David Deutsch: A new way to explain explanation

Rachel Armstrong: nền kiến trúc tự tái tạo?

Translator: TRUMAN LE Reviewer: Lan-Chi Nguyen

I'm sure that,

Tôi chắc chắn rằng trong suốt hàng vạn năm qua

throughout the 100,000-odd years of our species' existence

sự tồn tại của giống loài chúng ta,

and even before,

và thậm chí là trước đó,

our ancestors looked up at the night sky and wondered what stars are --

tổ tiên chúng ta đã ngước nhìn bầu trời đêm

và tự hỏi về những vì sao.

wondering, therefore,

Rồi tự hỏi

phải giải thích những thứ họ thấy được

how to explain what they saw

in terms of things unseen.

trên phương diện những thứ vô hình.

Vậy, đa phần mọi người

OK, so, most people only wondered that occasionally, like today,

chỉ thắc mắc rằng thi thoảng, như hôm nay

in breaks from whatever normally preoccupied them.

khi tách rời khỏi

những bận rộn hằng ngày

But what normally preoccupied them also involved yearning to know.

Nhưng những bận rộn bình thường

cũng liên quan tới những khao khát được biết

They wished they knew

Họ ước rằng họ biết

how to prevent their food supply from sometimes failing,

cách bảo quản nguồn lương thực

không bị hư,

and how they could rest when they were tired

và làm sao để nghỉ ngơi khi họ mệt mỏi

without risking starvation,

mà không cần lo lắng về đói khát

be warmer, cooler, safer,

để giữ ấm hơn, an toàn hơn

in less pain.

và ít đau đớn

I bet those prehistoric cave artists would have loved to know

Tôi cá rằng những nghệ sĩ thời tiền sử

cũng rất muốn biết

how to draw better.

làm thế nào để vẽ đẹp hơn

Trong mọi khía cạnh của cuộc sống họ,

(Laughter)

In every aspect of their lives,

they wished for progress, just as we do.

họ đều mong muốn sự tiến bộ, cũng giống như chúng ta

But they failed, almost completely, to make any.

Nhưng họ dường như hoàn toàn thất bại

They didn't know how to.

Họ không biết phải làm như thế nào

Discoveries like fire happened so rarely

Những khám phá như lửa

xảy ra rất hiếm, và từ một ý kiến cá nhân

that, from an individual's point of view,

the world never improved.

thế giới không hề tiến bộ

Nothing new was learned.

không kiến thức mới nào được thu nạp.

The first clue to the origin of starlight

Manh mối đầu tiên về nguồn gốc của ánh sáng từ những vì sao

happened as recently as 1899:

xuất hiện vào khoảng năm 1899: năng lượng phóng xạ

radioactivity.

And within 40 years,

Trong vòng 40 năm

physicists discovered the whole explanation,

các nhà vật lý đã khám phá ra toàn bộ lí giải,

expressed, as usual, in elegant symbols.

thông thường được thể hiện bằng những kí hiệu tao nhã

But never mind the symbols.

Nhưng đừng bận tâm về những kí hiệu

Think how many discoveries they represent.

Hãy nghĩ xem chúng đã tượng trưng

cho bao nhiêu khám phá

Nuclei and nuclear reactions, of course.

Hạt nhân và dĩ nhiên là phản ứng hạt nhân

But isotopes,

Những đồng vị, những phân tử của điện

particles of electricity,

antimatter,

phản vật chất,

neutrinos,

nơ-tri no

the conversion of mass to energy -- that's E=mc2 --

sự chuyển hóa từ khối lượng sang năng lượng, đó là E=mc^2

gamma rays,

tia gamma

transmutation.

sự biến nguyên tố

That ancient dream that had always eluded the alchemists

Giấc mơ xa xưa luôn tránh né các nhà giả kim

was achieved through these same theories

đã đạt được nhờ vào những giả thuyết tương tự

that explained starlight and other ancient mysteries

ánh sáng của ngôi sao đã được lí giải

và những bí ẩn cổ xưa khác

and new, unexpected phenomena.

và những hiện tượng mới, bất ngờ

That all that, discovered in 40 years,

Tất cả những thứ đó, đã được khám phá trong 40 năm,

had not been in the previous hundred thousand

không hề được tới trong hàng trăm năm về trước

was not for lack of thinking

không phải là vì không có những suy nghĩ

about stars and all those other urgent problems they had.

về những vì sao, và những vấn đề cấp bách khác mà họ có

Thậm chí họ cũng đã có những câu trả lời

They even arrived at answers, such as myths,

như những truyền thuyết

that dominated their lives,

đã chi phối cuộc sống của họ,

yet bore almost no resemblance to the truth.

mặc dù không có bất kì tương đồng

với sự thật

The tragedy of that protracted stagnation

Và bi kịch của sự trì trệ kéo dài này,

isn't sufficiently recognized, I think.

tôi nghĩ rằng, không được công nhận đầy đủ.

