An Art Made of Trust, Vulnerability and Connection | Marina Abramović | TED Talks

Tłumaczenie: Beata Wasylkiewicz-Jagoda Korekta: Magdalena Stonawska

Now...

Teraz...

let's go back in time.

Cofnijmy się w czasie.

It's 1974.

Jest rok 1974.

There is the gallery somewhere

Gdzieś na świecie

in the world,

istnieje galeria sztuki.

and there is a young girl, age 23,

Młoda dziewczyna, 23-letnia,

standing in the middle of the space.

stoi na środku pomieszczenia.

In the front of her is a table.

Przed nią stoi stół.

On the table there are 76 objects

Na stole leży 76 przedmiotów

for pleasure and for pain.

zadających ból lub sprawiających przyjemność.

Some of the objects are

Niektóre z nich to:

a glass of water, a coat, a shoe, a rose.

szklanka wody, płaszcz, but, róża.

But also the knife, the razor blade, the hammer

Ale też nóż, żyletka, młotek

and the pistol with one bullet.

i pistolet z jednym nabojem.

There are instructions which say,

Instrukcja mówi:

"I'm an object.

„Jestem przedmiotem.

You can use everything on the table on me.

Możesz użyć na mnie wszystkiego, co leży na stole.

I'm taking all responsibility -- even killing me.

Biorę na siebie całą odpowiedzialność, nawet jeśli mnie zabijesz.

And the time is six hours."

Wszystko potrwa 6 godzin”.

The beginning of this performance was easy.

Początek tego performansu był łatwy.

People would give me the glass of water to drink,

Ludzie dawali mi szklankę wody, bym się napiła,

they'd give me the rose.

wręczali mi różę.

But very soon after,

Ale zaraz po nich pojawił się mężczyzna,

there was a man who took the scissors and cut my clothes,

który wziął nożyczki i pociął moje ubrania,

and then they took the thorns of the rose and stuck them in my stomach.

a potem wziął kolce róży i powbijał mi je w brzuch.

Somebody took the razor blade and cut my neck and drank the blood,

Ktoś inny wziął żyletkę, przeciął mi skórę na szyi i wypił krew.

and I still have the scar.

W tym miejscu nadal mam bliznę.

The women would tell the men what to do.

Kobiety mówiły mężczyznom, co mają robić.

And the men didn't rape me because it was just a normal opening,

Żaden mężczyzna mnie nie zgwałcił, bo to był zwykły wernisaż

and it was all public,

i odbywał się publicznie,

and they were with their wives.

no i oni byli tam ze swoimi żonami.

They carried me around and put me on the table,

Podniesiono mnie, położono na stole

and put the knife between my legs.

i włożono mi nóż między nogi.

And somebody took the pistol and bullet and put it against my temple.

Ktoś wziął pistolet, nabił go i przyłożył mi do skroni.

And another person took the pistol and they started a fight.

Ktoś inny zabrał mu pistolet i zaczęli się bić.

And after six hours were finished,

Po 6 godzinach performans dobiegł końca,

I...

a ja...

started walking towards the public.

zaczęłam iść w stronę publiczności.

I was a mess.

Byłam w strasznym stanie.

I was half-naked, I was full of blood and tears were running down my face.

Półnaga, zakrwawiona, łzy płynęły mi po policzkach.

And everybody escaped, they just ran away.

Wszyscy uciekli, po prostu ulotnili się.

They could not confront myself, with myself as a normal human being.

Nie byli w stanie stanąć przede mną jako zwykłą istotą ludzką.

And then --

A potem...

what happened

Co się wydarzyło?

is I went to the hotel, it was at two in the morning.

Poszłam do hotelu, była 2 w nocy.

And

I...

I looked at myself in the mirror,

zobaczyłam swoje odbicie w lustrze.

and I had a piece of gray hair.

Miałam we włosach siwe pasmo.

Alright --

Dobrze...

please take off your blindfolds.

Ściągnijcie przepaski.

Welcome to the performance world.

Witam w świecie performansu.

First of all, let's explain what the performance is.

Po pierwsze wyjaśnię, czym jest performans.

