David Deutsch: A new way to explain explanation

Vertaald door: Rik Delaet Nagekeken door: Walter Brand

I'm sure that,

Ik weet zeker dat, gedurende de ongeveer 100.000 jaar

throughout the 100,000-odd years of our species' existence

dat de menselijke soort nu bestaat,

and even before,

en zelfs voordien

our ancestors looked up at the night sky and wondered what stars are --

onze voorouders naar de hemel keken

en zich afvroegen wat sterren precies zijn.

wondering, therefore,

Zich daarbij afvragend

hoe ze het waargenomene konden verklaren

how to explain what they saw

in terms of things unseen.

door niet waargenomen oorzaken.

OK, de meeste mensen

OK, so, most people only wondered that occasionally, like today,

stelden zich, net als vandaag, die vraag maar af en toe

in breaks from whatever normally preoccupied them.

als ze zich even konden vrijmaken

van hun alledaagse beslommeringen.

But what normally preoccupied them also involved yearning to know.

Maar ook hun alledaagse beslommeringen

zetten aan tot zoeken naar meer inzicht.

They wished they knew

Ze wilden weten

how to prevent their food supply from sometimes failing,

hoe ze konden vermijden dat hun voedselvoorraad

tekortschoot

and how they could rest when they were tired

en hoe ze konden rusten wanneer ze moe waren

without risking starvation,

zonder gevaar te lopen te verhongeren en

be warmer, cooler, safer,

warmer, koeler, veiliger konden zijn

in less pain.

of minder pijn moesten lijden.

I bet those prehistoric cave artists would have loved to know

Ik durf te wedden dat die prehistorische grotartiesten

graag hadden willen weten

how to draw better.

hoe ze beter konden tekenen.

Op alle vlakken van hun leven

(Laughter)

In every aspect of their lives,

they wished for progress, just as we do.

wilden ze vooruitgang boeken, net als wij.

But they failed, almost completely, to make any.

Maar ze slaagden er bijna nooit in dat te doen.

They didn't know how to.

Ze wisten niet hoe.

Discoveries like fire happened so rarely

Uitvindingen zoals het vuur

gebeurden zo zelden dat, vanuit het standpunt van het individu,

that, from an individual's point of view,

the world never improved.

de wereld er niet op vooruitging.

Nothing new was learned.

Er werd niets nieuws geleerd.

The first clue to the origin of starlight

Het eerste inzicht van wat sterrenlicht veroorzaakte

happened as recently as 1899:

kwam pas in 1899, namelijk radioactiviteit.

radioactivity.

And within 40 years,

In de volgende 40 jaar

physicists discovered the whole explanation,

ontdekten fysici de hele verklaring,

expressed, as usual, in elegant symbols.

die ze zoals gewoonlijk in elegante symbolen uitdrukten.

But never mind the symbols.

Maar bedenk daarnaast eens

Think how many discoveries they represent.

hoeveel ontdekkingen

ze vertegenwoordigen.

Nuclei and nuclear reactions, of course.

Kernen en kernreacties, uiteraard.

But isotopes,

Maar ook isotopen, elektrisch geladen deeltjes,

particles of electricity,

antimatter,

antimaterie,

neutrinos,

neutrino's,

the conversion of mass to energy -- that's E=mc2 --

de omzetting van massa in energie -- E=mc^2 --

gamma rays,

gammastralen

transmutation.

transmutatie.

That ancient dream that had always eluded the alchemists

De oeroude droom die de alchemisten nooit hebben kunnen realiseren

was achieved through these same theories

werd gerealiseerd met behulp van dezelfde theorieën

that explained starlight and other ancient mysteries

die sterrenlicht verklaarden

alsook andere oeroude mysteries

and new, unexpected phenomena.

en nieuwe, onverwachte fenomenen.

That all that, discovered in 40 years,

Het feit dat dit alles, ontdekt over een periode van 40 jaar,

had not been in the previous hundred thousand

niet werd ontdekt in de vorige 100.000 jaar

was not for lack of thinking

kwam niet door een gebrek aan denken

about stars and all those other urgent problems they had.

over de sterren en alle andere dringende problemen waarmee ze te kampen hadden.