These were people with brains of essentially the same design

Có những con người với bộ não

với cấu trúc hoàn toàn giống nhau

that eventually did discover all those things.

để khám phá tất cả những thứ đó

But that ability to make progress

Nhưng khả năng tiến bộ

remained almost unused,

thì hoàn toàn chưa được sử dụng

until the event that revolutionized the human condition

cho đến khi một sự kiện

làm thay đổi đời sống con người

và thay đổi cả vũ trụ

and changed the universe.

Or so we should hope,

Hoặc là chúng ta hy vọng như vậy.

because that event was the scientific revolution,

Bởi vì sự kiện đó

chính là Cách mạng Khoa học

ever since which our knowledge of the physical world

kể từ lúc những kiến thức của chúng ta

về thế giới quang

and of how to adapt it to our wishes

và về cách hòa hợp nó với những ước muốn của mình

has been growing relentlessly.

luôn luôn thay đổi không ngừng

Now, what had changed?

Vậy bây giờ, cái gì đã thay đổi?

What were people now doing for the first time

Con người đã làm gì vào lần đầu tiên

that made that difference between stagnation

để mà tạo ra sự khác biệt

giữa sự ngưng trệ

and rapid, open-ended discovery?

và những khám phá không giới hạn

How to make that difference

Cách để tạo ra sự khác biệt

is surely the most important universal truth

chắc chắn là sự thật phổ biến quan trọng nhất

that it's possible to know.

mà nó có thể biết

And worryingly, there's no consensus about what it is.

Đáng lo ngại là, không hề có một sự nhất quán nào về nó.

So, I'll tell you.

Vì vậy, tôi sẽ nói cho bạn nghe

(Laughter)

Nhưng đầu tiên, tôi sẽ phải lùi lại một chút

But I'll have to backtrack a little first.

Before the scientific revolution,

Trước cuộc Cách mạng Khoa học

they believed that everything important, knowable,

họ cho rằng tất cả mọi thứ quan trọng,

was already known,

mà đã được biết tới rồi

enshrined in ancient writings, institutions

được cất giữ trong những bài viết cổ, những học viện

and in some genuinely useful rules of thumb --

và trong những quy tắc kinh nghiệm đầy bổ ích

which were, however, entrenched as dogmas,

mà tuy nhiên bám chặt như những giáo điều

along with many falsehoods.

vào vô số những sai lầm

So, they believed that knowledge came from authorities

Vì vậy họ tin rằng tri thức đến từ những nhà cầm quyền

that actually knew very little.

những người thật sự không hiểu biết nhiều

And therefore,

Và vì vậy sự tiến bộ

progress depended on learning how to reject

phụ thuộc vào việc học cách bác bỏ

the authority of learned men, the priests, traditions and rulers,

quyền lực của những người cầm quyền

linh mục, truyền thống và những luật lệ.

which is why the scientific revolution had to have a wider context:

Đó chính là lí do tại sao Cách mạng Khoa học

phải có một bối cảnh rộng hơn

the Enlightenment, a revolution in how people sought knowledge,

Cách mạng Khai sáng, một cuộc cách mạng

để giúp con người tìm kiếm tri thức

trying not to rely on authority.

cố gắng không để phụ thuộc vào chính quyền

"Take no one's word for it."

"Đừng nghe lời họ"

But that can't be what made the difference.

Nhưng đó không thể là thứ tạo ra sự khác biệt

Authorities had been rejected before, many times.

Chính quyền đã bị bác bỏ trước đây, rất nhiều lần

And that rarely, if ever,

Và rất hiếm trường hợp

nảy sinh ra những thứ giống như Cách mạng Khoa học.

caused anything like the scientific revolution.

At the time, what they thought distinguished science

vào lúc đó, điều mà ta nghĩ

để nhận ra khoa học

was a radical idea about things unseen,

đó là một ý kiến cơ bản về những thứ vô hình,

known as empiricism --

được biết tới như là chủ nghĩa kinh nghiệm

all knowledge derives from the senses.