So many artists, so many different explanations,

Ilu artystów, tyle definicji,

but my explanation for performance is very simple.

ale moje wyjaśnienie jest bardzo proste.

Performance is a mental and physical construction

Performans to psychiczna i fizyczna konstrukcja,

that the performer makes in a specific time

którą performer tworzy w określonym czasie i przestrzeni,

in a space in front of an audience

przed publicznością.

and then energy dialogue happens.

Dochodzi wówczas do wymiany energii.

The audience and the performer make the piece together.

Publiczność i performer tworzą sztukę razem.

And the difference between performance and theater is huge.

Ale różnica między performansem a teatrem jest ogromna.

In the theater, the knife is not a knife

W teatrze nóż nie jest nożem,

and the blood is just ketchup.

a krew to keczup.

In the performance, the blood is the material,

W performansie krew to tworzywo,

and the razor blade or knife is the tool.

a żyletka i nóż to narzędzia.

It's all about being there in the real time,

Chodzi o bycie w konkretnym miejscu i czasie,

and you can't rehearse performance,

nie da się tego przećwiczyć,

because you can't do many of these types of things twice -- ever.

bo wielu z tych rzeczy nie da się zrobić po raz drugi.

Which is very important, the performance is --

Co ważne, performans to...

you know, all human beings are always afraid of very simple things.

Istoty ludzkie z reguły boją się bardzo prostych rzeczy.

We're afraid of suffering, we're afraid of pain,

Boją się cierpienia, boją się bólu,

we're afraid of mortality.

boją się śmierci.

So what I'm doing --

To, co robię...

I'm staging these kinds of fears in front of the audience.

Ja inscenizuję te lęki przed publicznością.

I'm using your energy,

Wykorzystuję jej energię

and with this energy I can go and push my body as far as I can.

i dzięki niej mogę posunąć się naprawdę daleko.

And then I liberate myself from these fears.

I uwalniam się od tych lęków.

And I'm your mirror.

Staję się zwierciadłem.

If I can do this for myself, you can do it for you.

Jeśli ja mogę to zrobić, to każdy może zrobić to dla siebie.

After Belgrade, where I was born,

Z Belgradu, gdzie się urodziłam,

I went to Amsterdam.

przeniosłam się do Amsterdamu.

And you know, I've been doing performances

Zajmuję się sztuką performansu

since the last 40 years.

od 40 lat.

And here I met Ulay,

Tutaj spotkałam Ulaya

and he was the person I actually fell in love with.

i zakochałam się w nim.

And we made, for 12 years, performances together.

Przez 12 lat tworzyliśmy razem.

You know the knife and the pistols and the bullets,

Nóż, pistolety i naboje

I exchange into love and trust.

zamieniłam w miłość i zaufanie.

So to do this kind work you have to trust the person completely

Żeby wykonywać z kimś ten rodzaj pracy, trzeba całkowicie zaufać,

because this arrow is pointing to my heart.

bo ta strzała celuje prosto w moje serce.

So, heart beating and adrenaline is rushing and so on,

Więc w bijącym sercu i działającej adrenalinie

is about trust, is about total trust to another human being.

chodzi o zaufanie, całkowite zaufanie drugiemu człowiekowi.

Our relationship was 12 years,

Nasz związek trwał 12 lat,

and we worked on so many subjects, both male and female energy.

pracowaliśmy nad wieloma tematami związanymi z męską i żeńską energią.

And as every relationship comes to an end, ours went too.

I tak jak każda relacja się kiedyś kończy, tak i nasza się skończyła.

We didn't make phone calls like normal human beings do

Nie zadzwoniliśmy do siebie, jak zwyczajni ludzie,

and say, you know, "This is over."

żeby powiedzieć: „To już koniec”.

We walked the Great Wall of China to say goodbye.

Przeszliśmy Wielki Mur Chiński, żeby się pożegnać.

I started at the Yellow Sea, and he started from the Gobi Desert.

Ja wystartowałam z Morza Żółtego, on z pustyni Gobi.

We walked, each of us, three months,

Przez trzy miesiące każde z nas przeszło

two and a half thousand kilometers.