Ze kwamen zelfs tot antwoorden

They even arrived at answers, such as myths,

zoals mythen

that dominated their lives,

die hun leven overheersten

yet bore almost no resemblance to the truth.

maar in bijna niets

op de waarheid leken.

The tragedy of that protracted stagnation

De tragedie van deze voortdurende stagnatie

isn't sufficiently recognized, I think.

wordt volgens mij onvoldoende erkend.

These were people with brains of essentially the same design

Deze mensen hadden praktisch

dezelfde hersenen als wij,

that eventually did discover all those things.

die uiteindelijk al deze zaken ontdekten.

But that ability to make progress

Maar die mogelijkheid om vooruitgang te boeken

remained almost unused,

bleef zo goed als ongebruikt

until the event that revolutionized the human condition

tot de gebeurtenis die

voor de menselijke conditie een revolutie zou betekenen

en de wereld zou veranderen.

and changed the universe.

Or so we should hope,

Of dat mogen we toch hopen.

because that event was the scientific revolution,

Die gebeurtenis was

de wetenschappelijke revolutie.

ever since which our knowledge of the physical world

Sindsdien is

onze kennis van de fysische wereld

and of how to adapt it to our wishes

en van hoe we hem aan onze wensen kunnen aanpassen

has been growing relentlessly.

onverminderd gegroeid.

Now, what had changed?

Wat was er nu veranderd?

What were people now doing for the first time

Wat deed de mens nu voor het eerst

that made that difference between stagnation

dat het verschil maakte

tussen stilstand

and rapid, open-ended discovery?

en snelle, eindeloze vooruitgang?

How to make that difference

Dat onderscheid te kunnen maken is

is surely the most important universal truth

zeker de belangrijkste universele waarheid

that it's possible to know.

die we kunnen kennen.

And worryingly, there's no consensus about what it is.

Maar daarover is men het spijtig genoeg niet eens.

So, I'll tell you.

Dan zal ik het jullie maar vertellen.

(Laughter)

Maar eerst moet ik even teruggaan in de tijd.

But I'll have to backtrack a little first.

Before the scientific revolution,

Vóór de wetenschappelijke revolutie

they believed that everything important, knowable,

geloofde men dat alles wat belangrijk was om weten

was already known,

al gekend was,

enshrined in ancient writings, institutions

vastgelegd in oude geschriften, instituten

and in some genuinely useful rules of thumb --

en in enkele echt nuttige vuistregels

which were, however, entrenched as dogmas,

die echter samen met vele onwaarheden

along with many falsehoods.

verankerd waren in dogma's.

So, they believed that knowledge came from authorities

Men dacht dat de autoriteiten

that actually knew very little.

die eigenlijk heel weinig wisten, alle kennis bezaten.

And therefore,

Vooruitgang kan er slechts zijn

progress depended on learning how to reject

als je het gezag van die wijze mannen

the authority of learned men, the priests, traditions and rulers,

leert verwerpen:

priesters, tradities en heersers.

which is why the scientific revolution had to have a wider context:

Daarom moest de wetenschappelijke revolutie

een bredere context hebben:

the Enlightenment, a revolution in how people sought knowledge,

de Verlichting, een radicale wijziging in de manier waarop

de mens kennis zocht

trying not to rely on authority.

door niet op autoriteit te vertrouwen.

"Take no one's word for it."

"Geloof niemand op zijn woord."

But that can't be what made the difference.

Maar dat alleen maakte het verschil niet.

Authorities had been rejected before, many times.

Gezag werd vele malen verworpen

And that rarely, if ever,

en dat leidde zelden of nooit

tot iets als een wetenschappelijke revolutie.

caused anything like the scientific revolution.

At the time, what they thought distinguished science

Indertijd dachten ze dat dat

wat wetenschap onderscheidde

was a radical idea about things unseen,

een radicaal idee over de achterliggende oorzaken was,

known as empiricism --

empirisme genaamd.

all knowledge derives from the senses.