Tất cả những kiến thức bắt nguồn từ những giác quan

Well, we've seen that that can't be true.

Chúng ta thấy rằng điều đó không đúng.

It did help by promoting observation and experiment.

Nó thực sự giúp trong việc thúc đẩy

quan sát và thực nghiệm

But, from the outset,

Nhưng, ngay từ lúc bắt đầu, nó rõ ràng

it was obvious that there was something horribly wrong with it.

rằng có những thứ rất sai trong việc này

Knowledge comes from the senses?

Kiến thức từ những giác quan

In what language?

trong ngôn ngữ nào? Chắc chắn là không phải ngôn ngữ toán học

Certainly not the language of mathematics, in which, Galileo rightly said,

mà Galileo đã nói

the book of nature is written.

trong cuốn sách về tự nhiên

Look at the world.

Nhìn vào thế giới này. Bạn sẽ không thể thấy những đẳng thức

You don't see equations carved on the mountainsides.

được khắc ở dốc những ngọn núi

If you did, it would be because people had carved them.

Nếu thấy được, là tại vì đã có người

khắc lên nó.

By the way, why don't we do that?

Như vậy, tại sao chúng ta lại không làm vậy?

(Laughter)

What's wrong with us?

Chúng ta có bị làm sao không?

(Laughter)

(Tiếng cười)

Empiricism is inadequate

Chủ nghĩa kinh nghiệm thôi vẫn chưa đủ

because, well, scientific theories explain the seen in terms of the unseen.

bởi vì

những lí thuyết khoa học giải thích cái nhìn thấy trên phương diện cái vô hình

And the unseen, you have to admit,

Và những cái vô hình, bạn phải thừa nhận,

doesn't come to us through the senses.

không thể cảm nhận bằng những giác quan

We don't see those nuclear reactions in stars.

Chúng ta không thấy những phản ứng hạt nhân trên cái vì sao

We don't see the origin of species.

Chúng ta không thể thấy nguồn gốc của các loài

We don't see the curvature of space-time,

Chúng ta không thấy được sự bẻ cong của không gian-thời gian

and other universes.

và những vũ trụ khác

But we know about those things.

Nhưng chúng ta biết về những điều này

How?

Bằng cách nào?

Well, the classic empiricist answer is induction --

câu trả lời của các nhà kinh nghiệm học cổ điển là sự quy nạp

the unseen resembles the seen.

Những cái vô hình tượng tự như những cái hữu hình

But it doesn't.

Nhưng không phải như vậy

You know what the clinching evidence was that space-time is curved?

Các bạn biết bằng chứng xác nhận

cho việc không gian-thời gian bị bẻ cong là gì không?

It was a photograph -- not of space-time,

đó là một bức ảnh, không phải của không gian-thời gian

but of an eclipse, with a dot there rather than there.

mà là của một hiện tượng nhật thực, với một chấm nhỏ ở đó

And the evidence for evolution?

Và bằng chứng cho sự tiến hóa?

Some rocks and some finches.

Một vài hòn đá, một vài con chim sẻ.

And parallel universes?

Và những vũ trụ song song? Lại là những dấu chấm nhỏ một lần nưã

Again: dots there rather than there, on a screen.

ở đó, trên màn hình

What we see in all these cases

Những điều ta thấy, trong tất cả những trường hợp này,

bears no resemblance to the reality that we conclude is responsible --

không có bất kì tương đồng nào với hiện thực

để chúng ta có thể chắc chắn kết luận được

chỉ một mắt xích dài của việc lập luận

only a long chain of theoretical reasoning and interpretation connects them.

và lí giải về giả thuyết kết nối với nhau

Và những nhà sáng tạo đã nói "Ah"

"Ah!" say creationists.

"So you admit it's all interpretation.

Và bạn chấp nhận đó đều là những sự diễn dịch

No one's ever seen evolution.

Chưa bất kì ai thấy được sự tiến hóa.

We see rocks.

Chúng ta thấy những hòn đá.

You have your interpretation. We have ours.

Bạn có cách hiểu của bạn, và chúng tôi cũng thế

Yours comes from guesswork; ours, from the Bible."

Cách bạn hiểu xuất phát từ việc phỏng đoán

của chúng tôi lại là từ Kinh thánh

But what creationist and empiricists both ignore

Nhưng điều mà những nhà sáng tạo và người theo chủ nghĩa kinh nghiệm bỏ sót

is that, in that sense,

trong trường hợp này, chính là

no one's ever seen a Bible either,

Kinh thánh cũng chưa từng được thấy bao giờ

that the eye only detects light, which we don't perceive.

mắt chỉ nhận ra ánh sáng, nhưng chúng lại không lĩnh hội được.