2500 km.

It was the mountains, it was difficult.

Były góry, było trudno.

It was climbing, it was ruins.

Trzeba było się wspinać, były ruiny.

It was, you know, going through the 12 Chinese provinces,

Trzeba było przejść przez 12 chińskich prowincji.

this was before China was open in '87.

To działo się zanim Chiny otworzyły się w 1987 roku.

And we succeeded to meet in the middle

Udało nam się spotkać pośrodku

to say goodbye.

i powiedzieć „żegnaj”.

And then our relationship stopped.

Nasz związek się zakończył.

And now, it completely changed how I see the public.

To całkowicie zmieniło moje postrzeganie publiczności.

And one very important piece I made in those days

Jedną z ważniejszych prac, którą wtedy stworzyłam,

was "Balkan Baroque."

był „Bałkański barok”.

And this was the time of the Balkan Wars,

To był czas wojen bałkańskich.

and I wanted to create some very strong, charismatic image,

Chciałam stworzyć jakiś silny, charyzmatyczny obraz,

something that could serve for any war at any time,

który mógłby być komentarzem do dowolnej wojny w dowolnym czasie,

because the Balkan Wars are now finished, but there's always some war, somewhere.

bo wojny bałkańskie się skończyły, ale jakaś wojna zawsze gdzieś się toczy.

So here I am washing

I oto tutaj

myję 2500 wielkich, zakrwawionych krowich kości.

two and a half thousand dead, big, bloody cow bones.

You can't wash the blood, you never can wash shame off the wars.

Krwi nie da się zmyć, hańby wojny nigdy się nie zmyje.

So I'm washing this six hours, six days, and wars are coming off these bones,

Więc myję je przez sześć godzin każdego z sześciu dni

i wojny odchodzą od tych kości

and becoming possible -- an unbearable smell.

i to staje się możliwe... Zapach jest nie do zniesienia.

But then something stays in the memory.

Ale coś pozostaje w pamięci.

I want to show you the one who really changed my life,

Chcę wam pokazać coś, co naprawdę zmieniło moje życie,

and this was the performance in MoMa, which I just recently made.

to był niedawno zrealizowany performans w MoMa.

This performance -- when I said to the curator,

Ten performans... Kiedy powiedziałam kuratorowi:

"I'm just going to sit at the chair,

„Będę siedziała na krześle,

and there will be an empty chair at the front,

naprzeciwko mnie będzie stało drugie krzesło

and anybody from the public can come and sit as long as they want."

i każdy będzie mógł przyjść i na nim usiąść na tak długo, jak zechce”.

The curator said to me,

Kurator odpowiedział:

"That's ridiculous, you know, this is New York,

„To śmieszne, to jest Nowy Jork,

this chair will be empty,

to krzesło będzie puste,

nobody has time to sit in front of you."

nikt nie ma czasu na takie siedzenie”.

(Laughter)

(Śmiech)

But I sit for three months.

Siedziałam tam trzy miesiące.

And I sit everyday, eight hours --

Codziennie przez 8 godzin otwarcia muzeum

the opening of the museum --

and 10 hours on Friday when the museum is open 10 hours,

i 10 godzin w piątki, kiedy muzeum jest tyle czynne,

and I never move.

nigdy się nie ruszyłam.

And I removed the table and I'm still sitting,

Usunęłam stół i wciąż siedziałam

and this changed everything.

i to zmieniło wszystko.

This performance, maybe 10 or 15 years ago --

10 lub 15 lat temu podczas tego performansu

nothing would have happened.

nic by się nie wydarzyło.

But the need of people to actually experience something different,

Ale ludzie potrzebują doświadczyć czegoś innego.

the public was not anymore the group --

Publiczność to już nie grupa,

relation was one to one.

relacja była jeden do jednego.

I was watching these people, they would come and sit in front of me,

Patrzyłam na ludzi, którzy przychodzili i siadali naprzeciwko mnie;

but they would have to wait for hours and hours and hours

oni musieli czekać wiele godzin,

to get to this position,

żeby w końcu tam usiąść.

and finally, they sit.