Alle kennis komt van de zintuigen.

Well, we've seen that that can't be true.

We weten nu dat dat niet klopt.

It did help by promoting observation and experiment.

Het hielp bij het aanzetten tot

waarneming en experimenteren.

But, from the outset,

Maar van in het begin was het duidelijk

it was obvious that there was something horribly wrong with it.

dat daar iets vreselijk mis mee was.

Knowledge comes from the senses?

Kennis komt van de zintuigen.

In what language?

In welke taal? Zeker niet die van de wiskunde,

Certainly not the language of mathematics, in which, Galileo rightly said,

waarin, zoals Galileo terecht zegt,

the book of nature is written.

het boek van de natuur is geschreven.

Look at the world.

Kijk naar de wereld. Je ziet geen vergelijkingen

You don't see equations carved on the mountainsides.

gebeiteld in berghellingen.

If you did, it would be because people had carved them.

Als dat zo was dan

zouden mensen dat hebben gedaan.

By the way, why don't we do that?

Waarom doen we dat overigens niet?

(Laughter)

What's wrong with us?

Wat mankeert ons?

(Laughter)

Wat mankeert ons?

Empiricism is inadequate

Empirisme is ontoereikend

because, well, scientific theories explain the seen in terms of the unseen.

omdat wetenschappelijke theorieën nu eenmaal

het zichtbare verklaren in termen van het onzichtbare.

And the unseen, you have to admit,

En het onzichtbare, dat zal je moeten toegeven,

doesn't come to us through the senses.

bereikt ons niet via de zintuigen.

We don't see those nuclear reactions in stars.

We zien die kernreacties in de sterren niet.

We don't see the origin of species.

We zien het ontstaan der soorten niet.

We don't see the curvature of space-time,

We zien de ruimtetijdkromming niet

and other universes.

en ook geen andere universa.

But we know about those things.

Maar toch weten we allerlei daarover.

How?

Hoe?

Well, the classic empiricist answer is induction --

Het klassieke empiristische antwoord is inductie.

the unseen resembles the seen.

Het ongeziene lijkt op het geziene.

But it doesn't.

Maar dat is niet zo.

You know what the clinching evidence was that space-time is curved?

Je weet wat het cruciale bewijs was

voor de kromming van de ruimtetijd.

It was a photograph -- not of space-time,

Het was een foto, niet van de ruimtetijd,

but of an eclipse, with a dot there rather than there.

maar van een eclips, met een vlekje hier in plaats van daar.

And the evidence for evolution?

En het bewijs voor de evolutie?

Some rocks and some finches.

Wat rotsen en wat vinken.

And parallel universes?

En parallelle universa? Alweer: vlekjes hier

Again: dots there rather than there, on a screen.

eerder dan daar op een scherm.

What we see in all these cases

Wat we in al deze gevallen zien

bears no resemblance to the reality that we conclude is responsible --

lijkt helemaal niet

op de achterliggende realiteit -

ze zijn met elkaar verbonden door een

only a long chain of theoretical reasoning and interpretation connects them.

lange keten van theoretisch denken en interpretatie.

"Aha!" zeggen de creationisten,

"Ah!" say creationists.

"So you admit it's all interpretation.

"Je geeft dus toe dat het allemaal interpretatie is.

No one's ever seen evolution.

Niemand heeft ooit evolutie waargenomen.

We see rocks.

We zien stenen.

You have your interpretation. We have ours.

Jullie hebben jouw interpretatie. Wij de onze.

Yours comes from guesswork; ours, from the Bible."

Die van jullie komt van giswerk;

de onze van de bijbel."

But what creationist and empiricists both ignore

Maar wat creationisten en empiristen niet weten

is that, in that sense,

is dat, in die betekenis,

no one's ever seen a Bible either,

niemand ook ooit een bijbel heeft gezien,

that the eye only detects light, which we don't perceive.

dat ons oog slechts licht detecteert, dat wij niet waarnemen.