Brains only detect nerve impulses.

Não bộ chỉ nhận ra những xung thần kinh.

And they don't perceive even those as what they really are,

Và chúng không thể nhận thấy những thứ đó thật sự là gì

namely electrical crackles.

ví dụ như những xung điện

Vậy chúng ta không thật sự biết bản chất của sự vật

So we perceive nothing as what it really is.

Our connection to reality is never just perception.

Liên kết của chúng ta đối với thực tại

KHÔNG BAO GIỜ CHỈ LÀ sự nhận thức.

It's always, as Karl Popper put it,

Nó luôn luôn, theo Karl Popper,

theory-laden.

đầy lí thuyết.

Scientific knowledge isn't derived from anything.

Kiến thức khoa học không lấy được từ bất kì thứ gì.

Like all knowledge, it's conjectural, guesswork,

Nó cũng giống như tất cả tri thức. Nó là phỏng đoán, ước chừng,

tested by observation,

kiểm tra lại bằng quan sát,

not derived from it.

chứ không bắt nguồn từ đâu hết.

So, were testable conjectures the great innovation

Vậy, liệu những phỏng đoán được kiểm chứng

that opened the intellectual prison gates?

có phải là phương pháp vĩ đại mở ra cách cửa tri thức?

No, contrary to what's usually said, testability is common

Không. Trái ngược với những gì ta vẫn nói,

Khả năng kiểm tra lại là phổ biến,

in myths and all sorts of other irrational modes of thinking.

trong những truyền thuyết và những suy nghĩ phi lí khác,

Any crank claiming the sun will go out next Tuesday

Ý tưởng kì cục rằng mặt trời sẽ xuất hiện vào ngày Thứ Ba kế tiếp

has got a testable prediction.

có tiên đoán có thể kiểm chứng.

Consider the ancient Greek myth explaining seasons.

Xem xét cách thần thoại Hy Lạp

lí giải các mùa trong năm

Hades, god of the underworld,

Hades, Thần Địa Ngục

bắt cóc Persephone, nữ thần Mùa Xuân

kidnaps Persephone, the goddess of spring,

and negotiates a forced marriage contract, requiring her to return regularly,

và thỏa thuận về một cuộc hôn nhân ép buộc

yêu cầu cô ấy phải trở lại đây đều đặn thì mới thả cô ấy đi

and lets her go.

And each year,

Và rồi mỗi năm

she is magically compelled to return.

Cô ấy bị buộc trở về địa ngục.

And her mother, Demeter,

Và mẹ cô ấy, thần Demeter

goddess of the earth,

nữ thần của đất đai

is sad, and makes it cold and barren.

trở nên buồn rầu, khiến mọi vật trở nên lạnh lẽo và cằn cỗi

That myth is testable.

Truyền thuyết này có thể được kiểm nghiệm lại.

If winter is caused by Demeter's sadness,

Nếu mùa đông được gây ra do nỗi buồn của thần Demeter

then it must happen everywhere on earth simultaneously.

thì nó phải xảy ra đồng thời ở mọi nơi trên Trái Đất

So if the ancient Greeks had only known

Vậy nếu người Hy Lạp cổ biết rằng ở nước Úc

that Australia is at its warmest when Demeter is at her saddest ...

thời tiết ấm áp nhất vào lúc thần Demeter buồn bã nhất

(Laughter)

they'd have known that their theory is false.

họ sẽ biết rằng giả thuyết của họ là sai

(Laughter)

Vậy vấn đề của những câu chuyện thần thoại,

So, what was wrong with that myth

and with all prescientific thinking?

và những cách suy nghĩ tiền khoa học là gì,

And what, then, made that momentous difference?

và điều gì đã tạo ra sự khác biệt to lớn này?

I think there's one thing you have to care about

tôi nghĩ có một thứ mà bạn phải quan tâm

Và đó ngụ ý về

and that implies testability, the scientific method,

khả năng kiểm tra lại, phương pháp khoa học

the Enlightenment and everything.

thời kì Khai Sáng và tất cả mọi thứ

And here's the crucial thing:

Và điều quan trọng nhất nằm ở đây.

there is such a thing as a defect in a story.

Luôn luôn có một sự sai lệch trong một câu chuyện

I don't just mean a logical defect.

