźle jak na kogoś skazanego za pranie brudnych pieniędzy.

And here's the thing.

A teraz sedno tej sprawy.

After many months of digging around

and reading through hundreds of pages of court documents,

Po wielu miesiącach przekopywania

i czytania setek stron dokumentów sądowych,

we found evidence that, in fact,

znaleźliśmy dowód, że w rzeczywistości,

Shell and Eni had known that the funds

w Shell i Eni wiedzieli, że fundusze

would be transferred to that shell company,

będą przekazane spółce fasadowej,

and frankly, it's hard to believe they didn't know

i trudno uwierzyć, że nie wiedzieli

who they were really dealing with there.

z kim tak naprawdę mają do czynienia.

Now, it just shouldn't take these sorts of efforts

Nie powinno wymagać aż takiego wysiłku

to find out where the money in deals like this went.

uzyskanie informacji o pieniądzach z takich transakcji.

I mean, these are state assets.

Przecież to majątek państwowy.

They're supposed to be used for the benefit

Powinien być wykorzystany

of the people in the country.

na rzecz ludności kraju.

But in some countries, citizens and journalists

Jednak w niektórych krajach obywatele i dziennikarze

who are trying to expose stories like this

próbujący obnażyć takie historie,

have been harassed and arrested

są prześladowani i aresztowani,

and some have even risked their lives to do so.

a czasem ryzykują życie.

And finally, well, there are those who believe

Wreszcie są ludzie, którzy wierzą,

that corruption is unavoidable.

że korupcja jest nieunikniona.

It's just how some business is done.

Po prostu tak się robi niektóre interesy.

It's too complex and difficult to change.

Zmiana byłaby zbyt skomplikowana i trudna.

W efekcie po prostu godzimy się z tym.

So in effect, what? We just accept it.

Ale jako bojownik i badacz

But as a campaigner and investigator,

I have a different view,

mam inny punkt widzenia,

because I've seen what can happen

when an idea gains momentum.

bo wiem, co może się zdarzyć,

kiedy pomysł nabiera tempa.

In the oil and mining sector, for example,

Na przykład w przemyśle naftowym i górnictwie

there is now the beginning

of a truly worldwide transparency standard

mamy początki

prawdziwie światowego standardu transparentności,

that could tackle some of these problems.

który może rozwiązać niektóre problemy.

In 1999, when Global Witness called

W 1999 roku, kiedy Global Witness

for oil companies to make payments on deals transparent,

wezwał firmy naftowe do ujawniania transakcji,

well, some people laughed at the extreme naiveté

niektórzy śmiali się ze skrajnej naiwności

of that small idea.

tego skromnego pomysłu.

But literally hundreds of civil society groups

Ale dosłownie setki grup społeczeństwa obywatelskiego

from around the world came together

z całego świata połączyły się,

to fight for transparency,

żeby walczyć o transparentność,

and now it's fast becoming the norm and the law.

która szybko staje się normą i prawem.

Two thirds of the value

Dwie trzecie wartości

of the world's oil and mining companies

światowych przedsiębiorstw naftowych i górniczych

are now covered by transparency laws. Two thirds.

obejmują prawa transparentności. Dwie trzecie.

So this is change happening.

Czyli zmiana ma miejsce.

This is progress.

To jest postęp.

But we're not there yet, by far.

Ale jeszcze daleka droga.

Because it really isn't about corruption

Bo tak naprawdę nie chodzi o korupcję

somewhere over there, is it?

gdzieś tam daleko, zgadza się?

In a globalized world, corruption

W zglobalizowanym świecie korupcja

is a truly globalized business,

jest prawdziwie zglobalizowanym biznesem,

and one that needs global solutions,

który potrzebuje globalnych rozwiązań,

supported and pushed by us all, as global citizens,

popartych przez nas wszystkich jako obywateli świata,

right here.

Tu i teraz.

Thank you.

Dziękuję

(Applause)

(Brawa)