Brains only detect nerve impulses.

Hersenen detecteren slechts zenuwimpulsen.

And they don't perceive even those as what they really are,

En ze nemen ze niet eens waar voor wat ze echt zijn,

namely electrical crackles.

namelijk elektrisch geknetter.

We nemen dus niets waar zoals het echt is.

So we perceive nothing as what it really is.

Our connection to reality is never just perception.

Onze connectie met de realiteit

is nooit maar alleen waarneming.

It's always, as Karl Popper put it,

Het is altijd, zoals Karl Popper het zegt,

theory-laden.

"met theorie beladen".

Scientific knowledge isn't derived from anything.

Wetenschappelijke kennis komt niet uit het niets.

Like all knowledge, it's conjectural, guesswork,

Het is als met alle kennis. Ze is voorlopig, giswerk,

tested by observation,

getest door waarneming,

not derived from it.

niet ervan afgeleid.

So, were testable conjectures the great innovation

Waren dan testbare hypothesen de grote vernieuwing die

that opened the intellectual prison gates?

de deuren van onze intellectuele gevangenis openzetten?

No, contrary to what's usually said, testability is common

Nee. In tegenstelling met wat vaak wordt beweerd,

komt testbaarheid ook voor

in myths and all sorts of other irrational modes of thinking.

in mythes en allerlei andere irrationele denkwijzen.

Any crank claiming the sun will go out next Tuesday

Iedere gek die volhoudt dat dinsdag de zon zal uitdoven

has got a testable prediction.

heeft een testbare voorspelling.

Consider the ancient Greek myth explaining seasons.

Denk maar aan de oude Griekse mythe

om de seizoenen te verklaren.

Hades, god of the underworld,

Hades, de god van de onderwereld

ontvoert Persephone, de godin van de lente,

kidnaps Persephone, the goddess of spring,

and negotiates a forced marriage contract, requiring her to return regularly,

en dwingt haar tot een huwelijkscontract

zodat ze regelmatig naar hem terug moet komen,

and lets her go.

And each year,

en laat haar vrij. En elk jaar

she is magically compelled to return.

keert ze dan ook op magische wijze terug.

And her mother, Demeter,

Dan treurt Demeter, haar moeder en

goddess of the earth,

de godin van de aarde,

is sad, and makes it cold and barren.

en maakt ze de aarde koud en dor.

That myth is testable.

Deze mythe is verifieerbaar.

If winter is caused by Demeter's sadness,

Als het winter wordt door Demeters droefheid,

then it must happen everywhere on earth simultaneously.

moet het overal op aarde tegelijkertijd winter zijn.

So if the ancient Greeks had only known

Hadden de oude Grieken dus maar geweten dat het in Australië

that Australia is at its warmest when Demeter is at her saddest ...

het warmst is wanneer Demeter het droevigst is,

(Laughter)

they'd have known that their theory is false.

dan hadden ze geweten dat hun theorie niet klopt.

(Laughter)

Wat scheelt er nu precies met deze mythe

So, what was wrong with that myth

and with all prescientific thinking?

en met al het pre-wetenschappelijk denken

And what, then, made that momentous difference?

en wat veroorzaakte dan dat belangrijke verschil?

I think there's one thing you have to care about

Ik denk dat we met één iets moeten rekening houden,

namelijk verifieerbaarheid,

and that implies testability, the scientific method,

de wetenschappelijke methode,

the Enlightenment and everything.

de Verlichting, en al de rest.

And here's the crucial thing:

En dit is cruciaal:

there is such a thing as a defect in a story.

Er bestaat zoiets als een fout in een verhaal.

I don't just mean a logical defect.

Ik bedoel niet zomaar een logisch defect, maar een verkeerde uitleg.

I mean a bad explanation.

What does that mean?