And what happened?

I co się działo?

They are observed by the other people,

Byli obserwowani przez innych ludzi,

they're photographed, they're filmed by the camera,

fotografowani, nagrywani,

they're observed by me

byli obserwowani przez mnie

and they have nowhere to escape except in themselves.

i nie mieli dokąd uciec, jedynie wgłąb siebie.

And that makes a difference.

I to była ta różnica.

There was so much pain and loneliness,

Tam było tyle bólu i cierpienia,

there's so much incredible things when you look in somebody else's eyes,

tyle niesamowitych rzeczy się dzieje, kiedy patrzysz w czyjeś oczy,

because in the gaze with that total stranger,

ponieważ gdy patrzycie na kogoś całkowicie obcego,

that you never even say one word -- everything happened.

z kim nigdy nie zamieniliście zdania, wszystko może się zdarzyć.

And I understood when I stood up from that chair after three months,

Po trzech miesiącach, kiedy wstałam z krzesła,

zrozumiałam, że już nie jestem taka sama.

I am not the same anymore.

And I understood that I have a very strong mission,

Zrozumiałam, że mam misję,

that I have to communicate this experience

że muszę przekazać to doświadczenie każdemu.

to everybody.

And this is how, for me, was born the idea

I tak narodził się pomysł

to have an institute of immaterial performing arts.

stworzenia instytutu niematerialnych sztuk performatywnych.

Because thinking about immateriality,

Jeśli pomyśli się o niematerialności,

performans to sztuka związana z konkretnym czasem.

performance is time-based art.

It's not like a painting.

Różni się od malarstwa.

You have the painting on the wall, the next day it's there.

Obraz wiszący na ścianie dziś, będzie tam też jutro.

Performance, if you are missing it, you only have the memory,

Jeśli nie weźmie się udziału w performansie, zostaną tylko wspomnienia

or the story of somebody else telling you,

lub historia kogoś, kto o nim opowie,

but you actually missed the whole thing.

ale tak naprawdę straci się wszystko.

So you have to be there.

Trzeba tam być.

And in my point, if you talk about immaterial art,

Jeśli mówimy o sztuce niematerialnej,

music is the highest -- absolutely highest art of all,

dla mnie muzyka jest najwyższą sztuką ze wszystkich,

because it's the most immaterial.

bo jest najbardziej niematerialna.

And then after this is performance, and then everything else.

Zaraz za nią jest performans, a potem cała reszta.

That's my subjective way.

To jest moja subiektywna opinia.

This institute is going to happen in Hudson, upstate New York,

Ten instytut będzie się mieścił w Hudson, na północ od Nowego Jorku.

and we are trying to build with Rem Koolhaas, an idea.

Razem z Remem Koolhaasem spróbujemy wcielić w życie pewną ideę.

And it's very simple.

Jest bardzo prosta.

If you want to get experience, you have to give me your time.

Każdy, kto chce czegoś doświadczyć, musi poświęcić mi swój czas.

You have to sign the contract before you enter the building,

Zanim wejdzie do budynku, musi podpisać oświadczenie,

that you will spend there a full six hours,

że spędzi w nim pełne 6 godzin,

you have to give me your word of honor.

musi dać słowo honoru.

It's something so old-fashioned,

To bardzo staromodne,

but if you don't respect your own word of honor and you leave before --

ale jeśli nie dotrzyma słowa i wyjdzie szybciej,

that's not my problem.

to już nie mój problem.

But it's six hours, the experience.

Doświadczenie trwa 6 godzin.

And then after you finish, you get a certificate of accomplishment,

Po jego zakończeniu każdy otrzymuje certyfikat

so get home and frame it if you want.

do oprawienia i powieszenia na ścianie.

(Laughter)

(Śmiech)

This is orientation hall.

To jest hala orientacji.

The public comes in, and the first thing you have to do is dress in lab coats.

Każdy, kto przychodzi, musi najpierw przebrać się w fartuch laboratoryjny.

It's this importance

To jest ważny krok,

of stepping from being just a viewer into experimenter.

przejście od bycia widzem do bycia eksperymentatorem.