Ý tôi không phải là về lỗi logic. Tôi muốn nói đến sự lí giải nghèo nàn

I mean a bad explanation.

What does that mean?

Vậy nó có nghĩa gì? Việc lí giải

Well, an explanation is an assertion about what's there, unseen,

là một sự xác nhận về việc có những thứ vô hình

that accounts for what's seen;

để giải thích cho những cái hữu hình

because the explanatory role of Persephone's marriage contract

Bởi vì vai trò lí giải

của thỏa thuận hôn nhân của Persephone

could be played equally well

có thể được thể hiện một cách công bằng

by infinitely many other ad hoc entities.

bởi rất nhiều

thực thể đặc biệt khác.

Why a marriage contract and not any other reason

Tại sao là một thỏa thuận hôn nhân mà không phải bất kì lí do nào khác

for regular annual action?

cho hoạt động thường niên này?

Here's one: Persephone wasn't released.

Lí do nằm ở đây. Persephone không hề được giải thoát.

She escaped, and returns every spring to take revenge on Hades,

Cô ấy bỏ trốn, và quay về mỗi khi xuân về

để trả thù Hades

with her spring powers.

với sức mạnh mùa xuân của cô ấy.

She cools his domain with spring air,

Cô ấy làm tươi mát vùng đất địa ngục với không khí mùa xuân

venting heat up to the surface, creating summer.

đưa không khí nóng lên bề mặt, tạo ra mùa hè

That accounts for the same phenomena as the original myth.

Điều này cũng lí giải cho hiện tượng tương tự trong cùng một truyền thuyết

It's equally testable.

Nó đều có khả năng kiểm tra lại.

Yet what it asserts about reality is, in many ways, the opposite.

Tuy nhiên, điều mà nó xác nhận trong thực tế,

theo nhiều cách, hoàn toàn toàn đối lập.

And that's possible

Và nó khả thi bởi vì

because the details of the original myth are unrelated to seasons,

những chi tiết của thần thoại

không liên quan tới các mùa

except via the myth itself.

ngoại trừ thông qua bản thân câu chuyện

This easy variability

Sự biến đổi dễ dàng này

is the sign of a bad explanation,

là dấu hiệu của việc giải thích tệ

because, without a functional reason

bởi vì, nếu không có một lí do chức năng để thể hiện

to prefer one of countless variants,

một trong hàng vạn biến thể,

advocating one of them in preference to the others

tán thành một trong số chúng, hơn những thứ khác

is irrational.

sẽ rất phi lí.

So, for the essence of what makes the difference to enable progress,

Vì vậy, tầm quan trọng

của việc tạo ra khác biệt để có thể tiến bộ

seek good explanations,

đó là tìm kiếm những lí giải tốt

the ones that can't be easily varied,

mà không thể dễ dàng bị biến đổi.

while still explaining the phenomena.

trong khi vẫn giải thích được các hiện tượng.

Now our current explanation of seasons

Hiện nay, cách lí giải hiện tại của chúng ta về mùa

is that the Earth's axis is tilted like that,

đó là trục Trái Đất bị nghiêng như vậy

so each hemisphere tilts towards the sun for half the year,

nên mỗi bán cầu nghiêng về phía mặt trời mỗi năm

and away for the other half.

và ngược lại vào nửa nửa năm sau

[Not to scale!]

Và đó thật sự tốt hơn hẳn.

Better put that up.

(Laughter)

(Tiếng cười)

That's a good explanation:

Đó là một lí giải tốt: khó thay đổi

hard to vary,

because every detail plays a functional role.

bởi vì mỗi chi tiết đóng một vai trò chức năng

For instance, we know, independently of seasons,

Ví dụ về mỗi mùa, chúng ta biết

that surfaces tilted away from radiant heat are heated less,

rằng những bề mặt sẽ nghiêng

ra khỏi vùng nhiệt bức xạ ít hơn

and that a spinning sphere, in space,

và trong không gian, Trái Đất

points in a constant direction.

luôn hướng về một hướng nhất định

And the tilt also explains

Và sự nghiêng này cũng giải thích

the sun's angle of elevation at different times of year,

sự nâng góc chiếu của mặt trời trong thời điểm khác nhau trong năm

and predicts that the seasons will be out of phase in the two hemispheres.

và dự đoán cho việc các mùa

sẽ bị lệch chu kì ở hai bán cầu

If they'd been observed in phase,

Nếu chúng được quan sát theo giai đoạn

the theory would have been refuted.

giả thuyết này sẽ bị bác bỏ

But now, the fact that it's also a good explanation, hard to vary,

Nhưng bây giờ, sự thật là đó cũng là một lí giải tốt,

khó thay đổi, đã tạo ra một thay đổi quan trọng.

makes the crucial difference.