Wat bedoel ik daar nu mee? Wel, een uitleg is

Well, an explanation is an assertion about what's there, unseen,

een bewering over iets dat onzichtbaars,

that accounts for what's seen;

dat een waargenomen fenomeen verklaart.

because the explanatory role of Persephone's marriage contract

De uitleggende rol

van Persephone's huwelijkscontract

could be played equally well

kan evengoed door

by infinitely many other ad hoc entities.

een oneindig aantal

andere ad hoc verklaringen worden vervuld.

Why a marriage contract and not any other reason

Waarom een huwelijkscontract en geen andere reden

for regular annual action?

voor een regelmatig terugkerend jaarlijks gebeuren?

Here's one: Persephone wasn't released.

Hier is er een. Persephone werd niet losgelaten.

She escaped, and returns every spring to take revenge on Hades,

Ze ontsnapte en komt elke lente terug

om zich op Hades te wreken,

with her spring powers.

met haar lentelijke krachten.

She cools his domain with spring air,

Ze koelt zijn domein af met lentelijke lucht

venting heat up to the surface, creating summer.

en jaagt daarbij warmte op naar de oppervlakte om zomer te maken.

That accounts for the same phenomena as the original myth.

Dit verklaart dezelfde fenomenen als de oorspronkelijke mythe.

It's equally testable.

En het is even verifieerbaar.

Yet what it asserts about reality is, in many ways, the opposite.

Maar wat het beweert over de werkelijkheid

is in vele opzichten net het omgekeerde.

And that's possible

En dat is mogelijk omdat

because the details of the original myth are unrelated to seasons,

de bijzonderheden van de oorspronkelijke mythe

niets te maken hebben met de seizoenen

except via the myth itself.

tenzij via de mythe zelf.

This easy variability

Die gemakkelijke aanpasbaarheid

is the sign of a bad explanation,

is een teken van een slechte verklaring.

because, without a functional reason

Omdat, zonder een functionele reden om aan een van

to prefer one of countless variants,

de talloze varianten de voorkeur te geven,

advocating one of them in preference to the others

er eentje uitkiezen boven alle anderen

is irrational.

irrationeel is.

So, for the essence of what makes the difference to enable progress,

Wat dus van belang is om

vooruitgang te kunnen maken,

seek good explanations,

is goede verklaringen zoeken,

the ones that can't be easily varied,

die niet makkelijk kunnen worden veranderd

while still explaining the phenomena.

zonder de verklaring van de fenomenen geweld aan te doen.

Now our current explanation of seasons

Onze huidige verklaring van het bestaan van de seizoenen

is that the Earth's axis is tilted like that,

is dat de as van de Aarde zo helt dat elk halfrond

so each hemisphere tilts towards the sun for half the year,

de ene helft van het jaar naar de zon

and away for the other half.

toe neigt en de andere helft ervan weg.

[Not to scale!]

Laat dat maar even zien.

Better put that up.

(Laughter)

Laat dat maar even zien.

That's a good explanation:

Dit is een goede verklaring: moeilijk te wijzigen

hard to vary,

because every detail plays a functional role.

omdat elk detail functioneel is.

For instance, we know, independently of seasons,

We weten bijvoorbeeld - onafhankelijk van de seizoenen -

that surfaces tilted away from radiant heat are heated less,

dat oppervlaktes die niet naar de zon gekeerd zijn

minder worden opgewarmd

and that a spinning sphere, in space,

en dat de as van een draaiende bol in de ruimte

points in a constant direction.

voortdurend in dezelfde richting wijst.

And the tilt also explains

De helling verklaart ook waarom de maximale hoogte van de zon

the sun's angle of elevation at different times of year,

boven de horizon in de loop van het jaar verandert.

and predicts that the seasons will be out of phase in the two hemispheres.

En ze legt ook uit waarom de seizoenen

in de twee halfronden een half jaar uit fase zijn.

If they'd been observed in phase,

Als de waarneming was dat ze in fase waren

the theory would have been refuted.

dan moest deze theorie worden verworpen.

But now, the fact that it's also a good explanation, hard to vary,

Dat het ook een goede verklaring is en

moeilijk te wijzigen, maakt het hele verschil.

makes the crucial difference.