And then you go to the lockers

Potem trzeba pójść do szafek

and you put your watch, your iPhone, your iPod, your computer

i zostawić w nich zegarek, iPhone'a, iPoda, komputer,

całą elektronikę.

and everything digital, electronic.

And you are getting free time for yourself for the first time.

Tym sposobem po raz pierwszy zyskuje się dla siebie wolny czas.

Because there is nothing wrong with technology,

W samej technologii nie ma nic złego,

our approach to technology is wrong.

to nasze podejście do niej jest złe.

We are losing the time we have for ourselves.

Tracimy czas, który mamy tylko dla siebie.

This is an institute to actually give you back this time.

Ten instytut ma właściwie pomóc w odzyskaniu czasu.

So what you do here,

Co tam się robi?

first you start slow walking, you start slowing down.

Po pierwsze trzeba zwolnić, zacząć powoli spacerować.

You're going back to simplicity.

Wrócić do prostoty.

After slow walking, you're going to learn how to drink water --

Po powolnym spacerowaniu, odwiedzający uczą się pić wodę.

very simple, drinking water for maybe half an hour.

To bardzo proste, trzeba pić wodę przez około pół godziny.

After this, you're going to the magnet chamber,

Potem kierują się do pokoju magnetycznego,

where you're going to create some magnet streams on your body.

gdzie działa się strumieniami magnetycznymi na ciało.

Then after this, you go to crystal chamber.

Dalej jest pokój kryształowy.

After crystal chamber, you go to eye-gazing chamber,

Kolejny to pokój spoglądania w oczy,

after eye-gazing chamber, you go to a chamber where you are lying down.

z którego idzie się do pokoju, w którym można się położyć.

So it's the three basic positions of the human body,

To są trzy podstawowe pozycje ludzkiego ciała:

sitting, standing and lying.

siedzenie, stanie i leżenie.

And slow walking.

I powolne chodzenie.

And there is a sound chamber.

Jest też pokój dźwięku.

And then after you've seen all of this,

Po przejściu tego wszystkiego

and prepared yourself mentally and physically,

i przygotowaniu psychicznym i fizycznym,

then you are ready to see something with a long duration,

jest się gotowym do obcowania z czymś, co trwa długo,

like in immaterial art.

jak sztuka niematerialna.

It can be music, it can be opera, it can be a theater piece,

To może być muzyka, opera, sztuka teatralna,

it can be film, it can be video dance.

film, występ taneczny.

You go to the long duration chairs because now you are comfortable.

Siada się na krzesłach przeznaczonych do długotrwałego użytkowania.

In the long duration chairs,

Na tych krzesłach

you're transported to the big place where you're going to see the work.

widzowie są przewożeni do miejsca, gdzie będą oglądać sztukę.

And if you fall asleep,

Jeśli ktoś zaśnie,

which is very possible because it's been a long day,

co jest prawdopodobne, bo wcześniej dużo się działo,

you're going to be transported to the parking lot.

zostaje przeniesiony na parking.

(Laughter)

(Śmiech)

And you know, sleeping is very important.

Sen jest bardzo ważny.

In sleeping, you're still receiving art.

W trakcie snu dalej można odbierać sztukę.

So in the parking lot you stay for a certain amount of time,

Na parkingu zostaje się przez jakiś czas,

and then after this you just, you know, go back,

a potem potem idzie się

you see more of the things you like to see

obejrzeć pozostałe rzeczy

or go home with your certificate.

albo wraca się do domu z certyfikatem.

So this institute right now is virtual.

W tej chwili ten instytut jest wirtualny.

Right now, I am just making my institute in Brazil,

Obecnie przygotowuję go w Brazylii,

then it's going to be in Australia,

później przeniosę się do Australii,

then it's coming here, to Canada and everywhere.

potem wrócę tutaj, do Kanady i gdziekolwiek indziej.

And this is to experience a kind of simple method,

Chodzi o doświadczenie pewnej prostoty,

how you go back to simplicity in your own life.

powrót do niej we własnym życiu.

Counting rice will be another thing.