If the ancient Greeks had found out about seasons in Australia,

Nếu người Hy Lạp cổ phát hiện ra

mùa ở nước Úc

they could have easily varied their myth to predict that.

họ có thể đã dễ dàng thay đổi truyền thuyết của họ

để dự đoán về điều đó.

For instance, when Demeter's upset,

Ví dụ như khi nữ thần Demeter buồn bã,

she banishes heat from her vicinity into the other hemisphere,

người đã đẩy khí nóng ở những vùng lân cận

đến một bán cầu khác, và tạo ra mùa hè

where it makes summer.

So, being proved wrong by observation

Vì vậy, đã được quan sát chứng minh là sai

and changing their theory accordingly

và thay đổi giả thuyết cho phù hợp

still wouldn't have got the ancient Greeks one jot closer to understanding seasons,

vẫn không thể đưa người Hy Lạp cổ

đến gần với cách hiểu về các mùa

because their explanation was bad -- easy to vary.

bởi vì lời lí giải của họ không hợp lí, dễ bị thay đổi.

And it's only when an explanation is good

Và nó chỉ là một lí giải đúng khi

that it even matters whether it's testable.

nó thậm chí có ý nghĩa dù nó được thử nghiệm

Nếu lí thuyết về nghiêng trục bị bác bỏ,

If the axis-tilt theory had been refuted,

its defenders would have had nowhere to go.

những người bảo vệ nó sẽ không biết phải làm gì

No easily implemented change

không có bất kì thay đổi bổ sung nào

could make that tilt cause the same seasons in both hemispheres.

có thể làm cho sự nghiêng

gây ra những mùa giống nhau ở cả hai bán cầu

The search for hard-to-vary explanations is the origin of all progress.

Việc tìm kiếm những lí giải khó bị thay đổi

là nguồn gốc của mọi quá trình

It's the basic regulating principle of the Enlightenment.

Nó là nguyên tắc điều chỉnh căn bản

của thời kì Khai Sáng

So, in science, two false approaches blight progress.

Vậy, trong khoa học, có 2 phương pháp sai làm hỏng sự tiến bộ.

One's well-known: untestable theories.

Một, khá phổ biến: những giả thuyết không kiểm chứng được.

But the more important one is explanationless theories.

Nhưng cái quan trọng hơn là những giả thuyết không lí giải được

Whenever you're told that some existing statistical trend will continue

Khi nào bạn nghe rằng những xu hướng thống kê hiện tại sẽ tiếp tục,

but you aren't given a hard-to-vary account of what causes that trend,

nhưng bạn lại không được có được một luận chứng khó biến đổi

của nguyên nhân tạo ra xu hướng đó,

you're being told a wizard did it.

bạn được dạy là một thuật sĩ tạo ra nó.

When you are told that carrots have human rights

Khi bạn được dạy rằng cà rốt cũng có quyền con người

because they share half our genes,

vì nó có nửa bộ gen tương tự chúng ta--

but not how gene percentages confer rights -- wizard.

chứ không phải là làm cách nào số phần trăm gen đó được trao quyền.

When someone announces that the nature-nurture debate

Khi ai đó thông cáo rằng những lập luận về gìn giữ môi trường

has been settled

sẽ không thay đổi vì có những bằng chứng

because there's evidence that a given percentage of our political opinions

rằng có một phần trăm nhất định của

những quan điểm chính trị của chúng ta được di truyền,

are genetically inherited,

but they don't explain how genes cause opinions,

nhưng lại không lí giải được làm sao gen tạo ra quan điểm,

they've settled nothing.

thì họ không chứng minh được gì cả. Họ nói rằng

They're saying that our opinions are caused by wizards,

quan điểm của chúng ta được các thuật sĩ tạo ra,

và có lẽ của họ cũng vậy.

and presumably, so are their own.

(Laughter)

That the truth consists of hard-to-vary assertions about reality

Sự thật này bao gồm

những đánh giá khó bị thay đổi về thực tại

is the most important fact about the physical world.

là sự thật quan trọng nhất

về thế giới quan.

It's a fact that is itself unseen,

Đó là một sự thật rằng có những thứ vô hình

yet impossible to vary.

mà bất di bất dịch. Cảm ơn các bạn.

Thank you.

(Applause)

(Vỗ tay)