If the ancient Greeks had found out about seasons in Australia,

Indien de oude Grieken iets hadden geweten over

de seizoenen in Australië

they could have easily varied their myth to predict that.

hadden ze hun mythe gemakkelijk kunnen aanpassen

om dat te voorspellen.

For instance, when Demeter's upset,

Bijvoorbeeld: wanneer Demeter van slag is

she banishes heat from her vicinity into the other hemisphere,

bant ze warmte uit haar buurt

naar de andere hemisfeer, waardoor het daar zomer wordt.

where it makes summer.

So, being proved wrong by observation

Dus, doordat de feiten hen tegenspreken

and changing their theory accordingly

en doordat ze hun theorie daaraan hebben aangepast

still wouldn't have got the ancient Greeks one jot closer to understanding seasons,

zouden de oude Grieken

geen stap dichter bij het begrijpen van de seizoenen geweest zijn

because their explanation was bad -- easy to vary.

omdat hun verklaring verkeerd was: gemakkelijk aan te passen.

And it's only when an explanation is good

Het is enkel wanneer een verklaring goed is

that it even matters whether it's testable.

dat het van belang is of ze verifieerbaar is.

Als de ashellingtheorie was verworpen,

If the axis-tilt theory had been refuted,

its defenders would have had nowhere to go.

zouden haar verdedigers niets anders hebben kunnen vinden.

No easily implemented change

Geen enkele makkelijke aanpassing

could make that tilt cause the same seasons in both hemispheres.

kon maken dat die helling

een verklaring van de seizoenen in beide halfronden zou opleveren.

The search for hard-to-vary explanations is the origin of all progress.

De zoektocht naar moeilijk te veranderen verklaringen

ligt aan de oorsprong van alle vooruitgang.

It's the basic regulating principle of the Enlightenment.

Het is het basisregulerende principe

van de Verlichting.

So, in science, two false approaches blight progress.

In de wetenschap staan dus twee valse benaderingen vooruitgang in de weg.

One's well-known: untestable theories.

Een is goed gekend: ontestbare theorieën.

But the more important one is explanationless theories.

Maar de belangrijkste zijn theorieën zonder verklaring.

Whenever you're told that some existing statistical trend will continue

Als men je zegt dat een bestaande statistische trend zich zal doorzetten,

but you aren't given a hard-to-vary account of what causes that trend,

maar ze geven er geen moeilijk te veranderen verklaring bij

van wat die trend veroorzaakt dan komt het erop neer

you're being told a wizard did it.

dat men je zegt dat een tovenaar het deed.

When you are told that carrots have human rights

Als men je zegt dat peentjes mensenrechten hebben

because they share half our genes,

omdat ze de helft van hun genen met ons gemeen hebben -

but not how gene percentages confer rights -- wizard.

maar niet hoe genpercentages rechten met zich meebrengen -- weer tovenaar.

When someone announces that the nature-nurture debate

Als iemand volhoudt dat het natuur-cultuur debat

has been settled

zijn beslag heeft gevonden omdat er evidentie is

because there's evidence that a given percentage of our political opinions

dat een bepaald percentage van onze

politieke opinies genetisch overerfbaar is,

are genetically inherited,

but they don't explain how genes cause opinions,

maar ze er geen verklaring bijgeven hoe genen dan opinies veroorzaken,

they've settled nothing.

dan hebben ze niets opgelost. Het is hetzelfde als zeggen dat onze

They're saying that our opinions are caused by wizards,

opinies door tovenaars worden veroorzaakt;

de hunne waarschijnlijk niet uitgezonderd.

and presumably, so are their own.

(Laughter)

That the truth consists of hard-to-vary assertions about reality

Dat de waarheid bestaat uit

moeilijk te variëren beweringen over de realiteit

is the most important fact about the physical world.

is het belangrijkste gegeven

van de fysische wereld.

It's a fact that is itself unseen,

Het is een feit, dat zelf ongezien,

yet impossible to vary.

toch onmogelijk te wijzigen is. Dank u.

Thank you.

(Applause)

(Applaus)