Liczenie ryżu to kolejna z czynności.

(Śmiech)

(Laughter)

Jeśli policzysz ryż, poradzisz sobie też z życiem.

You know, if you count rice you can make life, too.

How to count rice for six hours?

Jak można liczyć ryż przez 6 godzin?

It's incredibly important.

To jest niesamowicie ważne.

You know, you go through this whole range of being bored, being angry,

Przechodzi się przez te wszystkie fazy nudy, złości,

being completely frustrated, not finishing the amount of rice you're counting.

całkowitej frustracji tym niekończącym się ryżem do policzenia.

And then this unbelievable amount of peace you get

A potem spływa niewiarygodny spokój,

when satisfying work is finished --

kiedy praca jest skończona.

or counting sand in the desert.

Albo liczenie piasku na pustyni.

Or having the sound-isolated situation --

Albo odizolowanie się od dźwięków,

that you have headphones, that you don't hear anything,

kiedy wkłada się dźwiękoszczelne słuchawki

and you're just there together without sound,

i nie słyszy się nic

with the people experiencing silence, just the simple silence.

i wraz z innymi ludźmi obok doświadcza się ciszy, prostej ciszy.

We are always doing things we like in our life.

Człowiek zawsze robi to, co lubi.

And this is why you're not changing.

I dlatego się nie zmienia.

You do things in life --

Robi się coś w życiu...

it's just nothing happens if you always do things the same way.

I nic się nie dzieje, jeśli robi się to zawsze tak samo.

But my method is to do things I'm afraid of, the things I fear,

Moja metoda polega na robieniu rzeczy, których się obawiam, których się boję,

the things I don't know,

których nie znam,

to go to territory that nobody's ever been.

na dojściu tam, gdzie nikogo jeszcze nie było.

And then also to include the failure.

Oczywiście to się może nie udać.

I think failure is important

Myślę, że porażka jest istotna,

because if you go, if you experiment, you can fail.

bo jeśli się eksperymentuje, można odnieść porażkę.

If you don't go into that area and you don't fail,

Ktoś, kto nigdzie nie idzie, nie ponosi porażek,

you are actually repeating yourself over and over again.

powtarza się wciąż na nowo.

And I think that human beings right now need a change,

Myślę, że ludzie potrzebują zmiany,

and the only change to be made is a personal level change.

a jedyna zmiana, którą możemy wprowadzić, dotyczy nas samych.

You have to make the change on yourself.

Musisz zmienić siebie.

Because the only way to change consciousness

Żeby zmienić świadomość

and to change the world around us,

i świat wokół nas,

is to start with yourself.

trzeba zacząć od siebie.

It's so easy to criticize how it's different,

Łatwo jest krytykować,

the things in the world and they're not right,

mówić, że pewne rzeczy na świecie są złe,

and the governments are corrupted and there's hunger in the world

że rządy są skorumpowane, że na świecie istnieje głód

and there's wars -- the killing.

wojny, zabijanie.

But what we do on the personal level --

Ale co robimy na osobistym poziomie,

what is our contribution to this whole thing?

jaki jest nasz wkład w to wszystko?

Can you turn to your neighbor, the one you don't know,

Czy jesteś w stanie odwrócić się do nieznajomego siedzącego obok

and look at them for two full minutes in their eyes, right now?

i patrzeć mu w oczy przez 2 minuty dokładnie teraz?

(Chatter)

I'm asking two minutes of your time, that's so little.

Proszę tylko o dwie minuty waszego czasu, to tak niewiele.

Breathe slowly, don't try to blink, don't be self-conscious.

Oddychajcie powoli, starajcie się nie mrugać, nie bądźcie skrępowani.

Be relaxed.

Zrelaksujcie się.

And just look a complete stranger in your eyes, in his eyes.

I po prostu spójrzcie w oczy kompletnie obcej osobie.

(Silence)

Thank you for trusting me.

Dziękuję za zaufanie.

(Applause)

(Brawa)

Chris Anderson: Thank you.

Chris Anderson: Dziękuję.

Thank you so much.

Dziękuję bardzo.